장음표시 사용
381쪽
percutiat magistratum, non satisficit , repercutiatur. seae litimo supplicio est sciendus. Quia ex militate personae, secundum moralem olimationem, decrescit fa- iiij Ario. Atque huic docent Theologi, nullam creaturam polle ad aequalitatem fatisfacere Deo pro pec. cato mortali; eo quod satisfactio crescat ex dignitate personae fatisfacientis, si Cuti iniuria crescit ex offendentis indignitate, & contra, ex dignitate personae offensae. Vnde ut fatisfactio habeat aequalitatem cum iniuria, oportet ut dignitas personae satisfacientis habeat eandem proportionem cum dignitate personae offensae: hanc vero habere non potest persona creata, quamuis sancta sit, dc Deo grata. Ita sere Suareet Tomo t. in 3..part. disp. 6. sect. P. quem consule, si placet. 6. ybdus essenai colligitur ex mori operandi. J Nimirum a posteriore, eo modo, quo omnζs caulae intellisi pollunt ex suis effectibus: sicuti enim ex esse posse, & ex posse operari colligitur a priore; ita oconuerso, ex operatione potentia, & ex hac ipsa in-. uestigatur essentia a posteriore: Est liqui de haec pro- .. positio, conuersia praecedentis, & ex citato iam capite septimo, libri quarti Ethic. desumstur. Pleraque
haec Axiomata efficaciter vibrari possunt in homines pigros Sc vecordes. Etenim si omne Ens institutum est a natura, ad aliquam operationem, cur illi, diuinae ac naturali dispositioni repugnant, & nihil operantur 3 Si ita sese res habet ad esse . quomodo ad operari, quis illos non recte sucos, & ignaua naturae
monstra appellati posse existimet, qui nihil iraeclari
382쪽
De agente in Ordine ad sui efficientiam.
x. Mnis actio est a proportione maioris inaqua- litatis. l. i. de Gen. c. .J Celebre istud pronunciatum duplicem sensum habet, tressiorem alterum, alterum minus pressum: prior tensus est talis. Omnis actio fundatur in absoluto & finali excessu' yictoriaque agentis, & ita verum est de omni actione quae est simpliciter cum victoria; qualis est,si quis Virtute motitia, ut 8, moueat subicctum resistens vi ; procedet enim simpliciter hic actio a proportione maioris inaequalitatis, & fundabitur in finali victoria Agentis super patiens, respectu totius pugnae, seu cert minis. Siquidem proportio maioris inae-. qualitatis est, cum maius refertur ad id, quod est mi- 'us, ut ad 2, 6 ad ψ, &c quae proportio non solum
reperitur in quantitate molis, ut V. c. inter cubum
pedalem, & bipedalem ; sed etiam in qualibet quantitate virtutis,ut in comparatione duplicis aut triplicis potentiae activi ,&c. Posterior sensus est huiusmodi: omne agens debet esse potentius ad agendia, quam patiens ad resistendum, siue ad impediend mactionem; licet patiens possit elle potentius ad rea-gendum, quam agens ad resistendum. Et hoc sensia verum est uniuersaliter axioma de omni omnino actione, siue agens potentius si patiente, siue minus potens. Omne enim agens, ut agens est, vincit & praeualet respectu eius quod patitur, idque vel simpliciter, si omnino victoriam reportet; vel certe secundum quid, si patiens maiorum virium sit ad rea gendum. Sic v. c. adolescens luctans cum viro , &
383쪽
rto De causis Entis creati. rationalis anima, quasdam habet operationes & vit-tutes, in quibus nullo modo communicat materia corporea, & maxime cidem materiae dominatur, nec
hi essie suo a materia dependet, cum sola inter alias liuentium formas incorruptibilis sit,& immortalis, iuxta illud: 6. Si Deus iustu or, anima hominis immortalis est. JTifatum istud, teste D. Chrysostomo, Hom. . de Prouidentia, S. Clemens , discipulus S. Petri, l. 3. Recognitionum scribit se accepisse , ex ore S. Petri Apostoli. Ratio pronunciati est; quia si anima sit mortalis, Deus vel non est Deus, vel est iniustus , quia nec pios praemia, nec impijs merita persolui csupplicia , hoc enim non facit ordinarie in hac vita, cum impi aepe maxime hic dominentur; pii vero
aerumnis & calamitatibus premantur, δί ad mortem
usque opprimantur, Ergo si Deus iustus est, datur
altera hominis vita, nec anima cum corpore, iumentorum more, extinguitur. Lege, si placet,interpretes S. pagita ae,ad illud i. Corint iliacae Gio. Si in hac. vita tantum in chroto sperantes fumu , miserabiliores fumus omnibus hominibas. Addo, etiam omni bds creaturis, quae non amiguntur tot curis, aerumnis, timoribus, iuspicionibus, quot homo. 7. Anima perfectior continet impra sectiorem. De promitur ex 2. de Anima c. 3 t. 3 i. J QIemadmodum una figura, v. c. triangularis, imperfectior est, quam
alia, V. c. quadrangularis, & prior seu imperfectior, continetur in posteriore, seu perfectiore: quadraR-gulum enim includit triangulum & aliquid amplius, scilicet Vnum angulum, & quinquanguluin includit
quadrangulum,& unum angulum, & ita consequenter, ut circulus omnium figurarum isoperimetrarum capacissima sit, & perfectissima, ut fustis dicetur, Titulo de Bantitate; Simili ratione anima Vc-
384쪽
gelans , quae est prima & imperfectissima, includitur in sentiente, sentiens in intelligente ; sue quod idem est; anima sensitiva includit vegetativam , &aliquid amplius, rationalis utramque & aliquid amplius , gradum videlicet intellectivum , secundum quem omnibus formarum generibus superenainet,ut constat ex dictis.
De cauta Efficiente in genere. DIs TINCTIO PRIMA. Variae diuisitones cause Eficisntis.
i Ausaesticiens alia est per se, a qua directὶ
pendet effectus, ut a statuario statua ; alia per accidens, quae est duplex, Vna ex parte causae, vestatuarius musicus: Est enim per accidens statuarioi e spectu statuae, quod sit musicus ; altera ex parte effectus, sic inuentio thesauri est effectus per accidens respectu egestionis terrae, quae est effectus per se intentus a sodiente. r. Causa efficiens alia est physica, quae propriὶ per realem influxum causat,& subdiuiditur in nςcessariam ac liberam ; alia moralis, quae tantum causat moraliter: sic qui consulit, mandat, rogat,&c: cen setur causa moralis facti. 3. Alia rursus est principalis,alia instrumentalis: causa principalis subdiuiditur modis: primo in cam. sana primam, & est Deus, & secundam,ut creaturae,a' in uniuersialem; ut Deus, caelum, sol,&c. x particularem, ut hic lenis. 3' in ptorimam, & remota
385쪽
ai 2 De causis Entis creati. 'in aequivocam, quae est nobilior effectu, & rniuo
cam, quae est aeqUς nobili . . . . Instrualentalis etiam sumitur dupliciter, primo proprie, & est omne id, quod a causa principali cle-ζatuc ad effectum nobiliorem se, Vt v. c. calor naturalis eleuatur ab anima ad producendam subitantiam. α' improprie, & est tripi cx, primo omne id, Quod in operando dependet ab alia causa superiore: hic omnis causa secunda est instrumentum causae primae. χ' omnis virtus, vel potentia Daturalis agendi, ut intellectus animae, e omne id, quod loco alterius astentis substituitur, ut vis impre sta. ue. Rursus causa instrumentalis aha est separata, ut telum , emissum a sagittario: alia coniuncta , idque dupliciter, i ' secundum esse, ut calor igni, 2 secundum operationem, Ut penicillus pictori. 6. Denique alia causa efiiciens est totalis, alia partialis, ad has diuisiones pollunt reuocari aliae.
DIs TINCTIO II. D ciente eius causalitate in genere.
i. efficiens es id inde est primum princi-
pium mutationis, aut quietis. 2. Phys c. 3.
Metaph. c. a. J Est haec definitio Aristotelica causae efficientis, conueniens omni efficieti creato; servi renim illud agit per mutationem, quae supponit subiectum: non autem conuenit agenti increato. i. Deo, quatenus hic agit per creationem ; haec namque licet actio sit, non tamen mutatio est nisi nomen mutationis sumere libeat improprie & late, pro quavis actione, siue ea fiat ex praesupposito subiecto, livo
386쪽
quam primo principio extrinseco per se effectus procedit. λDicitur primo Vnde, seu, a quo, ad Vcludendam primo materiam, ex qua est effectus, secundo formam sper quam est effectus,tertio finem,propter quem est. Dicitur secundo primum principium ; quia influxus caulla inicientis est prior secundum rationem, quam
causae materialis & formalis, imo etiam finalis, quoad executionem. Dicitur tertio, per fer, quo excluduntur causae per accidens,& circunstantiς actioni , ut locus, tempus,&c. Dicitur quarto, essedius proce dit, id est, accipit esse per realem influxum;ad excludendam priuationem. a. AAZio estperfeIIio agentiae. Sumitur ex Commentatore I 2. Metaph. com. 36. & refertur a D. Thoma q. 7. de potetia, ar. io . ad I.& alibi. J Duplex in genere est actio, immanens, & transiens. Immanens est perfectio intrinseca agentis; physica nil ni-rum siue naturalis, quia de morali perfectione nec debet , nec potest semper intelligi pronunciatum:
Transiens vero non tam est perfectio agentis, quam patientis,ut docet Alexander de Ales 9. Metap. t. I9. Est nihilominus indicium persectionis intrinsecae, id est, potentile activae, seu virtutis internae: ac recte dici potest petfectio extrinseca agentis creati, qua' tenus eius persectio ad alia quodammodo extenditur; quod in rebus habeaeibus limitatam virtutem pertinere censetur ad quandam carum perfectiorem, quia
3. Maximum creatura ornamentum es Creatorem
imitari. J Pradistant hoc omnes res creatae per actionem, dum agendo sese cum alijs communitant, & η.
suae persectionis effecta in alia diffundunt, imitantes . hoc ipso suum Creatorem, qui uti infinite & per essentiam bonus est , ita suae bonitatis quam maxim Ecst diuustuus, iuxta ea, quae diximus, Titulo . De
387쪽
Ionitate O sono, dist. 3. Sumptum autem videtur
praesens effatum, ex D. Dionysiol. 3. Caelestis Pherarchiae, ubi ait, Omnium diuinissimum es, Dei coope ratoremfieri, quod fit in qualibet actione siue immanente, sue transeuiate causarum secundarum, quibuscum Deus, qui causa prima est, semper neces Iario concurrit & cooperatur, ut fusius dicetur infra. Lege, si placet, D. Thomam l . . contra Gent. c. I9. . Omne agens nobilius es patiente. 3. de Animat. 19.
εἴ refertur ab Augustino. l. o. super Genesin ad litteram c. i6. J Ad veritatem Eunucc Theorematis tres conditiones requirit Scotus, in l. . sentet. dist. φ. q. z. Vna est, vicifectus agentis sit forma patientis, altera, ut forma fit nobilior pallo, tertia ut
agens prutantius sit ipsa sorma, quam producit. Zimara Propositione i 26. docet, non quodlibet agens nobilius esse quolibet patiente ; sed confert agens cum suo patiente: in quem senium D. Thomas
3 p. q-79. a. a. ad '. ait, gens esse nobilius patiente, Si ad idem amo referatur. C terum omnes lia restrictiones videntur conferre inter se agens & patiens, non pr cis E, quatenus talia sunt; ted in sen sudiuiso, siue materiali, quo modo , nihil frVbibet i pepassivum e sp nabiliub altivo, ut vere inquit D. Thomas loco citato. At vero in sensu composito siue formali absolute & uniuersaliter dici potest, omne gens, quatenus agens, praestabilius esse quolibet patiente, quatenus prςcise patiens est, sicuti ablo-lute & uniuersaliter, gere, ut sic , meli in es, pati, dc, moueire sequam maAcri. Ratio est: qui avny
quodqx' agit, secundum quod est ama, & unumquodque patitur, secundum quod est in potentia, ut pluribus explicabitur Titulo de Actione, cir P - qne. consule, si placet, Averro em, Epitom. M taph. Tract.
388쪽
tis. J Est commune Axioma, cuius veritas patet ex eo, quia omnis causa de nobilior est, & prioritate naturae prior suo effectu, ita ut a palle rui effectus dependeat a causa,& existere non polisti,nisi per causam; haec veto quod elle suum & existere minime ab illo dependeat. Vt item docet Aristoteles in Post- praedicamentis,Capite de Modis Prioris. 6. Omnis causa re aliter distinguitura suo esse n. JPatet hoc vero cx ipsa notatione nominis ; quia, ut inquit D. Thomas, . p. q. 3. a. I. ad i. Hoc nomen, causa, iidetur importare diMersitatem substantiae , crispendentiam alicuius ab altero. In omnibus enim causarum generibus, semper invenitur dii tantia inter tau fam, Cr igcuius es causa, fecundum aliquam perfrictionem aut mirtutem: Clarissimς autem locum id habere cernitur in causa eniciente, utpote quae tanquam principium extrinsecum per Veram causalitatem , ac proprie realem influxum causat, siue influit esse in effectum. Atque hinc etiam perspicuum euadit
istud : . Omne qMdsit, necesse est ab alis fieri , J Tam id
necesse est, quam impossibile idem fieri a seipso. Ratio est, quia alioquin idem estet seipso prius &posterius, nobilius & ignobilius, dependens a se, dc independens, principium sui & principiatum: hoc
autem inuoluit contradictionem,&repugnat iis qua docet Aristoteles i. Physic. e. . Vide,quae diximus supra Titulo,uc causia ingenere, distinctione tartia.
389쪽
DISTINCTIO III. De modo operandi cuiuis Agenti proprio.
t. XTNMMquodque est propter operationem. 2. de V Caelo c. s. t. i . & resertur i Suareet in Metapbysica disp. S. sech. . num. I. J sensus est:omnis res est propter suum ossicium a materia sibi praescriptum,& institutum; sue illud sit ossicium patien- di, seu recipiendi tantum, quale est materiae primae& quantitatis, sue disponendi, agendi, informandi, ornandi, modificandi, &c. Vide, si lubet, supra, explanationem illius : Materia nullius es activi
a. Omne Ens habet aliquam propriam actionem. J Sumitur ex loco proxime citato ,& ex I. Phys. c. 7. ac verum est de omni Ente reali actu existente, eodem sensu , quo axioma proxime antecedens i nempe, . omne Ens habet certum aliquod munus, cuius exe quendi gratia, a natura est institutum. Sic materia prima, quae est substantia postremae notae , per ve ram &realem causalitatem concurrit ad constitutionem compositi physis, estque compars formae, ac relationem habet ad utrumque. Eadem est ratio in omnibus rebus aliis. Etenim, Deus & Natura nihil faciunt frustra nec quicquam patiuntur otiosum, ut explicabitur suo loco. Quod si de operatione, siue actione proprie dicta, in genere causae essicientis intelligere lubeat, verum erit tum hoc,tum prircedens axioma de Entibus in actu formali Gistentibus, &completi : haec enim proprie sunt activa, unaquaeque iuxta speciem suam. Nam . a. iicut se rea habre ad 6pe ita ad operaii. Sumi-
390쪽
Pars quarta. Tit lus M. et Irtur ex . Ethic. c. 7. J Ratio illius est, quia virtus
operandi connaturalis proximE ex natura cuiusque rei procedit i nec ipsa solum, sed etiam modus operandi est proprietas quaedam connaturalis i pilus, modi ellendi virtutis, quae necessario debet cile proportionata suo principio; alioqui non ellet conna turalis, nec per se connaturaliter ab illo flueret : ac proinde qualis est essentia rei, talis etiam est potentia, ac conssequenter talis operatio con naturalis: hinc agens materiale, v. c. nihil efiicere aut operari potest extra materiam; quia ipsum materiale, cum sit requirit modum agendi materialem : Hinc etiam,
iuxta vulgare prouerbium: Optimi est optimum agere; quia congruum est , ut dignitas actionis dignitati agentis tuo modo respondeat. Sed de hoc plura suo loco, ad Titulum, qualiter Deus operetur ad
Extra. Axioma propositum alij proponunt hoc
. Modus operandi sequitur m dum essendi. I Ita
refert D. Thomas I. p. q. 89. a. i. in corpore. Vbi ςx eo probat, animam separatam a corpore, intelligere, non per conuersionem ad phantasmata, quae iunt in organis corporeis; sed per conuersionem ad
- ςa, quae simi intelligibilia simpliciter: Eodem modo proponitur a Francisco Albertino, principio primo Philosophico, ubi id verum esse ostendit in omni operationum genere; siue transeuntium, de quibus hic praecipue ue sue immanentium, ut sunt cognitiones , volitiones, &c. de quibus iusta ; siue deni-- que moralium, ut est, exempli causa, satisfactio.
- 1. Modin satisfaciendi sequi'ur modum essendi; personae videlicet satisfacientis. J Elicitur ex lib. r. Ethic. cap. 3. & perspicuum fit exemplo , quod affert Aristoteles ibidem : Si r libelM , inquiens,