장음표시 사용
501쪽
opus es Ie amicis; utpote sine quibus res illius proasperae seruari & custodiri neutiquam possint. Huc pertinet istud Plinij lib. p. c. H. Uti in rerum natura, quae demisim est rent, celerrime marcescunt; te ir. rose, lilia, ruiola, cum alia durent: ita in hominΑm mi-isi, qua βήrentisiima sent, est λε vertuntur in di
DISTINCTIO II., Quam i nota Fortuna fit, oe quam Abss
causet. l. ortuna es occultis hominibus. a. Phys c. . t. 3.JRatio est; quia cum fortuna non sit causa per se, sed per accidens, quae varia est ac incerta, V effectus fortuitus pluribus modis accidere potest, ut ibidem recte notat Aristoteles fit ut talis causa, talisque effectias hominibus, ut plurimom si occultus rcontingere enim solet praeter intentionem. Vnde recte ad Dolabellam Cicero scribit:
2. Foxtunam nemo omnino vitare potest. l. 9. Epist.
familiarium. J Quia nempe dubia eius discrimina non satis perspici ab hominibus & dignosci, ac prouideri pollunt; cum etiam aduersa ex secundis, & secunda ab aduersis nascantur. Occultat enim mirorumque semana Deus, s plerumque bonorum malorumque
ea ae, sub diuersa ipecie latent, ut inquit Plinius in Panegyrico Traiani. 3. causae per accidens sent in ita. 1. Phys cap. dctex. citatis. J Sensus est, euentus fortuitos , & eorum rausas indeterminatas elle & varias, ut perspiculana eust ex paraphras dicti praecedciatis. Hanc etiam ob causim re te ab altis enunciatum cste Philosoplius
502쪽
Pars quarta. Titulus a IV. 3r 3
. Fortuna est causι nri cans, z. Phys t. J . JEst siquidem causa per accidens; siue ex accidenti,ve est Architectus Tibicen, respectu domus; dc non est causa per se ac definita, ut est profectio in sorum. collata cum intentione illius , qui pecuniam debet, quae profectio ob multas de varias causas ficti
potuit. Iuxta hunc sensum etiam verum est istud: s. una per accidens eueniunt, non babent cai fam. Jsumitur ex eodem Textu; licet enim o ais effectus necessario habeat aliquam causam: ea ' tamen qua contingunt fortuito,& per accidens,dicuntur carere causis; quia nimirum non habent certam Smeterminatam causim in physicis: in moralibus autem idcirco etiam dicuntur non habere causias; quia ea non imputantur ad culpam, quae per accidens δc omnino prςter intentionem hominis eueni ut iuxta illud iuridicum : Nemini cis seu med culpa est imputanda.
6. QMAE ni semper aut plerumque non fiunt case . 2. Phys. c. s. J Ratio est; qui aut ibidem docet Ariastoteles,&cap. s. in huiusmodi versatur ratio; sortuna autem est piae ter rationem : Hinc probat Aristoteles, Naturam non agere casu aut fortuito, quia agit seinper eodem modo, ex intentione finis determinati : At vero quae fiunt casiu ea & rara fiunt, re Varia, & contingunt praeter intentionem finis,ut docetur a. Phyc. c. F. t. 337. C ψ bique lalet. J Sumitur cx locis citat , dc sensus est, casum habere locum, de subinde contingere, tum in omnibus rebus naturalibus Jc moralibus, tum etiam in artificialibus; siue in ijs quae artificioso studio elaborantiat. Et in naturalibus quidem ac moralibus nulla passim occurrunt exempla:
In attificialibus duo quam simillima a scriptoribus
celebrantur, quae commemorat Plinius lib. 31 Naturalis historiae c. io. Sunt & alia de his compluta
503쪽
quae quia nec Philosophoruin pronunciata, nec doctrinales sententiae sunt, ideo hic ea consulto prae
DISTINCTIO III. Virtutem esse fortuna potiorem , cum
I. T Riol.intius est rem laude dignam minute oe lar ore quam forinito acqoirere. Ita Aristoteles I. Eth. c. s. J Vbi docet felicitatem non casu vel sortuito obtingere; sed exercitatione comparari; quia ille consequendi modus nobilior est. Hinc aliqui deducunt, eos cilc bonore δί laude digniores,qui propria virtute gradum aliquem dignitatis, vel nobilitatis promeruerunt & acqui sierunt; quam qui solis maiorum titulis vane gliniantur; et si enim maiorcs sua virtute tale tibi Domen pepererint: illud tamen si ijs ac nepotibus, piaecipue si degeneres sint, ob uenire videtur quasi sortuito. Potest enim ex casa vix generosus sxire, & ex 'palatio ignauus. r. Ingenuorum est non casibus , sed arte minere
Siue ut ali j proponunt: Nihil agere casu sed omnia orssinat A Sumitur ex ia. Meta. t. 32. J Vbi Philosophus ait, filios nihil debere facere casu sed omnia
ordinate : tertios vero & bestias multa agere & ad bonum commune pauca. Est autem duplex rerum ordinatio. Prior est earum inter se , non habita ratione finis; qualis est, quam partes domus, V. c. Vel alterius cuiuscunque artificiati, vel etiam corpora simplicia inter se habent; dum unum est in summo, alterum in imo, &c. Posterior est rerum in suos fines , ad quos vcluti media diriguntur. De prior:
504쪽
Pars quarta. Titulus NIV. 3 is
verum est quid om proriunciatum ; praecipuc tamen intelligitur de posteriore, quaeust actus virtutis prouidentiae, ad quam spectat nihil agere temere, aut prςcipitanter vel improvide, sed cuncta in suos fines ordinare, maturo consilio & discretione. 3. Vbi es ratio plurima, ibi fortuna es minimum.
li. r. magnorum morat. c. 8. J Sensus Verus est, quo maiori cum ratione & deliberatione vir pirudens , in operando procedit, eo minus effectus eius esse sortuitos,& pauciora ipsi accidere praeter intentionem. Vnde recte ait auctor ad Herennium l. . Ei non
multum potest ebese fortuna, quisbifirmius in lirtute quam in casu prasidium collocauit : Etenim ut grando illisa tectis distultat, magno quidem fragore a verum nulla noxa ; Sic insultus fortunae nihil potest in animum sapientis. Eodem sensu verum est. istud :
. Qui secundos amat euentus , dimicet arte non ca b. vegetius libro 3. in Praefatione. J Ratio huius est, quia nimirum, qui ca su dimicat, Andabatarum potius, quam boni militis fungitur ossicio: nullo autem certo fine proposito , quis bonus speretur euentus Z Caeterum quod hic de dimicatione dicitur , idem in omni exercitiorum genere locum
3. Praesens fortuna boni es consulenD. J Admonet effatum non elle rectae rationi consentaneum,
ut se fatiget & maceret homo, rerum inanium &alienarum cupiditatibus, sed quaecunque contigerit sors, eam esse veluti optimam illius temporis amplectendam. Quemadmodum enim boni artis cis es, ex quavis materia fingere simulacrum, vi inquit Seneca. ita sapie viii es, quamuis fortunam sapienter admini-srare. Monet item, ut ne negligentes simus, si aliqui.
505쪽
8. Deus est illi imi Universi, mur omnium sinis. J Ad illum namque omnes alij fines reseruntur de rationem mediorum induunt, quod pulchra gradatione ostendit Apostolus i. ad Corinth. c. 3. V. 22. Omnia morai sunto e vita, siue mors, siue prasintia. efutura, om nia iesr unt, mos autem Christi, Chri-ilus autem Dei. Ratio naturalis est, quia si datur aliqua substantia, quae sit prima causa esliciens, illa eadem non potest non esse ultimus finis, secundum diuersas causandi rationes, in se essentialiter inclusas; quae connexio euidens est ex eo, quod : quidquid habet causis finalem ausam quoque efficientem habeat. Nam cum finis sit id , cuius gratia agens operatur, impossibile est,ut effectus finis non sit etiam effectus alicuius efficientis. Ergo impossibile est, ut aliquid sit primum agens, & sit propter aliquem finem. Primum vero agens a nullo est factum, & quod non est ordinatum ad alium finem, est in seipse summum
bonum,atque omnium optimum & persectissimum; ergo est praecipuus atque Vltimus reliquorum omnium finis. Id, quod Priscos etiam Philosophos lu- mine naturali cognouisse recte allirmat, Solus in c.r. ad Romanos, & pator ex plurimis illorum scriptis atque sententiis, ut ex illo Callicratidis Pythagorici. o. Mundus ad unum optimum dirigitur. lib. de Felicitate familiarum apud Stohaeum sermone 33. JCum enim ratio naturalis dictit, omnia esse propter aliquem finem, cumque non detur in finibus progressus in infinitum, ut docet Aristoteles i. Eth. c. I.& alij communiter: nece ite est tandem ad finem aliquem ultimum & optimum rerum omnium de-ia cnire; qui non est alius , quam Deus ; iuxta illud:
506쪽
Pars quarta. Titulus xIII. 3o s
to. Vnum optimμm est Deus ipse : Callicratide, ibidem. J Cum enim mundus corporeus sit propter hominem, vidi istum est,& homo similiter sit propter D EVM, concludendum est demum, omnia esse propter DE v M. In alijs vero entibus creatis, quae sunt homine superiora, eadcm Valet ratio, quae in homine , ut ostendatur ea quoque esse ultimate propter Deum.
DISTINCTIO VIII. Finis cunitio homini nece saria.
i. cognitia mita humana es ordinatio. Sunii . tur exi. Et h. c. 2. J Vbi cum plane confirma re vellet Aristoteles, cognitionem finis ad instituen dam vitam, maximum naberq momentum, in hunc modum locutus est. Ecquid igitur ad vitam momenti
plurimum in eius eognitione postium es, nosque si tan quam sagittar, aliquid, quod Jectemus, habeamur, nonne it acilius, quid nos facere oporteat a sequemur ZMos siquidem Aristoteli est, ut saepe, quae assirmare instituit, ea interrogando efferat, id quod illum hoc Ioco fecisse perspicuum est; quia nihil, quod in alterum dirigitur, recte ordinari potest: nisi cognosca-
tuc illud, ad quod directio est instituenda, ut pulchro Sagittatij exemplo declarat ibidem Philosophus ;quo ante illum vique fuit doctissimus Isocrates in Epistola ad Iasonis liberos, ubi finem initio constituendum este docet, deinde singulas ad illum ordinandas actiones : atqui tota vita humana ordinari
debet ad finem suum ultimum ; ergo habenda est cognitio de ultimo & optimo fine humanae vitae, Vtpote directio illius, siue ordinatio futura; quia sem-
507쪽
per. Vide Lessium Praefatione dc Summo Bono a. Ratio eorum, quaesunt ad finem, sumitor ab ipse fine. Elicitur ex eodem cap. &eX 3. Phyc. t. Commentatoris 89 J Atque hac de causa necessariam esse finis nostri cognitionem frequentissime ostendunt non modo Philosophorum & Sanctorum Patrum sentetiae; sed ipsa etiam sacrae Paginae elogia, ut cum
Ecclesiasticus, c. 7. v. . ait: In omnibus operibus ruis cmorare noui na tua , in retet v m non peccabis.
Et Moyses Deuteronomij m.V. 2 9. Vtinam . perent, ex intelligo ent,ac mu a proi trirent. In quam sententiam D. Bernardus Epistola 292. Vtinam, inquit,siperes, qua Dei sunt ni cogeres quae mundi sunt pro- , i do ea , qua injici ni sunt; princita horrores infern/, superna appeteres , qua soni muΠdi , contemneres. Porro finis cognitio dicitur esse vitae humanae or- sinatio non Hi maliter; sed formaliter de causative; quia:
3. 'Ax mo sitio finis es implicita molitio med necessuri . J Est commune pronunciatum Philosophorum, desumptum exl. i. Ethic. c. a. quo freque ter utitur Suareet, Vasqueeti de alij. Ratio illius aute, quia cilicax volitio nihil aliud liic elle intelligitur, quam vera intentio consequendi finem: finis autem consecutio dicit habitudinem necestariam ad media, per quae comparandus est, dc sine quibus comparari non potest.. Vt si quis, verbi causa, hodie Romaebexistens intendat post aliquod tempus csse Moguntiae, necesse est,ut saltem implicite eodem actu velit iter agere; quia finis ille habet nec ellariam connexionem cum hoc medio. Quod si non tantum intendat ire Moguntiam ; sed etiam commode sine corporis defatigatione,&c. talis intentio habebit connexionem non solum cum illo communi medio iter
mundi, sed etiam cum tali medio, nimirum v tundi
508쪽
curru aut equo. Si in ipso fine adiungatur circumstantia temporis, v. c. cxistendi post paucos dies Moguntiar , necesse est, ut cum illius volitione, connexa sit saltem implicita volitio non solum iter agendi quovis modo, sed determinate velociter se-stinandi. Sic qui serio intendit alsequi finem suum ultimum, siue vitam aeternam, hoc ipso implicite desiderat fugere & detestari peccata , Deo seruire &omnia media adhibere possidendo fini idonea. . Qualis in qui que est , talis ei sinis e se videtur. J Utitur hoc dicto, Valentia secunda secundae, disp. I. q. I. Puncto . ad 3. & ex eo probat hominem, Temperantiae Virtute, V. c. praeditum, bene & sacile iudicare de habitu temperantiae, &conuenientia obiecti illius. Sumitur autem ex .
Ethic c. . Vbi Philosophus ait: Dicendum ς' pliciter quidem reuera, merum bonum es V Dabile
Voluntate, mmcuique mero id, quod inicuique videtur : Studiose igitur, id es, ab ectabile. Voluntate, quod est mere bonum : ruitioso mero , quidquid contigerit; id est, prout ipse dispositus fuerit, ut egregie ibidem
Aristoteles ostendit ex diuersis affectibus eorum, qui sano & aegro sint corpore: isti, enim, ait,salu boa sunt videntur ea, quae verὸ talia si int: bis vero non ea ipsa: sed alia. Atque hac de causa reprehendere solebat Anacharsis, quod certantibus artificibus, qui non essent opifices,tudicarent: contra vero, ut recte Fabius inquie:
. Felices seuut artes, si de illis seli artifices iudirent. J Significat igitur ut rumque pronunciatum. inclinationem & affectionem hominis, siue illa naturalis omnino sit, & congenita, suu consuetudine acquisita ac roborata , in causa pilo, ut appetiatus non solium . sensitivus, scd epiam rationaliti
509쪽
fortius apprehendat, & voluntati proponat laquan rconueniens id, quod fortassis extra eam affectionem. constituto minime conueniens videretur, & contra,
ut id videatur molestum ac difficile, quod alioqui facile esset ac delectabile. Atque hinc dici solet, quilibet iudicare, prout est affectus,ut explicabitur infra. Vide D. Thomam de veritate, q. 2 2. ait. 9. Suar eZ l. 7. de Angelis, c. 6. n. 36. 6. Imprudentis es finem intendere de mediys non eogitare. Sumitur cx c. citato. Ratio est; quia si quis hinc in aliquem dc finita voluntate consequi statuat, agnoratis & minimc consideratis mcdijs, quibus ille comparari debent, is certe vel inefficaciter illum intenissit, vel exponit se periculo non ali quendi finem intentum; adeoque talis intentio temeraria est,&,mprudenter habita, ac repugnat consilio Christi,
Lucae I . QMis ex mobis vos exis turrim adisicaae, non
Irim scirins compniat sumptu , qui necessiri' seni adpe sciendum , ne poe/quain ,. 'exit fundamenroin, non poti, erit per icere, omnes, qui vident, incipiant illudere ei dicentes : Quia hic homo coepis aedificare crnon potuit consummare. Qua parabola Christus significat, rem arduam atque disti cilem non segni cura; sed omni studio ac diligenti mediorum & circumstantiarum omnium conficeratione suscipiendamno ab omni bys rideamur; si quod suscepinius, perficere Hequeamus. Sic Dauid templum Hierosolymitanum per filium aedificaturus, prius sedens sumptus computauit, & maximas praeparauit impensas. Lege, si placet , Barradium in concordi Euangelica,
7. - Vita propos o carens sine insignis Rultitia ess-gument uni. Aristoteles mors. Eudem. lib. I. c. I. lcum imprudentis sic finem intendere, non conside C tis medus; ti: dicturn est : longὸ adhuc maio-
510쪽
Pars quarta. Tit lim NIII. 3os
ris imprudentiae & stultitiae videtur, ne qui lana finem sibi ullum habere propositum, sed pecudum ritu, temere pretios stimum vitae tempus consumere; ut non minus pic quam erudite ostendit Franciscus Costerus in aureo tuo de quatuor nouissimis libello, S ratio est, quia a finis boni electione tota humanae vitae prose eritas dependet; cum ratio eorum, quae
sunt ad finem, sumatur ab ipso fine. Quare sapientum consilium est , ut quam primum quispiam ex Ephebis excesserit, mature deliberationem instituat de statu vitae deligendo, ne sic currat quas in incertum, sic pugnet quasi aerem verberans ; sed ita ut
De iis, quae praeter intentionem eueniunt, cs' generatim de Casu Fortuna.
r. 'Asus δc Fortuna dicuntur causare per accru. dens; quia non sunt peculiares aliquae causae per se institutae ad effectum casualem aut fortuitum, sed sunt quaevis causa efficiens creata, respecta effectus, per acci4ens coniuncti cum effectu per se: hoc tamen discrimine, quod casus sit causa per accidens in ijs agentibus, quae agunt sinet electione, ut sunt bruta dc insensibilia: Fortuna vero in ijs, quae cum clectione agunt, ut homo & Angelus , quamquam saepe latilis utriusque signiti alio extenditur, ut fiet ex dicendis perspicuum.