장음표시 사용
511쪽
Quid sit Fortunam quam instabilis.
r. Ortuna est praeter rationem. J Est commune di-λ ctum priscorum Philosophorum , quod resert& approbat Aristoteles i. Phys. c. s. t. 13. ubi illud ab alijs non inscite prolatum esse inquit: quippe cum
ratio in his versetur, quae raro eueniunt. Idem repetit l. i. Rhetor .ad Theodec. c. s. his verbis : Verum eorum qβοque bonorum, que prater rationem accidunt, Fortuna e se causa : υis,cum cater raraei riforme sidit,
fotas pulcher fit ; mel si, cum c steri thesaurum non mi-Zerint, solus aspexerit; vel si, cum proximus fgitta interierit, is ne tactus quidem sit, Jcc. Nam hec omnia fortunatorum esse mi dentur.
1. Fortuna est volubilis. J Fortunam faxs instat sphaerici siue globos volubilem este perhibent Philosophi, ut testatur auctor ad Herenn. l. 1. & Plinius I. a. c. 7. Vbi: Toto, inquit, mundo, locis omnibus, omnibusque horis, omnium iocibus Fortuna inuocatur, Una nominatur, mna accusatur, ina agitur rea, mna co- sit ηtur sola arguitur,oe eum conuit,s colitur: Volubilis; a plerisque ierὸ ω coeca etiam reparatur, vaga, inconsaui, incerta, dcc. Veritas huius passim astruitur in historia aeque fac ra & profana, patetque experientia quotidiana. Siquidem quotidie videre licet Fortuna nihil ratione ac iudicio; sed temere & coeco quodam impetu sua administrare, rei hi humana tu aleam sus , deque vertere, vagam elle & varia,&in sola leuitate ac volubilitate constantem. Vide, si placet, Lactan tium l. 3. c. 28. & 19. ubi Fortunum Deum a Philosophis dictum, quem vulgus Fortunam nominabat, refert, & late ac docte refutat.
512쪽
3. Omnium rerum est micissitudo. Tercntius in Eunucho. J Sensus proloquii huius vulgaris est; in rc-bus mortalium nihil eile perpetitum; sed omnia velut
aestuario quodam fluxu refluxuque decedere atque accedere. Variae enim sunt dc versatiles fortunae inclinationes, & cuique nunc laeta eveniunt, nunc tristia. Quo pertinet illud Roeti j de Consolat. prosa r. Nune continuum ludum ludimus, rotam malubili Orbe mersamus : insima summis Ninm- in is permutare audemus. Et illud Poetae: Nunc pluit, claro nunc I Appiter aethere fulget.
Eadem est doctrina istius: . Nulla cadunt inter calicem suprema sie labra.7 Sugnificat enim, nihil in rebus humanis, tam certum csse, A vicinum suo termino, quod non Fortunae ritutabilitati subiaceat. Nam &m portu saepe homine naufragium faciunt, & felici stimi procellus praecipiti fortunae obsultu a termino repelluntur, & ut loquutur Philosophi, pluri nasu ut qu)dammodo in fieri qua nunquam perueniunt ad factum esse. 1. Maena s ruitus cst magua Fortuna. Seneca Cbnsolationi ad Polybium c. i. 6. J Vbi Polybio pol ctia& auctoritate apud Caesarem florenti, multa non licere docet,que humillimis & in angulo positis licet: nec enim possς illum a tumultu rerii in otium ruris, grati quietis confugere, aut assidua laboriosi ossici jilatione fatigatu colpus vol utaria peregrinatione recreare; imo ne somnu quid c in partem dici libere excedere: Esse audienda tot hominia millia, tot libellos dispon edos,&c. ratio horti vel ex eo peti potest; quia 6. Quanto maior es fortuna , i,m o minAs cs fecura. Sumitur ex S. Et hic. cap x J Vbi c0 magis periculis subiacere hominem docet Philosophus, quo magis pros peritate abundat: ac proinde tali maxim c
513쪽
DIs TINCTIO PRIMA. Quid fit Fortuna quam instabilis.
r. Orturea es praeter rationem. J Est commune di- L etum priscorum Philosophorum, quod rescri& approbat Aristoteles a. Phys. c. s. t. 1 1. ubi illud ab alijs non inscite prolatum esse inquit:. quippe cum
ratio in his versetur, quae raro eueniunt. Idem repetit l. i. Rhetor .ad Theodec. c. s. his verbis: Verum eorum qβοque bonorum, que praeter rationem accidunt, Fortuna est causa : it si cum caeter ratres riforme sint, fotas pulcher fit; mel si, cum csteri thesaurum non mi Herint, solus aflexerim, velsi, cum proximus fgitta in-rerierit, is ne tactus quidem sit, Jcc. Nam hec omnia fortunatorum esse videntur.
1, Fortuna est volubilis. J Fortunam faxs instar sphaerici siue globos volubilem esse perhibent Philosophi, ut testatur auctor ad Herenn l. 2. & Plinius I. a. c. 7. Vbi: Toto, inquit, mundo, locis omnibus, omnibusque horis, omnium iocibus Fortuna inuocatur,mna Nominatur, ina accusatur, ina agitur rea, mna co- sis tu riola arguitur,ere eum conuit,s colitum Volubilis; a plerisque ierὸ ω coeca etiam reparatur, vaga, inconsani, incerta,&c. Veritas huius passim auruitur in historia aeque sacra & profana, patetque experienti quotidiana. Siquidem quotidie videre licet Fortuna nihil ratione ac iudicio ; l ed temere & corco quodam impetu sua administrare, reru humanatu aleam susq; deque vertere, vagam ulte & varia,&in sola leuitate ac volubilitate constantem. Vide, si placet, Lactan tium l. 3. c. 28. & 10. ubi Fortunum Deum a Philosophis dictum, quem vulgus Fortunam nominabat, i ert, & late ac docte rcfutat.
514쪽
Pars quarta. Titulus NIV. 3 ii
Omnium rerum est vicisiitudo. Tercntius in Eunucho. J Sensus proloqui j huius vulgaris est; in rebus mortalium nihil este perpetuum; sed omnia velut aestuario quodam fluxu refluxuque decedere atque accedere. Variae enim sunt dc versatiles fortunae inclinationes, & cuique nunc laeta eveniunt, nunc tristia. Quo pertinet illud 2oeti j de Consolat. prosa r. Nune continuom ludum ludimus , r. iam is lubili orbe versamus : insima summis, se invia in is permutare gaudemus. Et illud Poetae: Nunc pluit, claro nunc Iupiter aethere fulget.
Eadem est doctrina istius: . Multa cadunt inter calicem supremaque labra. 7 Sugnificat enim , nihil in rebus humanis , tam certumclle, dc vicinum suo termino, quod non Fortunae mutabilitati subiaceat. Nam&inportu saepe homine naufragium faciunt, & felici stimi procellus praecipiti fortunae obluitu a termino repelluntur, & ut lo- linitur Philosophi, plurima sunt quadammodo in fieri qua nunquam perueniunt adsocium essee. 1. Magna ruitus cst magna Fortuna. Seneca Consolatione ad Polybium c. 16. J Vbi Polybio potetia&auctoritate pud Caesarem florenti, multa non licere docet,que humillimis & in angulo positis licet: nec enim polle illum, a tumultu ceruin otium ruris, gratii quietis confugere, aut assidua laboriosi ossici juatione satigatu corpus volutaria peregrinatione re-crcare; imo ne somnu quide in partem dici libere extudere : E sse audienda tot hommu millia, tot libello, disponedos, dcc. ratio horu vel ex eo peti potest; quia 6. Quanto maior 61 fortuna , ioni ὀ min-s cst secula. Sumitur ex S. Et hic. cap i J Vbi c. magis periculis subiacere ho ninem docet Philosophus, quo magis prospexitate abundat: ac proinde tali maxime. V iiii .
515쪽
3it De causis Entiis creati. opus esse amicis ; utpote sine quibus res illius procsperat seruari & custoditi neutiquam possint. Huc
pertinet istud Plinij lib. p. c. II. Vti in rerum natur quae defiatisiimὸst. ent, celerrime marcescunt a tetuli. rose, lilia, miola, cum alia durent; ita in hominum vita, qu florenti ma sunt, citi ὀ vertuntur in di-
causet. l. T 'rtuna es AEcculta hominilus. a. Phys c. . t. 3.ba Ratio est; quia cum fortuna non sit causa per se, sed per accidens, quae varia est ac incerta, dc effectus fortuitus pluribus modis accidere potest, ut ibidem recte notat Aristoteles fit ut talis causa, talisque effectus hominibus, ut plurimom si occultus rcontingere enim solet praeter intentionem. Vndetreche ad Dolabellam Cicero scribit: a. Foxtunam nemo omninό vitare potes. l. s. Epist.
familiarium. J Quia nempe dubia eius discrimina non latis perspici ab hominibus & dignosci, ac prouideri pollunt; cum etiam aduersa ex secundis, δc secunda ab aduersis nascantur. Occultat enim mirorumque semina Deus, s plerumque bonorum malorumque
ea a ,sub diuersa a pecie latent i inquit Plinius in Panegyrico Traiani. 3. lausae per accidens seunt insinitae. r. Phys cap. 3ctex. citatis. J Sensus est, euentus fortuitos , dc eorum causas indeterminatas elle de varias, ut perspicuum hi ex paraphras dicti praeceiiciatis. Hanc etiam Ob causim recte ab altis enunciatum csse Philosoplius
516쪽
Pars quarta. Titulus a IV. 3r3
. Fortuna es caula π niri cassi. α. Phys t. J . JEst ii quidem causa per accidens; siue ex accidenti,ve est Architectus Tibicen, reipectu domus; & non est causa per se ac definita, ut est profectio in sorum. collata cum intentione illius , qui pecuniam debet, quae profectio ob multas & varias causas fieri
potuit. Iuxta hunc sensum etiam verum est istud: s. ut aper accidens eueniunt, non babent causam. Jsumitur ex eodem Textu; licet enim o iis effectus necessario habeat aliquam causam: e, tamen quae contingunt fortuito ,& per accidens,dicuntur carere causis; quia nimirum non habent certam meterminatam causam in physicis: in moralibus autem idcirco etiam dicuntur non habere causias; qui ea non imputantur ad culpam,quae per accidens & omnino prςter intentionem hominis eueni ut iuxta illud iuridicum : Nemini casus, sed culpa est imputanda.
6. Qμη fiunt semper aut plerumque non fiunt case . i. Phys. c. s. J Ratio est; quia ut ibidem docet Aristoteles,&cap. s. in huiusmodi versatur ratio reor tuna autem est praeter rationem : Hinc probat Aristoteles, Naturam non agere casu aut fortuito, quia agit seinper eodem modo, ex intentione finis determinati : At vero quae fiunt casu ea de rata sunt, αVaria, & contingunt praeter intentionem finis, ut docetur a. Phy s. c. ,- t. J37. Casuin ibique talei. J sumitur cx locis citat , α sensus est, casum habere locum, de subinde contingere, tum in omnibus rebus naturalibus Jc moralibus, tum etiam in artificialibus; siue in ijs quae artificioso studio claborant ut . Et in naturalibus quidem ac moralibus nulla passim occurrunt exemplar In artificialibus duo quani simillima a scriptoribus celebrantur, qui e commemorat Plinius lib. 31 Naturalis historiae c. io. Sunt de alia de his compluta
517쪽
quae quia nec Philosophorum pronunciata, nec doctrinalcs sententiae sunt, ideo hic ea consulto prae
DISTINCTIO III. Virtutem esse fortuna potiorem, cum
r. I.intim es rem Lude dignam minute G Ω-r ore quam fortuito acqoirere. Ita Aristoteles i. Et h. c. s. J Vbi docet felicitatem non casu vel sortuito obtingere; sed exercitatione comparari; quia ille consequendi modus nobilior est. Hinc aliqui deducunt, eos cilc bonore & laude digniores,qui propria virtute gradum aliqRem dignitatis, vel nobilitatis promeruerunt & acqui sierunt; quam qui solis
maiorum titulis vane glosiantur; et si enim maiorcs sua virtute tale sibi uomen pepererint illud tamen si ijs ac nepotibus, piaecipue si degeneres sint, ob uenire videtur quasi fortuito. Potest enim ex casa vir generosus sxire, & ex palatio ignauus. r. Ingenuorum est non casibus , sed arte minere.
Sive ut alij proponunt: Nihil agere casu sed omni ordinat A Sumitur ex ra. Meta. t. 12. J Vbi Philo phus ait, filios nihil debere facere casu sed omnia
ordinate : seruos vero de bestias multa agere & ad bonum commune pauca. Est autem duplex rerum ordinatio. Prior est carum inter se , noti habita ratione finis; qualis est, quam partes domus, V. c. Vel alterius cuiuicunque artificiati, vel etiam corpora simpliciam ter te habent; dum unum est in summo, alterum in imo, &c. Posterior est rerum in suos fines , ad quos xcluti media diriguntur. De prior
518쪽
Pars quarta. Titulus AIV. 3i s
uetum est quid om pronunciatum ; praecipuc tamen intelligitur de posteriore, quae est actus virtutis prouidentiae, ad quam spectat nihil agere temere, aut ps cipitante livet improvide, sed cuncta in suos fines ordinare, maturo consilio & discretione. s. Vbi est ratio plurima , ibi fortunae eis minimum.
li. r. magnorum morat. c. 8. J Sensus Verus est, quo maiori cum ratione & deliberatione vir pirudens linoperando procedit, eo in 'inus effectus eius elle sortuitos,& pauciora ipsi accidere praeter intentionem. Vnde recte ait auctor ad Herennium l. . Ei non
multum potest obesὸ Γώrtuna, qui bifirmius in virtute quam in con prasidium collocauit : Etenim ut grando illisa tectis dissultat, magno quidem fragore rverum nulla noxa ; Sic insultus fortunae nihil potest in animum sapientis. Eodem sensu verum est
. Qii secundos amat euentus , dimicet arte non ca se . vegetius libro 3. in Praefatione. J Ratio huius est, quia nimirum, qui casii dimicat, An dabatarum potius, quam boni militis fungitur osticio mullo autem certo fine proposito , quis bonus speretur euentus Z Caeterum quod hic de dimicatione dicitur , idem in omni exercitiorum genere locum
3. Praesens fortuna boni es consulen L. J Admonet effatum non clle rectae rationi consentaneum.
vi se fatiget & maceret homo, rerum inanium δίalienarum cupiditatibus, sed quaecunque contigerit sors, eam esse veluti optimam illius temtoris ana plectendam. Quemadmodum enim boni artificis es, ex quavis materia sincere simulacrum , ut inquit Seneca. ita sapie viii eis, quamuis fortunam sapienter admin3srare. Monet item, ut ne negligentes simus, si aliquis
519쪽
3I , De causiis Enti, creati secundae fortunae flatus aspiret: quia volucris omniano est & instabilis, & ut vulgo dicitur: Fronte capit. Ata ρ es occasio calua.
6. Ad nouos casus temporum noua consiliorum rationes fiunt accommodanda. J Istud morale pronuciatum cloiste & eleganter pertractAt Cicero oratione pro lege Manilia in refutatione Catuli oratoris, ubili ipso populum Romanum lat at, quod temporis rationem habere , de nouis casibus noua consilia accommodare sit solitus. Ratio pronunciati est; quia ita felicius importunis fortunae motibus obuia itur. Sumitur autem tum in hac tum in alijs propositionibus nomen casus & sortunae late, proVt se mutuo, S: effectum quemcunque fortuitum , seu casiualem comprehendunt.
DISTINCTIO IV. Euentus fortuitos diuinae subesse oluntati.
i. a1nis cano ter accidens reducitar ad aliquam causam perse. Sumitur ex 2. Phys tex. 66. lVbi Philosophus ait; Nihil eorum, qua sunt ρer acciden/ prius e si bisce, qua sunt per se, quare neqμς per
accidens , cavsapersecausam antecessit. Ex quibus inseri , omnem casum sortuitum a mente vel natura, siue ab aliqua caula per se proficisci. Sensus itaquc pronunciati est, omnem causam per accidens inniti alicui causae per se, sicut & omnis effectus per accidens praesupponit aliquem effectum per se. Quemadmodum enim omne accidens praesupponit iubstatiam aliquam, cui inhaereat, vel quam suo modo assiciat, iuxta illud Vulgare: Accidens es entis ena. Ita omnis cauia de omnis effectus per accidens Iup-
520쪽
ponit & causam & cffectum per se, cui stio modo
innitatur. Atque hoc modo Verum etiam est il
r. Fortuna essectus diuinaesibiacent moluntati. J Est commune axioma Philosophorum Christianorum, qui omnem fortunae aleam subiiciunt prouidentiae diuinae: nihil enim casu nobis aut fortuito accidit, quod a Deo non sit vel ordinatum, vel sapientissim Epermi ilum , ut eleganter dictum est ab Augustino, lib. 3. de Trinit. c. . his verbis: robii siti bilis ps sensibiliter, quod non de interior, inuisibili atque m
ttiligibili aula Summi Imperatoris aut iubeatur, aut per mittathi fecundum inessabilem iustitiam praemιοrum, atque poenarum, gratiarum o retributionum in ista totius creatura amplissima quadam immensaque republica. Et hoc sensu vere etiam dicitur istud: 3. Fortuna mirtutem sequitur. Liuius Decade r.
lib. . J Nempe ad eum fere modum, quod accessorium sequi dicitur situm principale, & quo virtus
dicitur esse bonarum rerum consiliatrix, ut explicabitur infra. Etenim bona fortunae,ut diuitiae, honor, bona fama, potestas, &c. licet fortuito obuenire si leant, ac propterea fortunae bona dicantur, ut docet Aristoteles i. Et hic. cap. S. sub finem,& D. Thomas ibidem : Saepissime tamen ita diuina ordinante prouidentia, virtutem, ut secundaria praemia comitantur; In quem sensum Matth. 6. Cinistus Dominus inquit: uuae ite primum regnum Dei Cr iustitiam seus, haec omnia a cientur mobis. V bi metaphora sumpta esse videtur a rebus vilioribus,quae in rerum pretiosarum emptione non computantur in pretium,
sed adjiciuntur pro corollariis. Illustre nutus rei exemplum habemus in Regio Propheta Dauide, Min filio illius Salomone, qui cum non opes, non po centiam, non gloriam, sed sapientiam ad regendum