장음표시 사용
541쪽
Ias indicauit hoc disticho: Longa diei homini docuit parere leones, Longa dita molli saxa peredit Uia. In eundem sensum verum quoque est illud Apost li: Omuis natura bestiarumstio lucrum G serpentium domantur, oe domita sunt a natura humana. Iacobi .iqihil etenim tam durum & rupeum est, quod non
ex nugnet servicax opera, & intenta ac diligens cura. Robora in rectum, quamuis flexa reuocantur, curuatas trabes calor explicat, & aliter natat in id feruntur, quod usus noster exigit. Quanto facilius formam excipiet animus humanus, flexilis in se, & ad virtutum exercitia natus et ut verissimum sit illud Poetae: Nemo adeo ferus es, it non mitescere psit,
Si modo cultura patientem accommodet AEurem.
. Consuetudinem mutare difficile es. 7. Ethico rum c. t O. J Rationem assignat ibidem; quia, inquit. consuetudo similis es natura; quemadmodum Euenas
Poeta dixit: Vfus longud mos est, ac meditatro crebra, Hunc tandem assero naturam mortalibus use. Ea de causa, eorum aliquos, qui vitae luxuriosae assueti viuere luxuriose desinunt, in morbum incidere docet Philosophus in Problematis, sect.28. q. t. Quoniam,
ait, consuetudo res cuique magna es, am enim =n natura
bilum ferὸ resoluitur. Intelliguntur autem hara omnia de assuetudine qualicunque, siue paucis ea actibus nouiter introducta sit, siue per plures actusae annos roborata; praecipue vero de hac posteriore: plane enim in naturam abit frequentata, & longo iiii usu firmata consuetudo. In hanc sententiam est illud D. Hieronymi : Difficulter eradii ην, qMod rudes anni perbiberunt: Et lanarum conci Ilia quis in prisinum candorem reuoces 3 Et istud Philonis : sicur fa OGrem, ina primum fuerint imbηra, referunt;
542쪽
I iuuenum animi, qu 3 primum formas imagisatione concipiunt, nunquam aboleri sinunt: nimirum veteri&vero dicto: Quin semeles imbuta recens feruabit odorem Testa diu. Usque adeo a teneris assueheere mulium est. Ea propter sapientum consilium est, in institutione
iuuentutis quam maxime inuigilandum e ite principiis; utpote a quibus, tanquam a sundamentis uniuersa educationis fabrica dependet. 1. Facilius es consiuetudinem mutare, quam naturam. 7. Ethic. c. io. J Vbi ex eo probat Pnilosophus, facilius curari posse eos, qui per assuetudinem, quam illos, qui natura incontinentes sunt. Rationem pronunciati addit ibidem. Ideo enim, iri qui , consuetudinem mutare dissicile est: quia esis milis natura; ac si dicat : quia consuetudo est quasi altera natura; idcirco illi magna vis inest, licet non tanta, quanta ipsi naturae : quod enim est solummodo, quo tale, non est eiusdem persectionis cum eo, quod est reuera tale, sed alterius similitudinariae & longe inferioris. Iuxta hunc sensum verum est illud Philonis : Cum natura tun re dirimillimum es; praesertim si tota toto naturali impetu rapiat in opposita ; Equidem paucorum omnino est abducere ab huiusinodi saxeo naturet tor. rente , & e praecipiti proruente; ut dicere audeat Quintilianus Illud in primis tenendu, nihil praecepta,
ἀνι artes valere nisi a mante natarz.
6. Lupus pilum mutat, non mentem. J Valet in eos, qui ita prauae inclinationi aut consuetudini a Exi h rent, vix Vt unquam ad bonam frugem traduci valeant; ac quibus senecta canitiem quidem adsere, sed non aufert malitiam. 7. Bona consuetudo cutere debet, quod mala iniroduxit. Seneca de moribus. J Nimirum quia contraria contrariis curantur, & facilius est, transi tare
543쪽
consuetuemem, quam nude resistere, ut docetur 7. Ethicorum , in hanc sententiam D. Hieronymus ad
Rusticum monachum: philosophi seculi, inquit,Ρ-
ent amorem meterem amore novo, quasi clauum clauo
pellere. Consule, Maximilianum Sandarum,commentationum Academicarum volumine I '. monito 1'. Prooemiali.
Monet proloquium, bona opera frequentanda esse,& usum eorum seruandum, non ex sola consuetudine; aut ad Ocnlum,ut dicitur; vel quia alij idem communiter faciunt; verum ex illo semper motiuo,eique intentione, quae in virtutum exerciti js requiritur: non quod facilitas ex consuetudine orta persectionem operis, aut valorem meritumve imminuat; sed quia omnis bona actio bonum operantis affectum postulat. Pro cuius maiore explicatione notandum
est,exercitiurn virtutis posse alicui sacile heddi,primo ratione sui, siue quia in se facile est, et ' ob naturales,
alias indifferentes conditiones operantis, ut si in tale opus naturaliter inclinetur , ut, si diues sit, ac potzias: facilior enim erit datio eleeinosynae,& ita in alijs. 3' ob consuetudinem vel habitus virtutum acquisitos. Facilitas orta cx primo, & magis ex secundo, dicet nata sit ex una parte reddere opus persectius, dc
magis meritorium, quatenus eius amorem fere efficit intentiorem & constantiorem; quia tamen eius
modi opera non exigunt amorem finis tam perfectu, quam opus dissicile, ex oppositis rationibus; ideo fere procedunt ex amorς finis minus perfecto ac meritorio : Facilitas autem ex tertio solo, semper omni ex parte reddit opus perfectius ; quia est causa, cur operans honestatem obiecti efficacius ac magis: ap- preti liue,magisque intensiue & extensiue, siue conatantius ac diutius amet, ut per set palat experien -
544쪽
Pars quarta. Titulus AVI. 3 ra docet : Neque per hanc vlla ex parte operis praestantia, aut utilitas ad finem minuitur. Dicitur nihilominus bona consuetudo seruanda esse, non ex sol a consuetudine, siue pro tarma, ut aiunt; quia nouo sempcr spiritu & interno siensii vel ser mali. vel virtuali certe unumquodque virtutis exercitium inchoari ac perfici oporter.
Varia Artis acceptio. T Omen Artis tribus praecipue modis accipiam tur. i' latissime pro quolibet habitu intellectus cognoscitiuo, siue praeticus ille sit, siue speculativus. Ita sumitur ab Aristotele l. s. M taph. c. I.& alibi. 1' minus late pro solis habitibus praeticis. tam achivis, quam effectivis. Ita accipitur l. I. Ethicorum c. i. ct alibi. 3' strictissime pvo solis habit bus prachicis esie initiis. a. Ars primo modo sumpta definitur, Collectio multarum de inare comprehensionum ad finem aliquem Utilem mitae. Traditur a caleno c.3 antroductionis, a Cicerone lib. . Academicarum Quaestionum,&communi Philosophorum consensu celebratur. Alij artem primo modo acceptam definiunt, Habitum, qui inclinat ad cognitionem veritatis, siue is sistat in illa cognitione, qui dicitur habitus speculatiuus sue non filiat; sed ulterius pergat ad Praxim, qui dicitur habitus praeticus. V iii
545쪽
De causis Emis creati. 3. modo. ers es habitus, qui versatur etrea obiectum operabile mavi operabili. . Tertio denique modo Ars accepta est habitus vera cum ratione iactivus, cuius operatio transit in materiam extetnam, & opus post se relinquit; sue veinquit Aristoteles 9. Ethic. c. s. ris recta νaiis facti l si, id est, eorum,quae per externam & transeuntem factionem perficiuntur; ut mox fusilis explic1bitur. primo & secundo modo sumitur ars impro pris, tertio modo proprie. s. Praeter has Artis acceptiones est adhuc alia impropriissima,& omnino vulgatis, qua adhibetur ad significandos non modo habitus agnoscitiuos; sed appetitiuos etiam i & alias quascunque facultates, quo sensu Plutarchus in A gesilao , Arte parendi, inquit, . imperandi nulla spraesta tior, & Aristoteles l. i. Politicoru: Ars acquisitiua cibi naturalis est ani malibus. Et si vero Ars proprie accepta si de Pr dicamento Qualitatis: hic tamen de ea agetur,tum ob magnam illius cum natura conuenientiam; tum quia latius hic accipitur prout generatim cooperatur Naturae & caulis rerum.
Dis TINCTIO II. Quid An. Quae eius dignitasgeneratim.
RI est habitus mera cum ras ione factivus ope. r. . J Ita Ars proprie dicta recte definitul ab Aristot. l. 6. Et hic. c. . quia intellectum artificis inclinat ad recte & prompte concipiendu ea, quae ad opus Artis pertinent, nempe ad ciforma iam animo ideam, ad concipienda media & instrumeta necesi aria ad opus perficiendum; & denique ad dirigendam potentiam e quentem in effectione operis. Talis
546쪽
enim habitus ideo ponitur, ut intellectu per se inde-tetminatum ad bene vel male operandu, determinet& inclinet ad bene tantum operandu . Dicitur autem Ars proprie dicta esse habitus f ct Mui potius, quam actium; quia eius operatio transit in mayeriam ex
ternam, ut v. c. aedificatio domus,&c. non vero ma
net in intellectu aut voluntate, ut actus & discur
α Ars omnis dese bona sordibitur an boxum. JSumitur exl. r. Magnorum moralium c. 2. &ex initio l. i. Ethicorum ad Nicomachum quem Aristote ies, more suo a celebri listo pronunciato auspicatur: Omnis ars,omnisque doctrina,atque actus iidem G elenio bonum quo daam appeteremidetur. Quapropter bene meteres, sonum ipsum id esse dixerunt,quod omnia appe- eundem sensum Albertus M. I. Et hic. tract. c. 2. docet, omnem Artem boni alicuius esse operatricem; licet abusus artis aliquando sit caula mali: vecum aliquis,v. c. Iuris prudentia , aut Medicina, aut Eloquentia , vel alia qualicunque scientia ac facultate naturali abutitur in suam vel aliorum perniciem verum hoc non oritur ex ipsa arte secundum te; sed ex maligno artis abusu. Verecte obseruat Fonsecal. . Dialecticae cap. 1 .
3. Nulla ars de se Ordinamr ad malum. Sumitur ex lib. i. Et hic. c. a. ut patet ex proxima dictis. JRatio huius & praecedentis effati est; quia ars omnis, siue proprie dicta; quae est. recta ratio factibilium; siue latius accepta, prout alias etiam sciet tias complectitur , est virtus intellectualis : --nis autem virtus intellectualis in suo gcnere simpliciter bona est ; cum nemo eouit illa malet uti intellectualiter , ut docet Aristoteles & alij Philosophi. Vnde cum artifex quispiam malum Gercet attifici id non recti dicitur opus artis, sed . Y
547쪽
potius contra artem, ac vitium illius , quemadmodum etiam, cum aliquis verum sciens mentitur, hoc quod dicit, non est secundum scientiam, sed confra scientiam,vi docet D. Thomas l. 2. qu. 36. ar. 3. Malibi. 4. Ars eis ordinis G composelonii magi seris. J Qua
nimirum per Artis praecepta, quae antea vel confusa erant, vel dissipata in ordinem rediguntur, & quasi in unum harmonice coalescunt. Caeterum quae in Artis commendationem hactenus attulimus, vel ad feremus in sequentibus, intelligenda sunt de ijs solisci omnibus, quae veram & essentialem Artis rationem participant; Illae siquid c omnes,'nina quadam funt rectitudinis n communem mita irilitatem. t inquit Plutarchus in libello de fortuna : Quanquam vero aliquae earum, quae in Artium numero computantur, ad morum labem & humanae vitae in comismoda saepe comparentur ; non idcirco tamen rejiciendae sunt omnino & condemnandae, Vti neque Physica, V. c. propterea reprobanda est , quod ab aliquibus ad turpem quaestuitu vel inanem gloriam dirigatur. Etenim omnis omnium omnino rerum etiam malarum cognitio , in se sumpta simpliciter bona est, & in diurno intelle etia haud dubie reperitur; neque cognoscere mala ; sed facere, turpe est; Nec ad artis rationem pertinet bonitas finis moralis; cum ab Artifice non requiratur, qua voluntate opus esticiat; sed qua solertia & studio regulam artis seruet, ut ex doctrina Aristotelis docet S Thomas r. a. q- Sp. a. 3. & . At vero magia prςstigiatrix,aliaeque Veteratoriae ac maleficae Artes, quae in solo fordere D monum ad certa verba ac signa accurrcntium positae sunt, uti Lcundum Artis principia vera cum ratione non procedunt, ita ex omnium artium laudandarum numero sunt prorsus extermidandae.
548쪽
Pars quarta. et iturus xVI. 3 s
Vide, si placet, D. Thomam 2. 2. q. I 69. art. 2. ad quartui A. t s. Sua cuique ars pro miatica est. Significat prouerbialis ista sententia certissimum viaticum cs Iescientias & artes: neque enim auferri a praedonibus aut eripi postulat,& quocunque terrarum sine onere comitantur, ac medium sunt parando victui aptissi- mum & honestillimum, ut qui illas possident, bique gentium vivere honeste possint : Nam, ut in alio prouerbio dicitur: Artem quavis alit terra. Ita Dionysius Siciliae tyrannus imperio exutus ludum Corinthi aperuit, & litteras pueris tradendo vitam
De Alyte in ordine ad Naturam. 1. R iopponit Naturam. Est commune di-- . etiam Philosophorum.J De quo videri po
test Alexander de Ales S. Metaph. t. . Vbianquit, inter alia, Artem fabricare super entitatem factam a Natura. Etenim quemadmodum Natura generationi pr supponit materiam a Deo creatam; ita Ars suae effectioni materiam a Natura productam,id est, compositum naturale , quod a Philosophis etiam Natura appellatur; cum sit adaequatum & principato principium motus tu quietis naturalis, ac radix Operationii omnium physicaru. Quare tres simi gradus res producendi. Deus producit ex nihilo; Natura ex ente incompleto, id eit, ex materia prima; Ars ex completo, id est, composito physico : Deus creando , Natura generando, Ars efformando seu fgurando.
549쪽
a. Pos incipit, ibi natura desinit. J Patet huiu, sensus ex praecedentis effati explicatione: idcirco enim Ars ibi incipere dicitur ubi Natura desinit; quia eius subiectum est ens physic E copletum seu actuatum, dc fornaae artis adueniunt rei iam in sua Natura perfectae & absolutae, id est, toti composito naturali habenti perseetionem naturalem, siue essentialem sibi conuenientem. Vide, si placet, Commentatorem in n. Metaph. comment. 3 ubi ait inter caetera, Artem nihil efmere in corpore, nisi in extremitatibus tantum : Naturam ierὸ operari in ipse carp.re
toto. Iuxta hunc sensiim intelligi & explicari potest dictum istud Philosophi.
3. Ar es principium in alio , natura in ipso. l. 1 Metaph. t. is. J Significatur hoc proloquio discrimen causalitatis inter Artena & Naturam, quod illa extrinseca sit& accidentalis ; haec vero intrinseca &estentialis. In eundem sensum ait Commentator in2. Physic. tex. 86. Ars agit extra, natura intra. Haeret enim ars in extrςma superficie ; at natura penetrat ipsa viscera materiae. Vide, si placet, Simplicium in textum citatum. Vide etiam quae diximus ad illud : Natura opifex, Medicur eis minister, & ad illud : Natura optimus es sui ipsi
. Ars perficit Naturam. sumitur ex 2. Physic. c. s. t 79, J Non quidem simpliciter perfectione physica et lentiali, ab arte Natura perficitur ; sed sc-cundum quid perfectione accidentali; partim quia
multifarie effecta Naturae componit & concinnat, excogi atque in dies noua qu*dam & admiranda, ut suist pyxis nautica,bbmbardae ac tormenta quassatoria , puluis nitratus, typographia, &c. partim, quia modificat operaN at uiae, ut ars saltatoria motum pe-du, M s c ncndi vocem, ars bene dicendi facundiam
550쪽
naturalem ,&c. Quo sensu bene Cicero l. r. de Oratore : Qua bona βιnt, inquit, meliora lari posseunt arte;
G nua non optima acui tamen o corret pa sunt . Quanquam enim non ea vis Attis sit, ut totum aliquid. cuius in nobis nulla a natura semina sunt, parere S procreare queat, iuxta illud vulgare : inre non c.nceditur, quod natura negatur: Ea tamen illius ethcacia est, ut ea, quae a natura producta & procreata sunt, educet atque confirmet. Iuxta hanc explicationem intelligendum etiam est istud. . Ais certior dux es, quam Natura. J Tullius I. de claris Oratoribus, rationem assignat ibidem ; quoniam illa efficit, ut quae a natura possumus , non temere aut fortuito fiant; sed prudenti comitio, &recta artis regula dirigantur , ideoque maioris sinteficacitatis: hoc sensu idem alibi inquit, In arte
doctrin4 plud esse pro , quam in natura ; Et D.
Ambrosus: Tantum malet, ait, institutis , mr vincat naturam ; non quod illa naturam in aliam 'stiat,
quasi equum in leonem; sed quoniam perficit illam;
si bona est; Et, si ad malum inclinata,frequenti con- trariorum exercitatione quasi in aliam formam felici morum metamorphosi immutet . V ide si placet, quae diximus ad illud: Consuetudo est altera natura. Tit. IS. dist. 7 6. - upplet defectκm Natura. J Sumitur exl. . Politicorum c. tr. & vltimo, ubi sub finem Plutoso phus atat, intis omnia omnisque AEtrina hunc e spe βο-pum, mi id, quod natura dedi, arresu pleatur. Eaque de causa Philosoplius loco citato, explicatis ijs, quia partim ad filiorum erocreationem pertinet, partim etiam,quae ad necessaria vitae sustentationem, S sunt cibi, exercitationes, de similia; aggredὶtUr mox explicationem eorum . quibus eade natura cxcolitur 5:rficitur, docetq; puetos, simulatqii et o e licet