장음표시 사용
551쪽
opticinis artibus esse, ac moribus instituendos, tamque doctrinam toto libro Politicorum octauo persequitur. Verum itaque pronunciatum est, eodem
sensu, quo dicitur, uri perficere naturam. Suppletenim Ars desectus naturae, perficiendo, & explendo illa, in quibus natura deficit : sic Alete& Scientiae excolitur animus humanus, per ficiturque in ordine cadea, ad live Ars quelibet vel scientia dirigitur, ut Q. c. Musica ad excolendam vocem, Pal strica siue Gymnastica ad res bellicas sortitet administradas,&ita de caeteris. Sensus moralis huius effati praeclarus est: si enim natura debilis sis, aut corpore deformis, aut stemmate ignobilis, aut fortuna egenus, arte M scientia teipsum perfice : haec namque corpus & .animam, ditat, ornat, nobilitat. Verissime Plutarchus: Si exiismnes minus feliciter natos, institutionem tamen O exercitationem ortitos, ad mirtutem reflavrnon posse mitium naturae cot rigere, sito, magnopere te, vel potius omnino falli : siquidem naturae dotem labefact4t scordia prauitatem domina emendat. 7. Ars imitatur naturam, Sumitur exl. r. Phy sicorum t. 22. dc alijs, ac refertur a D Thoma in I.
Politicorum lech. i. J Quemadmodum Natura imitatur artem diuinam, ceu exemplar omnibus numeris absolutissimum; ita Ars humana Naturam, quo
ad eius fieri potest persectissime aemulatur: patet id
ex plurimis Artis effectibus ita affabre & eleganter Haboratis, ut ipsos inter & naturae opera, nihil fere discriminis appareat, Ita Zeuxis vitas , Parrhasius velamen ad viuum sic expressit, ut ille autum, hic etiam hominum oculos falleret. E a de causia in plurimis Ars cum Natura conuenit , ut, quod agat ordi-
D tς, quod agat propter finem, quod incipiat ab imperfectioribus, quod ut in naturalibus, ita in artificialibus valeat casus, &c.
552쪽
8. Ars es simia natura. Sumitur ex textu proxime citato, S ex libro de Mundo c. 6. J Quia nimirum plurima ad imitationem naturae estinxit; ut proinde etiam, altera natura appelletur. Sic ex Volatu, nauium didicit facere vela, ex piscium pinnis remos, ex cauda gubernaculum,&c. Vide, si placet, Albertum M. l. r. demineralibus, ubi linquit:. Eis Arsimi retur naturam, tamen opus natura ad plenum attingere nequit. Etenim Natura operatur per Vires simpliciter efiicaces, quae nunquam errant, nisi per accidens ob inaequalitatem matellae: Ars vero maximo
labore, & erroribus multis, Per mendicata su Sagini; genij & ignis λ Iii eandem sententiam D. Thomas
opusculo 3. docet, nunquam ariem natura omnin3cοκqq ripas, quantumuis solers artifex diligentia ad bibeat. Ex dictis patet, quamobrem dixerimus, ab arte naturam perfici, secundum quid ,siue accident liter duntaxat sabsolute enim & simpliciter potior est, ac praedominatur Natura. Consule, si placet, Politico Christiana Caroli Scribant l. i. c. . , . scio
tex. 86. J Intelligitur de Natura generatim, prout sapponit pro causis naturaliter agentibus, & verum est de omnibus i s artibus, quae per certa & determinata media suum finem consequuntur, ut est Ars saltandi, scribendi, aedificandi, &c. Ita explicatur propositum axioma ab ipso Aristotelel. 3. Et hic. c. 3. Eiusmodi enim artes non deliberant, quoad specificationem usus seu exerciti j, v. c. cantor an hoc Vel illo modo, Re, vel Fa sit canendum; nisi forte musicae ignarus sit, de quo minime loquitur Philosophus; quia in tali non ars sed artis ignorantia dubium mouet : deliberant tamen quoad exercitium vel usum Uiuna. id est, utrum exercere oporteat vel
553쪽
non exercere opus artas. Aliae vero artes, quae per determinata media finem non attingunt, deliberant etian quoad specificationem usus, Vissent ars medendi, navigandi,& similes : Neutrae autem neque hae posteriores, neque illae priores quoad regulas artis deliberant; & hoc sensu simpliciter & uniuersaliter verum est axioma: Omnis enim Ars habitus est, ac virtus intellectualis,certas,determinatas,& in salis libiles habens leges ac regulas, quae in dubium ac conlisitationem per se reuocati non debent.
DISTINCTIO IV. De Ane in ordine ad experientiam.
i. v Ypmentia singularium es, ars iniuersalium. Lal. i. Metaph. c. i. J Vt exempli gratia, Experientiae est, cognoscere, quid haec medicina hic &nunc conserat huic aegrotanti: Artis autem, scire, quod omnibus tali morbo laborantibus, talis prosit medicina. Ex hoc axiomate probat Aristoteles loco citato, experientiam, si usus eius, siue actio spectetur, non inferiorem este arte; sed potius superiorem: Videmus exim inouit) expertas magis id quod intendunt, consequi; qsam illos qui rationem absque experientia tenent : Saepe namque contingit ut qui arte praeditus est , rerum singularium circumstantias ignoret, quae regulas uniuersiales mutare solent, atque ita sipius aberret a fine sibi proposito, quod tamen non ita facile committet, qui usu rerum atque experientia doctus est. Atque hoc sensu verum est
a. Artes msu magis, quam ratione constant. AI-bertus M. 6. Ethic. Trach. a. s. i. J Nam qui usum
554쪽
Pars quarta. Titulus xVI. ' 3Πeterum habent & experientiam,minus aberrant a sco-p', fineve actionis, ac magis sbi & aliis prosunt, quam qui arte sunt praediti, absque rerum experientia. At vero, si ars & experientia inter se conserantur, non quoad vitam &utilitatem praecise; sed quoad intrinsecam perfectionem in ratione sciendi Artis enim nomen latius hic sumitur, prout habitus etiam scientificos complectitur ) absolute dicendum est, longe praestabiliorem esse artem, quam sit Experientia ; ac veros artifices, omnium sententia, ijs, qui solo usu & experientia valent, no- . biliore sapientia ornatos, & maiore honore dignos aestimari. Iuxta illud:
3. PUpsio artis G sicientia honorabilior est , quam
experientiae. Sumitur ex citato iam capite IV. lib. r.
Metaphysicorum. J Ratio est ue quia artifex & sciens
cognitas habet causas rerum : at vero qui solam habent experientiam, etsi rem esse cognoscant, non tamen rei causam intelligunt: Quo fit, ut Architecti in maiore pretio habeantur ; ac sapientiores esse iudicentur, quam qui manus arti adhibent ad opus perficiendum : Eo quod illi causias opetis intelligant ; hi vero veluti res quaedam inanimae, ea e ficiant quorum causas ignorent. Ita sere Aristoteles loco citato, ubi plures adducit rationes, quas
pοretem.J Refertur ab Alberto M. de Praedicabilibus c. i. declaratur hoc dicto cogrue discrimen inter natura,artem & v sum: Natura enim vires cosert, sue potentias naturales, quibus habilitatui homo ad sua munia obeunda; Eaciem vires ars ne litat & perficit, ne qua in opere molestia seu difficultas remaneat: usus denique & experientia accedens facit,ut ea, quq
ars in uniuersali praescribit, prudenter & feliciter
555쪽
executioni mandare norit. Vide etiam, si placet, Albertum M. ini. Ethicorum, T, st. 6. c. 3.
' DISTINCTIO V. D e Arte in ordine ad materiam subiectam.
r. A Domo, qua e sin anima sit domus in materia. AELI. Metaph. t. 13. J Tria in artisce reperiuntur,& ad bene operandum sunt necessaria , primum est idea, id est, conceptus formalis practicus, suci mago faciendi operis, in intellectu artificis consignata. Dum est habitus practicus in eiusdem intel- lectu, inclinans illum & ad opus facilitans. Tertium est habilitas quaedam in membris artificis, & in potentia exequente ad prompte &apte perficiendum opus, secundum conceptam ideam. De primo intelligitur praecipue. pronunciatum, quia nimirum ad imitationem & directionem illius artifex claborat opus. In hunc sensum Aristoteles Iz. Metaph. t. I . dicit , Ea quae fluui ab arte, fieri ab agente intuoco Osimili; nihil enim aliud significare intendit,nisi quod inter artificem & rem artificiatam, intercedat quae' dam similitudo ideatis; sive quod effectus artis iiiii lis sit Ideae, siue conceptui formali practico, quem de illo producendo artifex in mente habuit. z. Ars non quamlibet a uinit materiam fedaptam.JRatio huius propositionis est, quia Ars agile cum iudicio, & ratione,&imitatur naturam , cuius opus est opus intelligentiae: Itaque cum uni libet non fiat ex quolibet, ut diximus Titulo de cauaa e sciente, dc iuxta Vulgare prouerbium, non ex quo uis ligno fiat Mercurius,ailumitur in Arte M perscitur id, quod artificialis persectionis capax est Eodem sensu l. de Gen.
556쪽
de Gen. t. o. dicitur, Generatio non sieri ex quolibet, yd.x determinato.
3. Ars i facit materiam. J Id est, prouidet sibi, de re circa qtiam occupetur, eamque coaptat & disponit ad formam artificialem recipiendam. Sensus huius moralis facit ad laudem hominum industrio. rum ac prudentum ; huiusmodi enim facile inueniunt occupationem, aut materiam, circa quam honeste versentur; item in commendationem illorum Artificum,qui ex materia tenui & abiem, Artis opus aeque splendide elaborant, ac alii ex materia pretiosiore: nam ut ait Commentator 12. Metaph. commento IS. Artifex operans aliquid ex luto viatiore admiratione digna 1 est , quam alim idem operam ex auro. In hoc enim non tam artis, quam materiae; in illo
vero solius artis & ingeni j dignitas eluceicit ; &verissime dixit Galenus,l. 3. de utilitate partium c. io. Idiotam sapere facit pulchrit Ado materia: Artifice umero pulchritudo artis. Atque haec sorsitan una inter alias causa est, cur summus ille resum omnium opifex Deus Parentem Protoplastam ex limo terrae
procrearit, ut obseruat Cornelius a Lapide, de alij; nempe ut operis a se producti laus omnis , non in materialem; sed in catis aha referretur efficIentem. . .ins longa est, vita breuis. J Est commune philosophorum axioma, usurpari praecipue solitum in Quaestione , Ait intellectus humanus possit tesomnes distincte cognoscere, & desumptum ex l. r. Aphorismorum Hippocratis, cuius initium auspicatur his verbis : Vita breuis, ars vero longa, Occasio py ceps, experimentum periculosum; iudicium difficile: verissimE nimirum, & non scite miniis quam eleganter, & pro loco accommodatc. Sumitur autem,
a men Axtis hic non ita presse & proprie; sed latius,' pro qualibet scientia dc cognitione; sive Medica illa
557쪽
Politica; siue Philosophica, siue Theologica: omnes
enim huiusmodi facultates, ob summam rerum, quas continent varietatem, multiplices sunt ac vastae, de adiuturno rerum usu , longaque experientra dependent; ita ut omnibus experiundis nequaquam par sit cxigui temporis industria. Monet itaque his verbis Hippocrates, Aphoristicam dominam, cum in medica facultate, tum in alijs etiam scienti js, inprimis utilem esse, & vitae humanae accommodam; ed quod breuissimo sermo, e omnia fere, eaque generali iurna Arus praecesta contineat, tradatque regulas breuesci certas, ex quibus progrediens quispiam,sine temporis iactura veram bui conatus metam consequa tur; qua de causa Hippocratis cxemplo complures inducti fuere, ut axiomata, dicta, Aphorismos, hypomneses, & alijs etiam se cultatibus colligerent,& scientiarum generale quasi seminarium non minori breuitate , quam utilitate erigerent : Monet item, mi ne tempω in inutisiaiinpenda MVs; mersi quam maximostudiosesinemus miam incedere compendiosi simam, nempe per ea, quam arte uni utilis ima, ut inquit Galenus, lib. 6. c. i de simplic. Medic. Quo maiore illi sunt reprehensione digni, qui cum se pr-tium studiosos profiteantur, vitam in otio degunt,& nullius rei minorem, quam temporis rationcm
i. Artificis es, priui flagere , p. ea sincere. Ja Monet citatum peruntae ad aruum acritOS, DISTINCTIO VI.
558쪽
-pars quarta. Titulus xVr. 3 ss
ut in operando minime temeratij sint,& rationabiliter in omnibus procedant; ac proinde debere illos prius mete c5plecti ideam seu forma operis faciedi; ad cuius similitudinem artificiatu opus ciliciant,& aqua in agendo dirigatur,iuxta illud: A Gm , qπκ es
in mente , coni lituitur domus in materia, ut explicatum distinc. s. Sumitur autem propositum effatum ex Pliniol. 3s. Historiae itat. c. ia. ubi Patilem laudat nobilem Architectum; qui cum efflet in sua AErte summus,
nihil inqua ecit, antequam finxit.2. Quilibet artifex naturaliter diligit suum qu . p. i Ethic. c. 7. J Rationem Aristoteles assignat ibi demi quia sumus operatione G aEu: Nam vivendo su-mηs atque agendo, qui igitur fecit, est aritu suum quodamo δε opus: diligit itaque sevum opus; quia amat suum esse. Quae Aristotelis ratio non tantum procedit de actione, siue actuali operatione Artificis; sed etiam, de termino siue effectit operis, ut perspicuum est ex ipso contextu, ubi id declarat exemplo Poetarum, qui sua,ut inquit, poemata diligunt supra modum,
re perinde atqne filios amant; uti scribitur de Tere-tio,qui suis comoedijs casu in mare delapsis,desiderio ipsarum in ipsummare desiluit: nec absimile quiddam de C. Caesare,de Homero, & alijs legitur.3. Faber ades leno, Rului lima. Elicitur ex l. a. de gener. animalium c. ΣΟ.J Vti quilibet opifex naturali propensione fertur in suum opus, iuxta superius pronunciatum; ita similiter, & simili de causa. libenter & quasi familiariter versari unusquisque
solet, circa suum obiectum,& consequenter circa ς S, quas utrumque sibi annexas habet circumstantias, idque non opere duntaxat ; sed sermone etiamae cogitatione, iuxta illud:
Navita dementis, de tauris narrat arator, Enumerat miles rualuera .pastor duo.
559쪽
Et generatim suo quisque vitae instituto, studioque impense dele ctatur, ut apud A. Gellium docet Plato : accidit illis, ait, illud Euripidis : qua in re clarus quisque est, ad eam properat, & diei partem illi plu-ximam impertit: contra, in qua stii pidior ac nihili est,
inde effugit eam que contemnit.
. a' m qMi que norit Artem in bac se exerceat JVctus istud a Graecis translatum prouerbium, usurpat & approbat M. Tullius i. i. Tuscul. q. non procul a principio, ubi coercet Asopiti cuiusdam audaciam inserentis sese in tractationem rerum a suo foro alienarum, monetque, ut quae philosophica sui, Magistro relinquat Aristoteli,& canere ipse doceat, cum aptior sit ad canendum, quam philosophadum; in quam sententiam Horatius in arte Poetica Zudere qMi nescit, campestribus absinet armis, I ndoctusquepilae, discis trocliue quiescit. Et
Nauem aget e ignarus nauis timet: abrotanum quo
Non audet, nisi qui didicit, dare. cnod IIerieoru est, promittunt medici, traZdani fabrilia fabri. &c. Monet ita Que sententia, ut quisque intra suos sese limites contineat & in mellem alienam falcem ne mittat. Ratio est, quia temerariun Videtur, in peregrina & ignota se immiscere negotia, & illotis, quod aiunt, manibus rem egregiam imperite suscipere. Recte Apelles apud Plinium l. 3 S. c. id. Ale-1 andro Magno in ossicina multa imperite disserentide pictura, comiter suasit silentium,admonens illum rideri, a pueris qui colores terebant. 3. M serum es artem profiteri, ad eiusperfectianem non irare. J Citari solet hoc dictum ex Cassiano collatione I9. c. s. ubi quidem in . istis terminis expresse non habetur; quoad sensum tamen manifest beraditur: Ait enim in fine capitis : Afferum es cuius
ti ci artis mel Ausi disciplin/m quempiam pr0 tri, cr
560쪽
adperfectionem eius minime peruenire. Admonet autem, quemadmodum honorificum est, in suo quem
que statu & officio esse perfectum , ita turpe videri. ad illius perfectionem nullo studio contendere. Sic etiam miseruest, si homines huius seculi, ut Iudices, Advocati, Aurifabri, Pictores, dcc: honori sibi ducant, quod sint in suis munijs persecti : Christianus autem, qua talis est, nec magni faciat, nςc sibi honori tribuat, quod sit Christianus perfectus.
Osteaquam de Ente in communi, &de Deo, tui est Ens Entium infinitum, ac de reciprocis Entis proprietatibus, aliisque quae eo pertinent, axiomata sunt explicata ad Entium particularium & prae sicamentalium axiomata. descendere necessum est; ad quorum explicationem, praemissis diuisionibus nece flati s iam accingemur. i. Ens finitum seu creatum diuiditur primo in substantiam si cilicet creatam & in accidens: licet vero dari possint aliae diuisiones Entis creati aequὶ primae & immediatae, ut cum diuiditur in completum & incompletum, in absolutum & respectivum,&c. tamen diuisio assignata longe aptior est, caeteris, ut recte notat Suarer, disput. 32. Metaphysicae,