장음표시 사용
731쪽
Dι Lillem Politica, quae Pirtus trique amica sit, uuid inimicum.1. Abnceps se habere debet ad subditus , si t pes rad os ei. J Sumitur ex libro nono Eth. cap. D. J ex primo Dialogo Platonis de Republica,ubi docet, Sicut Pastor, qua Pastor, curat gregem ad ipsius gregis utibiacem, non suam ; id enim agit, ut id. quod custodit, quam rectissime habeat ; sic eum,qui hominibus praeest, nihil aliud propositum habere, quam corum bonum, qni stib ipsius in petio sunt ata nihilominus, ut locum habeat istud :r. Boni Pa'Oris eis, tondere oves, non deglubere. JIta Tiberium Caesarem rescripsisse AEgypti Praetori grauia subditis vectigalia imperanti, auctor est Suetonius. Sumitur autem e loco Platonis citato. Ad pleniorem huius & superioris Pronuntiati d laracionem spectat diuisio illa duplicis principatus Polit. cap. '; Prioris quidem dominatiui , cuius natura est, ut Dominus praecipue ac per se 'tilitati studeat; subditorum autem per accidens I ut nimi- rum eorum utilitas ipsi quoque. domino viilis sit: Posterioris Oeconomici, ut Patris in liberos, o C. in quo contra superiorem , subditi commoda pet se procurat, sua ex accidenti; propterea quod ita fortasse cotingat, ut eadem sibi quoque commoda sint; quomodo Gubernator nauis primo quidem ac praecipue vectorum falciti confidit; suae vero ex accideti: Qii ostiam ipse quoque ex ijs unus est, qui naui vehuntur. Haec ibi Aristoteles sere ad verbum. Prior dominatus ordinem dicit ad letuos,posterior ad sub-
732쪽
ei tos liberos. Caeterum haec comparatio Principiucum Pastore, non solum significat, eum debere esse eximiae clementiae & beneuolentiae in populo , quos regit; sed etiam par esse, ut prudentia, & alijs Virtu tibus , sic inter eos emineat i Vti homines ratione prsditi inter greges ovium, qu β p-scunt. Ex quo sequitur, ut Nero, Vitellius , Hςliog balus, & alii eorum similes, non Pastores, sed 'lupi, vel ursi aut canes rabidi dici potuerint, Vt rotant historiographi.
. 3. 'um reces acule in habent, sid eo non diiuntur.i Aristoteles de histor. Animalium, lib. s. cap. 21. ubi Addit quosdam existia asse eDs carere aculeo, co,
quod serire non soleant i Admonet hoc dictum, minus decere Reges ac Principes, ut sit subditi in aliquo delinquant, sua ipsi manu eos puniant, prae sertim
cum id per suboldinatos ossiciales commodius seri
. Apum principes minime irritantur feriunt. Jy. de historia Animalium cap. o. J Monentur hoc morali dicto, omnes qui magistratum gerunt, situm id decere statum, ut maiore patientiae laude conspi- sui sitit, minusque ad Tationem reddendam parati, quam reliquum vulgus. Pulchre Seneca: 6gnare
qui muli, languida regnet manu. s. Imperia crudelia magis acerbaseunt, qμam distur
tria. 4 Refertur a Carolo Scribanio in Politic christiano, lib. 2. cap. S. Neque enim quisquam a multis metuendus est, in quem non a multis formido recidat, & fere semper caedem caede, sanguinem sanguine expiatum elle tradunt historiae; siquidem aeternae veritatis sententia est; omnes qui acceperint gladium,
gladio peribunt. Math. 26. Vers. 12.6. 9 ibitram utile, quam amari. Et,
. Nihi tam inutile, quam odio haberi. s. Am
brosius lib. a. Ostic. J Ostendit hoc utroque dicto K x ij j
733쪽
sis De douersis Entiam creatarum genergus.
S. Doctor, maximopere curandum eile ijs qui imperant, Vt amentur potius, quam timeantur: Si enim gubern tor ametur a subditis δ illi de obedientes erunt,& fideles ac fortes in obsequio atque copstan. tes: Sin autem ita se gerat,vt odio ab iis merito baberi possit, nil arduum cum iis prospere conficiet. ccipe, ait S. Augustinus trach. 7. in epist. S. Ioannis, Acue praeceptum. Dilige , csr Hodit fac , semendes, ῆlectione emendes; sipat cai, disectione parcas. radix
D intus dilectimis Voti potes de ista radice nisi Mnam exsere; nec selum tibi erit bonum ; fed ijs eii m , qui tibi stiret coniune ii: Nam omnia illis erunt grata de
utilia: cum vident esse cum amore coniuncta. Quin& viti a virtutum prope nomen subeunt, si ameris; sicut e conti a antum odia possunt; ut virtutes etiam vitiorum imaginem sortiantur. In eandem sentcneiam Seneca: 8. Vnum es inexpugnabile mnnimentnm amor cinis m. J Lib. i' de Clementia cap. 19. Non opus est. est Urκere inalium editas arcer, nec in ascensium arduas colles emunire, nec latera montium abscindere,
multiplicibusse muris iuri ibinquesepiresalu'm Raemin aperto,clementia prasabit. Quis enim huic audeat aliquid struere mali, qui vivit optantibus cunctis, ut
quod illi contingit, sibi quisque euenire deputet, ut nihil cuiquain tam pretiosum sit, quod non salute praesidij sui commuritum velit': Est in hanc sententiam symbolum M. Aureli j Antonini Philosophi: Ranicumentia cusos, de quo vjderi potest Reutine-
9. Necesses multas itineat, quem multi timent. 3Est hoc dictum Laberij Equitis Romani, de quo videri potest Cicero lib.1. Osficiorum,ubi cum plia'
ra in eandem sententiam dixit let, tandem subiungit
734쪽
Luturna. Cuius ratio est illa quam in illo Hemistichio posuit Ouidius: quia, Quem metuit quisque perire expit.
Positam prius ab Ennio, cum ait, qsem metuunt oderunt; quem qui ' te odit periisse expetit. Qua de causa
Tyrannis nulla sine metu ac tumultu animi, sies aut nox abit; nullus non suspectus cibus, nullus somnus imperterritus ; dum ubique curuicibus impendentem vident mucronem; quem amico opes fortunasque uiuas miranti non ineptὸ monstrasse traditur
Dionysius Tyrannus ille quidem ; sed tyrannidis
cet. S. Polit. cap. Io. J Rex enim ex officio quaerit Communem patriae tranquillitatem & pacem ac prosperitatem, quae cum nonestate coniuncta est: Tyrannus vero omnia brachio gladioque metitur, ac ius fasque contemnens, hostem se exhibet naturru
M. Reges molentibus, Taranni domina inr inuisu 3. Polit. cap. Io. J Ratio huius & explicatio patet ex dictis; quia scilicet Reges, utpote boni communis procuratores amantur a suis & proteguntur : at vero Tyrannos utpote libertatis publicae eversores nationes sponte non serunt; distinctione tamen opus est etiam inter illos; nam Ιχ. omnium non unus es modus potestatis. . Polit. cap. io. J Et quidam maiori clementia quam alij prudentiaque regni negotia administrant: astiqui etiam hostilia 1ubinde faciunt, ut Plinius inquit in Panegyrico. Quare mirum non est, aliquos minus Rmari, alios etiam timeri. Vide si libet plura apud Columcntatores Politicorum Aristotelis.
735쪽
sit De diuersiis Entium creatorumgeneribu . DIs TINCTIO VII.
De Prudentia gubernatrice oeconomica.
Eranomica prior eis quam politica. l. i. Oeco nomicorum cap. I. 4 Ratio est, quia ad hanc ordinatur illa, uti pars ad suum totum. Pars enim ciuitatis domus est, & Reipublicae res familiaris , ut docet Aristotcles ibidem. Vnde scuti Prudelia personalis praecedit Oeconomicam; ita haec praestippo nitui a Politica. Ea de causa Apostolus i. ad Tim theum cap. 3. inter Alias Episcopi conditiones, requirit versui. ut domi suae bene praesit. Ex aptitudine enim dc dignitate regiminis oeconomici sumitur iudicium de aptitudine ad regimen Politicum & Ecclesiasticum. Nam qui domum suam bene moderatur , signum est, quod idem bene reget Ecclesiam,
vel aliam Rempub. Ecqui domui suae praeelse nescit, inquit ibidem versus. quomodo Ecclesia Dei dilige
Σ. Dominus qualis sitfamili osendit. Sumitur ex I. l. I. Oeconomicorum cap. 6. J Veritas illius & ex perientia quotidiana ,& communi hominum testimonio comprobatur. Ratio iam supra est explicata; quia nimirum uti Regis ad exemplum orbis componi dicitur; ita dominorum suorum mores pro num cst domesticos imitari: ac proinde qualis dominus talis & seruus, ac tota illius solet esse ia-nnita 3. Oculus Domini pascit equum. i. Oecon. cap. 6 JIndicatur hoc dicto vigilantiam & praesentiam Domini plurimum habere momenti ad rem gerendam.
Iluic consorine est, quod dicit , mritui fanu ,
736쪽
H lipat omne malum intuitu suo: ut enim ait S. August. l. de correptione & gratia, cap. M. Ita torve quodn ilum es rusticit, it nullus in eius constectum audeat illud fac re. Eodem modo oculus Regis, qui bonas torum ovium attendit, illos facit bonos, de eos leniet rimit ne mali fiant. N am, . Magistrat lium prasentia Tler in giguit reserentiam. 7. Polit. cap. ι 2. Neque vero sola vultus asperitas a peccandi licentia subditos auertit; sium intctiam isto tempore vindictam ac puniunt delinqueti tes ut ceteri alieno cautiores fiant periculo.
Iis sibile est, nνη diligentis domini, seruos essedili entes Nempe moralites, & secundum communem vitae humanae V siam, non putem pure i turaliter & physice. Vt per te est manifestum. Sumi-O ex x. Oeconomicorum cap. 6. ubi addit, Domuo debere ante lucem Iurgere. . priui expergisci ,σρυθ rius in ubili esse quam secruos, ratio patet ex dictis, 6. Vt, is acquirere diuitia Acrmina conseruare. 3. Polit. cap. s. J Vbi ex eo probat, rationem duendae rei familiaris, aliam ei se viri, aliam mulieris. Addit 'ibidem : Virum ignauum haberi, si ut mulic est, sic fortis sit: At mulierem secus ac debet facere, si ornata ac venusta sit,ut vir bonus. Intellige pronuntiatum secundum leges Oeconomicae communes &secundam pol ora veriusque coniugis munia. Nam es foeminam pro statu suo aliqua polle colligere,dubium tibi est; Et patrem familias non rno qua re re pol sc conuenit; sed etiam quaesita tueri, ut docet Aristoteles lib. 3. Oeconom. cap. 6. initio. De Prudentia Legis at ice co modius agetur, Titulo dei
737쪽
si o De disess Entium creatorum generibi A. DIs TINCTIO VIII.
Do primo officio Prudentia, quod est,
bene constulere. r. I Roprium prudentis es bene consulere. 6. Ethic. a. cap. s. J Ita quidem, ut soli & omni coveniar.
Ratio eri, quia omnis ac solus qui habet rectam rationem agibilium, potest esse bonus consiliarius, siue bene consulere; sed omnis & solus prudcias habet rationem agibilium : haec enim ratio nihil aliud est, quam ipsa Prudentiae definitio ; unde etiam Aristotelis testimonio, eodem cap. 6. Prudens non male
definitur, qui ad consulendum est idoneus, tanquam a proprietate, soli omni de semper conueniente quo pertinet illud Senecae: Sine piudentia nullum initur consilium. Eoist. 66.&SS. a. Consilium non es de prateritis. 6. Eth. c. I. & 3.JSicuti teque d4 impossibilibus, aut de ijs, de quibus
aliquis desperat, . Rhet. cap. 3. Imprudenter itaq; agunt, qui cum aliquid infelici succestu peregerunt, molesta te se circa illud cogitatione fatigant, & cum . Phrygibus sapientiam colunt: si tamen id saepius,&naturalis hominum inclinatio suopte pondere in praeteritorum potius, quam futurorum considerationem impellit: Nam ut recte Curtius lib. 7. Nolὶ humanis ingeniys natura consuluit. Quo plerumque non sutura,sed transacta rependimus. Ratio effati est, quia quod factum est insectum fieri nequit ; ca enim qbat praeterita sunt , in fatalem transiere necessitatem, quae immutari non potest, iuxta illud : Aser aeterit m n es potentia. Dc quo suo loco: Consilium autem
deus institui solet, quae in nostra sunt 'potestate, oc
738쪽
fieri a nobis vel omitti possunt. 3. Facili decipitur, qui resticit ad pauca. J Monet effatum in capiendis consilijs, non quae, prima fronte occurrerint, mox esse amplectenda ; sed multa oportere considerari: praesertim in negotijs grauioridus & publicis a quibus salus multorum & incolumitas dependet. Qua etiam de causa monent sapientes, inconsultum videri, in huiusmodi , unius tantum alteriusve consilijs uti : Vix enim par este
Omnibus unus ad consilium potest. Consule , si placet , ymbolum Caesaris Go diani, quod sic habet:
princeps miser quem latet meritar, classe l. Symb. Imperat. n. 36. . Gladiator in arena consilium capit. J Monet adagium re nata capiendum aliquando dc mutandum
consilium, animumque sumendum in medijs peri culis. Iuxta illud Senecae: Vir fortis non est, cui non crescit animus in i a rerum da cultate: Fit autem id habitu Prudentiae militaris, aut sortitudinis,aut alterius Virtutis, potius quam fortuito ; aut noua electione; Iuxta illud: In repentinis actio sit ex praeexistente habitu : quia nimirum in huiusmodi subitis euentibus, minima datur longae consultationi &inuentioni occasio, ut notat Aristoteles 3. Ethic. c. 8. Vnde desumptum est istud: s. Turpe cr muliebre es dicere non putabam. J Pronuntiatum hoc,quod in omni negotio locum habet. Valerius Maximus lib. . rei militari accommodat; quia explorato cy decessa, ut inquit, consilia, quη ferroquntur a miniistrari oportet : Inemendabiti. enim es error qui miolentia Martis committitur. Quam uam non ita perpendi omnia ac prouideri solent , ut semper consiliis prosper respondeat euent is :Sexcenta enim in fortuitis occurrere possunt discrimina, quibus consilia etiam prudentissima euec-
739쪽
3 12 me Eue,sis E ntium creatorum generibus
cantur. Vnde recte dictum est istud: 6. Con θω in nescit, qui iudicat ex enentu. J Id quod in omnibus ali)s, tum Veio bellicis negoti js quam maxime manifestum est, Quorum eae sunt vicissitudines, ut ad victos saepe redeat victoria, dc qui nunc sorte falluntur , prosperam mox fortunam 1ortia esur. Ideoque etiam ructe dicit Caesar lib. . de Bello Gallico: errare eos, qui in bello,secundo. om-
Des expectant euentus,& Poeta:
reai fuccemibus opto cui quis ab euentu jocta notanda putet. Et . In bella parua res magnum in miramqse partem momentum habent. Caesar. lib. 3. belli Ciuilis,n. s,lDissicillimum autem est, minutissima quaeque prospicere. Itaque imprudenter agunt, qui prudentiam aliorum S consilia ab euentu metiuntur. Et sere id commune plebeiorum ingeniorum vitium est ; unde
non raro eadem secta nunc sapientiae ac roboris, nunc suroris ac temeritatis nomen accipiunt. Di
ctum pronuntiatum iis de pene verbis refert Liuius. In bello nihil tam leue es, quod non magna inter in rei mementum faciat. Decade 3. lib. 1. sub initium oppugnati0nis Capuanae, ubi ex uno duello exercitum Romanum sui illa scribit animatum. 8. Facile bellum fumitur , at agre consummarur. J
Pronuntiatum illud sumptum est ex Sallustio, de bello Iugurthino; Vbi omnia ait facile bella sumi,
caeterii aegerrime desinere ; eoqubd non ab eiusdem potestate initium belli & finis sit, incipere enim cuiusvis etiam ignaui est, deponere vero cum victores velint.
In via pinacipii i periculosus est lapsui. J I ndica
tur hoc dicto caute & dextrὶ procedendum in rebu& arduis, & nullo modo tutum esse labi, si enim vel semel erretur actum est de summa rei saepe, iHc da-
740쪽
Pars quinta. Titulim x V. tur secundo errori locus ; Patet id vel maxime iii publicis Campiducum ac Principum negotiis, ubi sepanum erb vel unica cenatio, semelve praecipita
tum consilium summas rerum ortinium ruino se . cum trahunt.
io. 2 Ialo nodo malus quarendur eis cuneus. J Docet hoc dicto S. Hieronymus, ad Oceanum, licere subinde quid , pro quo, siue par pro p ri rependere, &cum vulpe, ut dici solet vulpinari Z cum astutis agere astutius, & cum care carietare Z cum rustico rusticari, c. non tamen est licitum , cum Cretensi Cretinare γ' aduersus mendacem uti mendacijs, aut aliud quodvis malum simili malitia rependere , quia hoc perfectioni Christianae repugnat ac legibus cauetur , neque id voluit S. Doctor, etsi nonnulli eum ita sinistibinterpretentur. Iuxta hanc sententiam Verum quoque est istud : Nunquam peric-lum fine periculo vinci-iur; & ille Galeni Aphorismus; Immoderatum ab ima moderato contraria ad mediocritatem rc igitur. In arte medicinali cap. 8. 9.ii. Facili cum valemus recta consilia aegrotis damus
Terentius in Andria. J Valet hoc dictum in eos, qui aliis in necessitate prospiciunt: sibi ipsis vero non item i id quod frequenter accidit: Nimi, admonendo sapimus omnes, verum ubi peccauimus ipsi proprios
a L. Con j confravdMIenti nulla est obligatio. J Refertur hoc dictum ex Vlpiano lege 3 o. ad edictum, inter Regulas antiqui iuris. Regula 7. ubi addi rur, Si dolus G callidita, interces ii de dolo adIio competat; Ex quo facile intelligitur quo sensu accipiet una sit
xio, quia non solum codem praecepto, qcia quis senetur, nihil contra aliquam virtutem sciens