Cosmographia, siue descriptio uniuersi orbis

41쪽

, o PRIMA PARS COSMO GR Ap M.

austrum digrederetur, tantam ipsi alto potirum βρυ horte rem minerer, qMηtti hi, aptistium verticis ipsus ab Aequa ore declinaret, quipp/M punctam Hrticis ad potam usque de vitam esset,h.e esto quadrante orasti ab sequatore disiideret clam sequator vice mutata radique haneonti applicaretar. Putet ergo eandem esse,bsc es,quaniuate, sevi partium numero parem latiturirem regioχis ct Heuutrahem flocis ra h/rit te,digerre lania ratione: Nam elitiam poli,est arcus meridiani interpola mundi or horizontem euisse qua heimurceptas, Latiitido autem iam antea dicta est. Larituri igitur regionum ab aequatore in austrum vel septentrionem supputamur, quum s Glarea us dixerit a Dptentrisne in As rum longitudo autem ab Occusa iss Oritim. Duplex etiam hinc colligitur Iati stiis ram, Borea auera, reliqua austrina.

APPEN Di X GEMMAE FRISII. 2ν Diih Capitis semper aequaliter ex omni parte ab horizonte od/Ayolru ib. seu

quadrante)distat: atque ideo dieitar pala, horizontis,o ubique existentibus sex s Omnibus alijs impedimentis) semper medietis cali ue hemi der, apparet. Mutu igitur aliquis ab aquinoctiali procedit versus Septentrione NIIumu, tantum etiaisprishur horizsns b polo ex parte νna,ex altera pero eleuatur sapia polum oppostam. Hac planius ex instrumento videre licet.

42쪽

par Rr Ap IANI ET GEMMAE FRIS. arqpRO INTELLECTU HV1Vs CAPITULI,

necessario ponendae sunt quaedam propositiones fores huius organi,& eius usum multiplicem explicantes,quarum prima Propontio est, si tam Llitudinem solis sapia hos ontem, omni die de hora attinesos e

g ex radiis solaribus cognoscere. Subleua igitur1ibrum cum sequenti organo,superiori parte insetius versa,& antetiori versus Solem: ita ut perpendiculum edi. e. signo,libere pendeat si per Gnomonis perpendiculum depictum,&Trigonum mobilemerecto pinnaei Aio radianti Soli oppone, ita quod facies organi ad te vertatur: inferior vero parshbci in sinistra manu, sutium eleuetur. Rursus subleua aut deprime paul tim Tri gnnum cum pinnatidio versus solem, doneesuprema pars umbra pinnaaidi' quam rectissime cadat super lineam umbrae. Hoc peracto, considera diligenter, per quot gradus eleuetur index trigoni supra horiγontem: numerus illorum graduum, est altitudo Solis pso dato momento.

die in rogiam ex theorio Solis ta igitur diem metas, pro quo

V Dum locum Solis quolibet

artificioseinquirere. SuppuSolis gradum scire cupis,in circulo dierum mentium,super quem ponestum ex eentro Theoricae: Hum itaque extensum super extremum orbem, iam dicat signum & signi gradum, per quem die oblato Sol decurrit. Verum in anno bissestili post exitum Februarii usque ad anni finem,semper ad oblatum die, .ies unus addendus est. Deinde facta supputatione in limbo mensium,filum Solis velum motum ad meridiem oblati diei ostendit.

PROPOsITIO TERTIA. AI titudinem Polisi prahorizontem omni die &pro qualibet hora ceriata diei diisto citius inuenire. si quovis Aie altitudinem Poli scire desideras, accipe pro hora certa Solis altiiuginem, ut antepramisa docet. Deinde perpendiculis rectependentibus, volite ac reuolue Crganum, d nee interiectio horae iam acceptae, &lineae paralleloe, ex gradu Solis, in quo est Sol die oblato, dustri sit directe sub perpendiculo itigoni. Et index rotam, qui ultra periphariam scitulae eminet, altitudinem poli sine errore pro data habitatione inani stabit. Quomodo autem poli altitudo per stellas fixas noctu depraeheneam alibi docebimus.

43쪽

PRIMA PARS COSMOGRAPH.

Organum Theoricae Solis.

STella potari scirca qua punctus seu vertes mundi immobilis consi itin incognita,in eius cognitionem Atiplici via utiliter peruenire. imaginare essi unam lineam reΩa ab extremis suabus stellis maioris Uris, seu rotis plau'stivique ad proximam stellam, quae huic lineae obuiauerit,& habebi, stella polo F t Naudetis stilla maris, ab Astrologis veloAlbuliaba A

44쪽

titur. Eiusmodi igitur stellarum situm & effigiem rivit Uriam seu plaussitam ita iann vides hic Lector infigura sequenti. Ibidem enim linea albis scilitas prodticta indicat stella potarem. Non qu5dpolus si sed stella polo muta proLma. IDEM ALITER. Pone organum viatorium, quod lingua vulgars Compassus diei in viasso orgatisi vii

Iedi) Si postea filum, seu nasum ut vocano Compassi, visu produXeris ad atori u uuia firmamentum usque,proculdubio inuenies ibi radiatilinea Polum Septen E' cop. s' triones qui Arcticiis,Borealis,& Aquilonaris dicitur, super quo madus ipse versatur.Est autem polus ille inundi,punctias imaginarius non 1civibuas, i ta que dicta stella mouetur. Haias truditictis Bararum eae plan

Horam v lem interdiu ex radiis solaribus facileperscrutari. Habita ele

uatione poli ex antepraemissa, vel ex regionum abaeo pone i 3icem rotulae volubilis supergragum eleuationis j & ita manentem rotulam fige intrinsecus cera,vt perpetuo in ista habitatione illic maneat. Quo facto, ubi ena librum cum organo,sonec illum ex C, recte pendeat supera lino perpendictito. Deinde Sole irradiante erigatur proiectorumbra, seu pinnacidium trigoni ad angulos rectos. Postea subleua aut 3eprime trigonum Soli obiectum,donee pinnacidit umbra super lineas umbroe incidat: 3c cum hoc videris semper habito respectu ad perpendi ulum depictum) intersectio fili eiusdem.&linea parat tela, ex gradu solis ductae, in arcubus horatum tibi in promptu horam & fractiones horarias inflicabit, aut antemeridianam aut pometidianam, prout tetmporis momentum exquirit. PRO-

45쪽

TEmpiis ortus & occasus Solis in toto terrarum orbe facile inquirere. Po rae indicem rotulae super gradu eleuationis poli regionis,aut oppidi, in qua vis habere tempus ortus & occasus. Deinde a gradu solis in limbo circa horam i r. notato, ingredere secundum parallelum, vique ad horir talem lineam. Ipsa parallela linea in contextu horirontis inter lineas hora ias,te pus exortus dc occasus Solis manifestabit.

P Ropos ITIO SEPTIMA.avantitatem diei artificialis, noctiise artificialis breuiter computare.

supposto puncto ortus Solis & occasus secundum debitam poli eleuationem ex praemisia,computa ab eodem puncto horas,& horarum partes usque ad horam i et . & habebis tempus semidiumum. Siq; illud duplaueris. quantitatem diei artificialis hoc est, moram qua Sol ab ortu in occasum tendes, supremum occupat hemisphaerium) conflabis . Qua a et . horis subtracta, noctis quantitas hoe est tempus quo Sol ab occasu in ortum se ens, inserius oe cupat hemisphae m) relinquetur.

ripposita eleuatione, indagare. Crepusculum matutinum squod nos auroram nuncupamus 3 est tempus, quod intereipitur inter diem clarum & noctem obscuram: & tempus in quo aer incipit splendescere dieitur initium crepusculi matutini. At vero,vbi receivi Solis delinit,dicitur finis crepusculi vespertini. Si igitur initium matutini & vespertini finem scire optaueris, accipe gradum Solis in rodiaco sub ho ironte,& duc lineam ab eo para)latam usuque afl contactum lineae crepusculin ,& contactus linearum ostendit habito horarum respectu) initium & finem crepusculi matutini & vespertini. Horae enimantemeridianae,initium matutini: pomeridianae vero finem crepusculi vespertia supputant.

PROPOSITIO NONA. PM quacunque eleuatione,& pro quacunque hora diei, solis altitudinem

absque radii a solatibus rimari. Pone indicem rotulat super gradum eleis vationis,ad quamvis inuestigare horarum altitudines. Quo facto, uias librum cum organo. ut semper perpendiculum gnomonis ivt diximus: pe pendiculo depicto irrespondeat. Postea eleua aut Aeprime trigonum,quousq; super horam electam,&gradum lani filum dependeat, & supputa gradus: S usupersunt, minuta, circa indicem. Hanc igitur altitudinem scribe ad tabulam sub titulo huius horae indirecto huius signi, super quod rectificasti filum . me ingenio perge cum altitudinibus aliarum horarum &signorum. Haec res maximeprodest Horologiorum consectioni, puta Cylindri, Quadrantis, Annuli Ashono-

47쪽

Dies is Dies.

iv Eclipsis , in opido cuius ongituAo tibi ignota fuerit

quod si in horis 4c minutis eum Eclipsi ex tabula sequenti accepta concordaveri proclamabis istum locu habere me tidianum Leysaningensem,quia Eclipses sequentes Mathematica supputati ead Gysmingen meridianu collegitis. Est enim Civitas Misnue,cuius longitudo estgra. 3o. min. 2 Q. Secundum Ptol. aute long. 34.gra. O min. Si aute initium Eclipsis differt, die locum illum aliuhabere meridianum, & diuersam longitudinentu quam sc inuenies. Aufernu merum horarum & min. Eclipseos, norem de maiori, & disserentiam gradui&graduum min cohuertito hoc pacto: Pro qualibethor accipe .gradus,pro .minu. horae 3 .gradum,& pro quotidiet mi.horae s s. mi gra.Tanfle numerum graduum & minutore iam elicitum, de ad gradus longit. meridiani Leysenuiget si orientalior, hoc est,si maior horarum numerus in ea repertus fuerit: Aut subtrahe roceidetallor, hoc est, s minori orarii numerus in ea quam in tabulis

Eclipsum reperitur, & habebis longitud. huius Cpidi, quae antea ignota suerat. Similiter etia cum Eclipsibus quae ad aliumniet dianu sunt supputatet agito,

Dies. Notae. Mi

48쪽

ET. API AN. ET GEMMMAE FRIS.

50쪽

PET. API AN. ET GEMMAE FRI s.

IDEM ALITER PER A AC v L V M

quem Astronomicum dicimus, ex motu Lunae Vero,&stellarum non errantium situ deprehcndere.

cam Geometrica ratione consulio praeficere decreui mus. Fiat igitur semicirculus staper F, centro qui fit A, B, C. Et ex F, signo seu centro, orthogonalis excitetur ad circumserentiam usque in longitudine g. s. aut p. oedum, quia secundum eius longitudinem debet seri ba citius seu sussis ex ligno soligo & glandoso grossitudine digiti) & tangat circulum inpunisto B, sic erit semita circulus Aiuisus in Θuos quagrantes, stilicet A, B, & B, C. Quibus sic dispositis

pone unum circini peesem in F, signum, reliquum aὰ palmi fatum extende, δίfac mobili peAe notas fluas, am versus A, ibiὰem sat nota G. Reliquam versus C,ubi notetur H. Circino sic immoto manente,ponetur unus pes in B, altero mobili destribe circulum occultum, ad que ducendaesunt contingentes ex

utrisque punctis circa F, eruntque ipse lineae G, D, & H, E, aequi distante; seu parallelae 'B. Deinde quadrantem A, B . Similiter B, C, diuide in pu partes aut gradus, hoe modo : Primo in tres partes xquas, & iterum quamlibet partem intres: tertio quamlibet in duas: postremo & ultimo in quinque. Quibus ¢ro F, appliearegulam,& trahe lineas occultas per omnes gradus: & ubi ia prodii lineae Hispe uni G D Se H, E, lineas, notentur signa. Quo facto, protrahe lineas a punctis G, D, lineae, usque ad opposta puncta lineae H, E . Quae quidem lineae transuersae interscindunt F, B, semidiametrum. Deinde sat Bacu tus in longitudine F,B, habens aequales diuisiones F A, lineae. Numeri itaque graduum a B,verius F, cundum exigentiam diuisionis sunt aptandi. Deincep/tae tabulam versatilem seu pinnaci Aium in longitudine G, H, vel D,E: eiusque in medio fac foramen seu rimulam aut fisuram, in qua idem baculus ad angulos

rectos moueri possit,¶tus erit baculus. Cuius proxime sequentem sume formulam.

Quemadmodum nunc ipsius Baculi Astronomici fabricam non in conuenienterptaedisimus,similiter& eius usum omnino necessarium typo, quhm distincto ac declaratione manifesta consequenter describemus. Ost aquam iustis structuram complevimus, consequenter e ususum dicere aggredior. Si igitur loci alicuius aut oppidi, cuius longitudo ignora suerit,notam longi Ainem reddere desideras: Quaere primum ex tabulis Astronomicis verum Lunae motum, secundum longitudinem, tempore tu e considerationis.ad certum lacum ad quem tabularum radices sunt computatae atque verificatae: instipergradum longitudinis alicuius stella fΣae parum aut nillat ab Ecliptica recedent: s, qua