Rhetoricorum M.T. Ciceronis ad Herennium libri quatuor. Eiusdem de inuentione libri 2

271쪽

noti,aut probabili causa. Postea polliceri, et cui mrare, se et hoc peccato doctum, e leneficio eorum, qui sibi ignouerint, confirmatum, omni tempore a test ratione absilurum Deinde stem ostendere aliquo se in loco, maregno hi qui sibi concesserint,cuiluturum Post ea se suculitas erit,sie aut consanguineum, ut ian maioribus in primm macum esse demonstrabit, et amplitudinem suae uois lancitu, et nobitatem generis eorum,qui se saluum utalint,et dignitatem ostendere,et caetera ea, quae personis ad honestitem,et amplitudinem sunt attribu cum conis

questione sine arrogantia in se esse demonstrabit, ut horinore potiu3 aliquo, quam ullo supplicio dignus esse uideatur.Deinde caeteros pro re,quibus maiora delim conis cessa sunt, ac mestum proficiet, si se nusericordem in pori totae , et propensium ad ignoscendum fuse ostendet. At 3 ipsum Hud peccatu erit extenuansi,ut quam minismis obfuisse uideatur, et aut turpe, aut inutile demonis prandisi test de homine supplicium sumere. Deinde Iocis communibus misericordiam captare oportebit,ex ijs praeaceptis,quae in primo libro sunt exposita. Aduersarius autem riabista, augebit, nihil impruadenter, sed omnia ex crudelitare, et malitia icta dicet.

Ipsum imi mericordem, superbum Myste, etsi poterit, o det semper inimicum fisse,' mirare feri nullo

modo posse. Si beneficia reus promet, aut aliqua cauas feta, non propter beneuo entiam demonstrabit, aut postea odium esse acre susceptum, aut illa omnia maleas s esse deleta, aut lauiora beneficia, quam maleficia,

272쪽

fimi oportere. Deinde turpe esse,aut inutile ignosci Deis inde de quo,ut potestametsi pe optarint, in eum poterestae non uti,summam esse stultitiam,Cr cotidire oporteare quem animum in em,uel quale odium habuerint.Loiscvis autem communis erit indignatio malefcrum: et alter iocus,eorum misereri oportere, qui propter fortunam,ita propter malitiam in miser s sint. Quoniam igitur in generali coctitutione tandiu proopter eius partim multitudine commoramur, ne forte uarrietate,et disimilitudine rem deductus alicuius animu3 in quenqui errore deseratur, quid etiam nobis ex eo genea' re rectet, et quare restet, admonendu uidetur. I uri sici Iem causam ese dicebamus, in qua aequi, re iniqui natura, et praem , aut poenae ratio quaereretur.Eas causas,in quibus de aequo,et iniquo quaeritur,exposuimu8. 'De praemio. Nunc restit, ut de praemio, et de poena expliceim. sunt enim multae causae, quae ex praemij alicuiu3 petitiori ne constat. Nam et apud iudices de praemio saepe accua fatorum quaeritur, et a senatu,aut consilio aliquod praeanum saepe petitur. Ac neminem conueniet arbitrari nos, cum aliquod exemplum ponamus, quod in senatu agam tur ab iudiciali genere exemplo recedere. Quicquid enim de homine probando, aut improbando dicitur, cuam ad eam dictionem sententium quoque ratio accommoradetur, d non, si per sententiae dictionem agitur, delibearatium essed quia de homine statuitur, iudiciales brabendum . Omnino autem qui diligenter omniam caussim vim, cr natura cognoverit, O genere primo,t etiam

273쪽

L I B E R II. R 'etiamforma eas intelliget Asidere

caeteris aute partibuis viri inter se omneu, et aliam in alia implicatam uidebit. tque de praemijs confideremus. L. Liciniaes crassus copul quosa in citeriore Gallia, nutu 'Io illustri nec, certo duce, nes eo nomine, neq; n ero

praeditos,ut digni essent,qui hostes Romani pop. esse discretur, quod men excursionibus, et latrocin s institimprouincia redderet,confiemtus est,et conficit. Roma reisdijt,triumphu ab senatu postulat. Hic, ut et in deprecaestione nihil ad nos attinet,rationibus, et infirmationibus rationu supponendis ad iudicatione peruenire,propterea

quod nisi alia quos incidet costitutio,aut pars constituationis,fimplex erit iudicatio, et in quinone ipsa contiis

nebitur. In deprecatione, huiusnodi, oporteat ne poena

astici. In bac,huiusmodi, Oportea ne praemui dari. Nunc ad praem ij quaestionem appositos locos exponemus. Ratio igitur praeliiij, quatuor est in parteis ditabula: In beneficia,in hominem, in praemij genus, in multates. Beneficia ex suaui,ex tempore, ex animo eius qui D Bmetria, eerit , ex casu considerantur. Ex sua ui quieruntur, hoc modor Magna an parua, milia an disticilia ,singularia sint an uulgaria, vera an se suada ex oratione honerestetur.Ex tepore aure, si tum in indigeremus, cum caeteri

non possent, aut nollent opitulari , si tum cum spes deis feruisset, opit arus sit. Ex animo ,si non sui commodi causased eo consilio fit omnia, ut hoc conficere pos t. Ex casu, si non friuna, sed induisia mura uidebitur: ut si industriae Fortuna obstiterit. Is hominem autem, quibus rationibuE uixerit, quid Iahomiam. r sumptus

274쪽

DE INVENT pre in eam rm, aut laboris insumpserit, etsi quid aliquando tile fccmtinum alieni labori aut deorum boae nimis praemum sibi postulet, num aliquando ipse iam ob causim aliquem prinio dici negarit oportere, aut num iam satis pro eo, quod 'cerit honos habitus sit, aut num necesse fuerit ei sacere id quod fecerit, aut num huis

iusmodi is uelim, ut ni ficisset , supplicio dignus est,

non quia 'cerit,praemio: aut num ante templi praemium petat, et stem incertam certo uenditet pretio: aut non

quo supplicium aliquod uitet, eo praemium possidet, uti de st praeiudicum Actum es uideatur.

praenui gestu, Iii praemij autem genere,quid, et quantum, et quam ob rem postuletur, et quo, et quanto quae 3 res premos digna sit, considerabitur. Deinde apud maiores quibus hominibus, et quibus de causis talis bonos sit habitus, quaeretur.Deinde ne is honos nimium pervagetur. Atque sic eius, qui contra alique praemu postulante dicet, lacus erit communis,praemia uirtutis, et officij fatim, et coties oportere, nes ea aut di improbis coirenicari, aut in mediocribu3 hominibus peruulgatri. Et altentanug boni nes uirtutis cupidos fre uirtutis praemio peruulgato. Quae enim rara, ardua sint,ea ex praemio pulchra, Criucunda hominibus uideri. Et tertius, si ex tint qui apud maiores nostros ob egregia uirtutem tali honore dignati sunt, nonne de sua gloria, in pari praemio tiles homines eici uideant,delibari putent et eoru enumeratio, et citieis quos contra dicat, comparatio. Eius aute qui praemia

petet, mi sui amplificatio: et eorum qui praemio afficii sunt, cum suu saeui contentio. Deinde caeteros a uirtutis

275쪽

L I a E st is pudio replicum ipse praemio non fit

Facultates autem considerantur, cim aliquod pecu, Picustatem nurum praemio postulatur , in quo utrum copia ne fit agri,uectigalium, pecuni an penuri consideraturi Loci communes,multates augere, non minuere oporatere, et impudente eisie, qui pro beneficio non gratiam, uerum mercedem postulet: contra autem, de pecunia raritiocinari fordidum esse, cum de gratia referenda deliseis retur, et se non pretium promo, ped honorem, ita ut mistum sit, pro beneficio postulare. At de confiitutioisilibus quidem satis dictum est: nunc de s controuersts, quae inscripto uersantur,dicendum uidelm De controuersiis quae in scripto

uersiantur.

IN pripto uersatur controuersia, in exscriptionis ra, tredine .liquid dubij nascitur. Idsit ex amfiguo,exsciplinet sententi ex aetrari s legibus, ex ratiocinatione, ex definitione.Ex ambiguo autem nascitur controuersia,

eum quid senserit scriptor' obscurum est, quod scriptum

duas , pluresue res segnificat,ad hunc modum : Paeteritis milias, cum filium haeredem Faceret, uasorim argenteorucentum pondo uxori suae* Iegauit et Haeres meus uxori meae uasorum argenteorum pondo centum, quae uolet dato. Post mortem eius uasa magnifica, et pretiosa cael

in petit a filio mater. Illest quae ipse uellet, debere dicit. Primum sisteri poterit, demonstrandum est non es' amabigue scriptum, propterea quod omnes in sonsuetudia ne sermonis sic uti solent eo uerbo uno, pluribu3 ue ineant pluetitiani, in qua is qui dicet accipitiidum esser 3 demon

276쪽

1ιx D E I N V E N T. demonstrabit. Deinde exsuperiore, et inferiore scriptuara docendin id quod quaeratur, feri persti m. Quarire si ipsa separatim ex se uerba confiderentur, omni alit pleras ambigua uisim iri. Quae autem ex omni confiis derarii scriptura perspicua fiant, haec ambigua non opora tere existimari. Deinde qua in sententia scriptor fuerit, ex caeteriis em scripti , exstini, ex dictis, animo, atque uisem simi oportebit , et eam ipsam Dipturam, in qua inerit illud ambiguum de quo quaeritur, totam caninibis ex partibus pertentare, si quid aut ad id appos tim sit, quod nos interpretemur, aut ei, quod aduersa

rivi intelligat,aduersetur. Nam utile, quid uerisimile sit eum uobiisse qui scripsit, ex omni scriptura, et ex peris senascriptoris, atque s rebus, quae personis attributae sunt,considerabitur.Deinde erit demonstrand- , si quid ex ipsa re dabitur multatis, id quod aduersirius intellia gat, multo minus commode feri posse, quam quod nos

accipimu qu.d illivi rei nes administratio, nes exitus ullus extet:nos quod dicamus, Facile, et commode trafigi

pose,ut in hac lege. Nihil enim prohibet fetam legem

exempli loco ponere, quo facilius res intelligatur: Nearetrix coronam auream ne habeto :si habuerit, publica esto. contra eum, qui meretricem publicari dicat ex lege oportere, posset dici, neque adstanishrarionem esse ullam publicae meretricis, nes exitum legis in meretrice publiacanda, at in auro publicando, et admini ationem, crexit facilem estire incommodi nihil inesse. Ac diligenter illud quoque attendere oportebit, nsmisso probato, quod Guersarius intelligat, utilior res, aut

honestior,

277쪽

L I n E R I r. ac bonestior, aut magis necessaria, a scriptore neglem uia: de itur Id id quod nos demonstrabimM,honenim, aut utili, aut necessarium demonstrabimus:et si id quod ub aduersarijs dicetur, time elusimodi dicemug es et D inde si in lege erit ex ambiguo cotrouersia, dare operam oportebit,ut de eo quod aduersarius intelligat, alia in hae

ge cautem esse doceatur. Permultum autem prosciet.

illud demonsare, quemadmodum scripsit et, si id, quod

aduersarias accipiatiferi aut intelligi uoluisset, ut in hae reausa, in qua de uasis argenteis quaeritur, possit mulier m , dicere, nihil attinuise a scribi quae uolet, si haereda uoaedunturi permitteret: eo enim non adscripto, nihil inesse dubitationis, quin haeres, quae ipse uniet, daret. Amenaeliae igitur fuis, cum haeredi uellet cauere, id adscribere,

quo non asscripto,nihilo minu3 haeredi caueretur. re hoe genere magnopere talibus in causis uti oportebit:

si hoc modo scripsissipet, isto uerbo usus non est et, non isto

loco uerbum istud collocasset: Nam ex his sententia sciptoris maxime perspicitur. Deinde quo tempore scruptum fit,quaerendum est,ut quod eum uoluisse in eiusmois di tempore uerisimilesit,intelligatur Pes ex deliberatio a rus partibus,quid utilius,' quid honestiumet illi adserisbendum , et his ad comprobandum sit demonstrandum: er ex his si quid amplissionis dabitur , comminibus utrinque locis uti oportebit.

V Ex scripto , et sententia controuersia cor sistit, cum 2 aeter uerbii ipsis quae scripta sunt,utitur: ter ad id quod 'μ' .feriptorem sensisse dicet,omnem adiungit dictionem. Scriptorii autem sententia ab eo , qui sententia se defindet,

278쪽

D E I N v E N T. tum semper ad idems echire,et idem uelle demonstrablitur, im aut ex facto, aut em euentu aliquo ad tempus id quod instituit,accommodabitur. Semper ad idems efflare,hoc modo:Patersimilias,cum liberorum nihil hiberet uxorem autem haberet,in testamento ita scripsit: si mihi filius genitus fuerit unus,plar usiis mihi ba res esto.Dea inde,quae aspolent. Postea , si filius ante moritur,quam in tutelam suam uenerit, tu mihi, dicebat, secundus haeres esto. Filius non est natus, ambigunt agnati cum eo qui est fecundus haeres,se filius ante, quam in tutelam suam ueniat, mortuugsit. In hoc genere non potest hoc dici ad tempus, aut ad euentum Aiquon sententiam scriptoris oportere accomodari, propterea quod ea sola demonstratur,qua stetus illa,qui contra scriptum dicetinuam esse bareditatem defindit. Alterum aute genus est eo qui senteatiam inducunt, in quo non simplex uoluntas scriptoris ostenditur,qui in omne tempus,et in omnesictu idem ualeat,sed ex quodamto,aut euentu ad te M interpretanda dicitur. Ea partibus iuridicialis assumptiuae maxime sustineritur. Nam tum inducitur coparatio,ut in eo, qui cum lex aperiri portas noctu uetaret, aperuit quodam in bello,crauxilia quaeda in oppidum recepit,ne ab hostibusopprua merentur, si frit ei ni,quod prope muros casea hostes

haberent. Tum relatio criminis, ut in eo,qui cu comunis sex omnium hominem occidere uetaret, tribunuE militem

sum, qui uim sibi in re conabatur occidit. Tum rea motio criminA, in eo, qui cum lex quibu3 diebus ingationem proficisceretur , praestituerat, quia sumptim

279쪽

LIBER II. xo non dedit quaestor, proficita non est. Tin concesta perpurgationem, per taprudentiam,ve in uvidi immolaritioneret per vim,ut in naui roseataret per casum, ut in Eurotae fluminis magnitudine. QAame aut ita sententia induceturint unum quiddam uoluisse scriptor demonstreis tur: thsiue in eiusmodi re,' tempore hoc uolui e DiscearumErgo is,qui scriptum defrudet ius locis plerunque omnisaes maiore autem petrae semper poterit uti.Prim sciriptoris collaudatione, et loco communi:nihil eos,qui

iudicent, niti id quod scriptum sit, speetare oportere, Crhoc eo magis, si legitimum scriptum proferetur,id est aut sex ipsa, aut lege aliquid. Potam quod uehementit iis rinam est,m aut intentionis aduersariorum cit imopriis pto contentione, quidscriptumsit,quiamum, quid iuri

ratius iudex:quem locum multis modis variare oportebit,

tum ipsum sese admirantem quidnam contradici possit:tum ad iudicis incium revertentem, as eo querentem, quid praeteri audire, aut expetae debeat: tum ipsum Sersarium, quasi intentantis Ioco producendo, hoc est interrogando, utrum scriptum neget spe eo moredo, an abse contra factum spe, aut contra contendi posse neget, utrum negare ausius sit, se dicere desiturum si neutrum neget,et contra tamen dicat nihil esse, quo horiminem impudentiorem quisquam se uisurum arbitretur: in hoc ita commorari conueniet quasi praeterea nillil diiscendumsit,' quasi contra dici nihil positime id quod

scriptum est, recitando, sepe cum scripto Actum adueris faris confligendo, atque interdum acriter ad iudicem ipsum reuertendo. Quo in laco iudici demonstrandum

rea est,quid

280쪽

xιs DE INVENT.es quid iuratu sit, quid sequi debeat, duasuu de causis iudicem dubitetire oportere, si aut scriptum fit obscure,

aut neget aliquid aduersaris cum et scripti sit aperiste, et aduersarim omnia confiteatur, tum iudicem Iebi parere, non interpretari legem oportere. Hoc loco conis 'mato, tum diluere ea quae contra dici poterant, opora

contra autem dicetur,si aut prosus aliud fere se priaptor, et scripsisse aliud demonstrabitur, ut in illa de tra, mento,quam posuimu3 controuersia, ut si causa simptiua inferetur, quam ob rem scripto non potuerit, aut non oportuerit obtemperari. Si aliud sensisse scriptor, uliud scripsisse dicetur, is quis inpio utetur, hoc dicet,

non oportere de eius voluntate nos argumentari, qui ne

id sacere postam iudicium nobis reliquerit suae volumis tu:niata incommoda coissequi, si innituatur,ut ascripto recedatur. Nor et eos, qui aliquid scribant, non exi amaturos id quod scripserint, ratum futurum, et eos qQ italicent,certum quod sequuntur,nihil habituros,si semel a scripto recedere consueuerint. Quod si uoluntas scriptoris conseruanda sit,st, non aduersarios a uoluntate eius stire. m. to propius accedere adscriptoris voluntatem eum, qui ex ippus emiliteris interpretetur, quam illum, quisententiam scrip

ris non ex ipsius scripto spectet, quod ille suae uolunt tu, quasi imaginem reliquerit, sed domesticis fusticlois nibu3 perscrutetur. Sin causam asteret ii qui a senistentia stibit, primum erit contradicendum quam absuris dum non negare contra legem Disse, sed quare 'cerit, causam