장음표시 사용
41쪽
poros valent ita, partim ut recrementorum perspirationem impediant; partim detrahant , quae incolumitati suffragantur; partim multa ingerant, quae sanguini , spiritibusque nostris , imo selidis etiam partibus peculiaria inserant detrimenta:
Hinc tandem infinitae istarum molecularum noxiarum clas es , ut Pestilentialium, quae mercibus laneis plerumque foventur b& de iis infra ; p. XI. ut quae, ab elevatae transpirationis, manantisque sudoris vaporibus desium untur, qua de re consule infra; p. VI. VII. ut quae, ab Insectorum, & animalcum lorum ovis proveniunt; qua de re vide infra Cap. VIII. ut quae dissimiles colorum , quibus consuetae Ianae vestes imbi untur, impressiones in corpore nostro producunt; qua de re vide infra Cop. VI. q. xii. & Cap. XII. q. x . ut quae tandem ab rore, nebulis, vel alio humido humectata lauri quemadmodum in dormientibus sub dio . videre est, in corpus traducuntur, non absque sanitatis laesione; quam rem consule asinfra Cap. VIII. Sed & neque praetermittenda illa consuetudo vestes tauros diversimode sumendi, dum ad praecavendum frigus , accensis prunis odoramenta superdant, quae siu- perimposita vestis sues excipit; vel dum refrigeranti, eaque odoranti aqua, humanos vestitus irrorant, ardente prae pri mis Sirio. a) Neque tandem reticenda hodierna Medicorum praXis , pannos Duror calidos bene olentes ad frictiones instituendas, vel aromatico & fragranti decocto immersios ad epithemata. eligentium, de quibus in decursu hujusce
I raestatus pro re nata pauca trademus . vide infra, maximΘ p. XII. q. x III. Haec autem universa, juxta diversam therrapejam, multa commoda, penes dissimilia effluvia, atque incommoda, in corpus nostrum traducere consequens est.
42쪽
CAPUT III. QUI AEN A M TEMPERAMENTA
Gere πώ Lanae o ortuna sint; Additis cauteLis , ra tione experieuxta ostenditur. On omnibus unus contigit vultus , neque singulis Mortalium eadem concesse est Animi , Ingeniique Indoles: sic temperamenta differunt inter se. Quin liquido patet, aliam hominum temperiem sundamentum esse diversi ssimorum morum, dissidentiumque hominum eorumdem ad vitia, & virtutes propensionum, distinctarum quoque ingenii virium; quemadmodum basis illa est diversorum
morborum. Quod enim mores, difformitatesque animorum sequantur corporis temperamentum; quod tam multa, tam
que varia sint hominum ingenia, tamque dispares virtutes, vitiorumque sontes; qu6d alii sobrii, ingenio acutiores, prum dentiores; alii intemperati, ad intelligendum tardiores, &temerarii sint; non in eo arguenda est animae natura: cum eadem Animae essentia cunctis simplex, & individua insit hominibus . Verum illa discrimina ex corporis naturali, aut potius adstititia constitutione repetenda, qua mediante modo segnius, interdum expeditius stinctiones suas obit animus; qua mediante, modo temperatus, modo celerior, alias tardior fit sanguinis motus in circulum, qua mediante vasae ani
43쪽
mata nunc robusta, & elastica cruorem, veIut sub praelo, prς-munt, vividiusque sagellant, alias laxa, & debilia gravanti impersecti cruoris moli obediunt, atque siub onere fatiscunt;
qua mediante, ut paucis me finiam, consurgit illa Temperamentorum multiplex divisio, ad quam , etiam res non naturales, symbolum suam conserunt. uJ Sed error conflatur divisio intemperierum, ut ajunt, potius, quam temperierum: nam si vim vocis spectes, temperies vel Temperamentum, a quacumque causa oriatur, miscibilium est concentus quidam , & harmonia . cb) Veteres ergo male vocarunt temperamentum, quoties excessus major alicujus, ut dicebant, L
menti , in humoribus animadverteretur, ut puta bilis, vel sti tuitar tunc enim nascitur Intemperies, seu morbosia idiosiu-crasia . Sed haec non sunt hujus loci. II. Quidquid autem sit, non unicum , nec persecte immu tabile sanitatis aequilibrium om nibus individuis tribuit Sapieristissimus Conditor. Cumque sere infinitae sint humorum com binationes, & temperamentum constituat omnium liquid rum animalis, & quoad quantitatem, & quoad qualitatem inter se ratio, partiumque sorte primigenia quaedam disipositio, ut inde uberior unius alicujus succi secretio oriatur: quis est, qui individuos, certo' u e illos in unoquoque Mortalium concursius, perspectos; invariabilem partium rationem inventam, dissi miles hominum naturas rite exploratas esse a se a glorieturi Ille certe , qui adeo lynceus est, ut qua ratione
commune e terra nutrimentum attractum singulae plantae in
succum sui generis, & sibi proprium convertunt, Orbi Litterario audacter patefaciat. Qui, qualis sit primitiva moles, figura , dispositio primigeniarum partium cujuslibet corporis,
qualis debeat esse nova particularum facies, quam induunt quaedam corpora, ut in certas idiosiucrasias mutentur, qua Vi, quove artificio, quo mechani simo a priori forma in aliam
a) vide Aridrela. IIo an dissertri. de Temperament.
44쪽
novam desciicunt temperamenta, ut uni puncto numquama consistat sanitas: Qui, inquam, hujusmodi cunctas apparitiones explicando moliatur, & si qua possit ratione demonstret,& cui tandem dulce est abditissimos Naturae recessus ingredi, & imaginationis vividae spectris larvisque sibi illudere. Nos, qui experientiae tantum innitimur, satis ducimus, posthabita tot in specie diversorum Temperamentorum, altissi me latente, & intricatissima primaria causa, modo de effemetibus certi simus; satis, inquam, habemus, incredibilem admesse in temperamentis varietatem, atque eX hoc Mnte r
vera oriri, ut ait Diuius s) ,, Quidquid est in Medicinari incerti, & obsturi, non nisi accuratissimis , fidelissimis , , , ac sagacissimis observationibus, acta morbi historiis, tolle is di. Hactenus Κe illius. III. Illud autem Rem nostram proximius attingit, superfluam esse Antiquorum, & quorumdam recentiorum , Tem peramentorum divisionem. Priores quippe tot instituerunt temperamenta, quot humores. Posterioribus autem castiga-gatior, & ad normam mechanices magis exacta temperamentorum multiplicitas placuit. Sed proposita Veteribus divisio, in temperiem nimirum calidam , frigidam, Bumidam, Fccam, ὼnimam, Ganguincam , phlegmaticum atrabitarium , multis Neotericis arrisit, inter quos eminet Boerbavius. bo At tanti Viri pace dixerim candide, tot in Temperamentis si admitterentur differentiae, eaeque Practicis perscrutandae osse rentur; ne in Medicina facienda magnam confusionem pare rent, atque inextricabiles difficultatum nodos medentibus ubique sisterent. Quanto melius ergo ad mult6 breviora capita dissimilium illa temperamentorum cohors recenseretur ZQuanto commodiorem Medicinam facturi viam insisterent,
si multiplicem, S dissicile illam discrepantiam ad binas clas ses reducerent i Ut imposterum prim di Loxa temperiet quoad solida , eorumque vires; atque colida di selida humorum circulantium habitudo consideretur, & ab omnibus in praxi admittatur. Sed & calidus sanguis, & frigidus idem
45쪽
eum maiori tubulorum elaterio, & minori elasticitate sere conjungitur , si excipias aliquas corporis affectiones , in quibus calor ab immoto cruore, sed salibus exacuato: & frigus ab eodem moto, & interiora corporis urente ortum ducit. Ne vero mea tantum sententia isthaec protulilse videar, quid sodes ipsemet Boectavius pro omnium morborum, solida vel in origine, vel in decursu impetentium fundamento posuit,prie ter laxitatem fibrae, vasorumque cum suis differentiis, &eorumdem nimiam elasticitatem, & rigiditate mi Quodnam opportunius ad firmandam nostram hypothesim argumentum adduxit, quam ubi morbos circulationis, vel ab ipsiusmet circulationis celeritate, vel ejusdem tarditate omnes derivavit
Consulantur ejus Aphorismi. a) Imb in ipsis Institutionibus,
ex quibus numerosam illam temperamentorum differentiam excerpsimus, disserte monet, ad temperamentum imprimis calidum referri siccum temperamentum, bitiosam temperiem , ct meiancolicam ad frigidum autem pertinere humidum, Languineum aliquando, di phlegmaticum. Et me velociori Dicto humorum in copore circulo, quod fluidius est, in auras dissipatur; residuum dein acrius fit, ut bilis: sed per
velociorem circulationem producitur caloris in corpore vehementia. E converso, dum tarde seruntur per vasa sua liquida nostra, l frigus percipitur, atque humidior pars ex ipsis transsidat, obviasque vasorum tunicas relaxat. Quare duplicis hujusce, quam statuimus, Temperamentorum speciei, patet ratio. IU. Illic ergo propositae in praesenti capite recidit quaestio nis cardo, ut definiatur hominum temperies, cui gestatio vestimentorum laneorum competere absque noxa possit. Quo niam vero ad hoc iuvantium & nocentium doctrina plurimum
lucis allatura est, sancte referam quid boni, quidve mali istae vestium sipecies diversis hominibus applicatae praestitisse mihi vita sint. Hinc semper animadverti, sicci, strigosique habitus homines . bisce pannis utentes , pejus se habuisse: phlegmati
46쪽
eos e contra, quique exuberanti serosia colluvie laborarent, eum adjiciendis mox cautelis , levamen sensisse non mediocre . In illis enim & accensium in praecordiis calorem, & celeriorem solito circulationem, & humorum per vitalia viscera impeditum transitum, & in externis partibus pruritus cutis molestos, varii generis pustulas, cuticularium pororum inflammatoriam constri stionem, & id genus varia incommoda vidisse meminimus . Posteriorum autem hominum classis, per adhibitam ad corporis contactum Dueam vestem , libemriori faeta halituosa transpiratione, & humorum inutilium excretione; hinc liberatis ab gravi, & interdum noxia farcina rubris canalibus, atque expeditius per vasa fluente massae re-sduo, agiliores fiebant, & absque virium dissipatione hilariores. Haec Sanctorii aut horitate confirmantur, qui in pecustiari Aphorismo scriptum reliquit: Melancoliam intellige quae ab iuutilium humidarum in sanguine partium congestione ori
atifus coutiuus suimi cousolatione. Verum auimi cou ω- tu , ex eodem b tartam perspirationem Deit; & utroque de nomine educit illud , quod corpori est inutile per cutaneam evacuationem , sine ulla notabili virium detractione . U. Ratio autem ab divertitate temperamentorum mod6 enarrata, II.) petita, experientiae nostrae q. m. siuffragatur. Siccis enim calidisque temperamentis , sive ad biliosiam, sive melancolicam vergerint temperiem, videtur major in solidis vis , quam in humidis partibus copia excedere , videntur es se vasa robusta, & contracta, viscera valida, humores valde moti densi, & acres; videtur tandem, data ingestorum quantitate ,. copiosior esse culanea transpiratio. e) Unde illis indicantur humectantia diluentia; calefacientia autem quaecumque qusim maxime nocent. Ob eamdem rationem exulent ab iisdem vestes Dueae, quae in genere non soluin calefaciendi virtutem obtinent, verum etiam stimulandi, & sipas.
47쪽
modice vasa constringendi potentiam habent, Videantur experimenta nostra Cap. IV. Qui autem tardum pigrumque scruorem sortiti sunt , qui selida , & cutem , debili praedita
nisu, & elasticitate alunt; qui demum vegetiori cordis embolo humores debite attenuante, & ad colatorium universaletrudente orbantur , quo in genere omnes Phlegmatici sunt,& qui ad eos pertinent: svrg q. II. DI. Hos, inquam, homines, frictiones, stimulantia, resoluentia prudenter adhibita, concretam humorum massam in fluorem redigentia, & ita amissum robur restituentia, juvarunt semper .
Neque frictiones, & exercitia, quemadmodum biliosis, hisce subjectis interdicuntur . faJ Quamobrem vestium Lanearum
usus, hisce hominibus convenire potest, tum quia calefaciunt, indeque celeriorem in vasis circulationem efficiunt, tum quia majorem humorum consiumptionem prolectando, siccando i pestive solida, tonum foenerant, S robur largiuntur , unde quamplurium morborum medela. VI. Quamvis autem ad liberiorem reddendum per cutim
transitum, dum ab imbibito humore in phlegmaticis hominibus
iners, & sordida evadit; necnon ad augendam excretionem Sanctorianam tum ad evacuandum serum superfluum, ut in diversis Ana rex speciebus; tum ad depurandum sanguinem particulis aquosis , eiusque compagem relaxantibus; tum ad multa alia praeclara in corpore molienda, & quae suo loco dicentur; usitatiores S utiliores, ceteris Topicis medicamentis, tunicas Ianers arbitramur: Non exinde promiscue, &absque ullo delectu, quibustumque pituitoso temperamento donatis jubendae sunt, nec eadem ratione, Sc in omni morbi statu indiscriminatim ii serpandae. Nullum prosecto adeo tutum remedium est, quod imprudenter aliquando adhibitum non noceat ;& quod, praemissis quibusdam cautelis, non profuit semper. Itaque cavendum imprimis est, ne statim, & inter morbi initia, vestibus Ianeis nimium asperis , densisque utamur, ne calore dein nimio excitato in liquidis impuris, haec majori impetu ad vasa minima, & angustiora cutis ap
48쪽
atque stagnantia in distentis nimis Guctorii tubulis ,
eosdem tenerrimos vel mole obruant, vel impetu frangant. Praeterea frustra Laueor amictus induas ad facilitanda ni superfluorum succorum per corporis superficiem prolestionem, , nisi eorpus sit dispolitum , id est nisi cutis tubulosa stubstant iasatis patula, & relaxata sit, nisi etiam siuificiente humoris
quantitate, sero impuro resertus sanguis, donetur. Accedit plerumque, licet copiosior transpiratio indicetur, sudorem tamen elici non posse, sive ob spasmodicam fistularum constricitionem, sive ob inertem meatuum culaneorum laxitatem. In quo castu , admovendam corpori Musis, vel oleo quodam perfundere, vel aliquo accenso roborante thimiamate imbue re licet; quibus vasa constricta laxari, vel medicata corpuscula torpentibus succis sese immiscere possint, atque ea ratione prodesse. VIII. Demum, ne multa congeram, quae alibi enodanda
reservo, insistendum esse puto aliquamdiu hisce praesidiis, ut optatus aueti transpirabilis effectus haberi possit. Sed ne quid nimis. Qua in re placet aurea G uri verba apponere, qui de diuturno habituum Lanigenorum usu ita loquitur: Truuiis imprimis pavui lanei nomine a lanula deformato F lane l) Mo
tionem , morbum profecto Diabete uec absimilem, nec intuor fere gravem accre vult se suovem autem perpetu ais, qui per dirctioui Liberae , plena fur conseruaudae fludet, uou magis sibi optaverit, quam Diarrbeam, qui a rictam uisum fugi . Utraque vero aequa curr ω'mir vitanda, civeu fur es, ct Diarrbea silicet, qua intestuorum . , Nimia fuaestio, fusculis , omniumque mirimor vasculorum sibω remouit α, O met ensic res vuntur. Ex eo autem quod Icuula ista Fotis perpetuὸ cutis mcd ut, ipseque pannulus citi πὸ infui-uetur , fatis stitet, nimiam per cutis floros mst ism excerni; quo ctam strae nimio , quo corpus elixatur di cstore, tum propter coutiuuetis cuticula a laneis panni vitiar frictionem
49쪽
Specialior Subuculae Lana actio in Corpur patescit . Ptime quidem novi, & periculorum, cum in Physica, tum praeprimis in Arte Medica seminam difficultatem, atque illa tionum inde deducendarum ad praximVeritatem dubiam. Uerum nec Philoso phum , multoque minus Medicum agerendi si in re adeo gravi, squalis est quae circa usum , & abusurn horum corporis tegumentorum Ver satur scitu adeo necessariis, quas in me ipse expertus sum s& non absque sanitatis levi detrimento subii, quasque plu ries Microscopii adminiculo tentavi, periclitationibus Lecto rem vacuum dimitterem. Quod si optatam illae non obtinuerint doctorum Virorum adprobationem , spes tamen est , nec ut plurimum vana, fore ut ex candida fide periculorum ex posita serie, velut jacto dicendorum fundamento, peritiores,& prudentiores Medici quid verosi milius, vel aegrorum saluti utilius eruant, atque decernant. II. Et quidem I. Diversiam pannorum Ianeorum natur Matque fabricam, vitro mihi perlustranti in universum eorum
50쪽
surgentibus setis, uni dique oue sita apparuit: ad haec crines singuli unei , & omnino scabri , & diversimode plicatiles , modo insufflato aere cedebant, & sibi invicem adcumbebant,
iterumque, cessante causa impellente, resurgebant; modo tandem vicinis pilis eadem ratione agitatis adeo implicabantur, ut tomentosam massulam constituerent, obturandis lanae
interstitus , implendisque vacuolis aptam. Revera parum, ita assecta pilorum laneorum moles, imo nullatenus et allicitatis signum resiliendo praebere intuenti visa esst.2. Praeterea contemplanti per globulos vitreos laneum aliquod pilum , antequam texendae telae adhibeatur, constat, ex multis simul concretis fila mentis illum coalescere, R in cuspidem delinere: cum hoc tamen discrimine; quod in lana vestissimo pecudi inhaerente adhuc, vel recens re secta , villi componentes molliores sint, longiores, laxius adunati, sparsique; atque coagmentatus inde villorum trunculus, parum, vel nihil erectus, sibique relictus, mox cadere cernatur. In Textili autem laneo fibrillae breviores, firmius inter se ad natae , duriores , prominentes, assurgentes, sicciores, acutiores, graciliores, atque ideo ad pungedum aptiores visuntur. Verum quidem est, istiusmodi apparitiones in diversi, pannorum
laneorum genere variare . Nam per fullovicam traftata Lana , magis sibi adcumbentes, & inter se compresos crines habet; vide supra Cap. I. l. Iv. crassior quoque & ponderosior eadem Fullonum arte evadit, quam alia, quae, levis texturae cum siti, neque Fullonis torturam experta, eosdem crines, & numero plures, & indole acutiores, ab omni suo ambitu emittere, & exporrigere videtur.3. Sumpsi ejusdem panni lauri duas portiones figurae, coloris, & ponderis aequalis; aquam deinde extremo limbo unius portionis in aere aperto siuspensis admovi, illico siue a astendebat. Mox humectatam panni portionem, una cum sic eata, eodem tempore ad perpendiculum in subjectam , &eontingentem aquae molem suspendens , non absque admiratione vidi, portionem , quae prius aquam receperat, avidiuS,
celerius, & copiosius humorem sustulisse, quam quae arida ,& nulla praevia humiditate suffusa erat.