장음표시 사용
331쪽
Cap. XX. ct terminorum iis respondensium.
pars actionis agentem actuans est ipsa causatio primae partis actionis in passb, haec remotioris, & sic deinceps. Hinc fit
ut actio fere momento ad ultimam suam e X tensionem eκcurrat. Ut lumen a sole ad terram subito projicitur. Nisius illuminandi est actuatio lucidi, simulque causatio luminis in aethere. Primum lumen silc causatum est causatio secundi, secundum tertii, &c. unde fere momento lumen ad terram pertingit. Hanc itaque continuationem celeremque radii decursum aliqui, conferendo baculo seu hastae a sole ad terram demissae, haud inepte illustrarunt. Extremitas hastis soli continua primo impellitur , hic impetus est partis proκimae trusio , haec remotioris : sic Procedendo dum ad alteram hastae extremitatem impulsius perveniat. Ita ut haec actio quam proκime ad simultaneam accedat. Cum enim prima pars actionis agentem actuans sit productio secundae, & haec tertiae, momento fere radius ad ultimam suam eκ tensionem perducitur.
Dices, in radio A b L in quo A soli proximum, C terrae, supponitur J A non esse causam luminis B, nec B luminis C, sed solem esse causiam totius radii. Respondeo, ita esse. Non enim dico primam partem radii esse causam secundae B, aut Besse causam C , atqui A esse ipsam causationem luminis B,& B luminis C : ita ut sol siit causa proκima totius radii , quition dividitur in tot causas luminis, sed in tot subordinatas
causationes ejusdem, quarum omnium causa esst sol. Hanc
rem diligenter advertere debet qui vult absque migratione accidentium a subjecto in subjectum hujusmodi multiplicationis processum recte concipere & explicare. Nihil enim prope velocilis decurrit quam haec subordinatio causiationum sine
interventu novae causiae. Nam causatio prima esst causatio secundae, secunda tertiae, &ta Adeo ut viκ aliquid morulae inter causationem primam & secundam, aut secundam & tertiam, intervenit , nisi obstet vel aliqualis resistentia passi, vel ipsa finita virtus agentis, quae nihil perficere potest praecish in
momento. Quapropter ut lumen sola privatione aut interceptione causiae cessat ita actio, absque contrario, cessante causa, de se desinit: est enim tantlim causatio. Dices ergo, primam causationem esse fecundam , fecundam esse tertiam, &c. Respondeo, non ita esse. Secunda enim causatio
B non directe de A, sed oblique, praedicatur, ut prima causa M m a dis
332쪽
ρ68 Disserentiae actionis, palponis, Cap. XX.
tio est secundae, & secunda tertiae. Sunt igitur tantlim partes unius continuae causationis. Clim ergo causatio actuans facultatem motivam agentis sit ipsa causatio causationis in passi sum impressae, cumque nullum producat terminum in agente, sed solum eum quem attingit actio in passum propagata , sequitur actionem agentis, eamque in passo causatam, esse duas partes continuas unius 8c ejusdem actionis , quod unicumdunt a Xat terminum producant. Ad haec, si in forma velis Objectioni satisfaciamus, dico, principium dupliciter accipi, vel pro causa, Vel pro prima parte rei. Si pro causa sumatur, rusus movendi non est principium actionis transeuntis, sed natura motiva agentiS : iin pro prima parte, est principium& terminus a quo actio fuit. Quanquam enim hic nisus duos
in adaequatos conceptus admittit, alterum qua actuat facultatem motivam agentis,alterum qua est causatio nisus consimilis in passo : eadem tamen res est quae utroque munere fungitur. Fateor, motivam facultatem esse vel sui, vel alterius moti- illius actuationem esse actionem immanentem , hujus,
transeuntem. Nihilominus cum hoc loco motivam quatenus est in ordine ad transeuntem fere consideremus , concedendum est, solam actionem transeuntem eam posse actuare. Clim ergo omnis actio transiens live actualem motum producat sive non) sit perpetuo nisus movendi aliud, sequitur eum nisum esse actuationem facultatis motivae, & eundem simul esse causationem consimilis nisus in passo ; aliter enim non esset actio transiens, ut esse stupponitur. Inferendum igitur est, nisum movendi, qui adluat facultatem motivam agentis, esse causationem consimilis nisus in passo, δc esse primam partem totius actionis, eidemque continuari non ut principium, sed ut partem & terminum a quo totiuS., Si quaeras, cujusmodi entitas sit actuatio facultatis acti,
vae consideratae in se Sc ut in agente: dico, non esse effectum aut terminum actionis, sic enim requireret aliam actionem qua produceretur, & inde inferretur processus in infinitum ; sed esse modum complentem & perficientem facultatem agentis : non enim fit per aliam causationem. Attamen, ut alii modi e sua. materiali causa absque media entitate resultant , ita adi io per seipsam e facultate immediate emanat. Atque Uς est unus inadaequatus actionis conceptus: alter est, esse
333쪽
Cap. XX. O terminorum iis respondentium. 269
tausationem consimilis causationis in passo. Priorem Voccini sum movendi consideratum qua actuat facultatem motivam agentis , posteriorem, eund cm nisium qua est productio
consimilis nisus movendi in passo. Verum de his fatis jam
dictum est. ia. Hactenus ab lutam actionis transeuntis entitatem eκ-quisivimus, & ab agente discriminavimus: superest ejus di in 'ferentiam a suo termino e X pendamus. Sed hoc tantisper differendum est, dum passionis quoque differentiam a Passio, ut te mi, in 8c ab actione, nec non utriusque ab actuali motu,invenerimus. Siquidem actio, mediante motu actuali, vel fallem mediante passione, si tum terminum assequitur , 8c consequenter eadem opera actio, passio & motus actualis cum suis respectivis terminis comparari possunt. Quapropter tractatio termini, usquedum hae differentiae aliquo modo assertae fuerint, protrahenda est. 13. Vettim differentia inter passionem 3c passum adeo con- Dissereni spicua est, ut parsim negotii facessat. Est enim passio ipsa inter pilum receptio nisus movendi ab agente fluentis, term mque in pusio produce itis. Nisus movenai in passo productus non a passo provenit, sed ei est extraneus, & plerumque praeternaturalis , imo mutationem quandam seu innovationem ejusdem minatur, & ex parte assequitur. Si ergb hoc eκtraneum quod recipitur sit ens reale, hoc est, si aliquid reale passo addat, satis
constat idem ab eodem realiter distingui. Non enim est de natura passi, neque ejus receptio aut sistentatio respicitur ut xei ad se spectantis, sed ut eκtraneae,& ut plurimum praeternaturalis. Necesse autem est haec passiva causatio sit aliquid Teate in passo, quod sit productio termini realis in eodem, Sed tota difficultas reliqua de hac re est inventio entitatis cujusmodi ea in passo sit. Non enim est entitas permanens, aut
in facto esse, sed fluxio, & via ad aliquid, seu ipsum fieri
productio entis. Quare est modus passi ab e X tra proveniens, quo mediante hoc passive concurrit ad productionem, hoc est, ad receptionem, termini in se. Dices, non posse esse modum passi, quia modus non realiter dissert a re quam modificat. Respondeo, dari tria modorum genera, dari modos assici, oentes, terminantes, & unientes : modos assicientes realiter a
suis subjectis differre posse, terminantes & unientes forsitan
334쪽
27o Disserentiae actionis, passonis, Oe. Cap. XX.
tamdm modaliter. Jam passio est modus assiciens ; inhaeret enim in passo, idemque ut subjectum suum assicit: non autem afficit ut accidens completum, sed ut rudimentum & ipsum fieri accident js, nempe termini,cujus est productio. Non me latet, Suarium putare passionem esse modum termini, & esse ipsam dependentiam termini a sua causa : de qua re infra videbimus. Atque haec de differentia inter passum dc passio
Disthcti, i . Procedo ad distinactionem actionis a passione. Acti-
actionis 2 onis quatuor acceptiones Capite praecedente notavimus: ve-ῖ μα- id iri secunda acceptio, scit. nisius movendi sive se, sive aliud, 1ive utrumque simul, in quovis eorum genere totam actionem complectitur : acceptio autem tertia & quarta dicunt tacitdm partem totius actionis et 8c quarta, primam partem in agente coeptam, tertia, partem alteram in passum propagatam, exprimit. Jam verb actio in quarta acceptione a passe sione realiter differt. Nisius enim movendi, facultatem agentis motivam actuans, est in agente , E passio, quod in solo passo inhaereat, ab eo nisu subjecto dividitur, & consequenter ab eodem realiter differt. Nullo enim fano sensu nisus movendi, quatenus in agente, esi passio, sed causatio pas
Actio tota I . Secundo, Nisius movendi in secunda acceptione vo- differt δ cis, quatenus totam actionem involvit, ab alterutra sui parte Ist=π- realiter distinguitur. Totum enim plus continet qualibet sui parte,& consequenter ab eadem realiter discrepat. Supra autem probavimus, nisium movendi in agente, eme primam partem actionis qua producitur terminus , & nisium movendi in passum distributum, esse alteram ejusdem partem. Unde conspicuum est, hosce duos nisius esse partes ejusdem totius, & consequenter alterutrum realiter differre a suo toto. Certum qu0que est, nisum agentis, quatenus in agente, concitato conssimili nisi in passo, immediate cessare, & sola vi novae atque continuatae duκionis ab agente durare : ita ut actionis haec continuitas non sit in se permanens, sed jugiterfluens nempe fluat in passum, & eo ipso in agente desinatu esse, nisi quatenus hoc permanens in actu continue renovetur. Etenim facto termino, aut parte ejus, pars actioniscam praecise producens defungitur: si autem actio ulterins
335쪽
Cap. XX. ct tei Minorum iis respondentium, a Ir
manere dicatur, per alias sui partes continuatur. Itii postl-bile enim est, causatio alicujus paItis terra ini, ea jam facta, permaneat. Est enim ac si diceres, eam partem esse adhuc in fieri, clim jam antea sit facta , quod repugna'. i5. Tertio, Actio seu nisius movendi in tertia vocis signi- Actionem saatione supra eli posita nempe nisus movendi in passum y'- .RPropagatus o a passione sola ratione differt. Fateor enim, in 'hoc sensu, substantiam ut loquuntur ) actionis i passionis
eandem plane rem esse. Siquidem act io ipsa est res quam passum recipit & patitur : 6c actio in passum recepta,quatenus ab extra venit,est hujus passio. Si ergo hoc sensi se intelligi velint qui actionem & passionem sola ratione distingui asserunt, iis assentior. Eadem enim res in passo inhaerens, respectu hujus, pallio, respectu causa: efficientis, actio audit. Superest igitur
accurate inveniamus substantiam totam utriusque in qua iis convenit. Certum est, utramque, tum actionem tum passisionem, nisum movendi includere: ecquid vero aliud, vix - imis 'dum fatis ostenditur. Suarius, Disp. 2 o. s. s. n'. et . negat qWc actionem in genere includere substantiam motus. Ait enim includere tantam substantiam fluxus: nimirum propter actiones Divinas : Verdm de aliis actionibus quae in materia fiunt,
motum esse substantiam actionis largitur. Nihilominus ut hoc sustineatur o motus in latissima acceptione vocis sumendus est, quatenus omnem operationem, tam activam quam passivam, complectitur: alioquin occasionem errandi facile ministret. Motus enim qua tenus opponitur nisui movendi
non semper substantia actionis est. Etenim actio eX renitentia passi eousque ligari potest, ut nullum motum actualem in passo producat: ut siquis ingentem columnam manu premat, illa hujus pressuram facile repellit, & immota stat. Qua re substantia actionis non est actualis motus, sed soldm nisius
movendi. Quanquam Vero passum reprimit actualem moritum, semper tamen nisum ab agente provenientem patitur.
Actio enim ipso momento agendi infert passionem , aliter
enim non esset actio transiens : ) sed motum, quem agens actione sua inferre conatur, non semper infert. Quare motus actualis non necessario spectat ad substantiam actionis.
Quaeret forte aliquis, ecquid aliud praeter nisum movendi ad hanc substantiam spectet. EXistimo hunc nisum secum una defer Isi
336쪽
ura Disserentiae actionis, passonis,cte. Cap. XX.
deferre ideam motus δc formae quam agens motu inducere molitur, actuque resistentiam passi minorare. Hinc passum, percipiens motum formamque inferenda, & utraque suae naturae ingrata esse, renititur, nec sinit eadem in actum prorumpere . Atque hinc conspicuum est, quam reactio in rerum natura originem & locum sortitur, ea Inque inter motum actualem passi Sc nisium agentis quodammodo intervenire. Interea loci habemus substantiam adtionis ad extra propagatae, quam passum patitur , scilicet nisum quendam agentis quo Inotum, eoque mediante formam quandam, inferre nititur,
adiuque resistentiam passi debilitat, & in idem istius motus
seu formae ideam infert. Hoc enim totum adi io transiens quatenus in passum recipitur significat eundemque nisum, id eam motus & formae, necnon debilitatem aliqualem resistendi, passio quoque denotat. Constat igitur actionem δc passionem hoc sensu quoad subflautium utriusque realiter idem esse 1, & sola relatione hujus ad passum, illius ad agens, inter se differre. Nam actio dicit habitudinem transcendentem ad agens, a quo essedi i ve profluit , & passio similem habitudinem ad passum, tanquam ad suam materialem causam, inquam recipitur,& in qua sustentatur. Atque hoc modo, quantum rei verita& patitur, nosmet Clarissimo Suario reconcilia
Reactio 17. ObservaVimus modo, reactionem inter nisium movendi qui . & motum actualem intercedere , & consequenter, prilis quam
ulterihs in differentias horum inter se inquirimus, aliquid de ipsa reactione dicendum est. Eam esse quandam actionis Eius diυi- speciem, superiore Capite declaravimus , divid1que posses . hanc in offensivam, defensivam, dc partim defensivam, partim offensivam. Actio offensiva, agentis seu aggresseris est, de qua hactenus locuti sitimus. Actio purh defensiva est nudare actio, de qua agimus. Aetio partim defensiva, partim offensiiva, eii actio recalcitrans, quae partim defendit passum, partim incessat ipsium agens , ita ut hoc castu inter agens &patiens praelium quoddam seu certamen committatur : alterutrum enim in alterum insurgit, & ab altero repatitur. De adtione hac recalcitrante seu reverberante, an sit, dubitari
nequit, clim innumeris instantiis evidenter probari queat. Ipsa acies ferri frequenti secatione retunditur aut hebetatur,
337쪽
Cap. XX. ct terminoruω iis respondentium.
tur , baculus cedendo frangitur, &c. Reactio pura est pus defendendi se a mutatione quam pere it agens eonari sibi
inferre. Agens enim perpetuo conatur sibi asiimilare, &consequenter mutare, passum Passum, hoc percipiens, renititur, & se tueri fatagit. De hac re actione, an sit necne, forte quis dubitet, quod viκ satis aperte occurrat obiectum in quod reagat. Clim enim sit reactio pura, ejus renisus supponitur non pertingere ad ipsum agens, adeoque deest subjectum in quod recipiatur. Respondeo, esse toto genere actionem immanentem dc perfectivam fui, & consequenter esse vitalem. Nam se vindicare a mutatione aut corruptione, est seipsum perficere. Haec autem actio in agentem non insurgit, sed sibi soli, hoc est, suo subjedio, ne innovetur, cavet. Quare actionis intentio non ad extra, sed ad intus & ad propriam conservationem, terminatur. Est ergo ipsum passum, hoc casu, suae reactionis subjectum. Dices, passum manifesta aliqua qualitate saepissime repellere agens : ut ingens faκum sui gravitate obliquae pulsioni debilioris agentis resistit. Respondeo, gravitatem duobus inadaequatis conceptibus subjici. Se cunddm priorem est qualitas, & declarat quomodo se res habet ad operationem : secunddm posteriorem,& reipsa, est motus seu nisus movendi se deorsum. Hi duo conceptus non sunt duae res, sed duo duntaxat conceptus ejusdem rei sola ratione distincti. Grave igitur suo motu deorsum repellit lateralem pulsionem debilioris agentis, motusque hic provenit ab interno principio. utpote idem grave in declivi loco positum levi appulsu deturbatur, quia de natura sua tali motui minlis resistit. Quod vero datur reactio pura, innumeris proph instantiis monstrari potest: sed sufficiat nominasse eas quae eκ influAu solis in terram oriuntur. Hujus enim radii
varios nanciscuntur effectus, pro varia natura recipientium,
sive animalium, sive vegetabilium, sive mineralium, aliorumque corporum inanimatorum. Chm enim hi radii plurimis horum benigni sint, quodlibet eorum pro modulo suo re- agendo, simulque cooperando, eos eXcipit,& in usum ac emolumentum suum convertit. Non vero horum reactio ad solem usque retorquetur, aut retorqueri vel debet vel potest;
sed intus manet, & occasionem hinc arripiens, se intrinsech Persicit. Quare contemperatio haec radiorum δέ conversio
338쪽
Disserenitae a I ionis passionis, O c. Cap. XX.
ad usum suum est reactio pura. Dividitur autem ea hoc genus
in repellentem,& contempcrantem. Repellens, passum a mutatione quam agens inferre nititur sartum tectium servat. ContemperanS, mutationem quam agens molitur corrigit, mitigat,d mulcet, temperat, ut sebi tolerabiliorem aut commodiorem reddidui. Notandum essire adtionem hanc purum putum ni sum movendi nunquam repellere, sed eum totum in se admittere : tanthm avertere motum actualem,& mutationem
inde oriundam. Sed inquies cur ita fit λ Forte eκ eo provenit, quod actio transiens necessarid sit productio quaedam in passo. Quanquam vero passum caVet saltem quantum in se est) ne agens motum actualem aut mutationem permanentem in se producat: impossibile tamen est praecaveat ne simplicem nisium movendi ejusque aliqualem terminum in se efficiat. Adtio enim transiens sine passione, aut passio quae productio quaedam est o sine re producta, implicat contradiditonem. Dico insuper, reactionem praesipponere actionem. Non igitur est reactio nisi praecesserat actio. Nisius movendi prius admittitur quam eXcitatur pas-1um naturale ad reagendum. Cumque hujus renisus sit pure defensivus sui, non impugnat actionem, nisi quatenus sit illatura motum actualem , & consequenter mutationem aliquam. Tota igitur reactio pura versatur vel in repulsione, vel contemperatione motus actualis, terminique inde consecuturi. Animalia quidem a longinquo sibi prospiciunt,ck vel fugiendo, vel occultando se, vel alio modo evadendo, vel denique parando se ad pugnam, ipsam actionem aggresse
soris eludere conantur: corpora naturalia non item. Ve-1um est quoque in animalibus constitutio naturalis, quae ad reactionem antequam ab agente aliquo actu provocetur none citatur, ejusque reactio est ejusdem generis cum ea corporum naturalium. Dubites adhuc de termino hujus reactionis. Cum enim sit actio quaedam, non est sine suo termino. Dico, terminum hujus reactionis esse conservationem passi: quam plene assequitur in reactione repellente , in contemperante,saltem obtinet ut motus agentis miniis laedat.18. Tempestivum jam est redeamus ad collationem inter se actionis & motus actualis. Verum haec collatio variari potest secundiun varias acceptiones terminorum. Motus autem
339쪽
tem in latissimo sensi omnem operationem includit. Quare hunc sensum hic rejicimus ut Sc secundam acceptionem superiore Capite memoratam, qua in se nisium movendi continet:& solam tertiam significationem ibidem datam, qua opponitur nisui movendi, & significat motum actualem, hic amplectimur. Actionis autem differentias ab hoc motu in quarta, secunda & tertia vocis acceptione, ibidem eXposita, 1igil
movendi in agente coeptum, realiter differt a motu actuali. issc t Primo enim, neri potest ut nisus movendi in agente motum p ' ρα actualem in passo, quem intenderat, non producat : quo ca su ab eodem, ut res actu eXsistens a re potentiali seu non exsistente, hoc est, realiter, differt. Secundo, Si eveniat motum actualem in passo produci, nisus movendi in agente, quo producitur, ab eo quoque realiter differt. Nisus enim est in agente, & motus actualis est in passe : motus autem agentis a motu passi actu dividitur. Si verb, tertio, supponas nisummovendi non esse actualem motum in agente, sed tantum esse causationem motus actualis in passo , a fortiore ille ab hoc realiter discrepat, Vir. ut nisius movendi includens negationem motus in se ab actuali motu alterius. Adeoque in toto hoc genere comparationis nisus movendi in agente ab actuali motu passi realiter distinguitur.eto. Secundo, Actionis acceptio secunda Capite praece- Motumpas dente notata totam actionem qua producitur terminus, tam si nisum movendi in agente coeptum, quam eum in passum in- ρβ ρβi
fluxum, simul & uno conceptu involvit. Hoc sensi, ii actio cum motu actuali passi componatur,manifeste ab eodem realiter disterminatur , scilicet, ut totum ab una sui parte. Motus enim actualis passi est tanthm pars totius actionis qua terminus in passo producitur, & nisius agentis est altera pars ejusdem, ut supra fusilis probavimus. 21. Tertid, Actio in tertia significatione vocis, quatenus Actinem sumitur pro nisu movendi praevalente in passo haerente, prae- m pQἶ' cissi termino a quo in agente,) non differt a motu actuali ' passi. Atque hoc sensu planissimh assentior Suario, motum esse substantiam actionis, & motum actualem in passo eκcitatum, sive ut actio sive ut passio consideratur, non realiter aut
340쪽
Terminus Iikratur ab ambiguitate.
Disserentiae actionis, pusionis, se. Cap. XX.
eκ parte rei, sed sola ratione discriminari. Etenim sive motus hic denominatur actio, sive passio, nihil passo additur aut demitur nisii relatio transcendentalis, hinc ad passum, illinc ad agens: quae duae relationes substantiam rei quae, ut diκi, consistit in motu actu alio sola ratione distinguunt. Dices, me supra substantiam actionis in nisi movendi posuisse, & ibidem motum actualem rejecisse. Fateor, & recte.
Contingit enim aliquando, agentem non inferre motum actualem , quo casu alia quaerenda erat substantia actionis, quam declaravimus esse nisum movendi. Si quando autem eveniat, agens in passum non tantum nisum movendi, sed & motum actualem inferat, me non negare, quin affirmare, substantiam actionis in hoc motu actuali consistere : tant dira, ut hanc substantiam compleamus, addimus, hunc motum actualem secum
in passum ideam tam suam quam termini inducendi una imprimere. Atque haec de convenientiis δc disserentiis harum
22. Tandem respiciamus ad earum terminos, ut an, 8c quomodo, illae ab his distinguantur perquiramus. Sed ipso limine vori Derminus J distinguenda est. Sumitur itaque, I. protermino vel vocis, vel rei: de quibus Logici consulantur , ut 3c de terminis Syllogismi. a. Pro tempore designato quo certae actiones momenti peragendae sunt: ut termini juridici, quibus de causis decernitur ; ut δc termini Academici, quibus lectiones δc disputationes publicae resumuntur. 3. Pro limite quovis, ut pro finibus agri : vel pro pedicto quo terminatur linea, scit. pro principio, fine & termino, partibus continuis ejusdem rei communi. . Pro termino fluidi. Fluidum enim de se quodammodo interminatum est, δc terminatur vase, aut alio solido, quo continetur, aut quod continet. 5. Pro sine motus unius naturae, quem motus alterius naturae immediate eκcipit, ita ut sint simul tempore, & soldmordine naturae sint successivi: ut motus generationis mΟ-mentaneus, qui videtur componi eκ duabus instantiis naturae simul tempore coincidentibus ; nempe eκ fine seu termino motus praeternaturalis seu praeparatorii, & principio motus naturalis seu eductorii formae : de quo videatur Ca-Put M.Π.2. 6. Pro complemento naturae interminatae & incompletae: silc larma terminat materiam , dc similiter quantita