Tractatus de natura substantiae energetica, seu de vita naturae, ejusque tribus primus facultatibus ... naturalibus

461쪽

Cap. XXVII. De condensatione es rarefactione. 397

aut cum corpore aliquo coe X tenditur : est autem quantita; &eκtensio mi illis proprie dieia, quod in mole materiali non sub jectetur. Extensio accidentalis proprie dicta est quantitas mutata bilis, qua potitura partium materiae e X tra partes certa trina dimensione naturaliter circumscribitur. De duabus exten

1ionibus improprie di iis non est cur ulterilis impraestentiarum 1 mus soliciti, cum pathm ad rem noli ram spectent. Verum duae e X lentiones proprie di nempe substantialis & acci dentalis, paulo diligent id S conferendae sunt. Extensio enim haec substantialis ab accidentali plurimd in discrepat : ut , 10. quod illa e subjecto non nisii supernaturaliter aflecto, harenaturaliter, resultet: a'. quod illa sit modus substantialis diae enon : 3 '. quid illa fit naturaliter immutabilis, haec mutabilis. De his differentiis pauca advertenda sunt.18. Primo, sciendum est, mat criam, quamdiu qdantitate χ)ethhfh

accidentali terminatur, non opus habere alia terminatione ἱ lemma λ naturaliter autem accidentali & mutabili terminari. Hanc convenire enim terminationem materia potilis quam substantialem naa m. t f turaliter e X petit, non Iantdm quod susticiat ad commensurabilitatem, proportionabilitatem & divisibilitatem ejus term

nandam,& ad repellendum aliud corpus esitu suo, adeoque ad cavendum ne quid in communionem naturae suae e invita intromittat : verlim etiam quod Omnibus actionibus, pastionibus motibusque magis accommodetur, magisque amica iit quodque pro re nata, materia possit eam e Acutere, & aliam si occurrat forte aliud corpus quocum magnam habeat familiaritatem, & eA cujus unione se meliorari aut juvari posse percipiat, aperiendo eXtensironem suam, in societatem secum admittere. Verum terminatio substantialis, quod ti- id a dc inexorabilis sit, & omnibus operationibus adversa, limateria naturaliter repudiatur. Quare naturaliter eligit sibi terminationem accidentalem, & nilim e X tremis necessitatibus, ne anni hiletur, non se terminat modo substantiat 1. Ouaeres, quo certo indicio nobis innotescat materiam ordinarie de naturaliter accidentali quantitate terminari. Verbo dicam, qud dejus terminus mutabilis sit, ut moκ probabo. Ouod vero est naturaliter mutabile, nequit esse modus substantialis. Quod enim, falvo subjecto, potest adesse vel abesse.accidens est. Modus enim substantialis a substantia in . .' E e e 3 dlbcλt δ

462쪽

s 3 De eondensatione se rarefactione. Cap. XXVII.

dificata manente hac eadem numero stoli Divina potentia separabilis est. Cdm enim n0n sit realiter, sed tant lim eκ natura rei, a partibus eaetensis distininus, naturaliter separari nequit. Quin & si esset virtute causarum naturalium a suo subiajecto separabilis, prosectb motu separabilis foret. Etenim

extensio partium solo motu naturaliter mutatur. Clim enim in positura partium eXtra partes c0nsistat, impossibile est ut ea potitura absque motu naturaliter alteretur. Motus enim est qui novam posituram partium naturaliter causat,& solus motus est qui priorem naturaliter mutat. Vertim in productione hujus extensionis substantialis nullus intervenit motus. EN

enim si per Divinam potentiam siusipendatur alicujus substantiae extensio accidentalis, ut in Nominalium fundamento supponitur,) partium situs una mutari non admittitur , &consequenter motu nihil tunc producitur. Quare vel susipensa extensione accidentali nulla in stubjecto reliqua est, vel resultat ab sique motu, partes enim eXtensiae non supponuntur moveri :) ergo absque m0tu sit, re a materia, non ut in statu naturali, sed ut stupernaturaliter affecta, resultat. Dices, nullam novam eXtensionem produci, sed tantum manifestari prilis exsistentem. Probat enim Suarius, Disp. o. f. 4. n'. io dari extensionem substantialem. Respondeo, eXtensionem quam probat Suarius nihil aliud esse nisi quantitatem partium extensiarum, quae subjectum eaetensionis sunt, & improprie, ut diκi, nomen extensionis sibi arrogant: sed extensio propria, Partes eXtensias terminans, saltem modaliter ab iisdem discrepat, ut mox dicetur. Cam vero partes extense in statu stupernaturali impediantur, ne de se Propagent entensionem accidentalem , cumque eκsistere eκtensae nequeant sui

supra probavimus absque omni eXtentione, coguntur impernaturaliter se modo stubstantiali terminare. Si putes hunc modum prius eXstitisse, omnino falleris. Supponimus enim hic, infra probaturi, e X tensionem qua naturaliter substantiae finitae terminantur esse mutabilem. Atque haec de prima dii- ferentia inter extensionem substantialem & accidentalem illam tanthm supernaturaliter, hanc naturaliter e materia

emanare.

isiij uid. in hanc propolitio ς in cl/rius eXplicemus, dicendum primo

463쪽

Cap. XXVII. De condensatione ct rarefactione.

est, eκtensionem in genere tam ab accidentali quam a substantiali abstrahere. Abstrahit ab accidentali, quia sit fundamentum hoc secundum recte urgeant Nominaleso substantia finita potest per Divinam potentiam absque quantitate accidentali

conservari. Patet ergo,generalem eXtentionis entitatem latiorem esse extensione accidentali, adeoque ab eadem abstrahere. Veidin quia hoc tanthin supernaturaliter contingit, & inservit tantdm ad reddendam rationem eXtensionis corporum

in statu supernaturali, haud magni est momenti. Abstrahit

quoque extensio in genere ab eXtentione substantiali. Probatur, quia datur eXtensio mutabilis, quae nequit esse substantialis. Supponunt enim Nominales, quantitatem substantialem esse naturaliter immutabilem, εc indF colligunt, condensationem & rarefactionem implicare, hanc, creationem, illam, anni hilationem, ut supra declaravimus. Secundo, inmemoriam revocandum, Nominales in hoc argumento supponere extensionem accidentalem supernaturaliter aboleri :nulla ergo superest praeterquam substantialis, sive proprie, sive improprie dicta. Non dubium est quin extensio improprie

dicta seu partes extensae maneant ut prilis, nisi quod, ut antea accidentali, nunc modo substantiali terminentur. Uerlim putabant forte Nominales, eκtensionem substantialem a partibus eκtensis non differre , 6c consequenter, eam non esse modum substantialem, sed esse ipsam substantiam eκ- tensam. Cur enim eκtensio a partibus extensis magis quam exsistentia a rebus ensistentibus differret Respondeo, omnino magnam esse disparitatem. utpote exsistentia & partes exsistentes non sunt Divina potentia separabiles,& consequenter nec realiter nec eκ parte rei differunt: sed extensio a partibus eκtensis, & positura a partibus positis, saltem modaliter, si non realiter, distinguuntur. Quod ut probem, dico, extensionem substantialem a partibus extensis esse separabilem, non quidem naturaliter, at supernaturaliter. Quamvis enim naturaliter mutari nequeunt , viκ tamen dubitari potest quin supernaturaliter mutari queant. Partes enim sive positae sive entensae, in entitate sua substantiali non includunt suam posituram aut extensionem, sed, jubente Divini potentia, possunt aliam admittere. Quod sic ostendo. Sint partes sim

464쪽

De condensatione se rarefactione. Cap. XXVII.

tabilem. Extensist-nem accidentalem esse muta bilem.

positae vel extensae t 4 s ei b I a j quae transponantur ite

eaedem quae prilis fuerant manent. Nulla ergo involvitur repugnantia, quin Di Vina potentia illae, his falvis manenti bus, mutentur. Infero igitur, eXtensionem a partibus eκ tensis, fallem modaliter, seu eX natura rei, si non realiter, distingui. Eκ dictis jam confiat, dari in stubstantia materiali, praeter Partes e Xtra partes, aliquam eXtensionem, faltem eκ natura rei, ab iis distinctam , & implicare contraiadiotionem, ut partes extense mane Ziat extense absque exte, ohe. Inferendum itaque est, posita per absolutam potentiam suspensione extensionis accidentalis in corporibus, in iisdem necessario resultare subitantialem, eamque esse eκ natura rei a partibus extensis distinctam, oc conssequenter esse modum sibilantialem.

sto. Tertia disserentia inter eXtensionem substantialem &accidentalem est, quod illa, falVO subjecto, sit naturaliter immutabilis haec, mutabilis. EXtentio substantialis, salvo subjecto, naturaliter mutabilis non est , quia mutari nequit nisi una mutetur aliquid substantiae, seu aliquid ad substantiam rei spectans : hoc autem fieri nequit, integro manente subjecto. Quomodo enim manet subjectum integrum, si aliquid subitantiae ejus pereat Insuper, inter modum substantialem dc accidens oportet sit spectabilis differentia : & quidem, ut omnes fatentur, modus substantialis hoc habet sibi proprium, quod a subjecto cui inhaeret, eo manente integro, absque miraculo separari nequeat: nedum modus absque subjecto conservari queat. Est enim illius separabilitas Divina potentia possibilis, sed cum conservatione

unius non utriusque termini. Attamen vix opus est hujus assertionis probationi ulteridsimmoremur ; clim Nominales ultro supponant extensionem substantialem esse immutabilem. 21. E contra, eXtensio accidentalis naturaliter mutabilis

est. Hoc probari potest tam in spiritibuSquam in materialibus. Angeli enim, ut docet Suarius, aliique adstipulantur Meta- physici, possunt sphaeram praesentiae suae ad majus vel minus ubi determinare : ego Vero supra probavi, coextensionem

465쪽

Cap. XXVII. De condensatione O rarefactione. 4o I

Angelorum extensionem quandam sipiritualem implicare, quali pro arbitrio suam praesentiam ampliare aut contrahere possunt. Porro, imperfectionis e sset habere sphaeram extensionis adeo rigide sibi praefiXam, ut nulla occasione ad majorem se expandere, aut ad minorem se contrahere, possit. Si vero in Angelis admittenda sit eκtensionis mutabilitas, quanto magis corporibus eadem concedenda est, chin in omni genere mutabilitatis haec illos facile superent λ22. Ad eAtensionem materialem quod attinet, eam esse Idem eis naturaliter, hoc est, a causis naturalibus, salvo subjecto, sirmatur mutabilem , evidentissima eAperientia evincitur. Primo , e ζ -n corpora volatilia facillime cedunt omnibus aliis quibus

occurrunt corporibus, & dimensiones suas eorum extensionibus accommodant. Ventus per rimas, per foramina , &c. mutando pIiorem dimensionem, levissima attractione, puta ignis soci, in cubiculum irrumpit: fumi & vapores ascendentes, nubesque, novam subinde figuram dc terminationem sponte induunt. Secundb, fluida seu liquida vastis continentis cavitati se coaptant : sin libertati suae permittantur, sponte dissiliunt ; & potilis aptitudini siuae fluendi,

quam eandem longitudinem,latitudinem 6c profunditatem retinendi, obsequi cernuntur : evidentissimo argumento, determinatam materiae eritensionem in hisce corporibus non tanti esse momenti quanti sunt aliae ejusdem proprietates. Tertio, corpora mollia cujusvis rei durioris impressionem admittunt,& suas dimensiones alterari patiuntur. Ductilia cedunt malleo, 8c pro arbitrio fabri novas dimensiones succipiunt. Ceracalida manu malaXata, vel in placentam, rotulam, sphaeram, vel cubum, manente eadem massa substantiali, levi negotio formatur. Quis non videt, in qualibet harum mutationum, longitudinem, latitudinem 6c profunditatem cerae plurimum variari λ Quarth, sola corpora terminata rigida 8c prope inflexibilia, ut lapides, crystallum, vitrum, pertinacilis caeteris suas dimensiones tuentur, Sc inprimis adamas. Verlim hic quoque suo pulvere teritur, Jc artificis industria varie sculpitur. Lapides vero compressi videntur tantillum cedere &resilire. Orbiculi lapidei, in pavimentum marmoreum incidentes, vigorOse rQsiliunt : quod viX sine aliquali compressura, dc inde eXcitata vindicatione libertatis, concipi potest.

466쪽

An caeliquantitas sit accidentalis. Terminlim motus e seaodidens.

De condensatione es rarefactione. Cap. XXVII.

Turres quadratae dc praealtae magnis ventis nonnihil moti tantur δc quatiuntur , sed ut plurimum absque vel minimo detrimento,aut coma nisurae lapidum dehiscentia. Unde aliqui conjiciunt, inter corpora physica etiamsi alterum planum, alterum sphaericum iito contactum non contingere in puncto mathematico, sed realem esse, sive ob imperfectionem figurationis materiae, sive ob aliqualem cessionem corporum tangentium, quae corporibus etiam rigidissimis incidit. Utcunque, omnes prope lapides quin forte simpliciter omnes o in furnis

vitrariorum, saltem ad miliis materiis ad fusionem promovendam idoneis, tunduntur. Ut nihil sit nobis notum dc fatis exploratum quod dimensiones plane immutabiles gerat. 2 3. Dices, corpora coelestia suas dimensiones ab omni mutatione immunes perpetuo ser vare. Respondeo, Data suppositione incorruptibilitatis coelorum,non inde sequi,eorum dimensiones esse modos substantiales. Siquidem omnia proph eorum accidentia similiter incorruptibilia sunt, nec tamen sunt modi substantiales: quia accidentia ilia non sunt de natura sua incorruptibilia, sed incorruptibilitatem dependenter mutuantur ab incorruptibilitate subjectorum. Praeterea, sint nonnulla phae nomena quae hanc Peripateticorum sententiam redarguere videntur : ut nova stella in sede Cassiopeiae visa, cometae frequenter observati,inaculae,faculae & faeculae in sole conspectae,quodque Venus 8c Mercurius circa solem tanquam circa suum centrum vehuntur. Quae quidem omnia Astronomis integra relinquo. Satis nobis est,si corpora hic apud nos mutabilibus dimen-1ionibus donentur. Circa haec enim nostra Philosophia potiti inlim eXerce turifc qui asserunt dari quantitatem accidentalem, fatis eam probant, si in omnibus corporibus nobis notis commonstrent. Quare,reservata hisce eXperimentis sua certitudine, eadem quantitatis mutabilitas ratione quoque confirmanda est.2 . Terminus motius localis eii accidens : At entensio est terminus motus localis : Ergo. Fateor duplicem esse motum localem , unum esse totius corporis a loco in locum, alterum esse partium inter se. Prior motus est ad ubi seu situm totius, nec respicit eXtensionem. Posterior terminatur in novam posituram partium inter se. Quae, nisi per aequivalentiam successionis, qua una pars in locum alterius ita si irrogatur, ut totius figura non varietur, necessario una producit

novam

467쪽

Cap. XXVII. De eondensatione se rarefactione. o 3

novam extensionem partium: quaeque, quia solo motu partium locali producitur, accidens est. Motus enim partium localis tantdm partialem ubicationem seu situm, qui vix realiter ab extensione earundem discrepat, producit. utcunque sit, certum est, merum motum partium localem non variare species earum. EXempli causa, Coralium integrum Min pulverem comminutum, ejusdem, cujus Prius, sipeciei est. Aquam utcunque agite S aut tundas, manet aqua ut prius . Imb aqua, licet rarefacta in vaporem, in aquam tamen Mul-dem speciei denuo condensatur. Datur ergo, ut olim di Ait Aristoteles, motus ad quantitatem, hoc est, datur motus qui terminatur ad quantitatem , scilicet qui non tam qualitates aut alias formas rerum innovat, quam solam aut primo quan

titatem mutat. .

et et Dices, revera mutari quantitatem multis modis, varia- ONMta positura partium sed hanc esse partialem quandam varia- I tionem, quod tota materia resipectu spatii totius quod occupat adhuc ejusdem magnitudinis maneat , quanquam alioquin alio atque alio modo partes respecta longitudinis, latitudinis atque profunditatis inter se dis ponantur : Verum absque condensatione de rarefactione proprie dictis magnitudinem totius non esse mutabilem. Respondeo, mutationem longitudinis, latitudinis & profunditatis ejusdem materiae satis monstrare, ei, praeter substantialem, accidentalem & mutabilem quantitatem inhaerere , quod erat probandum. Quan-

uuam autem hoc argumentum, quod dantur motus condentationis & rarefactionis, non fortasse fatis probat : efficaciter

tamen, quantitatem materiae esse accidentalem & mutabilem evincit. Hoc autem dato, quid prohibet quin materia, Prout occasio postulet, ad majus vel minus spatium te applicet ' Siquidem ad certum spatium necessitate e X lentionis substantialis non alligatur. Non ergo condensationem ocra rei actionem eκ mutabilitate quantitatis ditia direete probo : sed indirecte eas minimum esse in natura pollibiles intero, quod quantitas praesens, quae alias mutabilitati impedimento esset variabilis siti &consequenter materia mutando praesentem quantitatem, sive majorem in rarefactione, sive minorem in conden statione, assiimat. Quantitas enim, quam multiadamantinam & immutabilem materiae adscripserunt, tota Fffci obstiterat

468쪽

Ο De condensatione se rarefactione. Cap. XXVII.

obstiterat quo miniis hoc fieret: chim verb appareat non esse immutabilem, non est cur dehinc vereamur asserere eam posse proprio sensiu condensationem & rarefactionem admittere nec est cur obstrepent alii, hosce motus esse non intelligibiles. Quid enim facilius intellectu est, quam posse materiam unam quantitatem accidentalem exuere, & aliam induere λ Atqui hoc tantdm hic postulatur. Sola enim quantitas accidentalis est quae substantias impenetrabiles reddit. Sed de hic re moκ sub calce hujus Capitis plura advertere lubet : interea loci fundamento Nominalium in forma re-

spondebo.

formalem. quantitate Conservaretur, esset tamen sine eadem quanta 1 6c consequenter quantitatem accidentalem ei nullam denominationem, leu nihil, addere. Resipondeo, quantitatem addere materiae trinam dimensionem naturaliter mutabilem

quae in dicta suppositione aboletur : verdm quia partes eκ- tenta nequeunt absique omni extensione esse, ipso momento abolitionis eXtensionis accidentalis,siupernaturaliter & necessis arto ut supra probavi ) resultat stubstantialis modus extentionis, & per eam Partes adhuc manent quantae & eκtenis Manent quoque fateor, quantae per quantitatem partium integrantium , sed haec quantitas ab ipsa partium substantia non dit crepat: nego autem manere quantas per quantitarem naeturaliter mutabilem & accidentalem. Siquidem ea supponitur per absolutam potentiam siummoveri. Dices manere eandem longitudinem, latitudinem 6c profundita'tem,& consequenter nullam quantitatem aboleri. Respondeo non manere eandem quantitatem, seu longitudinem, latitudinem & profunditatem, entitative, seu quoad entitatem accidentalem, sed per aequipollentiam quandam, & per DrODO tionalitatem Ceu similitudinem. Accidentalis enim uuantitas, quae Prius materiae naturalis fuerat, jam supponitur sius pendi.Quare longitudo,quae manet,non est eadem entitas quae prius aderat,sed duntaXat aequivalens, nec accidens naturale, sed modus substantialis stupernaturaliter in locum accidentis suffectus. Atque idem dicendum est,mutatis mutandis, de latitudine

469쪽

Cap. XXVII. De condensirone rarefactione. gos

latitudine Jc profunditate. Hinc etiam innotescit quinam sit formalis effectas quem quantitas accidentalis substantiae materiali addit: nempe esse certas longitudinem, latitudinem δc profunditatem accidentale S, & naturaliter mutabiles. Atque ita videor mihi secundo Nominalium fundamento satisfecisse. a . Tertium nihil prope negotii nobis hic facessit. In ni- Tertium titur enim falsae suppositioni supra rejectae, Posse materiam SVartκm- contrahi ad punctum mathematicum. Sed neque materiae extensio nec moles ejusdem hoc patiuntur, ut e X supra dictis Lmbhia facile colligitur. Quartum eorum fundamentum Occhamo rejiciuntur. tribuitur, sed leviculum est , Substantiam esse immediatum subjectum accidentium contrariorum, & non quantitatem. Sed, inquit Suarius, ad quartum respondetur, substantiam esse sufeeptivam contrariorum, ut primum subjectum , quantitatem, ut proximum. Verdm non omnium contrariorum, & praesertim non eorum quae in vitalibus principiis fundantur, quantitas est subjectum immediatum. Videtur enim vita intimior ipsi materiae quacunque certa dimensione. Si enim materia percipiat meliorationem sortis suae eX mutatione quantitatis, vel ad majorem eAtensionem, ut in augmentatione,) se ultro extendit, vel ad minorem, ut in frigore,) se ultro contrahit. Atque haec de fundamentis Nominalium. 28. Reviso jam quid statuendum sit de condensatione & Dari con- rarefactione. EX dictis constat, Nominalium fundamenta Mym- non impedire quo minus materia holce tuos motus pro rς tefactibhbmnata eκerceat. Tanthm aliqui objiciunt, condensationem & in prurio rarefactionem absque penetratione substantiarum explicari sensu. non posse. Verdm alii potilis absque penetratione aut vacuo concipi non posse aiunt: quibus assentior, & mox proba- 'bitur. Interim certo scio, datis hisce motibus in proprio sensu, vacuo non opus esse in rerum natura. Vacuum enim eX-

cogitatum fuit, ut condensationis ratio Per exclusionem vacui, & rarefactionis per admissionem ejusdem, redderetur. Veth in hae non sunt genuinae horum motuum evolutiones. Neque enim condensatio dicit motum ad majorem imporositatem & eXclusionem vacui, nec rarefactio motum ad majorem porositatem & admixtionem vacui, ut supra probavimus. Quare admissas hisce motibus ut diκij in proprio

470쪽

stantia Ismpenetrationem.

Desub santiaruω penetrabilitate. Cap. XXVIII.

sensu, non est cur de vacuo ulterilis soliciti simus, omnesque dissicultates ad hoc unum revocantur, quomodo penetratio subitantiarum in rebus materialibus admitti queat. Fateor enim, absque hac penetratione, hosce motus intelligi non posse. Etenim in condensatione, materia retrahit suas partes exteriores in interiores,&interiores proportionaliter densiores fiunt 1, in rarefactione, partes Prius intra alias conclusae egrediuntur, locumque sibi peculiarem eXposcunt,& rariores fiunt. Quocirca hoc superest, ut motum penetrationis substantiarum vindicemus: quod proAimo Capite fiet.

Cap. XXVIII.

De subsantiarum Penetrabilitate mutata quantitate.

1. C Uirem totam penitids introspeXerunt suspicantur ' dissicultatem in hac re, maXimam partem, in eo consistere, quod ab ineunte aetate consuevimus cogitare & dicere, non dari Penetrationem corporum aut dimensionum , quodque simul pro concesso habuimus, penetrationem corporum&substantiarum idem sonare. Pauci enim advertunt, vexam rationem cur corpora non se mutuo penetrent esse quantitatem adtualem, qua corpora a mutua dimensionum suarum

invasione muniuntur, seu sese a spatio quod occupant mutubrepellunt i, quaque sublata, se mutuo facillime penetrant, dc in eodem spatio uniuntur. Hoc, inquam, plerique non advertentes, ad nomen penetrationis commoventur, & moX, inaudita causa, dogma impossibile sibi obtrudi concludunt. Verdm enimvero, ii sola quantitas actualis sit causa impenetrabilitatis corporum, ut eX supra dictis liquet, ) eaque sit naturaliter mutabilis , quid impedit ne substantia materialis aliam substantiam, mutata quantitate,novaque simul assumpta utrisque communi, penetret 8 Prior quantitas impedire ne quit,quia eo momento quo unio fit,evanescit, nec subsequens, quia resultat a materiis penetratis & unitis ; neque denique substantiarum unio hoc inhibet. Quid enim repugnans

naturae