장음표시 사용
161쪽
ac si essent simpliciter vera; velitii matrem liberos suos dili gere. nam qui CXccptiones ignorant,ciusmodi propositiones
colligere debemus,quibus,cum opus erit,Vti possimus.
debemuL. in quo conscribendo haec praecepta observentur. I. . Diuersa rerum genera separatim ponantur: v uta aliud sit stipui de bono, aliud de animali: sub eo capite collocentur propositioncs ad bonum pertinentes: sub hoc colligantur, quae ad animal spectant. II. Rei definitio primo loco pon tur. III.Adscribatur nomen auctoris,ex quo propositio sum pia cst, veluti, ta morsiunt elementasecundum Embedoclem. IV. Tria propositionum genera potissimum notanda videntur: cthica physica,& logicata is quilibet addat ea, quibus maxime se usurum intelligit, Vtthcologica, Vel iuridica. V. Sumendae sunt propositiones maxime uniuersales, & his subi Ciend e particulares. Vtputa primo loco ponatur haec gcnera lis propositio, positorum eadem efffcientia.huic subiicio da spe c iat is, in ariorum eadem est sicientia. rursus huic alia magis specialiis auitatu oe morbi eadem es ars medica.C A p. X V. De Hs,quae multifariam dicuntur, ae inguenae .
33 On solum ambigua sunt distinguenda, sed etiam Cap. I 3. I corum differentia est explananda. vcrbi gratia,
Gad um homon min aeritur de colore o de voce. color enim dicitur ossi muta dis at aspectum. vox autem coaeda quia facile auditur.3 Multiplicia si ite ambigua haec sunt. I. Quod alias aliud
contrarium habet.ut acutum homonymωs attribuitur voci, A magnitudini: quoniam in voce cst contrarium graui, in magnitudine obtuso. id est,uox acuta opponitur Voci graui, angulus autem acutus est contrarius angulo obtuso. II. Quod alias habet contrarium , alias non habet. Vt Voluptas ex cibo de potu est dolori contraria:voluptas autem,quae ex conlcm-Platione percipitur,nihil contrarium habet,crgo voluptas est vocabulum homonymum. III. Contraria,quae alias medium Habent,alias non habent:vel alias aliud medium habent. vi
162쪽
colori candido & fusco interiemis cst color pallidus: voci
autem candidae de voci micae non inter citur vox pallida, sed aut nihil est intcricetum, aut vox rauca. cas didum igitur dc fidcum homonymωs attribuitur colori lc voci. IV. COntraria,quae alias unum mcdium habent, alias plura mediaetcandidi & fiisci in voce unum cst medium , ncmpc raucum: in colore multa media,ut pallidum,rubrum, viride. V. Quod multiplici conir dicit.veluti si non videre accipitur duobus. modis,ncmpc actu dc habitu: quia non videre aliquis dicitur, aut quia oculos clausit, siue est in tenc bris, aut quia cst cςcus: ctiam viderc totidem modis accipitur,dc dicitur aliquis V dcre,vel quia actu videt, vel quia vidcre potcst. VI. Habitus, cuius priuatio multis modis accipitur nec non priuatio,cuius habitus multis modis sumitur. nam si horum alterum cst multiplex,alterum quoque multiplcx esse neccsse cst. vcluti si sentire,aliter attribuitur animae,aliter corpori etiam scnsu carere,similiter distinguctur. VII. Id, cuius coniugatum cst multiplex.veluti si iustus multis modis accipitur,iustitia quoquc totidem modis capitur. .Eth. cap.I. VIII. Id, cuius signi sicata referuntur ad diu cras categorias,ut bonitas animae est qualitas:bonitas cius quod moderatum est, ad quantitatem refertur: bonitas pharmaci reducitur ad Actione,quia pharmacum bonum dicitur,quatenus cfficit sanitatem : bonitas occasionis cst in categoria Quando. I X. Id, cuius significatarcferuntur ad diuersa proxima genera,licet omnia sint in cadem categoria. ut canis est Vocabulum homonymum: quia
ria substantia una genera significat: quarum una cst speci CSquadrupedis, altera est species piscis,lertia est species syde- .ris. X. Id,cuius contrarium refertur ad diuersia genera non
subalterna.veluti si bonum est homonymum , quia refertur ad diu crsa genera,etiam malum similiter est homonymum . . XI. Quod cum alio subiecto coniunctum,aliter definitur: Vt Candidum. nam corpus candidum definitur,cuius color dissipat aspcctui vox autem candida desinitur,quae facile audiri potest. XII. Id,cuius definitio est multiplex, veluti si salubre definiatur,quod ad sanitatem affectum est.nam aliter ad sa'. nitatem affectum cst,quod eam indicat,ut pulsus: allicr quod .cam efficit,ut pharmacum. XIII. Quae inter se conferri non possunt i sapor nec magis nec minus quam vox, ncc aequEacutus
163쪽
acutus dici potest: ergo acutum de voce & sapore dicitur Lomonymωs. XIV. Differentia diuersorum generum non subalternorum, ut acutum cst differentia vocis δί anguli: quandoquidem vox acuta differt a non acuta, dc angulus a cuius a non acuto': atqui vox SI angulus sunt diuersa genera non subalterna: ergo acutum homonymωs dicitur de voce&de angulo. XV. Quod in alio subiecto per alias differentias diuiditur,ut color corporis aliter diuiditur, quam color rethoricus. XVI. Quod modo est species, modo differentia , ut candidum, quod cst in corpore, est species coloris: candidum autem, quod voci attribuitur, est vocis dis
De iusserentias i eniendis. 3s Isserentiae sunt inuestigandae I. Eorum, quae con- Cap. I . tinentur eodem genere, ut fortitudinis 5c temperantiae. II. Eorum,quae cum sint in diuersis generibus, tamen inter se similia sunt,ut sensus te scientiae.
C A p . XVII. Desiimilitudine consideranda. 'N diuersis generibus consideranda est similitudo, a quam analogia facit:vcluti, ut se habet sicientia a scibile, ita sensus adsensbile. Item timi est tranquillitas in mari, ita serenitas
37 Maxime laborandum est in quaerendis similitudinibus rerum maximd inter se distantium . quaerendae tamen sunt citam in iis rebus, quae sub eo dc in genere Continentur: veluti quid sit commune homini .equo,& boui. t C A P. . X V Ι I I.
De utilitate durorum Inctrumentorum.
38 Ognitio eius quod multis modis accipitur, I. Va- let ast perspicuitatem. II. Ad hoc, ut syllogismi- fiant de re ipsa,non de vocabulo. III. Ad dissoluendos pa-xalogismos ex ambiguitate ductos IV. Ad fallendum eum, qui nescit distinguere,cum scilicet ambiguitas latet.scd hoc cst potius sophistae,quam dialectici.
164쪽
o Disserentiarum inuentio. I. Confert ad quae stionem,utrum aliqua sint eadem,an diuersa. Nam si disse runt, sunt diuersa. si non disserunt, idem sunt. II. Ad quaestionem quid est: quandoquidem res cx genere & disserensetiis definitur. i 's Similitudinis consideratio utilis est. I. Ad conficiendam inductionem, quae fit ex multis particularibus si milibus. II. Ad syllogismos hypotheticos: quia probabilis hypothesis est,quod in una re simili valet, id in aliis quoque rebus similibus obtinere. III. Ad definitiones, id est, ad inueniendum genus, quod in desinitione ponere o portet. nam inter ea,quae multis communia sunt, id, quod maxime attribuitur in quaestione quid est,pro genere accipi debet.vtputa unitas & punctum similia sunt,quatenus se trumque est principium. hoc igitur pro gen cre sumpto, unitatem dcliniam principium numeri: dc punctum, pri cipium lineae.
LI, BER IX. TOPICOR UM SECUNDUS.
Protheoria. ROBLEMATVM alia sunt Vniuersalia, ut omnem voluptatem esse bonam, nullam volupta tem esse bonam: alia particularia, ut aliquam voluptatem esse bonam , aliquam voluptatem non esse bonam
Si probetur omni inesse, simul probatum erit alicui inesse:&si probetur nulli inesse, simul probatum erit a licui non inesse.
165쪽
3 Problemata plerumque affirmantia proponuntur. itaque dialecticus potissimum tenere debet axiomata viai uerialia negantia,quibus assirmantia problemata refelluntur tam uniuersalia,quam particularia. ι Notandum est dii crimen inter accidens x alia at tributa nam reliquae attributiones conuerti possunt:vcluti, Animal homini inest, ergo homo est animal. in accidente secus est: quia consequentia non valet Asor inest Aethiopi ,ergo Aethiops est albus. ratio est: quia albor AEthiopi non inest simpliciter, sed καταπι, id est, ratione dcntium: reliqua vero attributa praeter accidens,non insunt ex parte, sed vel omnino insunt, vel omnino non insunt.1 Duo sunt problematum vitia. I. Falsitas:Veluti m nem voluptatem esse bonam. II.. Locutio non Vsitata: VCluti si quis ponat non omne animal sentire, quia appellatione animalis complectatur etiam plantam. 6 Dialecticus potissimum locos nosse debet,ex quibus abundet propositionib. ad disserendum contra quodvis pro blema unde hi libri,Topici conscribuntur. h7 T Locus accipitur tribus modis. I. Pro axiomate dialectico, quod vulgu vocant maximam: veluti genus non a cidit speciei. II. Pro nota, qua axioma ab axiomate distinis guttur:vcluti a genere, a coniugatis. vulgo differentiam maximae appellant. III. Pro praecepto,veluti, Problema conue tatur in propopionem, o contra eam obiectio quaeraturi capite seq.
. Varii loti problematum de accidente. 8 QEquentes loci reseruntur ad problema accidentis: Cap.Σ.i quorum alii pertinent ad quςstionem an insi Vcluxi, uod nusii Jecies inest generi non inest: alii ad quaestionem an ac Cidat,Veluti,Ge s non accidisseciei. Ide6que illi possunt etiam ad alia problemata transferri:nam omnia attributa id est,ge-nCra, propria, definitiones, accidentia) debent inesse subiectis:hi vero sunt propcij problematis de accidente. 9. I. Genus non achidit speciei: ut virtus iustitiae. II. Proprium no accidit subiecto, ut homini aptitudo ad ridet
166쪽
dum. III. Definitio non accidit dcfinito, ut homini animal rationale mortale.1o I. Quod omnibus speciebus inest, de genore uni uersaliter est affirmandum. II. Quod plerisque speciebus inest, de toto genere cst concedendum, nisi afferatur obiectio. III. Quod nulli speciei inest, de toto genere uniue saliter est negandum. I V. Quod plerisque sp cciebus non inest, de genere Uniuersaliter cst negandum, aut afferenda
ri Valet argumentum a definitione ad definitum, Sccontra. Nam cui horum alterum conuenit, necesse est ut alterum quoque conueniat: item cui alterum non conuenit, necesse est ut alterum quoque non conueniat.vcluti sit scien
tiae definitio attribuitur grammaticae, grammatica est scientia:& si definitio scientiae non potest attribui iustitiae, iusti tia non est scientia. α Si problema conuertatur in propositionem,Sc comtra hanc inueniatur obiectio, hinc habebitur argumentum contra problema. Quod enim contra propositionem est o lectio, id contra problema est argumentum.13 Loquendum Vt multi : sentiendum cum sapicntibuS.C A p. III. De lotas pertinentibus ad ea quae multas moris dicuntur. i ambiguitas lateat,ac thetis non possit in quacum que significatione confirmari,vel impugnari:confirmetur vel impugnetur in ea significatione,de qua suppetunt
1 Si homo numia non lateat: afferantur argumenta dcica significatione,de qua suppetunt: dc indicetur, aliarum qignificationum aliam esse rationem. 16 Respiciendum est etiam qd ea, quae multis modis non homonymωs dicuntur:&,s multiplicitas lateat, catenus distinguendum,quatenus nobis utile est: ea verb sunt omiselenda,de quibus non habemus argumenta.
Vari, loci 1 7 π rocabula obscura cum perspicuis commutentur.
V i3 Γ I. Quod non accidit generi, non accidit speciei:
167쪽
s peciei, veluti,si animal non potest esse aeternum, homo non potest esse artemus. II. Quod accidit speciei,accidit generi : veluti, si grammatica accidit homini, accidit etiam ani mali. III. Quaedam accidunt generi,non cuiuis speciei: ut
grammatica accidit animali. non tamen equo,aut boui.
19 I. Cui genus attribuitur,ei aliqua eius generis spe- . cies attribuitur. II. Quod habet genus,habet aliquam eius speciem. III. Qu9d denominatur a genere,denominatur ab aliqua specie. ΣΟ Cui non suppetunt argumenta contra thesim, is partes thesis definiat,dc definitiones examinet: quia facilitis
inueniuntur argumenta contra definitionem, quam contrarcin definitam. 11 I Si verum est antecedens,Verum est etiam conscia quens .veluti si est homo,est animal. II. Si falsum est con sequens , salsum est etiam antecedens: veluti si non est animal, non cst homo. 11 Quod aliquando non inest , id nec necessario nec simpliciter inest. veluti necessario augeri, non est proprium animalis,quia non sempcr animal augetur. C A P. V. Loci a tranflatione aes tationu. 13 I aduersus thesim argumenta non suppetant ad pro positionem,quae ad thesim aut pertinet,aut pertinete videtur,disputatio tranSferatur. CAP. VI.
2 Vorum oppositorum medio carentium,uno posi I Ito alterum tollitur: dc uno sublato alterum pon tuta veluti si homo bene valet,non aegrotat.etsi non bene valet, egrotat.
Σue Vocabuli significatio debet conuenire etymologiq. utputa cum philosophia significet amorem sapientiae: no est psillosophus nominandus, qui sapientia ad quaestum abutitur, quia lucrum potius amat,quam sapientiam. 26 Tria sunt accidentium distincta genera,quae de eOdcm simul vera esse non possunt. Vnu est,quod semper accidit , ut cycnum esse album: alterum, quod in unam partcm
168쪽
saepius accidit, Vt virum barbam emittere. tertium , quod trolibet modo contingit,ut hominciri deambulare, aut non deambulare. Σ Idem non potest sibi accidere, quamuis pluribus nominibus significetur, ut laetitia dc gaudium. Peccat igitur, qui gaudium laetitiae a cidere ponit. CAp. VII.
' 18 QI duae sint contrariorum syzygiae: vr amici &inimi ioci, necnon benc dc male mereri ex modis connecti possunt. aut enim duo duobus attribuuntur, aut duo uni, aut unuin duobus: quae omnia trifariam contingunt : ut in se quentibus cxcmplis. I. De amicis bene, de inimicis male merendum. II. De amicis male,de inimicis bene merendum. III. De alui cis bc ne id male merendum. IV. De inimicis bene Ac male mcrendu.V.De amicis 6c inimicis bene merendum. V Ι. Dc amicis id inimicis male merendum. Ex his pronunciatis,prima duo non continent in se contrarietat cm: ac primum quidem est verum, secundum cst falsum: reliqua verb contrarietatem in se continent: proinde sunt omnino fassa secundum Aristotelem ad id quod prima specie videtur,ut dialecticum docet, respicientem. Sunt igitur haec accipienda κη nam δεήλ in dicto exemplo solum quintum pronunciatum csse verum constat cx c. . Matth. VCr. . 29 Contraria in eodem subiecto simul esse no possunt. 3ο Γ Quod potest unum contrarium suscipere,potest etiam alterum suscipere.Vt homo potest bene vel mald vale reicut autem in animae facultate irascibili non est amor,ita nec odium. Si obiicias cygnum recipere alborem, non nigrorem: coruum autem rccipere nigrorem,non alborem: reris pondebo,ctsi non reipsa, tamcn per intcllectum posse cygnum suscipere nigrorem, dc coruum alborem, Ut cap. . PO
pllyrij expositum fuit. CAP. VIII.
Loci ab oppositurum consecutione.
uti si quod est homo, est animal quod non est animal,
169쪽
non est homo.Si vera est negatio,vera est etia affrmatio ii uersa:veluti si quod non cst animai,non est homo:certe quod est homo,cst animal. 32 Contrarium contrario plerumque dircad est con sequens:vt fortitudo est Virtus,ignauia est vitium. interdum ordine inuerso ut firmam corporis constitutionem sequitur bona valetudo, & aduersam valetudinem sequitur infirma Corporis constitutio 33 Privantibus priuantia recto ordine consequuntur: ut
aspectus est sensus, caecitas est priuatio sensus. 3 Relata quoque relatis directo consequentia sunt:ri triplum est multiplex,& subtriplum est sebmultiplex
CAP. IX. Loci a coniugatis,o ab ortu, et interim, vel e sciente,vel interimente. 37 Oniugata attributa coniugatis subiectis simul e R dem casu insunt,uel simul non insunt.veluti si iustitia est laudabilis, iuste agere est laudabiliter agere. & si iniustitia no est laudabilis,iniuste agere no est laudabiliter agere. 3 , T Res,ortus cius,& essiciens, ni simul bona, aut simulm .ila. veluti si scientia est bona,ctiam discere est bonum S: si ars magica est mala,discere artem magicam est malum.Contraria ratio est rei de interitus vel interimentis .veluti si scientia est bona,obliuio est mala.& si obliuio est mala, scientia
est bona. CAP. X. Loci a proportione a comparatione.
Vorum cadum cst ratio, his idem proportione at- Cap. 4 tribuitur . veluti si eadem est ratio sensus adsensibilia,& scientiae ad scibilia: certh si contrariorum sensibi lium idem est sensus, ut albi de nigri idem est adspectus , etiam contrariorum scibilium cadem est scientia, ut sanitatis ει morbi medicina. Si vero multa scire,non est multa cogit re: profecto scire non est cogitarc. 37 Si subiectum intendatur,etiam accidens intenditur: velim si iniuria est mala,maior iniuria cst peior. t
170쪽
C A p. I. Loci, quibus probatur melius esse et optasibus. V AE s T i o virum seu quod sit melius,si te opta- Cap. I.
bilitas,de iis tractatur, in quibus exigua ςst dici crimen: adeo ut quod aliqua ratione Cetcris praestare probatur, siniplici r praestare videri possit.
χ Optabilius x melius cst. I. Quod est diuturnius S
constantius. li. Quod potius cligeretur a viro Prudele,aut a viro bono, aut a bono legislatore, aut a studioso, qui in re, qua de agitur,versatur,aut a perito,aut ab omnibus,aut apluribus. II I. Quod pertinci ad meliorem scietiam,vt instrumenta mathematica praestant iustrumentis fabrilibus. Excipe, nisi spectetur persona, quae in deteriori scientia Versatur. Vt fabro optabilior est malleus,quam sphaera. I V. Quod est in genere boni,co quod no cst in hoc genere.ut iustitia proitat homini iusto. V. Quod cst propter sc optabile, eo quod est optabile propter aliud. vi beatitudo cst optabilior virtute M sanitas deambulatione. VI. Quod est per se optabile,co quod est optabile per accides.ut habere iustos amicos est Optabilius quam habere iustos inimicos:quonia illud cst optabile per se : hoc autem per accidens, ne inimici nobis noceant. VII. Quod per se est causa boni, co quod est XVΦII ccidens hac ratione virtus fortunae praestat. VIII. eit simpliciter bonum,eo quod est alicui bonu:vt prς-at oene valere,quim aperire venam,aut sumere pharmacu. . . . a n xur liter bonum,co quod est bonum ad seia itaς, Vt iustitia praestat viro iusto. X. Quod praestantiori sub-