장음표시 사용
181쪽
C A P. I. De proprio,cr problemate pro . . R o P R I v M vel simpliciter accipitur,id est quod Cap. I. per se Zc semper conuenit: vel limitate, id est,pcrcomparationem cum altero, Vel quod aliquando conuenit,ut dictum est lib. I. parti c.ri.
et 'I Proprium,quod in comparatione spectatur, modo efficit duo problemata,modo quatuor. Nam si num proprium de altero subiecto affirmetur,de altero nege- Atur, Vcluti Hominis cum equo comparati proprium est esse bipedem: duo sunt problemata,videlicht,fL- es bipes, uus non est bipes. Si verti duo propria cum duobus subiectis cons rantur,ita ut utrumque proprium de altero subiecto affirmotur,de altero negetur:veluti, Hominis per comparationem ' 'cum equo proprium est, quod ille est bipes, hic quadrupes: quatuor sunt problemata,videlicet,HMis es bipes,Homo non es quadrupes, Equus es quadrupes, uin non est bipes. 3 v Proprium per comparationem explicare,nihil aliud iest,quam differentiam explicare.quae vel in omnibus & semper obtinet, ut homo sempcr est bipes, dc equus quadrupes: lvel plerumque & in pluribus, ut plerumque animae facultas rationalis imperat,& concupiscibilis obtemperat. ' Quod aliquando proprium est, quia tantum in pro senti tempore spectatur,minimὰ omnium in disputationem. eo Verri, quod semper & per proprium dicitur,
facile disiecitur:quia siue alicui subiccto, siue aliquo tempore Conuenire non probetur, problema euertetur. Item deco, quod in comparatione spectatur: quia sui iam notaui)X I
182쪽
plura problemata conficit , scd hoc ad problema accidentis rcferri debetasupr. lib. l. Darti c. ita. illius autem , quod per scsemper convcnit,loci deinceps sunt explicanda. CAP. II. De quamone virum bene an male proprium expositumst,
s x r Iliosὸ expositum est proprium. I. Nisi tam pro- V prium, quam pro ij inhaerentia ,.notius sit quam subiectum. II. Si homonymia vcl ambiguitas insit siue in
ipso proprio,siuc in eius subiecto. III. Si tautologiam contineat id cst,si idem saepius repctatur. IV. si contineat Vocabulum transcendens: ut ens, aut unum. V. si plura propria sumantur pro uno.
Alj loci de eadem quaeatore. VI. QI subiectum, aut species subiccti ponatur in pro Oprio cxplicando. veluti si quis dicat animalis pro
prium esse substantiam gelicranicin animat: aut 'substantiam, cuius specios cst homo. VII. Si proprium cx opposito sumatur. veluti si quis dicat boni proprium csic, maxime contrarium malo. nam contraria sunt aeque nota, vcl ignota quare ciusmodi proprium non facit rc in notiorcm : quod
quidem munus proprii cst. VIII. Si proprium sit posterius, proinde ignotius subicino. veluti si quis dicat terrae propritiine corpus, quod per vim ascendit. IX. Si non semper sit consequcias. veluti si quis dicat animalis proprium esse molieri interdum. X. Si quod nunc est propriii,simplicitor po' natur proprium. veluti si quis proprium Socratis statuat sedere ad dexteram Platonis: quia sciliccx nunc ad cius dexteram sedet. XI. Si in proprio aliquia ponatur,quod tantum sensu percipi possit,iicque constet id necessario inesse.velutis quis ponat solis proprium esse astrum lucidum, quod sumpra terram fertur: quia non constat, an noctu supra terram feratur: cum sensus nos dcficiat, quo solo hoc potestpercipi. Sumptum est hoc cxemplum ex contextu Aristotelis, cuius aetate non poterat sensu percipi, an noctu Sol supra terram
183쪽
feratur.sed patrum nostrorum aetate hoc ab iis, qui ad ani podas nauigarunt, sensu deprchensum est. XII. Si definitio tradatur quasi proprium. XIII. Si in proprio explicando genus omittatur.Vt enim dcfinitio constat cx genere de differentiis essentialibus,ita proprium,id est descriptio,constat ex genere dc differentiis accidentalibus. Exposui locos, ex qui bus cognoscitur,an recte sit expositum proprium . nam vitia supra exposita non obstant,quominus sit proprium, sed quo minus proprium rectz cxpositum sit.Sequentes loci pertinebunt ad qui stionem an sit proprium, necne.
De quaestione arisit proprium reme,
6 Roprium inest singulis sub re subiecta contentis. Capi Proprium cum re reciprocatur. 8 Subiectu in non est proprium eius quod sibi inest.' Res non est particeps proprij,sed tantum eorum qua
essentialiter insunt: proprium autem sumitura differentiis accidentalibus. io Proprium est simul cum re,non prius,nec posterius. H Eisdem rebus, quatenus eaedem sunt,idem proprium
12 Eorum quae sunt eiusdem generis, propria sunt eiusdem generis.& eorum quae sunt eiusdem speciei,propria sunt ejusdem speciei.vnde quia exempli gratia, a se mOucri, non est proprium hominiso se stare,non est proprium equi.
is v Quod inest soli subiecto,inest etiam subiecto sumpto
cum accidente : & contra quod inest subiecto sumpto cum accidente inest etiam soli subiecto. Calumniose autem contra proprium arguit,qui subiectum solum, de subiectum cum accidente,sumit tan quam res diuersas: dc inquit exempli gratiaὶ animal disciplinae capax,no esse proprium hominis, quia inest etiam homini albo,homo autςm M albus homo disse runt. V crum enimuero subicctum,& accidens sumptum cum sibi ecto,ratione quidem differunt,sed re idem sunti 'I Quod incit concreto,inest etiam abstracto :& con tra .Hinc calumniose arguitur contra proprium, si quis abstractu A cocretu pro diuersis accipiat:veluti si quis dicat noX
184쪽
esse proprium sortitudini mortem contemnere,quia vir foristis mortem contemnit. Ceterum ad cultandam hanc calum
niam potest alitor concipi proprium abstracti,aliter concreti ut put, si quis dicat sortitudinis proprium cssc,Quae mortem Contemnit: viri autem fortis proprium esse , Qui mortem
C A r. v. ij loci de eadem quassone. II Vi proprium ponit,explicarc dcbci,ciusmodi pro
' rium ponat. I. Vtrum sit proprium natur Vt ho minis,esia . i pedem:an quod inest,ut cuiusdam hominis,habere quatuor digitos. II. Vtrum sit proprium specie,ut ignis, . . Constare tenuissimis partibus:an simpliciter ; ut animalis, vi-ucre. Quin inamo non sufficit dicere proprium spccie,nisi v-na species iit.vcluti si ignis sunt tros spccies, lux, flamma, dc pruna:subtilissimis constarc partibus, non conuenit omni igni,quia subtiliores sunt partes flammae,quam prunae, nec nolucis,quam flammae. III. Vtrum tribuatur primo subiccto, ut color i uperficiei:an per aliud, ut color corpori incst rationesti perficiei. IV. Vtriim tribuatur rei habenti, an rei quae habetur,Vt mortem contemnere,convcnit homini,quia habet fortitudinem:&fortitudini,quia habetur ab homine. V. Vtrum tribuatur rei quae communicatur,an rei quae participat. veluti si quis dicat animalis proprium csse sciatum mec explicet,virum hoc siit omnis,an alicuius animalis proprium. nam uniuersale communicatur particularibus,& particularia participant uniuersale.
Cap. . t 6 Idem non est sui ipsius proprium ut laetitia non est propria gaudij:quia laetitia & gaudium non disserunt. a Idem est proprium totius & partium similarium. Vt natura ad mundi centrum ferri,est proprium terrae, M cuius uis glebae. CAP. VI. De eadem quaestione loci ab oppositu. I 8 ontrariorum propria sunt contraria: ut albi pro
prium cst dissipare adspectsi: nigri,congregare a spectum
185쪽
i Giadspcctum.19 Rclatorum propria sunt relata. veluti si dupli pro prium cst,ita se habere ut duo ad unum , dimidij proprium est, ita se habere,ut unum ad duo. ΣΟ Priuanti si propria sunt priuantia .veluti si a uditus proprium cst vocem percipere, surditatis proprium est vo-ccm non perciperc.
1i U Eiusdem affirmatio S negatio non sunt ciusdem rci propria. veluti si animalis proprium cst sentire, eiusdem animalis proprium non est non sentire. Σα Haec duo,affirmationem csse proprium affirmationis,& negationem esse proprium negationis, aut sunt simul vera, aut simul falsae veluti si vi ucrecst proprium animati,
non vivere est proprium non animati. item si vivere non ostproprium hominis, etiam non Viuere non est proprium non hominis.13 Idem non est proprium affirmationis & negatio
nis,ut vivere non est proprium animati,dc non animati.
Σ Neque affirmatio est proprium negationis: neque negatio est proprium assirmationis. ut e sic quadrupedem, nocli proprium non-hominis: dc non osse quadrupedem non
est proprium hominis.11 Si duo in eadem diuisione ponuntur, ut prudentia
de temperantia in diuisione virtutis: etiam eorum propria ad unam diuisionem pertinet:vt esse virtutem rationalis facutitatis , dc cile virtutem concupiscibilis facultatK: quorum.il- .lud prudentiae,hoc temperantia: proprium cst.
C A P. V II. Aly loci de eadem quaestione. 26 Oniugatorum propria, sunt coiugata. veluti si plύ- losophiae proprium est amor sapientiae, philosophi proprium est amator sapientiae. 27 Contrariorum propria sunt in codem casu contraria veluti si albi proprium est esse id quod dissipat adspectuna: nigri proprium est esse id quod congregat asipectum. et 8 Si eodem modo affectum sit primum erga secundum,&tcrtium erga quartum: si primum sit proprium secundi, etiam tertium est proprium quarti. sin aute primu non cit
186쪽
proprium secundi , similiter tertium non est proprium quarti. 19 Si quid erga duo similiter sit affectum si horum alterius non est proprium, ne alterius quidem proprium erit. 3o Γ Si iidem termini sumantur: codem modo allecta
sunt, id quod est, ad id quod est de id quod fit, ad id quod fit:
& id quod interit,ad id quod interit. veluti si homo est dis ciplinae capax: hominem gigni, est disciplinae capacem gigni. dc hominem interire,est disciplinς capacem interire. 3i Rei proprium conuenire debet etiam id e, non quatenus est idea simpliciter, sed quatenus cst illius rei idea. ut constare ex anima dc corpore,proprium cst animalis, δί i deae,quam Plato vocat eunt e ipsum-animal. Hoc axiomato utemur,si differamus cum poncntibus ideas. . I. C A P. VIII. De eadem q uis loci a compara ione. I. TNtentionem vel icmissionem subiecti sequitur in flentio,vel remissio proprij. veluti si vivens alitur, de hoc est viventis proprium: certe magis vivens magis alitur, maximὸ vivens maximh alitur, minus vivens miniis alitur,
33 I. Si primum videtur magis propriu secundi,qulina
tertium quarti, primum autem est proprium secundi, certe tersium non erit proprium quarti. II. Si primum minus est proprium secundi, quam tertium quarti, primum autem . est proprium secundi, certe etiam tcrtium erit proprium quarti.
3. Si primum sit magis proprium secundi,quam terti j: siue sit, siue non sit proprium secundi, non est proprium tertij. 3ue Γ I. Si quod magis videtur proprium, non est pro prium; ne alterum quidem proprium erit. quod miretis vid tur proprium. II. Si id quod minus videtur proprium, est proprium: etiam alterum quod magis proprium vidctur,pr
36 Hoc supposito, aequo primum esse proprium siccun di,dc tertium quarti:si illud est proprium, etiam hoc cst proprium
187쪽
prium. si volt, illud non est,hoc similiter non est. 3 Si aeque primum oc secundum sunt propria tertij: quod de altero dicendum cst, de altero quoque dici debet: quia vel utrumque, et neutrum est proprium. 38 Si primum aeque sit proprium secundi & tertij: si uc sit siue non sit proprium secundi, certe non est propriuin
C A P. I X. De eadem quaestione loci a potestare,ct hyperbole. 3Roprium in potcstate cernitur, Vt aptum esset ad ridendum,esse disciplinae capax,esse respirabile,
non debet aptari non enti, nisi ei conueniat. Vtputa materia prima actu non est. vi explicatur primo libro physico recte tamen ei tribuitur haec proprietas, posse formam recipe vc.Sed actis proprium statui non potest esse respirabile: quia Cum sola animalia rcspirent,si ponatur esse aer sinc animalibus, etenim aer est natura prior,& initio mundi erat sine animalibusὶ animalia respirabunt, etiamsi non sint: alioquin aer non esset respirabilis.
o Proprium non debet esse gradus supcrlativi. ut ignis propritum non in corpus leuissimum : quia opus est, si Vcrum proprium sit, ut subiecto sublato tollatur proprium: sublato autem igne, erit nihilominus aliquod corpus leuit
188쪽
CAP. I. De locis generalibus. bona definitio sit, quinque conditiones re i quiruntur. I. ri vcre dicatur de definito. II. Vt constet ex proprio genere dc differentiis. III. Ut sit propria rei definitae. IV. Vt expli- cet quid sit. V Vt sit rccte concepta.Prima corditio examinatur cx locis accidentis. secunda cx locis gene vis. tertia ex locis proprij. quartς, 5 quintς locos in praescialia trademus .Quia vero saepius in sextam , quam in quintam conditioncm peccatur,a sexta incipiemus. Σ'Duo sunt vitia, quae faciunt ut definitio non sit recte concepta: nempe obscuritas,& superstuitas. CAP. II. De obsecuritate desinitio s. 3 Bscura definitio est, I. Si ambiguitas aliqua sit vel in ipsa definitione, vel in definito. Idcirco traditur regula, Homonyma esse prius distinguenda, quam desiniciada. II. Si sit metaphorica. veluti Temperantia cst animae conccntus. III. Si contineat vocabula inusitata, ut aranea est animal putri mordax. IV. Si contineat vocabula impropria: veluti Lex est imago corum quae iusta sunt. V. Si ex data definitione non appareat rei oppositae definitio. VI.
Si suppreta nomine rei definitae sciri non possit cuius rei definitio sit.
189쪽
C A P. III. De superfluitate. TN definitione poni nota debet, S , si in ea ponatur, su-
I perfluit, I. V cibum transcendens : Vt ens , aut Vnum. II. I. quo detracto reliqua oratio est definiti propria,S eius clientiam declarat. III. Quod non conuenit omnibus suo definito contentis. IV. Idem vocabulum saepius repetitum, siue expresse,ut homo est animal rationale & ratione praeditium siue tacito,ut homo est animal vivens rationale. nam nanc animal est vivens: δί qui dicit animal, eo ipso quod dicit animal, dicit etiam vivens. quare superuacuo addit vo
Si is itum nonsit ex prioribus o notioribus. Einceps explicandi sunt loci, quibus quaeritur, an C p l sic definitum, nuciae. 6 Verax persecta definitio sumitur ex prioribus S notioribus simpliciter, id est natura. Sed saepe cogimur definire per ea,quae non simpliciter, sed nobis notiora sunt. Ac tales desinitiones plures eius lem rei esse possunt.vcra autem cuiusque rei definitio una est. 7 Inde colliguntur haec corollaria, I. Quod est inquiete, non est definiendum per id quod cst in motu. II. Definitum non debet definiri per indefinitum. III. Oppositum non est definiendum per oppositum. Excipiuntur relata, qua ex se inuicem definiuntur. ut etiam Porphyrius monuit cap.2.partic.2o. IV. Definitum in definitione nec e prcsse nec tacite poni debet. Verbi gratia, haec definitio praua est Sol est astrum die perspicuum: quia dies desinitur Solis latio supra terram. quapropter qui diem dicit, vi ipsa So lem dicit. V. Quae in eadem duxisone ponuntur,eorum aluterum per alterum non definitur. V I., Superius: non est drisinicia dum per inseriora.
. Loci a genere ab iis ad quae desinitum re retur. i
190쪽
spectum non habet, quando secundum naturam dent adspectu esse praeditum. i Quod si negatio non est ditarentia: certe nec id,cui in diuisone negatio opponitur,differentia cise potest: veluti si non habere rationem, no cst differentia animalis xerte rationem habere si militer non in animalis 'differentia: qugiam partic. I . dixi oppositas differentias simul ad genus per
tinerc,vel non pertinere. i S 's Species,ut homo,aut genus,ut animal, nullius disi rentia cile potest
19 Omnis disserentia significat quale quid sit.
Σo Vera disterentia non inest per accidens. 1i Neque differentia,neque species,neque quod specie subiicitur,generi attribui debet: quia inferiora de superiori bus Don dicuntur,ut Sc Porphyr. docuit Cap.2. parti C. T. zΣ Ncque genus, neque species,neque individuum a tribuitur differentias 23 Differentia est genere posterior, specie prior. Σ ' Eade in differentia duorum generum csse non potest: nili aut alterum genus sub altero, aut utrumque sub eodem genere contineatur. Coniunge Categor. cap. . partic.2.& 3.1; Esse in aliquo,non est differentiae substantiae.16 Affectio seu perturbatio,Vt ira,dolor, Voluptas, noncst differentia cius,cuius affectio seu perturbatio est. 17 Res secundum differentiam non variaturiquia disse rentia semper aeque attribuitur. α8 stelatorum differentiae ad aliquid referuntur. 29 Relatu pcr id desiniri debet,ad quod natura refertur.3o Res per id definiri debet,ad quod primo pertinet. t
prudentia definiri debet vitius rationalis facultatis, potiusquam animae,vel hominis. 3i Id, cuius affectio seu perturbatio definitur, natura a pium est ad eam perturbationem sue affectione suscipiendii,3Σ Differentia non coarctatur ad certum tempus.
CAP. VII. . Loci a comparatione, a d iunctione,
er a desistione. 33 TI X duabus orationibus ea non est sumenda pro defi-X,nitione,quae miniis rei essentiam declarat.