장음표시 사용
251쪽
zz Ton selli in male, M Orma de quibus hactenus
dictum fuit sani causa: rerum naturalium, se c-
ΣΣ lateria est id,ex quo insito aliquid fit. Cirin dico G
quo separo imateriam ab aliis ciuiis. nam res, fit ex matela, per Ormam,s, ossiciente, propter finem. Cum dico Ex ire se iligo materiam a priuatione , uti uper. lib. ax 'n. Clini dico fit, in iligo etiam csse: quoniam ex quo riss fit; dx eodeira est,
as ' in emnitateria duplexari mirum proxima, ut aes cst causa statuae: de remota, ut metallum dicitur causa eius dein statuae, opterea qu6d aes; vi statua constat,n spe
a 'Forma, quae etiam exemplar' appellatur,est ratio qui L litari nam quid res si per sermam potrus declaratus,quam
Σ iuniliter duplex test ,πtiuatoria sncia Osirina pro Nima,ut anima intellectiva est serina hominis: Mi Brinaret nota fani maiest forma hominis uti Σ6 Eisciens est primum pQitcipiam; a quo motus' vel quies pro reiicitur, ut genitor in causa liberorum Ix hac desinatione app aret, A ri stote Icim mori ad gnos re cilicies,quod Vocant per simplicem emanation Ai ut doliam' aiunt osse causam reficientem proprietatum seriecti; quoniam est e rum Carisa iron tamen permotum itaquε jcholastici statuunt formam appellari respectu eo ipositi ex matritae de serma, sed cand inserinam esse causura efficientem respectu pro Prictatum,quae per ipAm Ormam insunt: ut ratio cst forma homnusin causa efficiens apti trudinis a claudendii in Verum haec doctring quavis stipenso spectetur tacdξ defenali possic, ramem O cst praecepti&Aristotclis, valde: coluntanea: sed seci dii Aristotcle dicedit in proprietate sistae inita manaro a r ma 5 taquam ab essici ci esti quam a forma reii Apparetetist,hac definitione cilicictis no couenire Creatori, propte ea quod creatio fit inc motu creat o est ages, si, rnatur ratis. istoteles aute in Pr sutia loquitur de ago naturali. . ' - gg
252쪽
α Finis est,cuius gratia reliqua sunt,seu fiunt: ut sanitas
est cauta deambulationis 18 Finis autem gratia fiunt ea oninia,quae inter ciliciens de finem s uni intellecta. vipii semimus pharmaca, Vt purgemur : 5c purgamur, ut extenuemur: bc extenuan r, Vt ia ni timus. itaque sanitas est finis extenuationis, purgationis, dc ph rmacio. t19 Horum autem, quae efficienti Mfini sunt interiectaualia sunt opcra, vi extenuatio,& purgatio: alia, instrumenta
quibus cisci S utitur,ut pharmacum.
3υ Eiusdem effectus sunt multae caui , in diuerso gen
re causarum statuae causa ciliciens est artifex: causa finalis est honor ciu cuius figura repraesentatur: materialis in aes, for
3 dam sunt sibi invicem causis in diuerso causae
genere:vt dcambulatio cst causa eiiiciens sanitatis: sanitas autem est finis deambulationis. 3α idem diuersimode acceptum, est causa contrariorum effectuum: vi Sol praesens est causa lucis, absens noctis: ilcm accedens ad nostrum punctum vcrtical est causa aesta
33 Diuitiones causarum multae sunt. I. Aut est materia; aut forma,aut cisciens,aut finis, Ut sup. cxposui. nam exemplar reducitur ad formam ,ut sup. docui: instrumentum verbrefertur ad efficiens,non quod per se sit efficiens, nam persenon est causa in sed quia in instrumentum,cificientis, id est quia efiiciens pςr ilisum instrumentu operatur de agit,ut in nus calamo scribit: II. Alia cst causa propinquior,alia remo tior, ut exposui axα3.3c 2 . IIL Aliae sunt caulae per se, ut statuarius est causa statuae:aliae per accidens,ut homo est causa statuae,quoniam accidit ut homo sit statuarius. Causatum quoquc accidentariariun alia sunt propinquiores liae remotiores. cuius distinctionis duplex in ratio : prior communis Causis pol se,& causis per accides: posterior propria causarumpcr accidens 'rior ratio in de qua sup dictum fuit: quia spc- CicI cst causa nropinquior,quam genus .ut statuarius est propinquior caula statuae quam artifex, quae quidem sunt causae per se: MPolycletus est propinquior causa statuae, quam ho mo quae simi cause pG accideris Post crinisat est:quoniam in alia
253쪽
alia propilis accidunt , alia' motilis veluti cliri statuarius per se sit causa statum,nilbus de inusicus sui, causa per acci dens, quatentis statuario accidit ut sit albur, dehitiseus: sed musica propius accedit ad artem statuariam, quam albor: quoniam musica, ut statuaria, est accidens alii mi: albor au tem accidit corpori. IV. Alies dicuntu causae potinate,
aliae actu: vi aedificator est caiis domus ' quias olim do mum ebiistruere di aedificii s tutem , qui id in acta
Expositae causanim diuisiones transferri ponsunt etiam ad einctus. nani alij sunt propinqui, alij remo-ti: et statuarii ei sectus HopinquiM est statuae, quam imago. Rursus alii furit effectus per se, alij pd accideias: ut statuaru effectus Di se est statua, per accidens est magnitudo ccxempli grati trium cubitorum,quae accidit statuae. Est alia causarum diuisio, quod vel sunt simplices, vel coniunctae. ut statuae causa simplex est Polycleatus, vel statuarius: causa coniuncta est Polycletus st
3ς Ex dictarum diuisionum coniunctione oriuntur sex causarum modi: cumque singuli modi bifariam acci piantur, ficit duodecim modi, quos declarabo cxemplis causarum statuae. I. Est causa simplex,per se,& proxima, ut statuarius. II. Causa simplex,per se,romota,ut arti sex. III. Causa simplex, per accidens,proxima, ut Polycletus. IV. Causa simplex, piis accidens, remota, ut homo. V. Causa compo in proxima M remota,ut arti sex statuarius. VI. Causa com- polita ex causa per se,& cx causa per accidens, ut Polycletus statuarius. auslibet autem harum causam hi sumitur vel potestate,vel actu. ita cum sint sex modi bifariam acccpti,fiunt duodecim.
3 Non est inutile,diuersos causarum modos nosci quandoquidem magnum cst inter cos discrimet c. etcnitiiquae est causa proxima actu,simur cst cum effectu , Vel ssimul non est .adeo ut posita causa ponatur cffectus, & sublata causa tollatur effectus: item posito cffectu ponatur causa, M sub lato offectu tollatur causa. quod non obtinet, si causa pote state,vel causa remota accipiatur. Vcrbi gratia,c si aedificas. est celam aedificatio: S nisi sit aedilidans, non est aedificatio
254쪽
contra quoque si aedificatio est,necesse est vi qdificans si aedificatio non sit , fieri non potest ut iis aedificans. cclerum fieri potest, ut iis aeclifica r, de nondum sit qdificium quia aedificator est causa potestate,ut suit sup expositum. Si militer potest esse artifex sine artificio,& aedificium mortuo artifice: quia artifex cst causa remota. 33 In causis quaerundis duo px c pia observentur. I .Qxiaerenda est ausa prima, id est, proxima Mimmcdia..ta.Verbi gratia,cur Kόmo est causa aedificijZquia cst aedificator. cur c si aedificator8'uia tenet artem' aedificandi. haec est causa prima,id est,ars aedificandi:qua causa inuenta quiescimus, id est, nillil vlt rius quaerimus, II. Quaerenda est causa cffectui conueniens.nam qualis est causa, lis cst ellectu3: lde specialis effectus causa est spe alis,veluti huius statuae hic
statuarius. generalis autem ci chus causa est generali , 'eluti statuet statuarius .Rursus utrumque cst potestatrivi edifica tor est causa aedificii: vel utrumque actu ut ςdificans est causa. dificationis. Simile est, quod Aristoteles docci G PVstcr.ς. H.causam δί effectum sum cnda esse eodem tempore: vel ι i. si fuit interpositio terrae,fuit eclipsis:& si est inici positio , xii eclipsis: M si cest interpositio,eiit eclipsis. . , C A p. IV. . Aliorum opiniones fortuna. γ' Via casus δί sortii; a a multis in numero eaus rum aponuntur,age de his quoque dicamus. o Casum de fortunam esse alij negant, alij assi mant. Est ergo prima opinio corum, qui naec cile negant, duobus argumentis moti. Primum argumentum cst : quia quod sortunae vel casui tribuitur, potest ad aliam causam referri: proinde superfluum est ponere .casum de fortunam veluti cur aliquis sortuitb inuencrit in soro debitorem suum,causa est voluntas aliquid emendi in soro. quia pro pter hanc voluntatem in forum iuit, ac debitorem iniicnit. Alterum argumentum est:quia veteres philosophi de causis ortus oc interitus disserentes, te casu & formuna non dissoruerunt:quae probabile cst eos non fuisse omissuros, si reucra essent in numero causarum.
255쪽
r Haec argumenta facile Aristo Eles diluit. Ad pri
mum respondet; ex commmis' Ii, num sedientia multae tribui casui Oc fortunae,licet coiis et ea posse teferri etiam ad alias causas. negat isitur Aristotelες eam consequentiam,
Effectus sortuiti possunt referri ad dias usas, go non sunt, casti vel fo una: Ad secundum hospondes, VEtorc peccas se,sive putarunt esse casum & fortunam , sive non putarunt non ideo' tanabit eos prati erimisista tractatum dό casti oc λrtuna,quod putarint nihil esse fortuit in , quoniam ipsi quoquo multa tribuerunt casui & fortunae, ut ex sequentium o pinionum cxpositionc inanifestum erit. vi r
Secunda est opinio Impedoclis , qui mundi Manimalium pultes plerasque fortuito facta es existimati ut puta quod aer superiora sit Ioeo, casii colitigit in huius mundi constitutione. citi, autem mulidus infinities secundum Empedoclem sit factus, de faciendus: saepe contigit, dc con
tin i, a 'r alium locum occupCt. - 3 T Tertia est opinio eorum, qui dixerunt mundum fortuito factum esse, non item animalia& plantaς. Haec fuit se itentia Democriti, ut dixit mundum fortuito atomorum concursit esse colistitutum: animalia vero, di plantas fieri cxcerto semine. fia .
Haec tertia sententia merith Aristoteli displicet: L. Quia effectui nobiliori, id est coelo,tribuit causam vili rem, id est casum de fortunam : viliori , item estcctui, id est kiiii libit sc plantis, nobiliorem causam, id est naturam, vel Deum.' H. Quia in coelo nihil videmus fortuitis acci dere in his autem sublunaribus patet multa fortuito fieri. ' ' 's: Quacta opinio est, fortunam esse praestantissimum
quoddam numen,nobis ignotum,quod omnia ratione quadam arcina gubernat. is 6 ' Hactenus veterum sententiae: deinceps sententiam Aristotesis explicemus. io. et V l . si i
sit ortuna dr casus,quid sit fortuna, ct quid ei accidat. J
7 Asum esse & fortunam, probatur ex communi lavis Cap. s. et minum cosensu,quillus cautis ea adscribit Gquς nec
256쪽
necessarib, nec plerumque accidunt,sed raro eueniunt. n mo enim casu aut sorxuito Solem moueri, vel puberem basebam emittere dicet: verum casui aut fortunae tribuet, qubdaliquis terram e diens, thesaurum inueniat: nimirum qui Sol semper oc necessario mouetur: pubcs plerumque barbam emittit: effodiens autem terram, raro inuenit th
8 N Qud facilius intelligatur quid si fortuna, prilis
videamus quid sit fortuitum. Vt aliquid fortuitum dic tur, quatuor conditiones requiruntur. I. Fortuitum rubaccidit ut mod , dixi. II. Lst in carum rerum numero, quae habent rationem finis. III. Debet esse ex accidenti, id est, praeter scopum agentis. IV. Non est in earum rerum numero,quae fixit a natura,sed quae est ex praee lectione. Verbi gratia quod cffodiens terram, inueniat th saurum,cst res fortuita: quia nulla cx dictis conditionibus Dbcst. I. Namque hoc raro contingit. II. Habet rationem finis . quia si quis spergrct sc inuenturusn thesaurum in hunc finem terram foderet. III. Praeter scopum agciatis cor in sit:quia supponimus terram non inueniendi thesaurum,sed alia de causa fuisse effossam. IV. Sub praeelectionem eadit: quia non est a natura, sed ab hominis voluntate. quod si rcs naturalis esset,ut cum togula dc tecto dccidens,ex sua nat ra descendens, interficit hominem , proprio lqquendo non diceretur res sorium,sed casualis. ιν T Fortuna igitur est causa accidentaria. eius quod rar , accidit,quo itque sub praeelectione Ri cadi ac rationem finis habere potest. vi effossio terrae,quatenus cst causa in uentionis thesauri praeter scopum cs odientis , appellatur
so 's Obseruandum est, cum causa adessectum reser tur, cumque causa accipiatur pex accidens duobus modis, id est,uel quia aliquid caiis; accidit, ut muscus est causa s nitatis, quia accidit medico, ut sit musicus3 vel quia effectui aliquid accidit sui praeelectio, quae per se est causa eundi ii sorum, per accidens est causa inueniendi debitorem, cuius inueniendi causa itum non est) hoc secundo modo fore
si Sirioprietates sortunae hae sunt. I. In i diem rebus
257쪽
LIB. II. 2 Iversatur, in quibus mens siue intellectus: siquidem res tuitae sub praeelectionem cadunt, ut antea dixi: intellectus autem est,qui praeeligit. II. Est indefinita,incerta,M homini occulta: quoniam est causa per accidens: accidentia vero sunt indefinita, adeo ut sub certam scientiam non cadunt.Vt sanitatis seu sanationis certa causa per se est medicus: causae autem pcx accidens sunt incertae, de propemodum indefini- . tae,Veluti quaecumque medico accidunt. III. Aliquo modo est causa liquo modo non est causam empe est causa per a cidens,non simpliciter, de per se. IV. Est aliena a ratione: quoniam ratio spectatur in iis, quae semper, aut plerumque sunt: sortuna in iis,quae raro accidunt. 12 Fortunae diuisiones tres sunt. I. Alia est causa propinquior, alia remotior : ut conueniendi debitorem in foro causa propinquior est proscctio in forum , quam voluntas proficiscendi. II. Alia est secunda fortuna, alia ad-ucrsa. III. Aut est parua, aut magna: quia vel spectatur in rebus parui momenti, vel in rebus magnis. haec si sit secunda, vocatur id est felicitas, seu fortuna prospera. ii vero si duersa, appellatur δαυχα, infortunium, seu
13 Γ Non est igitur mirum,s prospera sertuna seu feli-- citas sit res inconstans: quia M ipsa fortuna inconstans est quippe quae in raro contingentibus cernitur. Chr. VI. Contio fortunae c/μ cum inter se se ramo cum, causis per se Asuilc fortunae communia haec sunt. I. Vtrum- que est causa per accidens. II. Vtrumque in iis Cernitur,quae raro accidunt. III. Vtrumque in iis spectatur, qu e sunt alicuius finis gratia. 11 Casus A fortuna differunt:quia casus lati iis patet: Cap.6. dc quicquid est a fortuna , dici potest casu contingere : sed non quicquid est a casu, etiam cst a sertuna.nam fortuna iis tantum tribuitur, quae sub actionem dc praelectionem cadunt: siquidem fortunae pxosperitas, de insertunium in iis
tantum reperiuntur. Quocirca res inanimatae, bruta an
258쪽
matia,&insates no dictitur fortuith agere, qu admodu nec licitatis, nec intriuia ij capaci sui. quod . n. Protarcti' dixit,lapides esse fortunatos,ex quibus arae ex multiir,vel idolafiut, inta honorantur,cum alij eius de generis lapides cocul cetur pedibus: per tractaphora dictu cst. proprie vero loque-do, fortuna iis non convcnit active,icd passive ut cum sch lasticis loquar. non cnim fortuito agunt,sed sortuito patiun tur, quatenus fbrtuito agens , in ipsa agit. casus vero etiam brutis,& rebus anima carentibus tribuitur: ut equus dicitur casu vcnisse : quia veniens, seruatus est,non tamen venit, ut scruaretur. item tegula dicitur casu intere inisse: quia no cecidit,ut interim cret, sed ut inferiori loco quiesceret. dense que quaecumque stustra Sc temere fiunt, casu fieri dicuntur, xt verbi ctymologia ostendit: quia casus Graece vocatur re suiu, --,quod est seu stra.itaque citam ca,quae praeter
scopum naturae sunt, ut monstra, non dicuntur a sortuna fieri, sed casu. se.
16 Quaeritur ad quod genus causae reseratur casus Asertuna. nos reserimus ad cMisam eis cientem,id est,ad me item S naturam. quatenus cnim mens per actioncm asse
quit ir suum finem est causa per se: quatenus autem praetcrfinem sibi propositum est causa alicuius rei, respectu huius effectus cst causa per accidens, & Vocatur fortuna. sic natura quatenus cilicit quod intendit,ost causa per se: quatenus au tem praeter suum scopum aliquid officit, est causa per acci
dens,& vocatur casus.1 Ex dictis tria colligi possunt. I. .C sus dc fortu
na senicausae pbsteriorcs mente, 6 natura: quia cum in iis dem rebus spectentur,illa duo sunt causae per accidcias,haec duo sunt causi; per sc: quae vcrb sunt pςr accidens,sunt posteriora iis quae sunt per se. II. Etiamsi Democrito conccder mus mundum casu esse factum: tamen,quia casus non potest csse prima causa,cum sit causa per accidens, fatendu omnino csset prςter casum esse alia mundi causam,ncmpe Dcum,aut naturam. III. Quia sertuna dicitur,cum mens praetcr scopusuu agit,casus aute, cum natura praeter scopii aliquid cilicit: consequens est,ut casus M fortuna reperiatur talum in causis iecudis, no in Deo,quia Deus omnia prςscies, tauqua a scopo
259쪽
aberrat M tauqua praeter scopii agit: sed omnes secundas causas dirigit, siue sint causae per se, si hic per accidon s. proinde quod nostro respectu est fortuitum, Deo non est fortuitum, sed ab eius imperscrutabili sapientia de prouidentia proficiscitur. vcrbi gratia,quod beata virgo in Bethleem peperit,de- riptio iussu Augusti factatuit causa per accidens,quam vocamus fortunam, quia praeter voluntatem dc scopum Augusti accidit: non fuit tamen praeter scopum dc voluntatem Dei, tui hoc decreuerat,& per prophetas praedixerat. quoci ca eiusdem effcchus Deus fuit causa per se, cuius Augustiis fuit causa per accidens.
P ficum demon Irare per omnia genera causarum.18 Vm quatuor sint gelacra causarum , ut sup . expo- C p. 7. sui physicus haec omnia nosse debet,ac per omnia demon strat. 9 ' Tres causae in rebus naturalibus coniunguntur: fomma, sinis,& cificiens. ae forma quidcm dc finis sunt unu inde idem numero: nam generationis physicae finis cst forma. efficiens vero non est idem numero cum forma oc fine, sed id cin spccic ut pater est causa fili j: pater autem dc filius sunt clusiacm speciei,quia sunt ambo homines. hoc verum cst in causis proximis. Num causa remota est diuersi generis: veluti cum Sol de homo generent hominem , Sol cst causa remota, hcm o ucro cst causa proxima :& homo quidem generans
atque homo genitus sunt eiusdem speciei , Sol vcr5 est
diuera. generis. denique Deus est causa efficiens omniumrcrum: sed cum res sint mobiles, Deus est immobilis: ita
namque inofiet, ut non moueatur , sicut 8. huius operis demonstrabitur.
6o Quocirca tres physicae tractationes sunt: una de r bus immobilibus de aeternis,ut de Deo, dc intelligentiis coelestibus, quas physicus considerat, non ut subiectum, sed
ut principium M causam motus: altera de rebus mobilibus Scsecundum Aristotescin aeternis, ut de coelo: tertia de rebus mobilibus,ortui de interimi obnoxiis, ut de animalibus, de plantis.
si Ex dictis collige duo esse genera eorum , quae
260쪽
naturalitcr mouent.vnum est naturale,id est,quod, duni mouet, mouetur: ut cquus trahens currum, mouctur. alicrum est
supernaturaic,quod sinc suo motu movet, quia est i inmobile,ut Deus.
ci Eteres philosophi non demonstrarunt naturales V cssectus per omnia causarum genera, sed fere permatcriam solam,ex cuius neccssitate omnia fieri putabant,ncgantes naturam agere propter Ccrtum finem . sicut enim accidit scgetes crescere,& frumcntum in arca corrumpi propter pluviam,cum neutrius cffectus causa pluerit, scd propter ncccssitatem materiae, quia vapor radiis Solaribus in subli me in locum latus,ibi frigore concrescit, & in aquam vertitur,atque ita pluit:ita etiam dentes molares latitudinem ha bent, per quam sunt ad cibum molendum apti, non tamen propter hunc finem tales a natura facti sunt,sed cx necessit te materiae hoc euenit. Eadem cst ratio aliorum effectuum naturalium. Nec si in per contingit partes animalium fieri a natura idoneas ad usum& vitam: immo saepenumero secus accidit, praesertim initio mundi secundum Empedoclem: quo tempore plura monstra orta sunt. sed sata talia monstra nota possunt diu viuerc,minus apparcnt. 63 Verum Aristotelis sententia,quod natura propter finem agat, multis argumentis comprobatur. I. Res naturales aut fiunt casu, aut propter finem: atqui non fiunt casse: quia semper: vel plerumque eodem modo eueniunt: ergo fiunt propter sinem. II. Ars agit propter finem: ergo etiam natura. Consequentia patet: quoniam ars cst similis naturae: cadem que ratio cst eorum,quae prius,vel posterius sunt, tam in re bus naturalibus,quam in artificiosis. III. Bruta oc plantae ii tura duce propter finem agunt. cxempli gratia, araneus eo. truit telam,ut capiat muscas: formica colligit grana, vi r condat sibi cibit in hyeniem: auis extruit nidum, ut ibi oua pariat,& soueat plantae emittunt folia, vi lcgant fructus, acide mittunt radice ut alimentum cx terra trahant. V. Forma
naturalis est finis,cuius mitia reliqua fiunt,ubdustum fuit ax I9. VI.