장음표시 사용
291쪽
36 Quod ii ininc esset causa motus, id est,adscensus: ccr- . . tu quo plus inanis corpus haberet,co magis adicenderet, ipsum autem inane maxime adscenderet: atque ita inane moueretur, quod est absurdum : &insuper nulla esset causa
Dubiratio . es pertinentes ad quaestionem an sit tempus 3 Vperest ultima naturalium corporum asicctio con- Cap. I 5. o sideranda, nimirum tempus: de quo Vidcndum, an
38 Elii perspicue apparet tempus esse: tamen dubitati nem facit haec obiectio:Nulla pars temporis est:ergo tempus non cst.Consequentia videtur manifesta. Antecedes proba ter:quia praeteritum non est amplius : futurum nondum est, praesens vero non est pars temporis, quia cst individuum, ut punctum in linea, individuum autem non potest esse pars rei diuiduae,ut libro sexto probabitur. Ad hoc argumentum ne panda est consequentia: qu. ae valet quidem in rebus perma nentibus,ut in homine,& statua, non in rebus successivis, ut Otu , M tempore. ut enim hae res sint, non est opus carum partes csse,sed sussicit esse aliquid, quod eas partes conectat: ut praesens siue instans connebit praeteritum cum futuro, C A P. X V. Variae opiniones de natura dr essentia temporis. t . 339 I Eterum sententiae de temporc tres ab Aristotele V recesentur,& examinantu&Prima Platonis in Tia malo afferentis tempus esse motum Vniuersi: Seclida Pyth gorar,tempus esse sphaeram Mundi:Tertia, quam postea Stoici sunt amplexi, tompus esse motum simpliciter. His adde, si placet, tuas opiniones ab Aristotcle praetermissas, quae re-ccutiores auctores habent. Nam Democritus Theophrasti discipulus tompus definiuit quantitalcm in actionibus, id est durationem singularum actionum,quae in ictu pore fixit. Plotinus veri, statuit tempus esse vita ammae in motu transcute cx alia in aliam vitam,id est,operationem intellectus distin guctis Partes motus:qui quidem motus transit,ac fluit,ita ut lv a mna
292쪽
semper sit noua vita,id cst, si ita oporatio intellcctus, prout
continenter sit nouus imotus,M nouum tempus.
o Tempus non cilctia oram Vnivcrsi, contra Platonem sic probatur. l. Motus Univcrsi est conuersio, id cst,motus o bicularis sed tempus non cst conuersio: ergo tempus non est motus Univcrsi. Maior patet.Minor lic probatur: Conversionis pars non cst conuersio; quia conuersio tum demum dici tur, clim res quae mouetur,ad idem punctum rediit,1 quo disecessit: atqui pars conuersonis cst lcmpus, ut Platonici fatentur.ergo tempus non cst conuersio. II. Si plurcs cssent mundi ut Democritus cxistimabat,plura sic cundum Platonicam temporis desinitioncm cssent tempora, id est, tot tempora quot mundorum conuersiones: atqui consequens est falsum,
quia reuera unum csset lcmpus omnibus mundis commune:
ergo absurda est Platonica temporis des nitio. i Tempus csso sphaeram mundi, Pythagorei sic probant: In Vnivcrsi sphqra omnia sunt:atqui in tempore omnia sunt: crgo tempus est sphaera Vniuersi. Haec opinio est perspicue absurda:& ratiocinatio est vitiosa,quia cst affirmativa in secunda figura. 2 4 cmpus non csse motum simplicitor,sic probatur. . I. Omnis motus in eo quod mouetur,aut ibi ubi res moue tur: sed tempus non cst in eo tantum quod mouctur, nec ibi tantum ubi est id quod mouetur, sed cst ubique,tc apud omnes, siue moueantur,sive non moueatur:ergo tempus non cst motus. II. Omnis motus est Velox,aut tardus: tempus autem, nec est velox,nec tardum:ergo tempus non est motus.
istasit tempus. C/p Π vi γ', Vb facilius habeatur definitio temporis : quaedam L Lint praemunienda. I. Tempus nec est motus,nec spe motu. Non csse motum, probauimus superiori capite. Non esse thie motu,probatur: quia per motum intelligitur,& sine motu non percipitur,ut accidit dormientibus. non enim percipit quanto tempore dormierit quia dormies non percepit motum. II. Tempus est aliquid ipsius motus, adc ut nec motus sine tempore,nec tempus sine motu percipian
293쪽
tur. III. Tempus est conti'uum .ctim enim magnitudo, per quam res mouctur,sit cotinua, ne detur vacuum: certe etiam motus, qui per eam magnitudinem continenter fit, est continuus. Sc quia motus est continuus,ctiam tempus cst conti nuum,quandoquidem tantum cst tempus, quantus est motus. IV. In tempore est prius & posterius. quae differentiae primum sunt in magnitudine,per quam fit motus: ea: namque partes magnitudinis sunt priores,per quas res prius mouetur. Eae posteriores,per quas posterius mouetur deinde siet in motu: quia prior pars motus cst, qua res mouetur per priorem partem magnitudinis,posterior autem est,qua mouctur 'per posteriorem partem magnitudinis. similiter itaque eae dem disterentiae sunt in tempore: quia prior pars temporiscit, qua res initib mouetur, posterior vero est, qua res postea
ιι Ex distinctione prioris & posterioris in motu co
gnoscimus tempus. nam tempus nihil aliud est, quam numerus motus secundu prius Sc posterius. Recte dicimus tempus esse numeru: quia numero diiudicamus prius δί posterius: ii autem docui tempore haec in motu diiudicari. Cum autem alius sit numerus numerans, scia num crus formalis, ut duo, tria, quatuor, alius numerus numeratus, scu num rus materialis,ut duae oves,tres equi,quatuor scamna: tempus diciturnum crus in posteriori significatione: cst enim assectio illa motus,pcr quam partes motus numerantur, S priores , po sterioribus distinguuntur. nam prima pars motus cst, quae fit in prima partc temporis:secunda est, quaest in secunda parte temporis:& ita deinceps.
si Huic desinitioni obiicitur,qubd numerus est quatum discretum,tempus autem est quantum continuisi,proinde tempus non est numcrus. Respondeo, numerum quidem numerante esse quantum discretum,sed numerum numeratum partim esse quantum discretum,partim cotinuum, pro ut Ca,quae numerantu Vel sunt discreta,ut oues, Vci cotinua, Vt partes linea: M partes temporis.
6 Vcmadmodu fluxus magnitudinis ossicit motum, fluxus momenti iacit tempus. quare Ut ma'
294쪽
gnitudo,quae mouetur, re ipsa semper est eadem , sed ratio- . nc non cst cadem, quatenus in diuersiis locis spectatur: nam Socratem esse domi, & Socratem esse in foro, non . sunt idem) ita momentum , quod fuit, quod est , quod erit, re ipsa est unum dc idem, ratione autem est aliud atque aliud. Quapropter cliam tempus, quod fluxu momenti climcitur,quodammodo est unum oc idem, quodammodo est a
liud de aliud. . Nec momentum potest esse sine tempore, nec
tempus sine momento. 8 T Tempus est continuum: quia momentum, a quo efficitur, continenter flait. rursus tempus est diuiduum: quia diuersa sunt temporis momenta, ut expositum fuit a-xio. 46. 9 Momentum,quatenus est terminus temporis,non est tempus.quat iis autem numerat,id cst, quatenus multa numero momenta sunt in tempore, catenus cst numerus Atempus: numerus inquam numeratus, quia iam docui tempus esse numerum numeratum. M
De diuersis temporis attributas.1o , Empus est continuum: quia est numerus continui, id est,motionis. Cap.IL. II Quaeritur, an detur tempus minimum. Respondeo , dari minimum numero , Ut duos annos , duOS mCimses, duos dies: inam binarius est minimus numerus: unitas autem non est numerus, sed principium numeri non dati tempus minimum magnitudine, quia cum tempus sit con- tinuum, in infinitum diuidi, dc minui potest,ut libr. 6. pr babimus.1Σ Quia tempus est numerus, recte dicitur multum vel paucum. δί quia est continuum,rectὸ dicitur longum aut breue. sed dici non potest velox aut tardum: hoc enim cinon conuenit, nec quatenus cst continuum, nec quatenus est numerus.13 S Tempus ubique est idem, ut in Gallia, in Germ
295쪽
nia, in Africa: sed non est semper idem, quia tempus, prius, M posterius differunt. Intellige differre numero. nam specie idem esse potest: viver huius anni, & ver superioris anni : item hora meridiana hodierna, he
s. Motus & tempus se inuicem definiunt, ac me litantum quia quantus est motus, tantum cst tempus:& quantum est tempus,tantus est motus.
De iis,quaesunt in tempore. Totus dicitur esse in tempore: quia tempus eum 4 Inretitur. Intellige tempus esic mcnsuram motus cxlcrnam, non internam. Mensura interna cst,quae perso metitur, dc cst pars cius quod metitur. Externa Vero cst, quae metitur per aliud, nec cst pars rei. ut vina est mensura panni externa, quae metitur pannum, quatenus desinit partem panni sibi aequalem. haec autem pars panni est mensura per se,de interna. Tempus igitur est nacia iura motus,quo te nus partem nactus sibi aequalem definit codem modo, quo vina partem panni. 6 in tempore esse aliquid, dici potcst tribus modis. I. Quod est differentia temporis, ut prius Sc poste' rius. I I. Quod continetur a tempore:at res temporalcS, quae ita continentur a tempore, ut res locatae continentura loco. III. Quod tunc est, cum lcmpus st. hic te tius modus ab Aristotele reprobatur. ut chim csse m loco, non significat tunc esso, quando cst locus: ita esse in tempo' re, non significat tunc esse, cum cst tempus. alioqui nisi in
ter has duas locutioncs distinguatur, quidlibet in quolibetine dici poterit: ut coelum crit in grano milij,quia tunc est, quando est illud granum.17 Quaecumque res in tempore sumatur, tempuS ea 're maius accipi potest,ut pote cum tempus sit numeruS,posisit autem numerus augeri in infinitum.
18 's Tempus est potius 'causa interitus, quὶm gen
296쪽
rationis tuta est numerus motusmatura autem motus cst, vetem de suo statu moveat.Vnde tepus dicitur res cosum cre, Mefficere ut res senescant,dcesse causa obliuionis,potius quam disciplinae, vel iuuentutis , Vel pulchritudinis. nam ctii disciplina tempus requirit, 2. Ethic. capite I. Vcrius ta men dicitur acquiri longo studio,quam tempore. Vide ins .
s Res aeternae non sunt in tempore: quia non con tinentura tempore, nec tempus metitur carum existen tiam seu durationem, cum semper sint: nec patiuntur 1 tempore , siquidem neque senescunt , neque tempore
εο η Quemadmodum tempus per se est mensura motus,ita per accidens est mensura quietis. quare ut motus per se est in tempore,ita quies per accidens in tempore est,qua tenus cst priuatio motus. si s Hinc notetur discrimen inter res quae mouentur,res quiescentcs,6 res immobiles. quod enim mouetur, non solum est in numero motus,id cst in tempore,ucrum tiam in motu. quod vero quiescit, non cst in motu, sed tantum in numero motus .immobile autem nec est in motu,nec
61 Rursus alia semper sunt, Vt ros aeternae: alia num quam sunt, quia sunt impossibilia , Ut Chimaera: alia modo sunt, modo non sunt: atque haec sola sunt in tempore: quae quidem ctiam quando non sunt,nihilominus dicuntur tempore comprehendi, vel quia suerunt, ut bellum Troianum, Vcl quia erunt, ut mors imperatoris Turcici, vel quia & iuc-runt,& erunt,Vt pluuia. 73. 63 Γ Quoniam ctiam differentiae temeoris sunt in tempore, unc,aliquando,modo, nuper, olim, subito: de iis quo que dicamus. 6. Nunc, accipitur duobus modis. I. Proprie pro praesenti: in qua significatione ita se habet ad tempus, ut punctum ad lineam: adnectit enim praeteritum cum futuro, de praeteriti est finis, futuri autem principium. II. Improprio pro eo. quod est praesenti proximum : siue si praetcritum,ut cum dicimus aliquem nunc venisse: sue sit futurum, ut cum dicitur aliquis nunc venturus. . quod verb est a prae-
297쪽
LIB. IV. 28ssenti remotum,ut diluuium,& extremum iudicium, non dicitur nunc.
61 Aliquando, est tempus duobus momentis interiectum. quod vel est praeteritum, ut aliquando capta fuit Troia: vel futurum, ut aliquando cuertetur regnum Tu
66 'Quodvis igitur tempus est finitum: si quidem quodvis tempus cst aliquando: scd uniuersum tempus est
6 Modo,est pars temporis praesenti proxima: quς vel
est praeterita,ut, modo Veni in auditorium: vel futura,Vt modo absoluam expositionem quarti physici 68 Nuper,est praeteritum praesenti proximum:Vt, nu- pcr allatae sunt literae Lutetia. 69 olim, Graece dicitur ,- .sed est discrimen. quod dicitur tantum de praeterito:olim,tam de praeterito,utolina fuit bellum Troianum,quam de futuro,ut olim mem4nisse iuuabit. o η Subitd,significat tempus breuissimum, id est, cumrcs adco exiguo temporc de statu suo dimouetur, ut illud tempus sensu percipi nequeat. nec tamen dubitamus, quin tempus sit:quia omnis mutatio fit in tempore,& mutationis proprium est rem de suo statu dimouere. 71 Quoniam omnia in tempore fiunt, nonnulli, Ut Simonides , dixerant esse sapientissimum : alij, ut Paro Plathagoreus, Vocarunt insipientissimum , quia potius est causa obliuionis & interitus,quam scientiae & generationis, ut dictum fuit supr .ax. 8. Vt hoc rectius intelligatur, notandum est , tempus non per se, sed per accidens esse causam ortus interitus, quatenus res in tempore oriuntur & occidunt: magis tamen cta causam interitus , quam generationis, Cum quia mutationis, quae sit in temporc , proprium cst ut supra docui rem de suo statu dimouere,ium etiam quia cum aliquid oritur, vel scientia acquiritur, apparet alia causa, quam tempus: cum autem obliuiscimur, aut res senescit, alia causa miniis apparet. ideύque ea sola, quae sine cuidenti Causa corrumpuntur, solemus tempori tribuere, quasi a solo
298쪽
Reliqua de tempore. Cap. I a. P Vicquid mouetur , in tempore mouetur : fel celerius , vel tardius. Celerius mouetur, quod aequabili motu prilis peruenit ad finem eiusdem in terualli. 3 Prius & posterius dicuntur ratione distantiae a praesenti: ac reperiuntur tam in praeterito , quam in futuro. sed discrimen cst: quod in praetcrito prius cst remotius 1 praesenti: in futuro autem est propinquiu , quam posterius.7 'Qaia omnes res mobilos iunt in tempore, idcirco tena pus vidctur csse ubique,& in omnibus rebus. Is V Tempus non potest esse sine inici lectu. I. Quia non est motus sine primo motore, qui quidem est intellectus, ut libr. 8. demonstrabitur. II. Quia solus intellectus
numerat, non est autem numerus sine numerante: quare
cum tempus sit numerus, non potest tae sine intcllectu, a
76 Tempus cst numerus cuiusuis motus. Quid ergo, si duo motus simul fiant, utputa dum quus currit, nauis stratur secundo flumine ' motus quidem duo sunt i sed tempus utriusque cst unum & idem: quemadmodum si sint decem homines, S deccm oues, est id cin num crus dena rius tam in ovibus, quam in hominibus , etsi homines & ues disserunt. Sane quia tempus est mensura motionis,& in qu que re illud est mensura, quod est primum : primus autem motus cst coeli conuersio: idcirco tempus potissimum cstnumerus conuersionis coelestis. Nec dubitandum, quin Ona pesconditiones mensurae eonueniant motui coeli. nam mensu ra debet esse prima,una,& notissima. motus coeli cst primus, ut lib.8. demonstrabitur. item est maximh unus: quia est aequabilis de uniformis,non cst modo velocior, modo tardior, ut accidit ii aliis rebus: ut lapis descendens,celerius moue tur in fine,quam in principio: adscendens autem, e contra rio in principio celerius, in fine tardius mouetur) denique motus coeli notissimus est tam secundum naturam, quia est Primus, quam secundum nos,quia est aequabilis.
299쪽
L I B. V. 287 8 Hinc quidam dixerunt tempus esse motum coeli:
Quia hic motus cst aliorum mensura. Rursus alii dixerunt res humanas, aliasque res O micritui obnoxias, esse circulum : quia continentur tempore,quod est circulus quidam,quia est numerus motus circularis id est,motus coeli.
Diuisio motuum, o mutationum. N omni mutatione quinque considerari possunt: CRpmouens, id quod mouetur, tempus, terminus a quo,& terminus ad quem.1 Quicquid mouetur:vcl mouetur per se, ut Socrates ambulans:vel per accides,id est ,quia rei motae accidit,ut album dicitur ambulare, quoniam accidit Socrati ambulanti:vel pcr aliud, id est, ratione partis, ut Socrates dicitur sanari,quia oculus Socratis sanatur.3 Non tamen subiectum, quod mouetur, idcin est in omni mutatione:sed in variatione cst res variabilis, in latio ne res loco mobilis, & ita in ceteris motibus se res habet. quin immo in eodem motus genere diuersum est subiectum pro diuersitate specierum motus : ut sanabile est subiectiimianationis:refrigerare,refrigerationis. Similiter omne mouens aut mouet per se, ut medicus medetur: aut per accidens,Vt muscus medetur, quia ac cidit medico ut sit musicus: vel per aliud, ut Socrates manu percutit.
300쪽
1 Terminus ad quem,est magis coniunctus cum motu inquam terminus a quo: siquidem ab illo motus denominatur, ut dealbatio est motus ad album,non ab albo : dc denigratio non est motus a nigro,sed ad nigrum.
6 Omnis mutatio fit per se ex contrario in contrarita, ut ex albo in nigrum. Atqui fit etiam ex medio, ut ex rubro fit nigrum: dc ad medium,ut ex albo fit nigrum. Sed hoc id co,quia medium tunc habet rationem contrarii. Cum autemper se fiat ex albo nigrum,per accidens fit ex albo musicum, . si nigro accidat, ut sit musicum. Rursus per accidciis fit ex grammatico nigrum , si albo accidat ut sit grammaticum. Item ratione partis fit ex colorato nigrum, vel cx albo fit
coloratum: quia album dc nigrum sunt partes , id est, spu-cies colorati.
C A p. II. Diui o mutationum perse. Vm in omni motu sint duo termini, a quo ad I qu Cm: uterque verum vel est subicctum , vcl non subiectum.Voco subiectum, quod affirmatione significatur,
ut album. non subiectum autem, quod negatione, indicatur, ut non album .Hinc oriuntur quatuor membra. I. Est a subiecto ad subicctum , ut ab albo ad nigrum. II. A subiecto ad non subiectum,ut ab albo ad non album. III. A non subiecto ad subiectum, ut 1 non albo ad album. IV. A non subiecto ad non subiectum, via non albo ad non album . sed hi duo termini ncque sunt contrarij , neque contradicentes: proinde in his nulla mutatio spectatur. 8 Tria igitur sunt genera mutationum. I. Est genera tio,quae est mutatio a non subiecto ad subicctum : ut cum ex non homine fit homo,& cx non albo fit album. II. Est intc ritus, id cst,mutatio a subiecto ad non subiectum: ut cum ex homine fit non homo,vel ex albo non album. III. Est motus a subiecto ad subiectm,ut cum cx albo fit nigrum. 9 Generatio partim est simplex, ut cum homo fit: par tim secundum quid ut cum homo fit albus.illa est substan