장음표시 사용
491쪽
LIBER XXXVI. DE ANIMA SECUNDUS.
C A p. I. A3imae definitio prima. Ni M A cst actus corporis naturalis organici potestate vitam habentis. Dixi, acti. Intellige actum primum, id est,formam. nam actus secundus est operatio,vt Contemplari. Anima igiturcst serma,& corpus cst materia,ex quibus componitur corpus animatum,Vt animal,Vci planta. Dixi,corporunaturalis. hoc corpus cui dentissime substantia inarixi ci.nam omne corpus animatum cst organis siue instrumen iis praeditum. ut oculus cst instrumetum aspectus: lium est instrumentum lcgendi ac tuendi fructiis Dixi ouarie vitam habentis.vita est actus secundus. Potestate vitam, seu potesta , tum ad viuendum habere dicitur, non id quod nondum habet animam, ut semen: ncc quod abiecit animam, ut cadauer,sed quod actu animam habet,Vt animal,planta. 1 ' Cum duplex sit serma: altera assistens,ut nauta ostforma nauis,& intelligetia est serma corporis coelestis: altera insermans,ut ῆrma aeris,aut ligni .anima est rma in Gmans,proinde inseparabilis a corpore. Excipitur intcllectus, qui non Utitur organo Corporeo, ideoque a corpore separ tur,ut lib. . docebitur.
C A P. II. Anima definitio altera. Cap.2, 3 rIta distinguit animata ab inanimatis. V Quatuor sunt vitarum genera, intellecti-
492쪽
ua, sensitiua,loco motiua,vegetativa. Vegetatiuam voco , se cundum quam vivens alitur,augetur, minuitur generat.
, t 14 esbi alibit, vegetativa reperitur sine alii , Ux in
plantis: alia vcrca sine ipsa non reperiuntur. 6 Itaque vivens cst per vegetatiuam supra lib. I. axio.VIt. Animal autem est per sensum. 8 Tactus in quibusdam animalibus reperitur sine aliis sensibus:alii vero 1 ensus non conlistunt sine tactii. 9 ' Anima est principium vivendi, sentiendi, intelli-
gendi, loco in uendi. lo Haec quatuor, vegetatiuum , sensitiuum , intellectivum, loco motivum, aut considcrantur in eodem vivcnte, aut in diuersis viventibus. v Si spectentur in codem vivente, a se inuicem non separantur loco,ut Plato existimauit constitues uatellectum in Cercbro,scnsum in cord c,Vcgctativum in iecore: sed sepa
H Uchiod non separentur loco,sic probatur. I. Si planta
diuidatur in partes eadem anima vegetatiua in omnibus partibus reperietur:Vna igitur est anima in toto corpore,quaepcr accidens diuiditur ad diuisionem corporis. II. Si animal inscctum , ut vespa, diuidatur in duas portes , Utraque p.rr, non solum habet animam vegetatiuam, sed citam se sum S motum: ergo idem dicendum est de sensitiva,& m tilia. Dubitatur de intellectu contemplativo, qui nihil videtur habere commune cum aliis animae facultatibus,sed ab iis distingui ut immortalis a mortalibus. Haec dubitatio in praesentia solui nequit: sed quid de eo sentiendum sit, lib.3. dc
Is ' Quue,d separentur ratione,patet ex earum opCrationibus diuersis. ut puta aliud est intelligere,aliud sentire: ergo intellectus & sensus differunt. i. ' Si spectentur diuersa viventia, in aliis sunt omnes nimae facultates,ut in homine in aliis quaedam i in equo:in aliis una vegetatiua,ut in plantis. is Similiter alia animalia habent solum sensum tactu M alia ctiam alios sensus. Tactus appellatione intellige etiam gustum, qui est tactus quidam, Ut posterius explica
493쪽
. 16'Exdictis codliguntur duo arguincla,quibus probatur animam esse formam. I. Id,quo Viuimus,ssentimus,& micili gimus pri inb, cst serina: atqui anima est id, tuo vivimus, &c. ergo anima est forma. II. Compositum ex anima corpore, denominatur ab anima,& VOcatur corpus animatum : er go anima cst forma corporis, quia xcs a forma denominantur. Cum dico animam csse formam corporis, ne iii telis quod iis corpus, sed corpus organicum Potestate vitam habens, ut supra docui.
Defacultatibus animae.1 Nimae facultates multae sunt,sed comno .issimcit, ad quatuor rcscrutur,vcgctativam, seni uiuam,loco motivam,dc inteflectitiam. Vnde constituuntur quatuox viliciatium gradus. In primo sunt plas,tae, quae habcnt solam vegetatiuam. In secundo sunt animalia, quae solo sciasii ta ctus Σί cupiditate seu concupiscentia praedita sunt, ut conchylia. In tertio animalia , quae loco mouentur , Ut racipisces,volucres. In quarto animal rationale,Vt homo. 18 Anima non cst mnus an te multa, id est, idea, se Icst univcrsale in multis . neque Vlla anima est , quae non sit aut v cgctativa, aut sensitiva, aut loco motiua , aut in
i i ''s In his est cortus ordo. Nam I. Vcgetativa p --tcst cile sine sensitiva, ut in plantis: sensiitiua autem sinc vc sciat tua esse nequit. supra axiom. . II. Tactus in quibusdam animalibus est sine aliis sensibus: sed alii sensus non sunt sine tactu supra axio. 7. III. Reliquae facultates reperiutur in brutis sine intellectru intellectus autem immortalibus, id est, in hominibus non est sine aliis facultatibns.
CAP. I V. De facultate vegetatius. Cap. . ao E singulis animae facultatibus duo sunt enarran i Ida. I. Essentia,id est,quid quaeque facultas sit. II. Consequentia i operationes,dc Organa.
494쪽
1i Quid quaeque facultas sit, ex operatione apparet:
Operatio autem ex obiecto dignoscitur. Quare ab obiecto ad operationem,& ab operatione ad facultatem animae progredi oportet. ΣΣ Γ Prima est anima vegetativa, quoniam haec sola inest omnibus viventibus. de mortalibus loquor,non de coel stibus intelligentiis. 23 Anima tribus modis causa est. I. Vt forma. II. Vt finis. III. Vt cfficiens. a Anima est forma,quia per cam vivens est vivens. V Rursus est finis: quia utitur corpore tamquam instrumento:omne autem instrumentum est eius gratia, cuius instrumentum est. 16 Denique est causa efficiens, I. Motionis,quia mouet corpus. II. Variarionis, quia est causa scnsus,omnis au tem senius est variatio quaedam. III. Auctionis & deminutionis : quia quod naturaliter augetur vel minuitur, anima tum necessario est, quippe quod alitur. Σ Obiter de causa auctionis de nutritionis notentur tres sententiae. Prima Empedoclis, secunda aliorum Veterum,tertia Aristotelis.. χ8 Empedocles dixit plantas ali M augeri igne id terra : idc6que ramos sursum versus emitti, propter ignem qui cst leuis: radices autem deorsum ob terram quae est grauis.
29 Reprehenditur Empedocles ab Aristotelc. I. Quia
male constituit in plantis locum superum & inferum, quasi codem modo hςc loca statuenda sint in plantis Min univcrso.Cum enim ex officiis singula membra, & singulae viventium partes dignoscantur: certe quod est caput in animali bus,sunt radices in plantis: ergo locus superus plantarum tribuendus est radicibus,inferus ramis. II. Quia causa cur plata in contrarias partes augeatur, non sunt ignis Sc terra:sic e nim ignis adscendens ac terra descendens separarentur, δίplanta periret: sed causa est anima, quae ignem & terram se
3o ' Quidam putarunt solo igni viventia ali M augeri:
quia etiam extra viventia solus inter elementa ignis alitur& augetur.3i 's Aristotelis sentcntia anima est causa principalis,
495쪽
propter quam vitiens alitur M augetur: ignis autem seu ca- .lor cst concausa,tamquam animae instrumentum. 3Σ Animae vegetatiuae obiectum est alimentum. 33 Alimcntum patitur ab co quod alitur, δί mutatur in eius naturam. Itaque primo dum est crudum, cst contra rium ei quod alitur: deinde cum est concoctum,ci si utile est. 34 Id autem quod alitur,est corpus animatum,Vt annmal,& planta. 31 Alimentum I. Valet ad nutriendum, quatenuSest substantia, de conscruat substantiam cius quod nutritur: semper enim aliquid cx corpore Vivcntc deperit, sed per alimentum instauratur: proinde Vivens tamdiu vivit, quam dicialitur. II. Valet ad augendum,quatenus cst quantum. Ciuia cnim plus per alimentum reparatur, quam iit amissum, vi u Cns augetur. cum autem tantumdem, dicitur ακμη seu status Se flos vitae. denique cum minus reparatur, quam depcrditur, corpus animatum minuitur. Ill. Valci ad generandum: non gen cratur autem id ipsum, quod alitur, sed aliud simile, id est eiusdem spcci ci. quod enim ex alimento superfluum est, id est, quod ipsi indiuiduo conseruando non cst necessarium, eo natura Utitur ut semine ad aliud simile procreandum, atque hac ratione speciem perpetuo
conseruat. 36 Tres igitur sunt operationes animae Vegetantis alere,augerc,generare. Quapropter tros continci facultates, nutritiuam,aucti Uam,gen Crativam.
3 Id quod alitur, est corpus, id quod alit, est anima,
id quo alitur,est alimentum, oc calor naturalis quo alime tum concoquitur. CAP. V.
I. 38 intire est pati . nam sensus patitur de variatur ab ob- Οiccto,cuius species recipit: ut aspectus patitur, dum recipit species quas vocantὶ visibiles. 39 Sensus nec scipsum nec suum organum sentit, scd
o S Potestas est duplex, id est, Prima N: secunda. iii de m PQ
496쪽
. L I B. ' I I. 49Idemque actus duplex, primus cst secundus. Prima potestas
refertur ad primum actum. secunda ad secundum actum. idem enim dicitur actus respectu primae potestatis:&poteristas respectu actus. Prima potcstas est materia,seu subicctum: primus actus cst forma: secundus actus est operatio. Verbi - gratia, homo indoctus cst potestate sciens: homo sciens dormiens, habet actum primum,& potestatem ad actum secundum: sed vir doctus, qui contemplatur,est in actu secundo. i His tribus modis dicitur esse sensitivum. Nam se men cst potestate sensitiuum .animal, dum non sentit, habet
tantum actum primum .dum autem sentit, cst in actu secun do. Et actum quidem primum accipit agenerante, secundum vero ab obiecto ext rno..1 Quicquid actu sentitur, est singulare,& extra animam, licet id, luod intelligitur, sit uniuersale, proinde iit in
3 Contemplamur itaque, quando volumus: quia
semper obiectum adest,quod est in anima. ssentire tamen ,etiamsi velimus, tamen non possumus,nisi obiectum adsit. vl- puta non possumus audire, nisi sit sonus aliquis: aut videre,
nisi sit res aspectabilis. ι Sensitiuum, dum actu sentit, fit simile sensibili,cuius species recipit..1 f Sensitiuum est, quod sentit, nempe animal. sensorium est, quo sentitur,vi oculi pupilla, id est,humor chrystal linus qui in oculo est. I.de iustor. anim. cap. 9. Sensibile cst, quod sentitur,ut res aspectabilis. Sensus modo significat facultatem animae sentientis,modo ipsam operationcm,id cst, ut ita dicam sensationem. CAP. VI. Di i bri ensibilium.
non potest alio sensu sentiri,& circa quod sensus remotis impedimentis non fallitur. Vt color est proprium ob tectum aspectus: quia non percipitur alio sensu : de aspectus in eo loribus diiudicandis non fallitur,niii aut oculus sit ma te astectus,aut res sit nimis rQmota. aut aliud simile impeddi,
497쪽
mentum obstet. II. Commune,quod pluribus sensibus percipitur: Vt motus, quies, figura, magnitudo. III. Pcr acci dens : vi filius Sophronisci per accidens percipitur aspectu, quatenus ei accidit,ut sit albus.
C A P. VII. De as ectabili,ct aspectu.7 Ensuum mobilissimus & maxime dilectus est aspe
spectabile..s f Aspectabilium duplex diuisio notctur. I. Quae
dam cernuntur tantum in lumine, nimirum colores: alia tantum in tenebris, ut splendor ligni putridi, &posteriori pars noctilucae.nonnulla tam in luminc,quam in tenc bris,ut ignis. II. Alia sunt aspectabilia per se,nempe s uperficies co loratae:alia per aliud,id cst per alienum colorem , Ut corpora perlucida,vel ut acraqua.
49 f Lumen est actus perlucidi, quatenus est pcrluci
dum.Non est enim corpus,alioqui duo corpora simul essent, ut aer S lumen : sed cst quasi color perlucidi: quia quam rationem habet color ad rem coloratam, candcm habet lumen ad rem perlucidam. 1o Tenebrae sunt priuatio luminis. 3i Ridicule ait Empedoclos lumen ferri inter terram dc coelum,sed hunc motum nos laterc.sΣ Α spectus requirit medium inter obiectum & sensorium: idcirco si res supra oculum ponatur,non vidctur. Eademque est ratio aliorum sensuum. omnes cnim requirunt sensorium,obiectum,& corpus interiectum,quod motum ab obiecto, mouet sensorium,& ita fit sensus.13 Color tantum in lumine cernitur, quia natura elus est,ut moueat perlucidum lumen autem cst,miod facit
ctu perlucidum: 14 Posterior pars noctilucarum, ligna putrida, fungi,
cornua,capita quaedam piscium, squaminae oculi, non solum colore praedita sunt,sed etiam luce quadam exigua,si tamen lucis appellationem meretur. haec interdiu non videtur, e dem ratione,qua stellae interdiu non apparcnt,quoniam o
498쪽
scuratur a maiori lumine: noctu autem modice illustrat aerem, in tantum ut Videri possit,non etia Vt colores cerni possint: sed interdiu harum,Vt ceteraru reru,color aspicitur. 11 Ignis & interdiu videtur, quia magnum habet tu men ,adeo ut non obscuretur luminc diei:& in tenebris,quia cum est remotus, non habet tantam Vim Vt dispellat tenebras oculo proximas , dc faciat ut colores ibi appareant, sed tantum Vt ipsc Videri queat.16 f Lux de lumen proprie loquendo differunt, sed
ab aliis aliter distinguuntur. Servius 2. 2Enci d. ait in lumine splendorem esse cum fumo,in luce sine fumo .alij lumen vocant corpus lucidum, quod claritatem effundit: lucem au tem appellant claritatem illam, quae inde manat. alii lucem viii Solis splendori propriam faciunt.philosophi vero ita distinguunt,ut dicant lucem esse in corpore solido siue opaco, ut Solc:lumen autem in corpore diaphano seu perlucido, ut in aerc. idcirco lux per se cernitur, lumen vero per se non cernitur. Vtrumque autem Graecis uno vocabulo vocatur φως,& ab Hebraeis rare, oriC Α p. VIII. De smo,o audiu.
I 18 Sonus sumitur vel potestate vel actu. Quς-- Cap. 8.dam enim dicuntur non habere sonum, quia non possitiat num edere,ut lana,&spongia: quςdam habere sonum: quia possunt sonum edere, ut omnia Corpora solida & laeuia: alia habere sonum, quia actu sonant,ut campana, seu tintinnabulum,cum pulsatur. 19 In sono edendo praeter sensorium tria corpora re quiruntur. I. Corpus percutiens. II. Corpus interiectum, per quod fit motus in ictu inferendo. 6o In percutiente&percusso tria socctgntur. I. Vt possint sonum edere, debent esse corpora solida. II. Vt facilius & ut clariorem sonum edant , debent esse laeuia. III. Vt magnum sonum edant, debent esse concaua, ut
si Corpus interiectum est ac Vel aqua,praesertim aer. 62 Insuper ad sonum efficiendum opus est ut ictus
499쪽
ccleriter fiat, ne prius ad r dissipetur, qu am ictus fiat. 63 Sonus aut cli rectas,de ullo hactenus:aut reflexus, qui vocatur Echo.
6. Elt autem Echo vel perspicua, id est, qUae exauditur,vcl quae a nobis non percipitur. Tunc exauditur,cum aer ictu compressus incidit in aerem aliqua puta antri concauitate inclusum,& ab eo repercutitur. Si vero in aliquod corpus solidum incidat, reflectitur quidem, i ed reste-xio non percipitur. 61 Hinc obiter notetur ii militudo luminis S soni .virumque cnim a quo uis s olido corpore r. flcctitur: dc utrius que reflexio modo apparci, modis latet. 6s ' Vc sensorium aspectus cli humor chrystallinus, ita sensori u auditus cst aer nativus qui est intra aures. Vt igitur
sonus audiatur, aerem, qui in sono edendo mouetur , via unix continuum non dissipatum ferri oportet: ita ut continuetur cum acre in auribus incluso,quemadmodum aurium aerest aeri natiuo continuus, qua scilicet partu Os natiuum ac rem contincns foramen habet adeo cxiguum, Ut acr natiuus
6 Ha c igitur est causa,cur tantum aurit, animal audiat, quoniam acrcm illum natiuum alibi non habet. 68 Quemadmodum humor chrystallinus omnibus
coloribus caret, ut tomnes recipere possit, ita aer natiuus omni sono vacar,ut omnium sonorum differentias percipere queat.
69 In aqua audiri potest, cluia aqua non peruenit ad
acrem natiuum , immo nec ad partes internas auris propicretus anfractus.7 o Laesa miringa non auditur: haec autem est membrana,quae versus cerebrum tegit os, quo aer nativus continetur:eadem ctiam tympanum vocatur.
7i 's Cum aures velut cornu sonant,auditus impeditur: quoniam proprius illius acris motus non patitur alios exte nos motus sonum ciscientes recipi.
γα Tam corpus percussum,quam percutiens sunt causae soni,sed diuersis modis, prout diuersis modis concurrunt ad ictum cssiciendum. ctenim compressio acris, quae ictu sit, est proxima causa soni.
500쪽
L I B. II. 49 S Soni differentiae sunt acutum Sc graue: quae in fortio, qui actu fit,percipiuntur, quamuis enim haec proprie dicantur de his quae tanguntur, tamen etiam ad sonos trans
74 Vox est species soni, quae nec a rebus inanimatis c-ditur,nec ab animalibus quae non respirant. Vt enim lingua non solii in valet ad gustum, scd ctiam ad loquendum, ita respiratio non sol im valet ad rcfrigerandum pulmonem cordi proximum, S ipsum cor, sed etiam ad vocem emittendam. 7 Respirationis instrumentum est guttur. 76 Vox est sonus ab animali factus co quod aer per re sparationem a pulmone ductus,acrem gutture inclusum percutit ad ipsum guttur. 77 Quocirca nec tussis est vox: nec cum spiritum duci mus,vel reddimus, scd cit in cum continemus, vocem edere possumus. 78 Pisces,cicadae grylli non Vocem emittunt, quia nec guttur habcnt,ncc respirant: sed spiritus in septo transuerso insiti ad ni cmbranam attritu, num edunt. Vide cap.IC. pari. a. lib. de Iuuenti S senect. C A p. IX. De odore, τ odorabili. 79 Vlta animalia exquisitius Sc pcrfecti iis olfaciunt, Cap. v.
aequam homo: quonii odoratiuum sensori si in homine non est cxquisitu: adco vi,sicut animalia quaeda miniis Videt, nempe quae duris oculis praedita sunt, ut cancri,ita homo mimis olfaciat.
8o Tactus autem in homine est persectissimus. idcirco homo est animalium prudentissimum : quemadmodum in ter ipsos homines i j sunt magis ingeniosi, qui molliores carnes habent, intellige mollitiem sanguineam consistentem in humido aureo,proinde in humido dc calido. nam mollities carnium phlegmatica consistens in humido aqueo, proinde frigida,qualis est in foeminis, non arguit ingeni j boni