장음표시 사용
501쪽
acre , austerum,acidum, pingue, sunt differentiae saporum. sed trans runtur ad odores.
dorum,ut inci: alia sunt utroque modo amara, ut thymus: in nonnullis haec variant, ut musci odor est dulcis , sapor
8. Idem est contrariorum sensus. quare ut auditus dignoscit audibile de inaudibile, visus visibile M inuisibile, ita odoratus dignoscit odorabile de in odorabile. 8s Odorabile aliquid dicitur,vel quia odore praeditum est,uel quia multum odoris habet,vel quia bene olet. contra inodorabile dicitur,quod nihil , vel parum odoris habet, Mquod male olet. Similis est distinctio eius, quod est gustabile vel ingustabile. 86 Medium inter obiectum odorabile dc lensorium odoratiuum est aer:vel aqua. quocirca tam pisccs quam animalia terrestria & volucres olfaciunt. 87 Sensorium,quo olfacimus, est caruncula mammillaris,quae est in extremitate canalium a cerebro ad ossa n rium foraminosa procedentium, ut placet Philopono tric,& Galeno lib.8. dc usu pari. M Avicennae cap. de odoratu. licet Auerroes non in hac caruncula,scd in neruo potcstatem olfaciendi constituat,collcct.lib. I. cap.7.& lib. 2. cap.7. 88 In animalibus respirantibus sensorium odoratiuum id est organum olfactus,o perculo quodam tectu est: ac dum spiritus ducitur,detegitur: sed in animalibus non respirant bus semper est dctectum. 89 Quapropter animalia respirantia non possunt aliter olfacere, quam spiritum ducendo: dc in aqua non ol faciunt. 9o 'I Odor consistit in sicco,ut sapor in humido: res igitur odorabilis est actu sicca: sed sensorium odoratiuum est potestate, non actu si um : ut oculi pupilla est potestate, non actu colorata: dc in acre nativo potestate, non actu est sonus. CAP. X.
Degustu, ctguit i. Cap. IQ. 'I A Ristoteles ait gustabile esse tactibile quiddam, uri id est,esse speciem tactuis: quia nihil gustari P
502쪽
tcst,quin tangatur. quare medium inter obiectum gustabiles emorium non est corpus aliquod interiectum, ut aer vel aqua Quod si limus in aqua, sentimus dulcedinem mellis infusi, non quia mel per aquam agat in sensorium : sed quia cum aqua miscetur.& haec quasi potio mixta ex aqua oc meule tangit sensorium. 91 v Gustabile est,quod saporem habet. hoc autem est humidum vel actu, ut vinum: vel potestate, quia persaliuam liquefieri potest,ut sal. 93 Gustuς non solum diiudicat rem gustabilem,sed Gliam ingustabilem: quia idem sensus est cotrariorum, ut notaui ax. 8 . Intollige in gustabile , quod vel exilem habet se porem,vel nimium saporem, ita Vt gustum Corrumpat. nam quod omnino a gustu remotum est, ut angelus, vel anima. non potest gustu diiudicari. y Sensorium gustus non est humidum actu, sed potestate. hoc autem sensorium cst lingua. lib. tale histor. anim. CV. II. dc libr. 2. de pari.anim. p.Vlt. Idcirco lingua valde rida aut valde humida non ost ad gustandum & sapores discernendos apta .m Species saporum duae sunt contrariae, dulce Martiarum: hisque interiectae,ut pingue, salsum,acre,austerum,ace bum,acidum. 96 Gustativum est potestate dulce,vel amarum,Vel a sterum,&c. gustabile autem est , quod potest officere ut gustativum sit actu dulce,vel amarum,oc cetera.
CAP. XI. De tactu, se tactili. 97 Vaeritur, Vtrum tactus sit unus sensus, an phires. C p .aSimplicius & Philoponus aiunt esse unum tactum percipientem omnes qualitates tactiles, calidum, frigidum. t. Thomas duos facit tactus: alterum, quo percipitur calidum & frigidum:alterum, quo sentitur humidum dc siccum:quoniam hae sunt primae qualitates t expositum fuit 2. de generat. cap.2.Hanc sententiam puto esse ipsius Aristot is hoc cap .partic. H.Auerroes tres tactus facit,videlicet duos Thoma posito dc tertium, quo tangitur graue dc Ioue. Alii
503쪽
adhuc plures csse asserunt, ut sentiantur Ctiam aliae contrarietates tactibiles, veluti durum dc molle, asscrum de laeve, istutio continui id consolidatio. 98 Rursus quaeritur, quddnam sit sensorium tactus Aristoteles liba.de partib. anim. cap. I. dc cap. F. ait len sorium esse carncm: hic autem asserit carnem non esse icnsorium, sed intermedium, quod obiecto dc sensorio cit inreriectuna. . od verti sit sensorium,hic non taclarat, scd cap. Σ. de senssens ait hoc sensorium esse circa cor: itaque Themistius Sc Simplicius tactum ponunt in corde. Galimux, Thomas,dc plerique alij, quibus assentior,tactum tribuunt iacmis. Auc roes variat,& modb neruos, mota carncm inquit cisu organum tactus. γV LM .m γ QM latui s9 Caro igitur eae intermedium per bre acet Vero aut aqua est intermedium p cet accideris: quia Iesi in aqua tangi non potest, quin extremitates sint madidae : aqua igitur et tinteriecta. de eadem ratione aer interiectus est, si in acre res tangatur. l . too Si Sensus simi in duplici ditarentia. . nam alii habent medium externum,ut visus M auditus, id que res remotas sentiunt.alij internum,ut s ustus 5 tactus, idcirco res remotas non sentiunt, δί illi quidem patiuntur,ab interme dio, quod ab obiecto affectum est: hi vero una cum intcrmedio patiuntur ab obiccto - ... Sen sorium non potest qualitatibus tactilibus ec-stitui: quia clim sit corpus, necessariis xst candum vel uis dum,& humidum vel siccum. alia ratio est aliorum sciasium, ut supra docui : quia pupilla non cla colorata, oc ad r natiuus ner se cst expers omnis soni. quare tactus Ca no pel cipit,quq
sunt aequὰ calida aut frigida,vel humida aut sicca Md ca,quq superant, id est, calidiora, stigidiora, humidiora scciora, quam sit ipsum sensorium. t hii Ih ta Ioa: Si Tacuis quoque est oppositorum , iVt alii tensus, id est,percipit res tactiles Mintactiles, quae differentiam ta
Iem militer habent, cuiusmodi est μύr: M quae propter ex si perantiam corrumpunt tactum, Ut calidissima, quae urunt. quod vero nullo modo sub tactum cadit, angςlus, ccrte
504쪽
formam anulo impressam. io Animae facultas tensitiva est in sensorio, ut facultas videndi in pupi Ila. .i pii: . . ios Vehemens obieetiam corrumpit sensorium. ios Plantae licdi patiantur , qualitatibus tactilibus ,.M. a calore Sc frigore,non tamen tangunt,quia sensorio & sen iticndi facultato carent. nam tangendi vocabulum hic angustius accipitur,quam tib s Plin. cap.s sc aer patitur a calore dc a sono: non tamen videt, vel audit. nam sentire non est tantum pati, Sciecipere species sensibiles, sed etiam eas dignoscere,& diiudicare. m: L l tisi
O v esse plures sensus,quam quinque illos supra Cap. eX positos, patet, quia plures in animalibus per-
ais non reperiuntur. ι ηα Nec dicendum requiri sextum sensum.
qui percipiat obiecta communia,Vt motum,sta tum,figura, magnitudinem, numeru,unitate:quia Laec omnia
sensus supra expositi percipiunt per se,non per accidens. 3 Sensas aliquis per accidens percipit obiectu alterius sensus,no quatenus ab illo distinguitur, sed quatenus amba
505쪽
uniuntur in sensu communi , de quo dicam in sequenti cap. sic exempli gratia aspectus percipit bilcm csse amaram. cap.1. 's Similiter ratione sensus communis quilibet sensus percipit te lentire:vt aspectus percipit se videre. nam sensus communis est veluti centram omnium cxtunorum sensinii'. . , no ibi. . i isti ὶMi vinu A ue Actus obiecti,& actus ipsius seu re idcrviunt,r itione differunt: ut lonatio, dc audituo. Vocatur cnim son tio, qualetam ab Obiecto procedit: M auditio, quatenus in
ε Hic actus non est in obiecto , sed in sensiuiuo i scuti
motus est in re mota,noum in mouentri P. HGi ita it. . inst
lateidum hic a salio nomine Vomtur; quarentis proficiscitur ab obiecto: alio vi venus recipitur a sensu: ut so nus,M auditus. Interdum operatio obiecta nomine caret, ac tantum habemus nomen operationis ipsius sensus. Verbi grati actus gustativi vocatur gustus, seu gustatio: actus verb poris nomine vacataic actus videntis vocatur aspcctus, sea visiorachiis autem coloris non habet nomen: si quidem color agit in adrem,non tamen illum colore inficit. 8 N Sensibile non est actu sine sensu , sed potestate tantum. vi color non est actu sensilis , nisi aspiciaturii est tamen. potestate sensilis, id cst color, ctiamsi non aspiciatur, qgic quid Democrito vissim sit. 3.Metaphys. can . ly Sensus in ratione seu proportione quadam consi ait. nam eoncentiis,qui ab au litu porcipitur: cst ratio: atqui concentus & eius auditio re idem sunt, ut supra docui: Ergoae hic auditus est ratio. quod autem de hoc sensu dixi,idem de omnibus dicendum est, quia eadem est omnium ratio. H Vehemens obiectum corrumpit sensum, 'inimia
ii e Iucunda sensibus sunt mixta: quoniam ratio non infimplicibus,sed in mixtis consistit.
ne sensu comm .. i rei Iu γ Vilibet sensus externus percipit differentias sei tobiectin ut aspectus disserentias colorum, auditus dissetentias sonorum, gustus differentias saporum: likren'
506쪽
tiae vero divcrsorum obicistorum,Vt coloris & soni,ves saporis S odoris,nec ab uno sensu externo, nec a pluribus sens bus externis percipi possunt, sed percipiuntur a sensu inter
no, in quo omnes sensus interni Uniuntur quasi in centro. . quare hic vocatur sensus communis. cstque actu Vnus,quat nus est una facultas: & actu plurcs, quatenus cst terminus omnium sensuum extornorum re igitur est unus sensu rati ne plures : quemadmodum centrum re est Unum punctum, ratione autem plura, quia est terminus omnium linearum a centro ductarum.
eis, Matronis.13 OEnses 5c intellectus sunt facultatcs cognoscentes: de C p, i quamuis a veteribus non distinguatur, reuera tamendisserunt,quia sensus inest omnibus animalibus, intellectus proprie drinus inest solis hominibus. i. 's Intellectus diuiditur in phantasiam siue imaginationem,& existimationem,quae proprid vocatur intellectus Has iacultates differre probatur, I. Quia imaginari est in nostra potestate: opinari autem non est in nostra potestate. vlputa possumus imaginari montem aureum, non possumus opinari esse montem aureum. II. Cum opinamur aliquid csse molestiit aut terribile,metuimus: cum autem tale quid
imaginamur,non metuimus. vis N Nec phantasia est sine sensu, nec existimatio sinophantasia. Existimat ionis tres sunt species. I. Scientia & gnorantia. IL Opinio. III. Prudentia dc imprudentia. CAP. I V. Dephanta'. π DHantata siue imaginatio est, secundum quam dici-V tui in nobis fieri aliquod phantata rura Γ Phantasiam non esse sensum, probatur sequentibus
argumentis. I. Dormiens imaginatu quamuis non sentiat.
II. In animali prius generatur sensus quam phantasia. III. Quaedam animalia, ut vermesaicci sensu Praedita sint,pha in I
507쪽
tasia carent. IV. ,Cum accuratu Sc exquisite sentimus, sensus est verus : phantasia vero potest esse. falsa: ide5que i maginari dicimur, cum non exquisitu sentimus: quiaZtunc sensus falli potest. U. Clausis oculis possumus imaginari res aspectabiles, quemadmodum M rea absentes, quas non
i 9 Phantasia nec est intellectus nec scientia:quoniam haec semper vera sunt,illa vero potest esse falles αo Phantasia non cst opinio: quia opinio non est sine fide,& sine ratione quippe cum id nobis persuasum sit,quod opinamur:phantasia vcro M sine fide, dc sine ratione esse potest,ut in brutis - . . . 11 Ex dictis patet , phantasiam necesse opinionem de sensum,nec esse opinionem per sensum, ne constare ex opi nione Asensu.
Non est tamen sine sensu, quia phantasmata accipit a sensu. tu rα3 Phantasia sumitur vel pro actu, vel pro facultato. In priori. significatione phantasia est motus iactus a sensu, qui acta est. vi enim obiecta sensibilia agunt in sensum, S rccipiuntur a sensu:ita sensus iis affectus agit in phantasiam: unde species sensibiles recipiuntue a phantasia. In postcriori significatione phantasa est animae facultas aptaad recipiendas species sensibiles 1 sensu. t L c P. t et 'Dicta in phantasia οῶφ-,id est,aluinane:quia raestantissimus sensus cst aspectus,qui lumen requirit., as Bruta secundum phantasiam agunt, quia i Stellectu carent. nonnulli vero homines secundum phantasiam agunt: quia intellectus operatio in cis impeditur vel pertur batione aliqua,vdira, Orcoci morbo,Vel B O. . . I. I
INtellectus proprie dictus, id est, qui distinguitur 1
psatasia, diuiditur in intellectu patiente M agentem. α7 i Intellectus patiens dicitur, quia intelligere est pati passione sellicet perfectiua,non corruptiua, quoniam in tellectus, dum recipit species intelligibiles, non corrumpi
508쪽
18 Hic intellectus patiens consideratur tribus modis.
I. Potestate id est, quatenus cst facultas quaedam animae . ad rerum cognitionem acquirendam idonea. II. Habitu, luat nus rcrum cognitioncm iam acquisiuit. III. Actu, quatenus actu ratiocinatur,vel contemplatur. η19 Secundum suam naturam est mera potestas,ita se habens ad species intelligibiles,ut sensus ad species sensibiles. quoniam igitur omnia intelli re potest,sine dubio ab om
nibus rebus est abiunctus. i. ami
, o, Est igitur locus quidam specierum intelligibilitam.
3i Nec laeditur a potcnte obiecto, ut sensuvimmo post quam intellexit aliquid valde intclligibile,est maxime aptus ad c cicra intelligenda. 3Σ Reducitur ad actum, cum actu recipit species intelli gibiles tuncque potcst icipsum intelligere. uti .s; In i civis phy licis aliud cst res,vt caro:aliud rei essentis,ut cisentia carnis: quia essentia ost formaetes autem physi non est forma, sed composimina ex materia &forma sed in iis quae a materia abiuncta sunt, idem est res & rci essentia:siquidem hae res sunt puri actus,id cst,merae formae sine male ta ut Deus,&.coelcstes intelligentiae .res autem mathemati cae,etsi abiunctae sunt a materia sensibili,tamen non sunt se paratae a materia intelligibili .sicut enim simu significat fortam ana m materia scnsibili, id cst, curvitatem narium : ita et cium is gnificat formam in matcria intelligibili,id est, recti tu liuena quantitatis continuae, Ut lineae. Quae cum ita se ha hcant: scicui dum est,res physicas cognosci a sensu,mathem titias recipi a phanthasia,immateriales res & omnium rerum ellcntias percipi ab intellectu. Denique res immateriales sunt intelligibiles per se:res autem materiales non sunt per
se intolligibiles, d pcr abiunctionem a materia: quam qu dem abiunctionem inici lectus facit. i3 Intellectus abinitio seipsum non intelligit,quia tantum potestate,non actu est postea vero quam cst actu, cst intelligibilis pcr si quippe qui es' immaterialis.
C A p . VI. . De intesiectu agente.
31 T intellectus paties omnia fit,id est,omnes species Cap. . V intelligibiles recipit:ita intellectus agens omnia
509쪽
agit,id est,omnes species intelligibiles.' Nam sicut lumen cssicit,ut colores sint actu aspecta biles, ita intellectus agens iacit, ut phantasmata sint actu in
telligibilia. ii. N; 'Hic intellectus non utitur aliquo organo corpo reo , sed est a corpore separatus,vi oc intellectus paticiis. Non cst mixtus cum ulla re,sed est essentia simpli
cissima.cum enim patiens intellectus non sit mixtus cum liqua re,multo minus intellectus agens mixtus dici debet.
patiens persective patiatur, dum species intelligibiles' recipit,non corrupti ,ut supra exponii: tamen intellectus agens nullo modo patitur,quia scmpcr est actu,nec recipit aliquid, quod antea non haberet. o Post hominis mortem manet a corpore separatus secundum suam cssentiam , non secundum essicientiam, quam in corpore habet. nec enim illustrat amplius phantata mala, nec deducit intellectum patientem a potestate ad actum,sed tantum intelligit. i Dubium est,cum intellectus agens semper intelligat, qui fiat, ut in hac vita multariam rerum obliviscamur, post mortem verb nullius rei recordemur,ut M poctae indicant, fiugentes animas ex corpore separatas bibere ex flumine Letheo, id est, ex flumine obliuionis. Respondeo obliuionem contingere propter intellectum patientem. hic enim est, qui discit, qui obliuiscitur,& secundum Aristotelem est morti obnoxius. cognitio vero intellectus agentis propria, longe differt a cognitione, quam in hac vita
Σ'Dixi intellectum patientem secundum Aristotelem esse morti obnoxium:quia probo,quod ad hoc,interpretationem Alexandri,Sc puto eos falli,qui contrariam sententiam tribuunt Aristotcli. quam quam eam sententiam veramine atque ipsum Aristotelem falli existimo quia non selum intellectus agens, sed etiam patiens est immortalis, ut in commentario demonstraui.
510쪽
CAP. VII. De duplici operatione intenctus. 3 ι Ognitio intellectus patientis diuiditur in simpli- Cap.7. cem dc compositam. simplex cognitio est simplicis de indiuidui coceptus, ut hominis. Composita est conceptus
compositi,ut hominem currere.COniunge c. I. de interpr.
Inter has cognitiones duplex est discrimen. I. Simplex cognitio est veri oc falsi expers: composita verti co gnitio cst vera aut falsa. II. Simplex est prior,quam composita. nam intellectus prius intelligit hominem per se, S cur sum per se: deinde haec componens, intelligit hominem
1 In diuiduum dicitur, vel quod nullo modo diuidi potest,ut punctum:vel quod non est actu diuisum,licet diuidi possit. hoc autem vel est unum quantitate, Vt linea. vel Vnum forma,ut homo.
6 Quod non est actu diuisum,intelligitur per se, M
tenus indiuiduu: per accidens vero, quatenus cst diuuluum, id est,quatenus ei accidit ut diuidi possit. atque intelligitur totum simul in tempore indiuiduo,non per partes in partib. temporis. Viputa non intelligo partem lineae in parte tem poris,sed totam lineam indiuitam in tempore indiuiso. Quod diuidi nequit, per priuationem intelligitur. vi punctum est, quod nec longitudinem, nec latitudinem, nec altitudinem babet.
8 Intellectio quidditatis per se est simplex: quia ex omnibus definitionis partib. fit quiddam unum. sed si quid
ditas attribuatur ei, cuius cst quid ditas: iam cst intelle iocomposita.ut enim intellectio hominis est simplex,ita ctiam intellectio animalis rationalis mortalis, quia non aliud est animal ratiΘnale mortale, quam homo. sed haec intelleaio hominem esse animal rationale mortale,composita est.
49 Intellectio composita partim est compositionis, ut hominem esse animat: partim diuisioliis, ut hominem noncsse lapidem. nam quod est in oratione assirmatio & negatio,id in intellectu est compositio M. diuisio. Obiter obserua compositionis vocabulum bitariam accipi, nempe latius M angustitis. illo modo suble comple-