장음표시 사용
511쪽
ctitur citam diuisionem: etenim qui dicit homi nona non es se album, coniungit& componit non album cum homine. hoc autem modo a compositione distinguitur. de interpr. ca.
C Α p. V III. De in te Lectu practico, π eius distinctioe a contemplatius.. 7. si j Vcmadmodum sensibile facultatem sensitivum.
ta intelligibile facultatem intelligibilem deducit de potentia ad actum.11'Vt duplex est operatio sensus,primi, perceptio & diiudicatio obiecti,secundo appetitus Vol fuga consequens obiecti cognitioncm:ita etiam duplex est operatio intellectus practici, videlicet cognitio, de Voluntas qua rem cognitamcxpctit vel abhorret ut in sensu facultates sentiendi appe tendi,& fugiendi,re idem sunt,ratione disicruntrita etiam in intellectu practico facultates intelligendi, appetendi, de fugiendused discrimen est: quia intellectus affirmat uci negat
esse bonum aut malum: sensus autem iacc affirmat nec iacgat esse appetendum aut fugiendum,sed perinde appetit,vel fugitac si affirmasset vel negasset. Praetcrca appetitus sensitiuus proprie vocatur θυι uix id est,cupiditas,Vci concupiscentia, aut si a re abhorreat, Θυ, id cst,ira: appetitus autem intcllcctivus proprie appellatur βουλή κ. 13 Obiectum externum asscit sensum externum,Vt color aspectum: hic speciem defert ad sensum communem : a quo phantasia eam accipit: phantasmata vcro illustrantur ab intellectu agente, Cuius opera abiunguntur a circuiust antris, quibuς fiebant particularia: atque ita cuadunt uniuersalia, Magunt in intellcctum patientem.
s. 's Vt se habet sensus ad obiecta externa, ita intellectus ad phantasmata. 5 ut sensus percipit omnia sensibilia, ita intellectus omnia intelligibilia. s Quamuis sensus non percipiat, nisi rem praesentem
tamen quia rei species in phantasia seruatur, idcirco intellectus robus absentibus contemplatur species in phantasinatibus. sunt enim species intelligibiles in phantasmatibus tVniuersalia in particularibus.
36 Sicut verunt x falsum est obiectum intellectus contemplatiui,ita bonu&maIu est obiectu in tollectus practici
512쪽
s 'Ac verum quidem 5c Hlsum accipiuntur absolute,
de per te: bonum vero Sc malum dicuntur per relationem ad alterum, cui bonum vel malum est. 18 Intellectus practicus versatur tantum in rebus mat*rialibus, quae sub actionem cadunt: conicin plativus autem non solum cognoscit res materiales,ut physicas,sed etiam res a materia abiunctas vel per intellectum tantum, ut mathematicas: vel re ipsa,vi coelestes intclligentias.
sis Intellectus actucst, qui actu res uitelligit. CA P. IX. a
VT scnsus est quodammodo sensibilia,quoniam Cap. s.
ea recipit ,& iis informatur: sic intellectus est quodammodo intelligibilia. 6i Intellige senuina recipere sensibilia, Sc intellectum intelligibilia, non quod res ipsas recipiat,sed carum spccies. verbi gratia, in anima non est lapis,sed species lapidis. 62 Quc madmodum igitur manus est instrumentum instrumentorum , sic anima est forma formarum: videlicet sensititia sensib: lium,& intcllectiva intelligibilium. 63 Quoniam intelligibilia sunt in sensibilibus, id est, in phantasinatibus: idcirco omnis nostra cognitio originem duc it a sensu.& qui nihil sentit, nihil discere potest: qui vero omnino caret aliquo sensu, ctiam aliqua scientia nccessaribdestituitur: ut natus caecus non potest acquirere scientiam
64 U Verum de falsum, seu conceptuum compositio Mdiui1io,quibus in oratione respondet aifirmatio δί negatio, non sunt in phantasia, sed in intellectu.6sis Simplices inclitis conceptus, id est, intelligibi Ila, nec sunt phantasmata, nec sine phantasmatibus . nam phantasmata sunt particularia: intelligibilia vero sunt v- niuersalia. Milla quidem sunt in phantasia: haec vero e illis colliguntur in intellectu. Q
513쪽
C A P. X. Dubitationes defacultate motrice. CR p ' όs Ausa motus animalium , id est incessus, non est sa- acultas vegetatiua: quia hῶc tepcritur etia in plantis,quae non possunt incedere. Ne dicas animam plantarum habere facultatem incedendi,licet plantς non possint incedere desectu organi:qui cum natura nihil frustra faciat,non est dicendum facultatem incedendi frustra esse plantis da tam,cum non possit ad actum deduci. ε T Rursus causa incessus non est sensus:quia sensus. inest etiam in animalibus non incedentibus, ut in conchyliis. 68 S Item intellectus contemplativus non est causa huius motus: quia non praescribit aliquid faciendum, vel fugiendum: CAP. XI.ssuasit causa incessu.C p 70- όρ Auis incessus sunt intellectus & appetitus. Inicit
Quillus appellatione hic complector citam phanta siam,& cxcludo intellectum contemplativum. 7o Idem ordo seruatur in appetitu , dc intellectu: sed contrarius in actione. verbi gratia, primo appeto sanitatem: deinde pharmacum sanitatis gratia: postea medicum, ut ab eo sumam pharmacum. sic etiam intellectus primo concipit lanitatem,sccundo pharmacum,tertio medicum.quod vGO ad actionem attinet,primb acccrso medicum, secundo ab eo accipio pharmacum,tertio recupero sanitatem.
7i Prima seu proxima causa motus non est intellectus, sed appetitus.quod probatur, I. Quia intellectus non m uel sine appetitu: appetitus autem mouet sine intellectu, ut in brutis. II. Quia intellectus semper est rectus, quippe qui non fallitur circa seu obiectum t nec sensus:appetitus vero, Phantafia,& actio,iam recta quam non recta cci possunt. γα Appetitus duplex est:nempe irrationalis,qui Voc tur cupiditas,& rationalis, qui appellatur voluntas. ilic tantum praesentis rationem habet: hic cliam praeteriti & futura. quare saepe inter se pugnant,& contrari j sunt.
73 li Primum mouens est appetibile' quo motus appe
514쪽
litus,mouet. id quod mouetur,est anima.id quo mouetur,est
4 Animal est motivum, quatenus est appetitiuum. appetitus autem non est sine phantasia, Vel intellectu: quia omne appetitum cognitio pra cedit: cum ignoti ut ille ait nulla sit cupido .cognitio autem habetur per phantasiam,vel intellectum. atque haec est causa, cur duplex siit appetitus,ut paulo ante docui:quia scilicet duplex est cognitio,quam appetitus sequitur: nimirum phantastica Sc intellectiva. 7s In animalibus quoque imperrectis, ut in cochleis, phantasia de appetitus insunt, sub ratione tamen quadam indefinita & confusa. utputa liue acu pungas cochleam, siluc igne cam laedas,molcstiam aeque sentiet,& contrahetur, non distinguens inter factam ab acu,vel ab igne. 6 In deliberatione instituenda consideramus multa sub una &communi ratione, id est,quatenus ad finem,quem
77 Appetitus potest esse sine ratiocinatione, ut in brutis . ratiocinationem autem practicam sequitur appetitus: 'quia quod concluditur esse bonum, id appetitur: quod malum,declinatur& Vitatur. E78 Secundum naturam voluntas cupiditati dominari debet: quia est facultas superior. saepe tamen contingit, Vt a cupi ditate superetur,ut in hominibus incontinentibus.79 η Tres igitur diuersi motus sunt. I. Pugna volunt iis & cupiditatis. II. Motus,qui sequitur victoriam Volunta tis. III. Motus,qui sequitur victoriam cupiditatis. 8o Cum duplex sit cognitio, altera Vniuersalis, quae est maioris propositionis, vcluti bonum csic expetendum, altera particularis,quae est minoris propositionis, veluti hoc esse bonum:illa est motionis causa remota,hςc veri, est ca se proxima. C A p. XII. Collatio Mima vegetatiuaesensitivae, , intesiectiva. si TEgetatiua facultas inest omnibus viventibus ortui Cap. V & interitui obnoxiis, id est, omnibus animalibus, vi plantis.s: T Sensus no inest plati sed animalib. solis dc omnib.
515쪽
83 U Non tamen omnes sensus in quovis animali insunt,sed tantum tactus, E gustus, quem supra docui cise in .ctum quodam: quoniam hi duo lentus iacccssarii sunt tal hocvt animariit:rcliqui sensus quibusdam tantum animalibus a natura dati sunt, non ut illa animalia sint,sed ut bene sint. 3. Idcirco amisso tactu perest animali& Vehemens tactile,ut ignis, non solum Comma fit ictas tum , sed etiam i ipsum animal quod in visit,auditu,olfactu aliter se habet. Sue uia omne animal habet sensum tactu cuius sen sorium non potest esse simplex clementum,quandoquidem tactu percipimiis qualitates ac differocias Omnium cleme torum,ut calidum,stigidum, humidum, siccum: ideo corpus animalis non potest csse simplex clementum, ut ignis, vel aer,ut terra:sed repudiandauit eorum sententia', qui anima lia quaedam pomuit aerea,vel igner quae vocant daemoncs.
LIBER XXXVII I. DE SENSU ET SENSILI.
Ina, consequenter de iis, quae ratione sensus animalibus insunt,dicere oportet. α Haec omnia anima: dc corpori comm nia sunt. . .
3 Horum autem distinctio est multiplex. I Alia sunt
Omnibus animalib.communia,ut sentire, gaudere, imolestiλassici:alia quorundam propria ut memoria. 8c respiratio, II.
Alia sunt in sensu,ut vigilia,voluptas, dolor: alia per ιensum, i ii ut phan-
516쪽
ut phan tasia,& memoria rIII. Alia sunt affectiones,ut sona
nus,vigilia: alia habitus, Ut iuuentus,senectus: alia conserua tiones sensuum,ut respiratio, sanitas : alia corruptiones sen suum,Vt morbus,& mors.
Necesse cst omne animal sensu praeditum esse: quia per sensum a non animali distinguitur. 1 Tactus S gustus omnibus animalib. necessarid insunt, ut expositum fuit .de anima, cap. vlt. 6 Reliqui sensus insunt animalibus incedentibus salutis gratia,ut salubria dc noxia dignosceret, atque illa persequi, hςc fugere possint. quibusdam vero,Vt hominibus,etiam prudentiae cognitionis gratia dati sunt a natura. Vide r.
Aspectus per se ad necessaria cognostenda valet:*uditus vero pcr accidens ad scientiam acquirendam magis valet. nam aspectus plura percipit,quam auditus. sed ex auditu est cognitio per accidens, quatenus disciplina verbis tra-d itur,quae auditu percipiuntur. quapropter prudentior eu dit is qui caecus, quam qui surdus natus cst.
C A p . I I. De se oria. 8 E corporeis sensoriis, id cst sensuum organis,uide- Cap.2. J I licet cui clemento quodlibet sensorium adscribi
debeat,tres sunt opinioncs. I. Pythagoreorum Platonis in Timaeo,instruinctum aspectus esse ignem, auditus acrem, gustus aquam,tactus terram, odoratus mediu quid inter acre& aquam. II. Democriti,qui aspcctum tribuit aquae, non i-gni. III. Aristotelis, qui statuit aspectus organu esse aquam, auditus aerem,olfactus ignem, gustus M tactus terram. 9 T. Qui visum igni tribuunt,hac ratione moucturi quia copresso & agitato oculo igneus quida fulgor apparet. Vnde putant ocul si esse igneum, SI aspicere per luminis missione: Aristoteles aute Sc banc sentcntia,SI cius fundam ctu reiicit. io Nam fulgor ille apparet non quia oculus sit igneus sed quia cst laeuis: ideoque non fulget, nisi in tenebris, nam dc cum clauduntur oculi,oriuntur tencbraeὶ ut piscium capita quaedam,& cornu,&c.de quibus dixi 2.dc anima,ax. .
ii Qui id si oculus. videret per luminis cmissione, etia
517쪽
in tenebris viderct. Ne dicas pro Timaeo, lumen illud in tenebris extingui. nam si lumen igneum est, M ab igne proficis citur,ut censet Timaeus: certe aut ab humido, aut , Digido extinouerctur:quoniam a suo contrario dcbet extingui:igni autem,qui est calidus M siccus, contraria sunt humidum de frigidum. quocirca lumen oculi pluuiar tempore aut hyeme extingueretur: quod tamen manifeste falsum est. ri s organum aspectus esse aquam,probatur: quia ηὐneratis oculis aqueus humor cffluit. quare in animalibus sanguine praeditis album oculi est pingue, ne humor ille, quem
chrystalinum vocamus,congcletur,exangi tum vero oculos dura tunica ambi, quae a frigore luctur, ac munit. 1, v Intellige aquam cste organum aspectus, non quate
nus est aqua,sed quatenus est perlucida: quia sicut interme dium externum,per quod videmus, debet esse perlucidum, ut per illud species aspectabiles ad oculum deferanturrita etiam oculi pars debet esse perlucida, per quam eaedem spe
cies ad facultatem viciendi, quae non in cxtremo ocul O , iccliniςrna est,peruenire debent - - . I De modo videndi quatuor sunt opinioncs. L. I eterum mathematicorum ,radios visuales ab oculo emitti vique ad rem visam,ita vi pyramidem c isorment, cuius conus citin oculo,basis in reuisa. II. Platonis in Timaeo,radios seu lumen ab oculo mitti ad certum usque locum , ubi cum lumi ne externo confiuiditur. III. Democriti aspectum est e cm- Phasim, id cst, apparitionem illam imaginis, quam in oculis ccrnimus. IV. Aristotclis, species visibilos recipi ab oculo: quia color rei aspectabilis afficit intermediu,ut acre,qui ita affectus agit in oculum: adeo ut sicut annulus per acrem imprimit imaginem in cera,sic rcs visibiles faciant in senio rio vi suo, id est, in organo aspectus. discrimen tantum est,
quod annulus mouetur, ut ceram tangat: res autem visibilis
sine motu locali agit in sensorium per intermedium. i Sententia mathematicorum falsa est: quia fieri nequit ut aliquid a nostris oculis emissum, ad astra perueniat, cum
tamen etiam remotissima astra videamus.
is T sententia Platonis reprobatumquia si dicendum cI-set lumen oculi cum lumine externo coniungi,id potiusmerct in ipso oculo,ad quem lumen externum peruenit, quam
518쪽
in ulteriori spatio. quamquὶm ne hoc quidem fieri potest: cum quia non quiduis cuiuis coniungi potest, tum etiam' quia interiecta membrana, quae oculum tegit, coniunctioncm illam impcdit. i Vtrique commemoratae sententiae obstat, quod ex continua illa ossiuxione, qua rcs infinitas cernimus, oculi omnino exinanirentur, nec possent tot rerum visi suf
i8 Sententia Democriti relicitur I. Quia imago illa non videtur ab eo, in quo est, sed ab alio. ut imaginem, quae in tuo oculo apparet, non tu,sed alij vident. II. Quia ita ap- paret imago in oculo, ut in speculo : quare sicut speculum non videt,ita etiam oculus non Videret,nisi csset alia viden- .di ratio,quam emphasis. -i9 Γ Olfactus merito tribuitur igni quia odor est exii latio fumida,proinde ignea. 1o Sensorium olfactus est in cerebro: quia Digidum est,utpote quod potestate tantum est calidum id est,assicitur ab odore,cuius natura est calida. etcnim sensus est potestate. dc ab obiecto ad actum deducitur. . ri, Sensitorium tactus est neruus, qui secundum Ar stotelem 3. de histor animal.cap. ., corde proficiscitur: secti dum Galenum 8.de usu pari.cap. 3. & a cerebro oritur: per uniuersum autem corpus diffunditur. ΣΣ Neruus autem,qui est sensorium gustus,a corde ad linguam proficiscitur. CAP. III.
De colore eius specie ου. 23 π Vincia est quasi color perlucidi,per accidens,id est, Cap. l per aliud.nam si corpus lucidum adsit,lumen est.sin
Σ Perspicuitas est natura quaedam seu qualitas communis aeri & aquae-aliis quibusdam corporibus: quorum aliis magis,aliis minus inest.per se autem dc a corporibus a iuncta non consistiti s ets 's Vt igitur corpora,ita etiam corum perspicuitas liquo tcrmino definitur ac terminatur. p tri
519쪽
is η'Quaedam sunt omnino perlucida, ut aer, qua: alia in superficie tantum, ut corpora solidavi opa ca. in illis lumen inest, vel tenebrae: in horum superficie est color. , 'Color est terminus perspicui in corpore desinito. corpus definitum appello, quod suo termino terminaturi eundem colorem prae se seri, siue sit proximum, siue remo
tum:vt aes,lignum.indefinitum autem,quod alieno termino terminatur,oc alium cominus,alium eminus colorcin restit: ut acrem, M aquam. in utroque corporum genere color in cxtremitate apparet. α18 Vt in perspicuo est lumen, aut tenebrae r ita in s perficie est color albus,aut niger:quorum ille lumini hic te nebris proportioni respondet. . 19 I Colorum inciliorum causa triplex assertur. I. Mix
tio impersecta, si minimae dc insensibiles particulae albi Scnigri iuxta se inuicem ponantur: quia propter exiguitatem album M nigrum non percipiuntur, color tamen aliquis v detur:medius igitur est inter album M nigrum. II. Si color per colorem appareat, ut nigrum per album. sic pictores in terdum debiliorem colorem supra euidentiorem inducunt, ut tertius color appareat.sc Sol,qui per se albus cernituricrcaliginem aut fumum, puniceus apparet. III. Per vera mixtionem,de qua dictum fuit lib.I.de generat.cap.vit.Primo secundo modo non fiunt veri colores, sed tantum videntur: tertio modo fiunt veri colores.
3o 's Causa,propter quam multi sunt medii colores,li cem quia diuersimode albus M niger inter se miscentur: ita vi inter cos vel sit ratio aliqua, ut dupla, tripla, quadrupla, vel
si Vbi ratio seu proportio est, color est iucundus, M. aspectum oblectat. e contrario ubi proportio deest, color estaspcctui molestus.
Sesapore,cr eius stetiebus. 32 Apores sunt nobis notiores,quam odores: quia magis Ovalemus tactu, ius species quaedam cst gustus,quam
520쪽
33 Empedocles aquam in se omnia saporum genera
ob exiguitatem insensibilia continere asserit. quod talium csse apparet: quia videmus sapores immutari a calore,ut cum fructus ex arbore decerpti,exponuntur Soli,vel igni. 3 Eadem ratione constat,aquam non esse seram ροι .seu seminarium omnium saporum, ut quidam asserunt, ita ut ex alus cius partibus ali j sapores fiant. Adde,qubd ex eadem aqua diuersi sapores fiunt. ut cum arbor ad se aquam trahit. tota arbor inde alitur:alius tamen est sapor corticis, alius Gliorum alius ipsius fructus.
3s V Aqua, cum suapte natura sit insipida, sapores recipit a sicco: ut cum per terram permeat. rccipit etiam a cali
do,id est,ab igne,quia ignis quoque siccus est. 36 Γ Sapor itaque est affectio, qua humidum a sicco as sectum e gustandi sensiim de potentia ad actum deducens. 3 Quia sapor alimentis tribuitur,ac tam Platae, quam
animalia sicco & humido, non alterutro tantum aluntur: id circo sapor est affectio sicci & humidi. . . 38 T Cibus,qaatenus est tactilis, auget. quatenus gustam
39 Omnia dulci aluntur vel puro S simplici,vcl mixto cum amaro. na dulce alit: ceteri sapores condimeti causa admiscentur,ut dulcedine minuant,quia dulce nimium alit.
o ' Vt medi j colores fiunt ex mixtione albi nigri, ita medi j sapores ex mixtione dulcis S amari. i Dulce S amarum miscentur vel secundum proportionem aliquam , vel sine proportione: quorum illi iunt iu cundi gustui,hi vero siuit iii iucundi. α Vt species colorum septem habentur,albam, ni grum, fuscum, puniceum, purpureum, Viridc, caeruleum: nam color flauus ab albo non separatur illa species sapo xum sunt septem dulce,amarum, salsiim, quod parum ab a maro differt acre,austerum,acerbum,acidum. nam pingue ad
3 Vt nigrum est priuatio albi: ita amarum de salsum cst priuatio dulcis. Democritus sapores ad figuras refert: quam sentcntiam sequitur Lucretius libr. . Sed Aristoteles eam resu tat tribus argumentis. I. Quia secundum hanc sente