장음표시 사용
561쪽
actionem. cui sententiae congruit etiam, quod inubi aiunt, beatitudinem esse di πω si , id est, vitam bene a
3; Quae in beatitudine ab aliis rcquiruntur,sere omnia in allata beatitudinis definitione reperiuntur 3. Non nulli aiunt beatitudinciri esse virtutem: nos autem diximus esse actionem secundum virtutem: ergo nos quoque, Ut illi, virtutem spectamus, δί ab ea pcndore beatitudinem cens mus: sed in eo dissentimus, quod illi virtutis habitum, nos quod longe praestat actionem consideramus. habitus enim potest esse otiosus, non item actio. Et sicut in Olympicis corona donantur, non qui formosissimi aut robustissimi sunt, sed qui certant de vincunt : sic buatitudinis coronam ut ita
dicam) ij consequuntur, qui rccte agunt. II. Aliqui summum bonum ponunt in voluptate: nos autem diximus actionem illam, per quam beatitudo definita est, iucundissimam esse. est cnim animi actio, SE voluptas quoque ad ani mum refertur. praeterea vir bonus rectis actionibus laetatur: alioqui nemo cum iustum vel bonum appellaret, nisi libenter δί cum voluptate bene ageret.verbi gratia non est iustus, qui inuitus δί coactus depositum reddit: scd qui sponte, ac libenter. quamuis ergo plebeiis hominibus alia sint nicula da,alia honesta, quia quae sunt cis incunda, non sunt pcr se dc secundum naturam iucunda, sed propicr deprauatum Corum animum talia eis videntur: tamen viro bono dc beato, cuius iudicium rectum,integrum,& incorruptum cst,ea sunt iucunda,quae natura sunt talia, atquc cadem sunt honesta de iucunda: quemadmodum eadem sunt per sex homini sano salubria dc iucunda, licet aegroto alia salubria, alia iucunda vidcantur. denique etsi Deliacum epigramma pro soribus
Apollinis Delphici inscriptum, quod etiam apud Thcognidem extat, haec tria separet , quasi iustitia sit res pulcherri ma,Valetudo res optim optatae rei fruitio res iucundissima:
tamen una dc eadem res,id est, beatitudo, simul est res optima,pulcherrima, S iucundistinia. III. Quidam collocant beatitudinem in diuitiis: nos vero dicimus has non pcrtinere ad essentiam beatitudinis, quae in sola secundum virtu' rem actione consistiti, sed esse eius instrumenta dc organa cxtςrna: quia vix fieri potest, ut bonis externis dcsta tu ,
562쪽
praeclaras actiones edat.vtputa pauper non potest liberalitatem exercere, nec magniscd se gerere: ignobilis non potest ad publicas dignitates, per quas de ciuibus bene mereatur, adipiro . CAP. X. uomodo beati fiant. UEatitudo comparatur natura, doctrina , & exe Cad o. Dcitatione. natura est , Deo: doctrina & exercitatio in nostra potestate sunt. Ethic. lib.Io. cap. Vlt. & Polit.libr. . 'cap. i3. Nullo autem modo beatitudo est a sortuna. I. Quia melius est,ut sit ab iis causis,quas modo retuli,quam a fortuisna: semper autem tam res naturales quam aliae eo modo fiunt,quo possunt quam optime fieri. II. Quia beatitudo est res diuina: absurdum autem est, tam praestantem effectum fortunae tribuere. IIl. Quia ex definitione beatitudinis co- stat eam consistere in actione sccundum Virtutem, non in bonis fortuitis, quae tantum adiuuant beatitudinem in in strumenta quaedam. IV. Quia beatitudo est finis politice:ac politica eo res picit,ut viros bonos essiciat,& ad res honestas agendas idoneos,non ut fortunatos reddat.
36, Eatitudo in bruta non cadit: quia nullum animal obrutum est capax actionis, in qua beatitudinem consistere diximus. D; Puer non potest esse beatus. I. Quia ipse quoque
non est actionis secundum virtutem particeps. chmenim puer non ratione,sed sensu Vitiat: non sunt in eo verae viri tes , sed potius imagines quaedam de simulachra virtutum.
III. Quia vita pueri non potest dici perfecta. 38 Si quando puerum aliquem beatum dicimys: p tius ad rei futurae spem, quam ad id, quod est praesens, x
spicimus. o Secundum Solonem. U.IQ.
563쪽
Expectanda dies homini dies e beati Ante obitum nemo supremisue finera debet. ut Ouidij vcrbis utar is. Metamorph. Ratio huius sententiae est quia homo est multis casibus, pcriculis,infortuniis obnoxius , quae non patiuntur cum csse beatum : iis autem sola morte liberatur.vide Herodot. lib. I. Plutarch. in Solo. M Ci
o 's Aduersus hanc sententiam Aristoteles utitur si
lemmate. aut Enim cxpectandum est supremum vitae tempus, quia moriens incipit esse beatus, aut quia tunc cog scitur an beatam vitam eraduxerit: utrouisaute modo accupiatur, sententia falsa cst. Prior sententia cst falsa: quia docui beatitudinem consistere in actione secundum virtutcm: mortui vero nihil agere possunt loquimur enim de humana& politica beatitudine, non de ea, qua fideles per Christum in altero seculo Duuntur Altera sententia est falsa: quia si via uens est beatus, mortuus vcris non est beatus: profecto ab iurdum est, cum, dum vivit, id cst, dum cst beatus, non posse dici beatui post mortem autem, quando beatus csse desiit, polie appcllari beatum. i Ratio Solonis ab infortuniis sumpta cinanis est.
I. Quia in sortunia ctiam post mortemi nostram contingere possunt,si non in nostra persona, saltem in posterorum, necessariarum personarum,dc amicorum persona quor una omnium casus ad nos etiam defunctos pertinere fatendum est. nam qui secus pronuncici, cum inhumanum ac barbarum
merito omnes appellaucrint. II. Quia fortuna non est domina, nec causa beatitudinis:quandoquidem sola virtutis actio beatum efficit. Σ Parui externi casus nihil momenti habet ad vitam bene vel male traduccnda.multa dc magna fortunae beneficia beatitudinem iuuant per accidens,ut supra exposui, quatenus sortuna suppeditat instrumeta ad recte agendu necessaria et utilia. magna infortunia, Vcluti quae Priamo conti gerunt,beatitudinem quidςm labefactat, sed hominem mi serum non reddunt. Vt cnim beatus non est, nisi qui bene Misecundum virtutem agit: sic miser non est, nisi qui mile M Vitiose agiti immo in rebus quoque aduersis Firtutis splen'
564쪽
3 Beatus igitur est, qui secundum virtutem persectam agit, SI bonis externis cst susscienter instruetiis : idque non ad breue tempus, sed in vita perfecta. beatissimus autem est quatenus scilicet beatitudo id homine cadere potest: nam .de humana, non de diuiua beatitudine loquimur qui ita vi-uit,de ita vivet usque ad mortem,quam huiusmodi vitae con
respo reum vel amicoru- pertinearit ad defnctos. Vae in persona posterorum Vel amicorum eue iunt,ad defunctos laxussvnε pertinent,adeo vicorum statum non mutent, & neque cx beatis mascros, neque ex miseris beatos efficiant.
Erasitudiam non esse laudabile ed honorabilem. 1 ID Onorum tria sunt genera: honorabile, laudabile, Cap. I 2. II& facultas. honorabile cst,quod est per te bonum, non per relationem ad alterum,ut Deus. laudabile est, cuius - bonitas in relatione consistit, ut vir bonus laudatur propter honas actiones, non per se. facultates ab Aristotele vocantur τα λίγε',quibus scilicet bene vel male Vti possumus, ut di Ditiae,& nobilitas.Magn. Ethic. lib.I. cap. 3.&Εth. Eudem. lib.
6 s Fini tribuitur honor,ut beatitudini: habitui laus,ut virtuti actionibus en comitim seu commendatio. Beatitudo igitur non est bonum laudabile, multbminus est facultas: sed est bonum honorabile : quia est bonum per se,& est principium &causa omnium aliorum bonorum,ad quod alia bona referuntur, quia scilicEt catenus bona sunt, quatenus ad beatitudinem conserunt. C A p. X I V. - - ωirtutis diuisio. 8 Vm dictum sit beatitudinem esse actionem secun du virtute in telligere oportet virtute humana, no Capi, Aa
565쪽
bruti animali vel alius rei. item virtutem animi, ut iusti iriammon corporis,ut sanitatem. Animae facultates sunt tres:prima Vegetatiua quae est communis etiam plantis: alici a sentititia, quae in omnibus a nimalibus incit: tertia rationalis, quae est hominum propria. Vcgctat tua nullo modo est rationis capax. Sensitiva catenus' est rationis particeps,quatenus secundum naturam obtemporat rationi, ut in homine temperanter quamquam inter dum ci repugnat,ut in incontinente: quandoque contra n turam ci dominatur,ut in intemperante. Rati natis vero habet rationem in seipsa. o Virtutum igitur aliae sunt in secultate sensitiva visertitudo,temperantia,liberalitas: aliae in rationali, ut scientia, intelligentia, sapientia: quarum illas morales,lias rationales solemus appellare.
De ortu se incremento virtutὐ,ac viiij. IR T vet E s rationales per doctrinam de disciplinam conparantur: ideoque experientiam dc temporis iustum spatium requirunt. Σ'Virtutem moralem non inesse nobis natura, sed consuetudine dc assuesectione acquiri, probatur sequentibus argumcntis. I. Quia moralis dicitur amore, id cst consuetudine. II. Quia quod naturale est, assuC-nctione non mutatur: ut lapis naturaliter descendit: idcirco
566쪽
non potest assuefieri, ut adscendat. III. Quia actiones sunt priores habitu: non possumus enim esse iusti, nisi prius multas actiones iustas ediderimus. IV. Quia legumlatores, ciues ad virtutem assuefacientes, eos bonos cilicere conantur.3 Vt bona educatio & assuefactio virum bonum, ita mala improbum facit. ut enim bene vel malo aedificando fiunt boni vel mali aedificatorcs: ita iustἡ vcl iniuste agendo, iusti vel iniusti essiciuntur. similiter tempςrantes fiunt, qui
temperanter agunt: intemperantes autem etadunt, qui intemperanter se gerunt. De assuefactione recte institvcnda dantur tria prae- Cap.r cepta. I. Pri cipitur,ut secundum rectam rationem,id est,ex praescripto rationis agatur. Il. Vt mediocritatem persequamur,extrema fugiamus.Verbi gratia,Vt pecunias ncque profundamus,neque occultemus,sed, Vt Oportet, impendamus. III. Vt a nueritia assuescamus.ut enim ait Horatius, si jopemel es imbuta recens erudit odorem
1 Assuefactio iii dies fit facilior: quia ut iuste agendo fiunt iusti: ita quo quis iustior est, eo facilius iuste agit. cturi
autem quis habitum virtutis perscctu sibi comparauit, tunc facillime secundum virtutcm agit. s Vtrum habitus virtutis in nobis perscctus sit, an non, Cap. 3. . ex voluptate 5 dolore dignoscitur. nam qui libenter bene agit,& qui ex ipsa recta actione voluptatem percipitos habin rtum virtutis iam contraxit. lui Vcro ali quam molestiam l ne agendo sentit, nondum cst habitum adeptus, & maior est voluptas,ub persectior est habitus , qud maior est do lor molestia,eo magis a perfectione abcst. Virtus igitur in voluptate de dolore versatur : quo a probatur, I. Quia nostras actiones dc animi perturbatione voluptas aut dolor consequitur. II. Quia remedia vitiorum,
id ei poenq& siipplicia dolorem afferunt. III. Quia pr0pter Voluptatem male agimus:aut propter dolorem abstinc-mus a bene agendo. IV. Ab auctoritatς eorum, Ut Sroico rum, qui virtutos definiunt esse perturbationum S motionum Vasiuitates quaquam non om amo bene definiunt, quia simpliciter loquuntur non habita ratione circumstantiarum necessariarum: non enim quacumque re, nec quQcum az
567쪽
CAp. III es,id sit virtus.11 π r Irtus est habitus praeelectivus, qui in mediocritate Cap.e
V ad nos relata & secuduin rectam rationem ac pru- ό. dentiam definita consistit Dixi: viram, intellige virtutem moralem, de qua nunc loquimur. Dixi habitus quia cum vi tus moralis sit in anima sensitiva, in hac autem anima sint affectus,facultates,& habitus:cumque virtus non sit affectus, nec facultas:relinquitur,ut sit habitus.Affectus sunt,quos vo- luptas aut dolor consequitur, ut cupiditas,ira, mctus, con dentia, inuidi dilectio,odium, desiderium,aemulatio, misericordia.Facultates sunt,secundum quas dicimur apti &idO- .nei,ut perturbationibus siue affectibus illis afficiamum vehiti . . secundum quas possumus irasci, misereri,inuidere,&c. Habitus sunt, per quos erga illas perturbationes bene aut male affecti sumus:veluti ad vehementer,uci remisse irascendum. Porrb virtutem non esse affectum probatur, I. Quia ex Vir tute sumus boni, dc laudamur: ex affectibus vero nec boni
nec malidicimur, δί nec laudem nec vituperationem meremur.vcrbi gratia,non Vitupcratur metuens,aut diligens: scd
qui nimium diligit, aut metuit. II. Quia irascimur, vel me tuimus,vel aliter afficimur sine prςelectio ne, ut cum aliquid terribile nobis inopinath occurrit: virtus autem M vitium non est sine praeelectione. III. Quia affectibus commouemur: virtutibus autem dc vitiis non commovemur, sed ali quo modo conformamur. Rursus virtutes δί vitia non esse facultates, probatur, I. Quia ex facultatibus nec boni nec mali dicimur, de neque laudamur neque vituperamur. II. Quia facultates sunt a natura,virtutes autem dc Vitia no sunt , .
a natura,sed assuefactione coparatur, ut supra fuit probatum. Quonia igitur virtus nec est affectus,nec facultas: necesse est,
ut sit habitus. Dixi praelectium.quid sit praeclectio,sequcti li- ,
bro explicabitur. Dixi qui in med critare conflati cum quia vi tus tenci medium locum inter duo vitia extrema, Vt liber litas profusioni dc auaritiae interiecta est:tu etiam quia virtus in actionibus humanis medium persequitur,dc inuenit.Vt e nim in corpore nimium de parum, puta cibi S potus, se nitatem corrumpit, mediocritas eam construat: ita etiam
568쪽
in anima nimium Sc parum virtuti aduersantur, mediocritasci congruit. Dixi ad nos relatae quia mediocritas accipitur vclsecundum rena,vel secundum nos. verbi gratia, si decem librae farris est nimius cibus, duae autem non sufficiunt: medium secundum rem inter decem & quatuor, sunt sex: non
propterea tamen sex librae sunt praebendae: sed alii plures, ut
athletae:alii pauciores, ut sedentariam vitam degenti. sic e go virtus pctit medium secundum nos, non sccundum rem: quorum illud ex proportione geometrica, hoc secundum proportionem arithmeticam sumitur. Dixa secundum rectam rationem o prudentiam: quia prudentia est recta ratio, seu i teluctiva virtus, regens virtutes morales, ut libro sexto declarabitur. I 1 Secundum unam quamque virtute uno modo pota sumus bene agere , multis modis peccare: quia medium V num est,a quo in utramuis partem siue parum siue multum quis recedat,tine dubio peccat: quamquam magis vcl minus peccat prout magis vel minus a medio recedit.vnde fallum
cst Stoicorum dogma, omnia peccata esse aequalia: quos secutus est Cicero parado. 3. deridet Horatius lib. I. Saty. x Etis virtus secundum suam essentiam cst mediocriatas tam cia secundum perfectionem & dignitatem est cxtre mitra id est,siimmum quid N excelsum. I 'Quaedam actiones &. quidam assectus non recipiunt mediocritatem , scd omnino in malis numerantur, δίsunt excessus quidam,adeo ut non liccat dicere hqc cile In diocriter admittenda, sed omnino damnanda: ut adulteria,
Singulas virtutes in medFocritate consiuere, o inter ex
iue Vod dictum fuit, virtutem in mediocritate consi Dere. ac duobus contrariis vitiis esse interiectatar, distinctius explicandum est de singulis virtutis speciebus. Notandum igitur est, undecim virtutes morales considerari ab Aristotele quae distinguuntur ab obiectis, in quibus VcIsantur. quare tot enumerantur virtutes,quot sunt earum Ob tecta:
569쪽
iecta: undecim autem sunt obiecta,in quib. singulis spectantur tres habitus,nempe duo extremi vitiosi, dc virtus media. In primo obiecto, quod est metus & confidentia, timidus metuendo modum superat, in confidendo descrit, quia nimium metuit, parum confidit:α ici: , id est metu vacuus,
in nactuendo modum deserit: audax vero tantum abest ut metuat,ut etiam confidat, & in confidedo modum superet: fortis vero mcdiocritatem seruar, quia metuit, cum est in
tuendum confidit,cum est confidendum .in summa igitur in metu de confidentia sunt tres habitus: nimirum qui modum superat qui deficit,1 qui mediocritatem seruat. Eadem est ratio sequentium obiectorum: quod explicare,operς Pr tium crit. In secundo itaque obiecto, quod est voluptas Mdolor ex cibo,potu,& rebus Venereis,intemperans modum superat: stupidus modum deserit: temperans mediocritatem seruat. in tertio obiecto,quod cit parua pecunia, prodigus in largiendo modum superat,in accipiendo deserit:auarus c5tra in dando deficit,in accipiendo modum superat cliberalis trobique modum tenet. In quarto obiecto,quod est magna pecunia, luxui deditus, modum superat: sordidus modum dc scrit: magnificus mediocritatem seruat. In quinto obi cto, quod est magnus honor, superbus modum superat: pusillanimus modum deserit: magnanimus medium amplectitur. In sexto obiccto,quod est paruus honor,ambitiosus m dum superat: honoris contemptor modum deserit: honoris studiosus medium sequitur. In septimo obiecto,quod est ira, mediocritatem superat iracundus,deserit letus, scruat mansuetus de clemens. In octauo obiecto , quod est factorum Scdictorum veritas in iis causis, quae ad uistitiam non pertinent, modum superat arrogans, deserit dissimulator, seruat Verax. In nono obiecto, id est in iocis, scurra modum superat,rusticus deserit,urbanus medium tenet. In decimo obiecto, id est in iucunditate, quae ex conuictia dc mutua conuersatione praeter iocos percipitur , assentator modum superat, morosus deserit,comis mediocritatem seruat. In undecimo
obiecta,quod est ius,versantur iustitia de iniustitia: de quibus dicemus lib. s. quia non possunt paucis explicari. De virtut bus autem rationis disseremus libro 6.iε In affectionibus quoque & animi perturbationib.
570쪽
exoperantia dc dcfcctio vituperantur,mediocritas laudatur: quod duobus exemplis declarabo. I. Constcrnatus vituperatur,quia modum sirperat,dc nimio pudore assicitur: impudens h contrario vituperatur,quia modum deserit: vcrecundus laudatur, quia mediocritatem tenet. II. Inuidus reprehenditur, quia ex alienis bonis dolore la capit , dc in co modum superat,quia dolet etiam rebus secundis,quae viris dignis eueniunt: malevolus autem vituperatur, quia omnium malis laetatur:sed indignabundus,quem Graeci νει remem appellant, laudatur ut mediocritatem tenens, quia tum demum alienis bonis dolet, cum hominibus indignis a cidunt. C A P. V.
De oppositione meo cor extremorum. C p P7 in unoquoque obiecto sint tres habitus, quia
'avirtus inter duo extrema vitia collocatur, exsup i. rantiam dc defectionem: sciendum est, omnes hos habitus, quocumque modo comparentur, pugnare inter se, quia MCxtremum extremo , dc utraque extrema medio repugnant: Vt prodigalitas auaritiae,& liberalitati, Sc liberalitas auaritiae aduersatur.
i8 Idcirco vitiosi virtute praeditos vituperant, quasi contrario vitio sint inquinati: ut cum qui fortis est, timidus
vocat audacem, audax appellat timidum. i Maior repugnantia est inter duo extrema, quam inter extremum & medium . itaque vitium vitio magis est Contrarium,quam Virtuti:vt auaritia magis est contraria profusioni,quam liberalitati. liaec sententia probatur I. Per zmplum. sic cnim paruum a magno magis distat,quam ab Pquali. II. Quia inter extrcmum id medium reperitur aliqua similitudo . ut inter fortem dc audacem, inter prodigum de . liboralem:sed inter extrema dissimilitudo maxima est,ut in- ter audacem dc timidum,inter prodigum M auarum. zo Aliquando exsuperantia magis opponitur Inedio, quam desectio, ut temperantiae magis opponitur intem2e rantia,quam stupiditas illa ab omnibus voluptatibus abhorrens:aliquando e cotrario magis defectio, quam exsuperan tia,ut sortitudini magis opponitur ignauia,qua audacia Hu