장음표시 사용
571쪽
ius discriminis ratio duplex est,quaru prior sumitur a reipiat quia illud cxtremum cst magis contrarium medio,quod in gis ab eo recedit,ut ignauia magis distat a fortitudine, quam au dacia posterior ratio sumitur a nostra naturali propensi ne: ut quia magis sumus propensi ad voluptatem, quam in contrariam partem, idcirco temperantiae magis opponitur intemperantia,quam stupiditas. CAP. VI.
De difficultate medi, assequenae,ac definiendi. 22 Vm in medio virtus,bonitas, honestas consistati syp ' dissicile est, id assequi quemadmodum dissicile est attingere scopum,& quemadmodum dissicile est inuenire centrum circuli, quod solus geometra inueniet secundum doctrinam Euclidis.lib. . propos. I. 22 Vt medium assequamur,haec sunt obseruanda. I. Et in primis unctur illud extremum , quod magis opponitur mcdio. II. Magis cauendum ab iis vitiis,ad quae sumus natura propensi.Vt propensus ad iram,maxim E laboret, ne irasca tumec propensus ad voluptates, quam maxime potest, ab iis abstineat. III. Nos ipsos ab eo,ad quod sumus propensi, a strahamus in contrariam partem. sic enim ad medium veniemus,eadem ratione,qua ligna distorta diriguntur. IV.C uendum maxime est , voluptate13 Dissicile est vel potius impossibile,definire gener
liter medium secundum omnes circumstantias: veluti quam do sit danda pecunia,& quomodo, & quanta, dc cui, &c. in quibus exiguum peccatum latet. si vero maius sit, apparet. quousque autem lateat quando appareat,explicari orati
ne non potest,sed magis sensu percipitur.
572쪽
Inuitus agit aut patitur, qui aut victus, aut per ignorantiam agit vel pa
extra est,ita ut nihil adiumenti afferat is qui agit,aut patitur: vcluti si quis a vento aut robultior i homine impellatur. . Quod maioris mali metu,aut boni consequendi spe sit partim fit sponte,partim inuite:veluti cum merces in m re iaciuntur naufragi j vitandi causa ut nauis seriacturisimilius tamen est ei quod sponte, quam ei quod inuitu sit. ut enim nemo simpliciter haec eligeret, ita pro tempore dc ratione circumstantiarum quiuis cliget, qui non sit planc stultus.verbi gratia,nemo Vellet res suas proiicere: quilibet tamen mauult eas proiicere,quam submergi. 1 Haec modo laudem merentur, modo Vituperationem, modo veniam .Laudantur,qui magnarum Sc honestarum rerum causa turpitudinem aliquam aut molestiam subeunt: viij qui orthodoxae religionis causa supplicia perserunta contrario Vituperantur, qui res turpissimas nullius honestae rei aut mediocris causa sustinent,ut latrones.Venia datur iis, qui non tacienda faciunt, aut non patienda patiuntur, eiust nodi malis
573쪽
iri lis coacti, quae humanam naturam superant, ut a nemine mineri pollinci quaedam tamen nullam Veniam merentur: qui sunt ita Qeda ut scius sit in riem cum grauissimis cru ciatibus perpeti, quam ea admittere: Vt parricidium, natriae
proditio, Christi abnegatio. Cum autem quaeritur,quid cui anteponendum sit, Sc quid pro quo perserendum, interdum dissicile est recte iudicare longe autem dissicilius est id ex qui,quod iudicio comprobatiun sita fere enim quod expectatur, molestum: ita vero,ad quod quis impellitur,turpe est. 6 Iucunda non esse violenta, de quod quis voluptatis causa agit, cum non inuitum, nec Vi coactum agere, probatur, I. Quia violenta sunt molesta, non iucunda. II. Quia ipse agens est talis, ut eiusmodi rebus facile capiatur: . iolentum verb.ita demum dicitur, cum is,cui Vis affertur, nihil adiuuat.
Eum, qui per inscitiam egit, aut facti poenitet, aut
non poenitet. si cum re cognita poeniteat, inuitus dicitur. at si non poeniteat,nec sponte nec inuitus egit.quoniam igitur medium locum tenet:vt proprium nome habeat, non sponte egisse dicatur. s .Eorum qui ignorantes agunt,alij per ignorantiam agunt,ut Aegeus Thelco Venenum praebcbat,ignorans cum esse suum filium: alij per alias causas, ut per iram, vel c-brietatem.
9 s lignorantia cius quod facere oportet,vel non opori est ignorantia uniuersalis, quam Iurisconsiliti vocant ignorantialia iuris. atque haec nemi' in excusat, neque facit, ut aliquis dicatur inuitus egisse,sed vitio datur. alioqui nullus improbus esset rς prchendendus : quia omnes improbi per ciusmodi ignorantiam peccant. io T Ignorantia vcrd rerum particularium,quam Iuris consulti vocant ignorantiam facti, id cst,i norantia circumstantiarum, veniam meretur, quippe quς facit,ut aliquis di
catur inuitus agere. u Circumstantiae aliae ab aliis enumerantur. Aristoteles sex iacit. I. Est quis agat. II. Quid agat. III. In quo. IV. Quo instrumento. V. Cuius rei gratia. VI. Quom do. Circumstantia tertia est tripertita: nempe in quo sub tecto,quo loco,ta quo tempore. Vulgo omittunt subiectum, Cccc
574쪽
de locum:&ssex circumstantias faciunt, vulgato illo versiculo comprchensas: us,quid,quitas auxili , 'quomodo quando. Claudius Saturninus in l. aut facta. i6. D. de poeta. scptem cio cumstantias aliter enumerat: nempe causam agendi, personam agentem , aut patientem, locum, tempus, qualitatem,
3Σ Γ Neque omnes circumstantias,neque seipsum quis ignorare potest, nisi sit plane stultus. sed fieri potest,ut alia quis ignorct, I. Quid agat. hac ratione Aeschylus se defendit, cum arcana Ccrcris lacra in tragoedia quadam ouulgasse set. nam quia his sacris initiatus non crat, arcana esse igno rabat: proinde se arcana vulgare nescio bat. vide Clament. Alex. stromat. 2. SI AElian .de var. histor. lib. : cap. i'. ll. Ci
ca quod subicctum agat,ut Aegeus praebciis venenum Theseo, nesciebat se filio prςbere. vide Plutarch. iii a licsco. MMerope Cresphonteni filium, quem pro hoste habebat, se curi percutere voluit in Cresphonte Euripidis fabula, quae
non extat,sed eius Aristotcles hic,& de arte poclica cap. r . de Plutarchus de esu carnium meminerunt. III. Qil' instrumento agat: veluti si putet lanceam esse obtusam , quae acu tum mucronem habeat: aut lapidem pro pu Fice accipiat. IV. Cuius gratia: ut hostis Iasonem Phereum siue Phale
reum illato vulnere sanauit, quem interficcre Volebat. Cicerone 3. de natur.Dcor. Plinio lib. 7. cap. o. 3c Valer. Max. libr. I. cap. 9. auctoribus. V. Quomodo agat: veluti si pugil summis manibus dimicans, cum percutiat, qu in tantummodo tangere volebat.
33 Cum singularum circumstantiarum ignorantia eL ficiat, ut aliquis dicatur non sponte agere: tum maxime hoc euenit propter ignorationem subiecti,in quo agitur,& ipsius finis,cuius gratia agitur.
i Sponte id fit, cuius principium cst in eo, qui
sciens agit. as Qui per iram vel cupiditatem agit,non inuitus, sed a sponte agit quod probatur, L Quia nisi hoc fateamur, On sequetur haec absurditas, bruta animalia, de pycros, ibi non aliter agunt semper inuite agere. II. Quia cum interdum op xlcat irasci,& quaedam sint cupienda: tunc nemo dicit in
575쪽
uite agi.quod autem ad hoc,Vt quis sponte agat,par est ratio, siue iuste siue in iuste irascatur: nec interest, virium expete . da, an non expetenda cupiat. IlI. Quia sic agens, voluptatem cx illa actione percipit: qui vero inuitus agit, molestia. allicitur. IV. Quia per prauam rationem peccatis dici ur, sponte agere: ergo similite sponte agit, qui per iram aut per . cupiditatem peccat. V. Quia principium harum actionum cst internum: eius autem,quod inuite fit,principium esse ex- , ternum,supra docui. CAP. I I.
sota nonsit proaersu, id es raelectio. - .i6 DRaeclectio,secundum quam consilium capere dici- C p t mur Graeci vocant προαιρωiM I. Non cst idem quod
spontaneum, ted est eius species. II. Non est cupiditas. III. Non est ira. IV. Non est voluntas. V. Non est opinio. i7 Non esse idcm quod spontaneu probatur, I. Quia' pueri de bestiae dicuntur sponte facere, non tamen ex praee' lectione. II. Quia quod repente fit,id non fit cx praeclectione,& certo consilio,fit tamen sponte. 18 Non esse cupiditatem,probatur, I. Quiabruta ci piant, consilium vero non capiunt. II. Quia vir conti nens git cx praeelectione contra cupiditatem: incontinens C contrario secundum cupiditatem agit, quod non praeeligit. III. Quia praeelectioni contraria cst cupiditas, ut in homine con incnte: cupiditati vero cupiditas non
est contraria. IV. Quia iucundi est cupiditas, non praeelcctio. non enim de iucundo consilium capitur, sed de utili, vel de honesto. I9 Non esse iram probatur, I. Quia pueri & bruta
irascuntur, quamuis consilio careant. II. Quia ira est consilla contraria. nam Impediorit animum ne possit cernere verum.
2o Non esse voluntatem, probatur, I. Quia impossibialia quaedam volumus, ut immortalitatcm,de quib. ncmo sanus consilium capiet. II. Quia volumus quςda, quς a nobiscifici non possunt,ut regem Galliς tri uphare de hostibus: sed de his rebus consiliu no capimus. III. Quia volutas est ipsius
576쪽
sinis, ut sanitatis, aut victoriae: consilium autem sumitur ae mediis per quae Optatum finem assecuturi sumus. .
ii 's Non esse opinionem,probatur, I. Quia opinainuzo etiam ea, tuae non sunt in nostra potestate,ut coelum esse ro- . ' tundum de his autem consilium nemo suscipit. II. Quia o pinio diuiditur in veram & falsam: praeelectio vero in bo nam de m lam. III. Quia boni vel mali vocamur, non pro-. pter aliquam opinionem, sed ratione bonae vel malae praee - . lectionis. IV. Quia praeeligimus aliquid vitare, vel conla- qui opinamur autem potius quid sit,aut cui vel quomodo sit utile,quam id consequi et vitarc. V. Quia praeelectioni gis laudatur ab obiecto, quia scilicEt praeeligitur id quod
gedum est,quam a modo,quia scilicet recid sit deliberatum: opinio vero ex eo laudatur,qubd vera est. VI. Praeetigimus, quae maxime scimus esse bona: opinamur autem, quae non . sunt nobis valde nota. VII. Quia incontinentes id quod a in gendum opinantur,agere non praeeligunt. i e
diuidsit prori is de lamsultatione. Via prςcligimus id,de quo consultauimus seu d liberavimus: idcirco videndum, de quibus rebus
consultetur,x quid sit consultatio. x 23 In consultationem cadunt ea,de quibus vir mentis compos deliberauerit. nam stultus sortasse de re, lus; in consultationem venire non potest,consilium capiet. Σ 'Non deliberamus I. Dc rebus Oeternis,quae scii per codem modo se habent: veluti de inudo,aut de eo quod diameter det latus non habent communem mensuram. II. De iis,quae cum sint in perpetuo motu, semper eodem modo fiunt,ut de Solis conuersionibus. III. De iis, quae secundum naturam alias aliter eueniunt, Vt de serenitate, dc de pluuia. IV. De rebus fortuitis, Aquae raro eueniunt, vides ortuita inuentione thesauri. V. De iis, quae ad nos n5spc 'ctant,vide administratione reip. Turcicae. VI. De iis, quAsub certam scientiam cadunt, veluti quomodo sint liter xum characteres pingendi. VII. De fine,veluti an medicus sanare debeat. VIII. De rebus singularibus,qui aut quales
577쪽
sin i,veluti an hic sit panis,& an sit bene coctas,iram h c sen sit percipiuntur. 11 Deliberamus de his, quae subacticinem nostram cadunt alicuius finis gratia: Vcluti de mediis, per quae possimus bene valere a 3Σό ς Consultatio seu deliberatio est species nu stionis. quicumque enim cosultat, quaerit: sed non quicumque quo rit, etiam consultat.veluti siquis quaerat an mundus sit aeter nus,non consultat. At si quis quaerat, Vtrum debeat sumere pharmacum,an secare venam,sine dubio consultat. Σ Si plura sint media ad eundem fincm tendentia inter se diuersa ac seiuncta, quaerimus, quo potissimum via mur, id est, per quod optatu finem facilius assequi possimus. Sin autem unum sit medium, quaerimus qua ratione per illud finem consequamur. Quyd si plura sint media sub ordi nata, quaerendo resoluimus, & a fine ad principia progredi mur quod enim postremum est in deliberatione, id est primum in uctione Verbi gratia,quo superabimus hostesZexe
citu. qua ratione colligemus exercitum Z exponentes pecuniam.hanc si inuenire possimus, contrahemus exercitum ad
dc bellandos de profligandos hostes. sio minus, nihil
13 Consultationem seu deliberationem praeelectiosequitur. quod enim in deliberatione ceteris prirponimus,& prae ceteris eligimus, id praeelectum dicitur.Exempli gratia, quomodo recuperabo pristinam sanitatem Z pharmaco, an sectione venae8si pharmacum eligam, hoc dicitur praeeleetum, id est sectioni venae antelatum, quasi melius remedium ad recuperandam sanitatem accommodatius. η 19 l Praeelectio igitur nihil aliud est, quam carum re rum, quae in nostra potestate sunt,appetitio, ex consultati
ne proueniens. . . . C A P. I V.
so π. T praeelectio ost mediorum,ita voluntas est ipsius.Cap. . iv.finis,ut antea dixi. Qua itur, quid sit id, quod sub voluntatem cadit, . Cccc 3
578쪽
id est, viruin sit verum bonum, an id quod videtur bonum Si dicatur cile tantum Vorum bonuin: id non dicetur iub v lim talem cadere,quod improbus vult. si vero latum id quod videtur bonum:ccrto nihil critiquod natura sub voluntatem cadat, ita ut secundum naturam id velle debeamus. Itaque harum absurditatum vitandarum causa fatendum cst, v trumque aliquo modo sub voluntatem cadere: sed alteriunabsolute dc secundum naturam, id in, vcrum bonum: ait
rum relatione ad singulos facta,id est, quod singulis videt
31 Sed viro bono id solum videtur bonum, quod rein vera cst bonum: idque & absolute ac simplicite sub volui tatem cadit, de sub ipsius viri boni voluntatem. in omnibus
. enim vis,qui Virtute praeditus est,uere iudicat: adeo ut quo dammodo videatur cise rerum omnium norma. id enim est bonum honestum, iustum, quod viro bono tale esse videtur. improbus autem errat,a Voluptate deceptus,quam pro bono habet,cum non sit in bonis numeranda. Sic cadem sunt ab
Cap Virtutem vitium, humana que omnes armes essedontanea 33 Irtutis M viiij habitum cssc spotaneum, ex eo pro Y batur, quod actiones sunt voluntariς seu spoianzq. Consequentia ab actionibus ad habitus patet: quonia habi
rus per actiones contrahuntur,ut docui lib.2axio.3. AntecC-dens probatur, I. Quia omnes fatentur bonas actioncs esse voluntarias. idem igitur de prauis actionibus conccdudum: quia omnium cadem cst ratio. II. Quia nosmetipii sumus harum actionii in causae. III. Quia nisi tam bonae quam in lae actiones cssent voluntariae, ob illas nemo praemio assice retur,ob has nemo puniretur: & inanis esset omnis exhorta tio ad bene agendum,ac dehortatio a male agendo nec de beret quispiam ob rectas actiones laudari , nec ob pravasrcprehendi.
3 obiicitur, I. Qudd legislatores puniunt etia coin
missa ab ignorantibus: ut pittacus duplicem poenam irroga' .. s. . b t dclinquentibus per ebrietatem. Polit. lib. 2. C. vlti partita
579쪽
s. & Rethor lib. a. cap. et . partic 8. Respondeo, tum demum cos puniri,qui ignorantes peccant, cum ipsi sibi sunt ignorantiae cauta, ut quia spote POt ut, & inebriati sunt: aut per i suam negligentiam ignorant,cum possint adhibita diligeniatia non ignorare. quod si tales sint, ut diligentiam adhibere nequeant: ipsi sua sponte tales iacti sunt,negligenter ω diis lute viventcs. II. Obiicitur, lubd aliquis ignorare potest, peractiones contrahi habitus. Respondeo, hanc esse supinam ignorantiam,quae omni excusatione caret valde enim absit
dum cst,eum,qui iniuste agit , nolle fieri iniustum : aut cum, qui intcmpctanter agit, nolle fieri intemperantem. III. Opponitur,quod non potest aliquis dclinere esse iniustus M improbus,etiamsi maximo velit. Respondeo, habitus ab initio velle voluntarios,postea no item. quod explicari potest cxemplo morborum . si quis cnim vivens incontinenter, Sc praec pia medicorum negligens, in morbum incidat. is spote quidem sua aegrotat, non propterea tamen pro libitu sanari po-- test. IV. Opponituri quoniam id quisque expetit, quod sibi
videtur bonum .quid autem sibi bonii videatur, no est in eius potestate: sed ab ortu datum est a natura prout enim quisque e litaturaliter affectus,ita hoc vel illud bonum ei videtur. , Respondeo, ut aliquid bonum vel malum videatur , partim csse a natura,proinde non esse in nostra potestate,partim esse in nobis : qui aut natura sumus ad hoc vel illud propensi, ita etiamxxercitati cure dc usu, quo habitus acquiritur, idem accidit ianis igitur non est spontaneus, quatenus est a natura, sed quatenus est ab exercitatione de usu, siue sit bonus , siue malus actiones autem,quae ad illum Gnem icndunt,omnino sunt voluntariae siue in bonum, siue in malum finem diri
Ex dictis colligitur, I. Vulgatum illud dictum, Nemre onte miser, aut inuitus beatus P arti m esse verum, parti m falsum. nemo cnim inuitus cst beatus: sed nihilominus miseri sponte sunt. Il. Aliter sipotaneas esse actiones, aliter habitus. nam actiones scin pes sunt spontaneae: habitus autem tantii mab initio sunt spontanei,ut supra docui. - . 36 His expositis, deinceps singulas virtutes, M opposita Cap. f. Vitia explicare oportet. φ
580쪽
Oziccium,in quo fortitudo versatur, est fiducia dcinctus in periculis bellicis. nam sortis est, qui nec morte honest ncciis impendentibus, quae mortem a6serunt,perterretur. cuiusmodi maxime sunt ca,quae in bello accidunt. 38 f Metus ab Aristotclo definitur expectatio mali: nam omnia mala mςtuuntur. ab Vlpiano autem in I. i. D. quod met. cau.definitur instantis vel Hituri periculi causa mei is trepidatio. η' 39 In mari vir sortis aliter inctu vacuus est, quam nati tae. nam hi confidunt, quia ob nautica: rci peritiam sper antse posse periculum vitare : hic vero sortem animum praestat, quamuis non spe t mortem .effugere, ab ea abhorreat, quia nec pugnare viriliter cum maris tempestate potest, ncc ita e vita excedens, aliquid praeclarum praestat,ut cum . pro patria in bello occumbit. Itaque in magno ii 2 gij periculo. Extemplo Aeneaesoluunturm re membra: Ingem: σ duplices te in adsedera palmi, a Talia voce refert O terque quaterque ιeati. reis a te ora patrum Troiae A maribus astu - Coni is opperere. o Danaum fortissimc g Tod de mene uiatas occumbere campis Non potuisse uaque animam hanc essundere dextra' . .
o Vt in nrari,ita tiam in morbis vir sortis se gerit. M hinc Celtiberorum de Cimbrorum fortissima gens in bello quidem exultabat, scd in morbo lamentabatur, ut tessunt Cicer 2. Tuscul. Plutarchus ii Sertorio, dc Valer
i V Alia magi alia minus sunt metuenda: dc alij m gis, alij minus ad metuendum iunt propens. quapropter a Iiud alij metuendum videtur quaedam autem , quia hys 'nam constantiam stiperant,omnibus sana mente praeditis ti morem incutiunt. similis distinctio obtinet in iis, quae sita