장음표시 사용
611쪽
i 1 Difficile quoque est nosse,quae verὸ 5c omnino, non
ex accideti iusta vel iniusta sunt. nam quae legibus iubentur, aut prohibentur, nisi certo modo agantur, non sunt iusta vel iniusta, nisi cx accidenti.
18 Vir iustus potest aliquem laederc,ut vir fortis potest
clupeum abiicere. sed male hinc colligunt viro iusto facilem esie iniuriae illationem. ncque enim iniuriam facit, qui ait rum laedit, niti ex praeclectione seu consulto agat: vix autem fieri potest, ut vir iustus iniusta praecligat.1 lus est res humana,M hominum propria: nec tamen in omnes cadit: non cnim cadit in improbos dc insanabiles: sed tantum in eos,qui in bonis ex tornis versantur, de in his inimium,uci parum,Vel quod aequum est,habere possunt. multo minus bestiis communicatur: quia bestiae in eiusmodi bonis non versantur.& ut non sunt iniuriae capacia. D. si quadr. pauper. fecisse dicat . ait praetor. ita Ctiam ius non partici palm .Quod autem Vlp. D. de iust. Sc tu. l. I. 9. ius naturale. δίIustinianus Inst.dc tu. nat. in pr. brutis ius naturale tribuunt, non potest admitti,nisi πάνυ
SIc se habet aequitas quam etiam humanitatem Sc Cap.ro.
benignitatem auctores iuris appellant; Vt aequum quod etiam bonum dc aequum vocatur ad ius. si Aequum est ius,quo ius legitimum corrigitur,id est, Iunitatur: quia ius legitimum generaliter concipitur. supra ax. 2.& quibusdam specialibus casibus iniquum reperitur propter varias factorum circumstantias. verbi gratia, lex iubet depositum domino etcstitui: non tamen gladius a depositario reddi debet domino stirioso. Vide l. bona fides. 3i. E. depos εα Aequum igitur est iure praestantius: non tamen omni iure: nam ipsum quoque aequum est ius quoddam. sed eo iure,quod Aristotele ὰ ei dicio Lating linguς auctores summum ius , ut in eo prouerbio ,summum iussis armuria iuris conditores ius strictum.C. de iudic.l placuit.8.Doctores rigorem iuris appellant.
612쪽
- - u L I B. VI. 6e969 Tam pati, quam facere iniuriam, mala sunt: iaillud est nimium, hoc est parum: iustitia vero dc virtus in me dio consistit. - Ο Deterius est iniuriam facere, quam pati: quia in hoc non est improbitas, illud autem vitio dc improbitate
7i Intellige deterius per se. nam per accidens fierkpotest, ut iniuriam pati, fiat maius malum : veluti si quis ob eam causam, quod iniuria sit affectus, scipsum interimat, ut Aiax. silmiliter medicus ait morbum lateris esse grauius malum, quam pedis offensionem, licet haec cx accidenti possit magis obele, vcluti si quis ob offensionem cadat, dc. ab hostibus capiatur,oc iugulctur. Σ Quod ponit Plato ius eiusdem erga seipsum, defendi aliquo modo potest ratione diuersarum animae facultatum , inter quas cst ius quoddam herile siue oeconomicum: quia facultas rationalis debet rationi imperare, Ut pater familias suae familiae.
C A Petoidsit et istus in sedectius. Vc v s Qv E de virtutibus moralibus: iam di- Cap i. recendum de intellectivis simulque explican-Σ. dum quid sit recta ratio, a qua diximus mediocritatem definiri,dc virtutes morales regi,
Σ 'I Superioris libri cap.vit. seiuncta sui e
613쪽
anim. ae facultas rationalis ab irrationali: nunc tenenda est diuisio animae rationalis in contemplativam , dc practicam: quarum illa cognitionis tantum, haec etiam actionis principium cst. 3 Tria namque sunt in anima cognitionis principia, sensus,intellectus,appetitus. ac sensus quidem nullius actio- .nis principium cst:alioquin etiam in bruta actio caderet. in tellectus vero & appetitus sunt etiam actionis principia: in Tellectus,inquam,practicus, non contemplativus. 'Proximum actionis principium cst praeelectio: remotissimum est intellectus .etenim practicus intellceus bonum a. malo discernici. cum sequens appotitus, bonum expetit,malum fugiti ex appetitu autem intellectivo oritur praee is lectio quae est actionis causa proxima.
Praeelectio igitur, ut eam Ecausis cssicientibus definiam,cst intellectus appetitiuus,id est,appcti tu excitans: vel potius, appetitus inici lectivus, id est intellectui obtemperans.Plura de praeelectione dicta sunt lib. 3. cap.2.&3.
6 Virtutis intelle,stiuae duplex dc scriptio ab Aristot
te affertur. I. Mentis habitus optimus. II. Habitus,quo intellectus maxime assequitur iuc enunciat verum.
De halitibus animi ad veritatem pertinentibus. Capr 7 Vinque sunt habitus, quibus intellectus sempex Vcrum assequitur, numquam fallitur: ars, scientia, prudentia, intelligentia, dc sapientia. nam existimatione siue opinione tam contingere potcst,ut animus fallatur,quam
C A p. III. De scientia. s si scientia pluribus actum est in posterior. Ana 4 lyt. ex quibus pauca hic delibabimus. I. Quod sub scientiam cadit, non potest aliter se habere , sed est necessarium & aeternum. II. Omnis scientia, dc quicquid iubsilentiam cadit, ceri ac disci potest.Vnde Aristoteles libr.
614쪽
I. Metaph. cap. I. scientis signum esse ait posse docere. idem Jue lib. l.poster. Anal. cap. i.clim scientiam significare vellet, octrinam & disciplinam appellauit. III. Omnis scientia ex principiis praecognitis acquiritur. IV. Scientia est habitus demonstrativus, id est, per demonstrationem comparatus. V. Principia sunt notiora conclusione. CAP. IV.
' linquit aliquod opus post se,sed ipsa est ultimus finis ,ut actio iusta, vel liberalis: effectio vero post se relinquit opus,quod est finis effectionis,& post effectionem manet: sicut post aedificationem sunt aedes, post confectionem calcei cst calceus post constructionem nauigij est nauigium.
modo fiat aliquid ex iis,quae possunt esse & non esse:& quo rum principium cst in eo qui facit,non in eo quod fit. α Hinc distinguitur ars a natura, quaecst principium
13α Recte Agathon dixit artem diligi a fortuna, S in- . uicem fortunam diligi ab arte: quia utraque in iisdem rebus,id est, in contingentibus,quae sic M aliter se habere pon
i Inertia,quae est arti contraria, Ma Graecis vocatur σπέα, est habitus cum falsa ratione effectivus. Vera ars in iis cernitur,quae ad vitae utilitatem spectant: reliquae verb sunt o rem ea , id cst, prauae artes, Ut ma giavi veneficium,vel ταώπιν id cst,inanes artes,ut geo mantia,chiromantia. CAP. V. De 'udentia. I6 Iri prudentis proprium cst ea perspicere, quae bo- Cap. V na & ex usu sunt, non ad aliquem finem particul rem,verbi gratia ad bonam valetudinem,uel ad vires corporis,sed in uniuersum ad vitam beatam conducunt.
615쪽
1 Prudentia distinguitur. I. A scientia: quia prudentia cit rcrum contingentium,quae sub actione cadunt: scientia vero est rerum necessariarum, quae sub actionem non cadunt. II. Ab arte: luoniam ars in iis spectatur,que ciliciuntur:prud cntia vero in iis, quae aguntur. 18 Prudentia namque est habitus cum vera ratione activus in iis quae homini bona aut mala sunt.10 Prudens itaque ea cognoscit, quae sibi utilia sunt, vel familiae,vel rcipublicae,ut Pcricles,& alij limit ΣΟ Prudentia cst virtus activam ammae rationalis pamtem perficiens,& qppetitum gubernans adeo ut nec sine re cta ratione, nec sinc recto appetitu esse possit. Σi Quocirca sicut virtutes morales sunt scientiis 5 artibus firmiores id diuturniores, ut dicium fuit libr. l. cap. II. parti c. IT. Ita etiam prudentia, quae ratione ius , er quem Perpetuo confirmatur,oblisioni tradi non potest. C A P. V I.
De intestigentia.. 6. 22 TNtelligentia est cognitio primorum principiorum, L quorum non est scientia: quia demonstrari non pol . sunt, Vt I. lib. Poster. Analyt. probatum fuit. Vade ctiam vit. cap.2. libri eiusdem operis.
7 Σ3 Apientia duobus modis accipitur. I. In parte scui iucundum quid , ut cum Phidias dicitur sapies scul ptor,Zeuxis sapiens pictor. II. Simpliciter & uniuersaliter: in quo sensu sapientiam nunc accipimus. α Haec sapientia est habitus contemplativus, constas intelligentia principiorum,& scientia conclusionum,habens,instar capitis, cognitionem rerum honestissimarum, id ςst, primam philosophiam, quq versatur in Deo de intelli gentiis abiunctis a materia. as Sapientia differt a Politica,& a prudentia : I.Quia cst praestautior, eo quod subiectum praestantius habet. nam
616쪽
sapientia in rebus diuinis, prudentia in humanis versatur. Il. Quia sapientia est una prudeliae vero plures: quippe cum aliud alij bonum sit,quod persequi debet, siue alius priuatus homo spectetur, siue alia respublica. III. Quia sapientia
nullo modo communicatur brutis: quaedam tamen bruta a nimalia vocantur prudentia: quia sibi utilia postulat inuenire. Vide lib. I. Metaphys cap.I. IV. Quia sapientia Versatur in rebus diuinis 3c aeternis, quarum cognitio non cst utilis, sed honesta: prudentia vero in i ebus humanis & utilibus, quae sub actionem cadunt: unde Periclem Vocamus prudentem,ut supra notaui, non sapientem: Anaxagoram autem se pientem, non prudentem. V. Quia sapientia est cognitio dumtaxat uniuersalium: prudentia vero etiam particularium. Cum cnim omnes actiones in rebus particularibus ccrnantur, Vir prudens Vel utramque cognitionem habere debet tam uniuersalem quam particularem, vel potius hanc quam illam. 16 Quem locum obtinet inter cognitiones contem plativas metaphysica, quam diximus esse instar capitis, axio.
Σ . eundem habet Nomothetica, id est, legislatrix inter cognitioncs practicas: quod cx sequentibus apparebit.
C Α p. VIII. Species prudentiae. Σ DRudentia & Politica re idem sunt, ratione diffe- Cap. 8.1 runt:vt virtus & iustitia.supr.lib. I. cap. 2. parti c. vlt. nam utrique bonum humanum propositum est: sed prudentia bonum proprium, politica bonum commune quaerit: dc prudens sibi, politicus aliis laborat. Quare prudentia proprie accepta virtuti, politica iustitiae proportione quadam respondet. 18 Prudentia late sumpta diuiditur in propriam Mcommunem: propria suum bonum quaerit: communis bonum alienum, ut familiae vel ciuitatis. Itaque prima vocari potest Ethica: secunda,Oeconomica: tertia, Politica. Haec sub diuiditur in rationem legum ferendarum, quam Graeci. Nomotheticam, nos legissatrice dicere possumus:& ciuilem . seu Politica proprie acceptam, id est,ratione administranda:
617쪽
reipublicae: quae quidem administratio partim spectatur in
senatu de deliberationibus,partiria in iudiciis. Quocirca prudentiae genera haec sunt,Ethica, Oeconomica, Nomothetica,Senatoria, & Iudicialis.19 's Quia vulgus existimat tantum proprium bonumii non alienum quaerendum csse, idcirco eos solos prudentes iudicat, qui suas res agunt: Viros autem politicos putat esse
dentes. Vnde factum est, ut prudentiae vocabulum anguste acceptum, iis solis tribuatur,qui suum bonum quaerunt. 3o Haec tamen vulgaris opinio falsa est: quia pro prium bonum a communi sciungi nec potest, nec debet: dc qui commune bonum non intelligunt, proprium quoque bonum ignorent necessc est: quandoquidem deliberationis conclusio particularis est, quae colligitur ex principiis Vniuersalibus.vtputa emendae mihi sunt aedes: quia quicumque propriis aedibus caret, migrare saepe cogitur magno cum in commodo de suppellectilis detrimento. Adde, quod homo, ut scribit Aristoteles Polit. lib.I. c. I. pari. .& lib. .cap. . par tic 3. est animal maxime sociabile de politicum,adeo ut vita
humana extra societatem ciuilem non consistat Ergo secundum praeceptum Aristotcles Topic. lib. 2. cap.2. parti C. S.loquimur ur multi,scd non sentimus ut multi . nam prudentiae Vocabulum ita accipimus,ut vulgus accipit,id est, eos voca mus proprie prudentes , qui suum bonum quaerunt: iudicamus tamen eos esse vere,proprid, oc maximo prudentes, qui
rei publicae bonum quaerunt. CAp. IX.
Cap.9. 3I Via bona consultatio est prudentiae propria pru- ad entis enim est recte conlultare, δί salubria consi- lia capere de iis quae ad vitam recte degendam pcrtinent)idcirco de bona consultatione in praesentia dicemus. 3α T Bona consultatio, quam Graeci .c λίαι appellanti I. Non est scientia: quia non quaerimus ea,quae scimus,con illans autem quaerit, de consultatio est inquisitionis πις . cies. II. Non est id est,bona coniectatio: auiali xc si nς ratione M velox quidda est,consultans vero,longo i pQxς
618쪽
ratiocinatur.vnde recte iubemur diu consultare,celeriter a tem exequi id, de quo consultauimus. Isocr. ad Demonicum, βουλα ου τα ζώδοξ b.Sallustius in bello Catilinario Pri quam incipias onsultois et L consulueru, tura facto opus est. III. Non est Haintain,id est,sagacitas: quia saga citas est species bonae coniectationis, qua scilicet medium demonstrationis facild inuenitur. I. poster. Anal. cap. vlt. IV. Non est opinio:quia id, quod opinamur, non quaerimus : id vero,de quo consul ramus,quaerimus. 33 Quia male consultans peccat, bene autem consurutans recte consultat:pcrpiscuum est bonam consultationem esse rectitudinem consultationis. 3. U Vt bona consultatio dicatur,tria requiruntur. I. Vt sit bonus finis propositus. II. Vt bonis mediis ille finis quae ratur. III. Ne tempus deliberationis nimis longum st: quia per dilationem saepe amittitur occasio rei bene gerendae 3; φ Bona consultatio in iisdem rebus spectatur, in quibus prudentia versatur.nam viri prudentis est bene consultare,ut
supra notaui axIO. I. . C A P. X.
3ό ΟΥness,id cst, perspicientia est,aqua dicti uturimSi, Cap. id est,perspicientes vel intelligentes. Et opponitur α σόα id est, hebetudo,a qua vocantur αφεssi, id est, hebetes dc tardi. 3 Synesis differt a scientia:quia scientia est rerum ne cessariarum S aeternarum si nesis vero in rebus contingent bus spectatur,nec ad ullam ex scientis referri potest,puta nocad Geometriam,quia non Versatur in rebus geometricis: nec ad Physicam,quia non Xersatur in rebus physicis. Item differt ab opinione:quia opinio cst quarumcumque rerum : synesis in iis tantum rebus cernitur,de quibus Consultamus.
38 Prudentiae igitur est similis: quia in iisdem rebus
39 Differt tamen a prudentia : quia prudentia prae scribit quid sit agendum : synesis iudicat, an recte
619쪽
.' o Quemadmodam qui scientia utitur,ab alio dicta in- telligi ista etiam qui in iis rebus, in quibus prudentia versatur,optivione Utitur,dc recte de iis quae ab alio dicuntur,iudicat in inrit , id est,intelligere seu percipere dicitur,atque ex ea perspicientia, quae in scientiae Usu cernitur,fictum est, Vt -- δε- etiam iis attribuatur, qui recte in dictis rebus opinione
De sententia. Cap. II. i CEntcntia quinque modis accipitur. I. Pro animio conceptione ut in eo prouerbio, 'uot capita tissententiae: dc apud Lethorcs,ubi controuersiam quandam ponunt cx scripto de sententia. II. Pro co,quod verbis significatur: ut cum dicimus hanc esse verborum sententiam. III Pro morali axiomate: veluti, Obsequium amicos eritas odium parat. De qua Quintilianus lib. 8. cap. I.& Aristoteles Rethor.lib. 2. cap. Σ1.Vbi eam definit, enunciationem uniuersalem dc rcbus c-ligendis aut fugiendis, quae sub actionem cadunt. IV. Pro iudicis pronunciatione, ut C. de sentent. dc inter loc. omia. iud. V. Pro recto iudicio viri boni SI aequi. in qua significatione hic accipitur. 1 Haec a Graecis vocatur γνι DC cuius species est συγ- γωμui, id est, venia: unde dicimus virum bonum dia aequum csse rti Diem,id est, propensum ad veniam in quibusdam tribuendam nam venia supponit culpam praecedentem:Vnde Ovid. lib. 2.Trist. Sed nisi pecca sem, auid tu concedere posses 'Materiam veniae sors tibi noura dedit. Sententia vero sine culpa praecedente esse potest.
Communia de prudentia snesi sententia, r intestigentia. C*ῖ Mnes hi habitus, prudentia, syncsis, sentcntia,
intelligentia in rebus particularibus vcrsan- tur: quoniam ad actiones pertinent, quae sunt rerum singu- Iarium.
620쪽
L I B. V I. ci7 Ide. que videntur esse a natura:praesertim quia per
aetatem id temporis cursum acquiruntur. quod de sapientia dici nequit: quia eget doctrina te disciplina.
gnitio propositionum uniuersalium: quatenus autem spectatur in demonstrationibus practicis, est cognitio particula rium: quia in syllogismis practicis non solum conclusio est particularis,sed citam minor propositio. Veluti, B cllum ad uersus finitimos est malum : atqui hoc bellum cst contra finitimos: ergo cst malum. Item maior propositio pcr inductionem probatur ex particularibus: vcluti, Bellum Theba- horum contra Phocςnses, & bellum Atheniensium contra Thebanos fuit hialum: ergo omne bellum contra finitimos fuit malum.
C A p. XIII. De ρ Zentiae se sapientia uti te praenantia.
quia est perfectio intellectus contemplativi a deo ut hominem beatum essiciat , sicut lanitas essicit
dum: quia ut virtus moralis rectum finem proponit, ita prudentia inuenit media, quae ad eum finem conducunt. II. Vt prudentia sine virtute morali esse nequit, scd tantum est solertia aut versutia snam solertia est facultas: cui si adiungatur bonus habitus, vocatur prudentia: si imalus habitus, versutia vel calliditas nominatur j ita virtus sine prudentiacile non potest.Virtutem intellige proprie dictam,id est,habitum moralem,non virtutem naturalem, quae a natura tri buitur,ut cum dicitur aliquis natura propensus ad liberali talem,alius ad temperantiam,alius ad sortitudinςm,alius ad aliam virtutem. nam hae virtutes sunt imperfectae, nisi pcrhabitum perficianturi habitus autem non cst sine prugentia i quia per prudentiam supra definitus fui . III. Priscit in tellectum practicum.
nam alij ad alias virtutcs natura sunt propensi. sed moralcs Ilii