장음표시 사용
621쪽
non sunt separatae: quia non sunt sine prudentia, ed omnes prudentiam comitantur. 49 Sapientia prudentiar praestat. I Quia praestantio rem animae facultatem perficit: etenim sapietia est in intellectu contu plativo, qui selus ex sentcntia Aristotelis est immortalis de diuinus: prudentia vero est in intellectu practico.Vide cap. penuit. libri decimi. I l. Quia sapientia versa tur in rebus diuinis:prudentia in rebus humanis, supra axio.
so Quare prudentia Politica ceteris quidem practicis tam activis quam effectivis facultatibus imperat, ut di ctum fuit lib. i. cap.r. non tamen imperat sapientiae,scd tan istum curat, ut sapientia in ciuitate floreat: quemadmodum non imperat Deo aut theologiae, sed curat ut Deus in rcpublica colatur SI Vcra De triplici habituum o dis snonum moraliam senere. Ri A sunt in moribus fugienda , v tium, incontinentia, scritas & tria illis contraria laudanda, virtus, Continentia, M virtus heroica. quamquam pauci sunt heiocs, de pauci scrino seu belluino h bitu praediti
i Heroes sunt, qui propter excententiam quandam Virtutis omnibus hominibus antecellere videatur: ideoque a veteribus diuinos. honore S
622쪽
honores sunt consecuti, ut Hercules, Theseus, Romulus, Caesar.3 Beliuina feritas reperitur I. Apud barbaros: quales sunt noui orbis incolae,qui humanas carncs Vorant,dc a lia hominibus indigna faciunt. II. In iis, qui propter mor bum vel mutilationcm aliquam evadunt immanes Sci feri III. In iis, qui vitiis ceteros mortales superant, Vt venefici illi, qui se diabolo dedunt, de eius ministri ad mala perpetranda fiunt,sii vera sunt quae de iis circumferuntur. s Continentia dc tolerantia a virtute, item inconti
nentia dc mollities a vitio differunt, ut dispositiones ab li bilibus,sicut ex sequentibus intelligetur. V C A P. I I. 3Tα φανορυδρα, id s. quae vulgo tribuuntur dissositio ia
, i Vae de continentia dc incontinentia vulgo dicun- tur.haec fere sunt. I. Continentia S incontinentia in rerum bonarum, incontinentia vero de mollities in rerum sit alarum numero sunt. II. Continens permanct in eo,quod ratio praecipit: in cotinens ab eo desciscit. III. Tam incontincias quam continens sciunt voluptates δί cupidita tes quasdain esse malas:sed hic nihilominus eas sequitur, ille autem ab cis abstinet: quia ille , ratione reuocatur, hunc Vero animi perturbatio trahit, &quouis impellit. IV. M gna est inter continentiam ac temperantiam assinitas: adcoVt cum,qui temperans sit, etiam continentem esse statuant: cum vero qui sit continens,alij temperantem esse assirmant. alij negant. V. Similiter tanta est incontinentis N intem perantis similitudo, ut quidam utrumque pro codem accipiant alii vero inter eos di stinguunt. VI. Eum qui prudens sit, mod5 continentem esse assirmant, modb negant.SVII. Continentes oc incontinentes dicuntur aut voluptatis, aut irae,aut honoris,aut lucri.
Dubitationes. Vaeritur, an incontinens aliter agendum sentiar, Cap.
atiam ipse agat. Variae sunt hac de re opiniones. I iii
623쪽
I. Socrates cxistimauit omnes peccare per ignorantiam: scientiam enim cise habitum ita firmum & ccretum, ut nihil
sit in homine, quod ei repugnare possit. Sed haec sententia
repugnat manifestae experientiae : multi namque ea agunt, a quibus csic abstinendum non ignorant, Vt Medea, quae apud Ovid. 7.Mctam. Video, inquit ebura=roiaque, Deseriora sequor.
II. Alii dixerunt in continentem non agere contra suam scientiam, sed contra suam opinionem: quia opinio est imbecillior , quam scientia. Haec quoque lententia falsa est: cum quia si in leui opinione incontinens ob vehementus
cupiditates non permaneret, Venia dignus esset: tum etiam quia nonnulli non miniis opinione mouentur, quam alij certa scientia,insta cap. prox. partic. . quod exemplo I cracliti confirmari potest, dc multo magis aliorum adeo existi mantium omnia esse in continuo fluxu dc incerta, ut rcprehenderint Heraclitum dicentem non posse idem his asseri: Censuerunt enim ne quidem semel vere dici poste: ideoque non loquebantur, sed digitum moueb. int, ic sic Aristotcle lib. 3.Metaph. cap. s. IlI. Alij dixerunt in continentcna agere prudentia repugnante. Cuius ibit tentiae falsitas ex co apparet, quod cundem faciunt prudςntem dc incontinentem: inc ponunt prudςntem male agere , quod iupra traditis
Vtrum incontinens peccet silens v ignorans.
C p. 3. 7 Eprobatis aliorum sententiis, Aristoteles aliquot 1 distinctiones explicat, cx quibus apparzr, quomodo fieri postix vel non possit, ut sciens peccet. I. Distinguitur inter habitum M adium .nam habens scientiam, Vel ea v-titur, Vel non utitur. absurdum igitur est, si utens scientia peccare dicatur. sed nihil prohibet,quo minus sciens pcccci, quia scientia non utitur. II. Distinguitur inter maiorem propositionem,quae est uniuersalis,& minorem,quae est par ii Cularis. nam contingere potest, ut uniuersalem sciat, particularem actu ignoret,vel utramque sciat, sed tantum via uersali
624쪽
uersali utatur, non particulari, qua est proximum princi pium actionis. ut autem intelligatur, quaenam particularis propositio uniuersali cognita possit vel non possit ignorari: notandum est,alias spectari in ips agente,alias in re psa extra agentem. Verbi gratia, sit maior propositio uniuersalis, Omnis homo iuste agere debet sub hac continentur duae mino res particulares,a quibus efficiuntur duae conclusiones. nam si addatur',insum homo, concludetur mihi csse iuste agen dum . si vero adiiciatur,hoc esse iustum, puta reddere domi no rem in littore maris inuentam: concludetur, hanc esserem reddendam.illa igitur propositio,ego sum homo, non potest ignorari: quis enim ita ieiplum ignorat: sed altera potest actu ignorari, licEt uniuersalis, sub qua continetur, cognita sit. Quid ergo vetat, eum, qui scit iuste agendum csse, non reddere rem domino,quam in littore inucnit, atque ita iniuste agere: vel quia nescit hoc cile iniustum, vel quia hac
scientia non utitur.Vide Prior. Anal. lib. 2. cap. 2I. &Post.lib.
i. cap. i. III. Scientia vel impeditur, puta somno, ebriuate, morbo,uci non impcditur , ut4n homine vigilante M mentis compote. Quocirca ficri potest, ut sciens peccet: quia scientia impeditur aliqua ex dictis affectionibus, xci vchc-
mentibus cupiditatibus,sicut viro incontinenti accidit.nam ira,amor, &aliae animi perturbationes, si vehementes sint, non minus rationem conturbant, quam chrietas, re aliae s- miles causae: quod ex eo confirmare licet, quia etiam corpus
mutant, α quosdam ad infamiam redigunt Si obiicias in continentcs posse isententias a scientia ductas pronunciare: respondcbo,cos esse similes pueris,& histrionibus poetarum carmina bic sentenxias recitantibus, etiamsi fidem eis non habeant,vel cas non bene intelligant. IV. Distinguitur in ter facultatem animae rationalem,& concupiscibilem. nam aliud ratio dictat,aliud cupiditas appetit: quia rationis obiectum est veritas dc honestas: cupiditatis autem iucunditas seu voluptas: quae obiecta saepenumero re ipsa separantur,ita ut aliud sit honestum, aliud iucundum. Utraque igitur ani mae par cum vim mouendi habeat, hominem ad agendum
de ad suum obiectum impellit: nempe ratio ad id quod est honestum, cupiditas autem ad id quod est iucundum. D nique quod Hippocratcs de corpore,nos de anima pro nutari
625쪽
ciamus. sicut enim illo ait,si homo esset simplex, id est, si ex
uno, non ex quatuor cicinentis constaret, non doleret: ita
nos dicimus,si homo esset simplex,id est, si unam facultatem animae haberet, non peccarct. Vt hanc doctrinam exemplis illustremus, Adamus sciebat obtemperandum esse Dei praecepto , ac Deum prohibuisse ne pomum comederet, ide5que non fuisse pomum illud comedendum: sed ex altera parte videbat pomum illud esse iucundum dc suaue: proin de illud appetebat atque in eo appetitus praeualuit,esim alio appetitus, alio ratio cum traherct. Similiter Medea sciebat non esse prodendum Iasoni vellus aureum: sed amor & pulchritudo lasonis cam ad proditionem impellebat: idcirco varias in partes distrahebatur , & vere dicebat apud Ovid. Metamorph.
aliudque cupido. Mens acutasuadeat video melior proboque Deteriora siequor.
Porro nemini mirum vidcri debet, quod appetitus rationi repugnet: quoniam appetitus,ut paulo ante dixi, non spectat honestatem,scd iucunditatem, in quam fertur tamquam in proprium obiectum: Ac saepe contingit,ut id, luod est iucundum, minime sit honestum. Ex dictis concludo, scientiς nec scientiam esse contrariam,nec opinionem,sed cupiditatem. 8 Quia incontinens cupiditate ductus,contra ratione agit,id est, quia ratio a cupiditate separatar: perspicuum est,
bestias,quae ratione carent, non posse vocari incontinent S.
9 Incontinentem poenitet,cum satisfecit cupiditati: quia tunc cupiditas non agit: proinde remoto cupiditatis impedimento,ratio libore operatur, quae a male agendo re uocat. quod enim dormienti affert expergiscentia, aegroto conualescentia ebrio Vini digestio,idem in incontinente enficit expicta cupiditas. ctenim in his omnibus, remoto impedimento,usus rationis cernitur.
' C A P. V. sit aliquis simpliciter is absolute incontinens in .
quibus versetur. . Io Ontinens M incontinens proprie 55 simpliciter
accepti versantur in iisdem voluptatibus, in quis
626쪽
bus temperans M intemperans,id est,in voluptatibus corporeis,quae ex cibo,potu,& rebus Veia Creis percipiuntur. ceteros non vocamus absoluic de stiripliciter continentes vel incontinentes: sed per similitudinc in , & cum adiectione ali qua,veluti incontinentes irae,uci lucri,vel honoris. ii ' Si utiliter bellu inarum vel morbosarum voluptatum de cupiditatum non dicuntur proprie continctes vel incon Cap. I. tinentes,sed per similitudinem,& secundum quid.Belluinas voluptates appello,quibus Ob deprauatam x vitiosam nat ram barbari delectantur,veluti qui crudis aut humanis casenibus vescuntur. morbosas vcrb eas voco,quaru causa est vel morbus corporis, Ut cum mulier praegnans carbones dc calcem comedit, vel praua consuetudo, ut in iis, qui pilos e-ucllunt,& ungues rodunt: 'C A P. VI. D stactio inter continentemsimpliciterio quo dum incontinenter metaphorice eu secundum quia. ia TNcontinentiam cupiditatis turpiorem esse quam in- Cap. 1 continentiam irae,probatur, I. Quia iratus quodam
modo rationem sequitur: ratio namque iniuriam ostendit, ob quam iratus commouetur,perinde ac si ratio ulcisci iuberct. itaque rationcm audit,sed negligenter SI confuse,ut min. istri praepropera, qui priusquam totum iussum cxaudiant, cxiliunt, id et quc aberrant: dc ut canes qui strepitu audito prius latrant,quam alicia derint an sit amicus, nccnc: cupidi ias aut cin nullo modo rationem audit. II. Quia ira est magis naturalis,quam cupiditates illae immoderatae, quas incontinens per c luitur. III. Quia cupidi fallunt,& insidiantum vnde V cnus a Graecis votatur e brii orae,id est,dolosa seu dolos nectcns irati autem minimc insidiantur. IV. Quia cupidus
mouetur voluptate,quam expetit: iratus autem dolore acceptae iniuriae: proinde hic est tolerabilior. is S Inter feras bestias 5c homines vitiosos hoc interest, quod ille ratione carct, hi ratione deprauatam habet, qua ad male agendum abutuntur. ergo seritas est horribilior, quam
vitium: quia feritas est,sine ratione, vitium cst cum ratione, quamuis corrupta. sed feritas miniis nocet, atque est infirmior: quia caret principio, id est, ratione. Quocirca multo
627쪽
maiora mala proficiscuntur ab homine improbo, quam
CAP. VII. Di ructio habituum, o Hssitionum,quae in voluptatius tarpo
i Ontinens superat cupiditates, , quibus multi a vincuntur: in continens trahitur & supcratur a cupiditatibus,quas multi cohibent: tolerans resistit dolor bus a quibus multi vincunturi mollis est inferior doloribus, quibus multi sunt superiores. Is Temperans & intempcrans agunt ex praeesectione: incontinens & mollis agusti sine praeelectione. 16'Vt continentiae incontinentia: ita tolerantiae mollicies opponitur. 17 Continentia cst meliosiqu1m tolcrantia.
is N Delitiae sunt species mollitici.nam delicatus cst,qui pallium texempli causa in trahit, ne in co attollendo mol stiam aliquam subeat: i' Γ Ludo deditus,non est intemperans, d mollis & d licatus: quia ludus est animi remissio A cessatio quaedam seu
requies a laboribus.1o Incontinentiae duae sunt species,temeritas,& imbe cillitas. temerarij sine deliberatione confestim rapiuntur aperturbatoribus: quod maxime contingit acuta vel atra bili laborantibus: nam illi propter celeritatem, hi propicr vclio mentiam non cxpectant rationem, scd id sequuntur, quod statim apparet.imbecilles autem in iis non permanent, quae deliberata fueriit. atque hi sunt illis deteriores :quoniam illia vehementioribus cupiditatibus superantur,& quidem sine deliberatione antegressa.Quapropter ut turpius peccant,qui armati a paucis hostibus vinclitur,quam qui inermes a multis superantur: ita turpior est incontinens infirmus, quam in continens praeceps Sc temerarius. CAP. VIII. Di tinctio intra erantse,ct incontinentas. Meti TN continens M intemperans disserunt,atque intem-Iperans est deterior incontinente nam. I. In conti'
628쪽
nentem poenitet,intemperantem non poenitet: ideo pue intempcrantia est morbus quidam animi continuus: inconti nentia vero intermissionem habet. II. Intemperans peccat, Sc voluptatcm persequitur,ctiam si nulla aut leui cupidi tale afficiatur: incontinctas autem a Vchementibus cupidi talibus rapitur. III. Intemperans non cst sanabilis, incon
tinens sanari potest quia in illo ratio cst corrupta, in hoc est integra. IV. Intemperantia est vitium latens, quia interuperans tibi persuadet ita este vivendum,Vt ipse vivit: incontinentia non latet,quia ut supra dixi incontincns videt m liora probatque, licet deteriora sequatur. V. Intemperan- tia est vitio litas, & intempcrans est malus & improbus: incontinens veris est semimalus.
CAP. IX. De proaeresi continentis,o mcontinentis.
REcta ratio & recta praeclectio est, in qua conti-Cap. 'i
nens pcrmanet superati S contrariis voluptatibus, incontinens vcro non permanet. sed qui in praua sententia obfirmatus cst , pertinax potius, quam incontinens est
appellandus. Σ3 T Pertinacium alii sunt ἰδιογνώιυνες, qui proprias sententias habent, ac similiores sunt in continentibus, quam continentibus:alij indocti de rustici. 14. Qui iusta de causa sententiam mutant, non sunt vocandi iniusti, ut Neoptolemus, qui ab Vlysse pcrsuasus, Philocteti mentitus fuerat,fingens se cum in patriam reducturum,cum Troiam reducerct.Vnde Philo tes,agnito Rlysse, quem summo odio prosequebatur, relictis Neoptol mo sagittis,in suum antrum reuersus est, Neoptolemi perfidiam diris prosecutus.at Neoptolemus,facti poenitentia ductus quod Philoctetem immeritum sesellisset, sagittas inu to Vlysse ei restituit,& blandis verbis,ut ad Troiam nauig
ret,persuasit. CAP. X. Quatrem vera sunt,quae vulgo continentibis o incontinentibus tribuuntur.
629쪽
Cap. Io. Ncontinens magis quam par est, voluptatibus duci Itur. ci contrariuS, nomine caret, qui minus, quam oportet, Voluptates curat. inter hos medius cst contincias. at que hic est laudandus: illi duo, vituperandi. 16 Continens voluptatibus corporeis assicitur, his que praeter rationem delectatur, quamuis ratione duce ab cis abstineat:temperans vero praeter rationem voluptatibus nec assicitur,nec delectatur. 27 Prudens non est in continens: sed solers potest es.se incontinens. Differentiam prudentis A solertis videsu pra libr. 6.axio in. 7.C A P. . X I. Reliqua de continentia o incontinentia. 18 Z sontinens magis,in continens minus, quam pleri que , in recta vatione dc rccta sentcntia per-
19 Sanabilior est in continens temerarius, qυam in continens imbecillus. item sanabilior cst in continctis consuctudine, quam incontinens natura. cichim consuetudo catenus nullo modo, aut non facile sanari potcst, qua tenus similis cst naturae. unde dici solet,consuetudinem es se alteram naturam.
630쪽
Os et haec, de amicitia disserendum est. Cap. t. I. Quia cst res coniuncta cum Virtute. II. Quia in vita humana est necessiria. Vnde M Tullius in Laelio, Solem, inquit,
de mundo tostere siderisur,qm amicitiam e vita
tollant. III. Quia est res honesta S laudabilis. ide6que pi QS πους, dc φιλοῦ φίλους laudamus σανΘ ους,qualis 6Timon Atheniensis,Vituperarius.1 Utilitas amicitiae cst multiplex. I. Vtile est habe re amicos tam in scςunda fortuna, ut sint, in quos beneficia conferantur,x qui ab inuidis S inimicis nos tueatur, quam in aduersa,vi opem M solatium ferant. II. Amici utiles sunt tam iuueni,propter aetatis lubricum,Vt ab amicis moneatur,ta, si quando labatur per aetatem, ab aliis corrigatur, quam seni, propter imbecillitatem, ut amici ei ministerium praebcant, dc in actionibus subcundis defcctum senilem suppleant: item iis, qui sunt in florenti aetate, quo facilius honestas actiones edant. qua ratione Diomedes apud Home- .rum, noctu Troianorum castra speculatum prosccturus, socium sibi adiungi petit. III. Amicitia ciuitates & respublicas continet,& conseruat. nam concordia cst amicitia quaedam, quae, ut in republica storcat, magis legislatori curae est, quam ut iustitia colatur. Valeat cnim Machiauelli error, di iacrardia in republica probatis. Loge alia cst bonorii auctorum Kkhk Σ .