장음표시 사용
631쪽
sententia. Cic. in Laelio,iae domus, inquit,transabilis, quae tui firma ciuitas est,qua non odiis atque disitans fundisin possit euerti. Aristoteles quoque discordiam censet esse reipublicae morbum dc ut Agesilaus probabat iustitiam praestare sertitudini: quia si omnes sint inrtes, nihilominus est opus iustitia:si vero omnes sint iusti, nihil opus est λrtitudine. 3. Topic. cap.2. parti c.7. Plutarch. in apopht. Agesilai, apopht. Π. ita probat Aristoteles amicitiam csse praeferendam iustitiae: quoniam amici non egent iustitia, cum sponte sua dc dilectione impulsi sibi inuicem prosint, non noceant: iusti vero egent amicitia. Cave intelligas magis amicitiae,quam imustitiae rationem habendam, ita ut amicorum causa quiduis ctiam iniustum facere oporicat. nam amicitiam militati, non honestati esse praeserendam,recte docet Cic. 3. de Ossic de idem in Laelio, Ab amici inquit, honesta petamuso amicorum causa honesta faciamin. 3 Amicitia a natura proficiscitur,& naturaliter constat inter parentes & liboros, cum in omnibus animalibus, tum potissimum in hominibus. Itaque recto M. Tullius in Lael io, A natura, inquit, mula miritur potius quὰm ab imo iussita e
C A p. II. Dubitationes de amicitia. E amicitia dubitatur, I. Virdm sit inter smiles,l quia simile simili gaudet, ac simile ad simile tela dit,& vi est in prouerbio) gracculus ad gracculum : an inter dissi niles,quia ivt alio prouerbio dicitur figulus figulo inuidet, & ager aridus non siecitatem, sed pluviam expetit. II.
Vtrum amicitia si tantum inter pares,an etiam inter imp resint inter regem de subditum. III. Vtrum sit unum,an pi ra amicitaae Senera.
AE-id' amabit quidque amicitia, or amicus..1. Riplex est amabilis diuiso. I. Amabile est vel li 1 nestum,veIhicundum,vel utile. sed quod est utile,id eI ad honestatem consere, vel ad voluptatem. ideoque duo sunt
632쪽
sunt tantum amabilia pcr se M tamqtiam ultimi fines, videlicet honestum,Sc iucundum. II. Aliud est simpliciter amabile, nempe quod est simpliciter bonum : aliud est huic vel illi amabile, nimirum quod est huic vel illi bonum. III. A liud est verὰ amabile, quia est vete bonum: aliud videtur mabile,quia videtur bonum.
uinarum humanarumque rcrum cum beneuolentia & ch ritate consensio. Ab Aristotele auic in definitur,beneuolentia mutua non latens. nam si duo se inuicem diligant, sed
neuter ab alio se diligi sciat: hi non sunt inter se amici, sed tantum bencuoli. C Ap. IV. & V. Amicitia in tria genera diuisio,ct eorum generum inter se costasio. Vemadmodum tria sunt amabilia, honestum, Vti- Cap. ale iucundum: ita tria sunt dilectionum N amicitia- 4. rum genera. nam alij propter honestatem diligunt, ut qui
virtutem colunt: alij, quia utilitatem aliquam consequuntur aut spectant, Vt mcrcatores societatem contrahcntes: est, quia voluptatem percipiunt,ut amator Zc amasia. 8 Age haec amicitiarum genera inter se Conseramus. I. Honcsta,est amicitia per se .utilis, vel iucunda, est ex accidenti. nam mercator non amat socium per se, quia moribus
eius delectetur sed propter utilitatem, quam ex co percipit: M amator non amat amasiam per se,sed propter voluptatem. Denique nec ille socium , nec hic amasiam verE & omnino amat,sed potitis semetipsum, M suam utilitatem, aut voluptatem. II. Honesta,cst firma dc constans, non obnoxia fusi picionibus:reliquae amicitiae admittunt suspiciones & querelas ac facile dissoluuntur: praesertim quae sunt mixtae, climscilicet alter lucri causa,alter propter voluptatem diligit:v luti,si amator ex amasia voluptatem, haec ab illo pecuniam percipiat. raro autem contigit, ut idem eundem simul pro-lter lucrum & propter voluptatem diligat. III. Amicitiaonesta,cst perfecta, non tales amici sunt sibi inuicem boni, utiles,dc iucundi: reliqui sunt tantum utiles, vel tantum iucundi. IV. Honesta reperitur tantum inter viros bonos,
633쪽
longo usu inuicem cognitos: ide. que rara est,& ut ait Cicero in Laelio; ex omnibus seculis Vix tria aut quatuor nominan ur paria amicorum: Vtilis maxime reperitur in lumbus, de in iis qui lucro sunt dediti: iucunda ma j me reperitur in iuuenibus. V. Qui propter honestatem vel iucunditatem sunt amici, simul viuere cupiunt: qui vero propter utilita tem ,hoc non cxpctunt,nisi hoc eis aliquam utilitatem afferat. VI. Honesta cst maxime omnium amicitia, dc est opti ina, rcliqua: per similitudinem Vocantur amicitiae. cum e nim in amicitia perfecta sit honestas, utilitas, δί iucunditas: altera amicitia est ei similis ratione Utilitatis, altera ratio ne iucundi tis. 9 Insanus amor sic enim nostri vocant, quem Graeci appcllant) est species amicitiae iucundae. Inter ciuitates autem foederatas est amicitia utilis.. C A P. VI. Diuinctio habitus,actus,or assectionis. io πNter alios est amicitia actu, ut inter eos qui simul vi Iuunt: inter alios tantum habitu, ut inter dormi cntes, vel absentes. nam absentia usum amicitiae tollit: amicitiam vcro ipsam non tollit, nisi diuturnitate obliuionem inducat. Vnde ortum cst prouerbium, Neglectum aEoquium multos aesi
Π Maxime proprium est amicorum, simul vivere: Iioqui, nisi simul vivant, benevoli potius videntur, quam amici. ri Dilectio da amicitia differunt. I. Quia dilectio est assectus seu passio, amicitia cst habitus. II. Quia diligi mus ctiam res inanimas, quibuscum amicitia non constat.13 vi amicum diligit, suum bonum diligit. nam micus est rcs bona ci,cui est amicus. C A p. VI 1. De qualitate, o numero amicorum.
Cap. il Α Micitia militis reperitur in hominibus austeris M
scivi us : qui hi conuictu & hominum congressu
634쪽
atque consortio parum delectantur: magis autem reperitur in iuuenibus. si Multos habere amicos socundum persecta in amici tiam non possumus,quemadmodum codem tempore mul tas in sano amore prosequi non possumu6 : multis enim pia cere difficile est.atque cxpericlitia dc zcmpore cst opus, ut a mici se inuicem cognoscant, sine qua cognitione non cst: vcra amicitia.sed propter utilitatem vel iucunditatem multos amicos habere possumus: quia multi sunt ciusmodi, ut utili , talem vel iucunditatem afferant .nec opus est diu cum eis viaucre,sed breui tempore corum ministcria absoluuntur.
Contio amicitiae viii Qr iucundae. is Α Micitia utilis,& iucunda differunt. I. Quia haec est magis amicitia. II Quia haec magis reperitur in hominibus nobilibus de ingenuis rilla vero hominum forensium de mercatorum propria Videtur. 4II. Quia viri catus eget amicis propter iucunditatem, non propter v-tilitat cm.i 7 Viri principes,& qui in potestate sunt, aliis amicis utuntur ad voluptatem liis ad utilitatem : quia delectantur facetiis,& lusibus,potius quam Virtute: viris autem solertibus utuntur ad negotia gercndam ec facit E contingit,ut idem ad risum excitandum & ad agendum sit aptus. Ceterum vir bonus δί prudens simul cst iucundus ei qui virtutem amat,ia 6 tilis ei qui utile ab honesto non seiungit. CAP. IX. De amicitia inter inaequales. 18 A Lia est amicitia inter pares,ut inter statres, & so- Cap. 7.uridates, alia inter impares,ut inter patrem A filium, inter senem de iuuenem nter virum-Vxorem,inter princiapem dc subditum. 19 Non solum hae amicitiae diuersae sunt, ut patris c ga filium, & mariti erga uxorem : sed etiam patris erga fi lium , de filii erga patrem. Similiter mariti erga uxorci
635쪽
M uxoris erga maritum .Eadem est aliarum amicitiarum ratio. Itaque non sunt eadem ossicia utrimque expetenda, vel praestanda: ncc inter has personas seruada est qualitas arithmetica , sed geometrica. nam nactior oc praestantior vel utilior magis diligi debet,& unicuique pro dignitate tribuen dum cst. ΣΟ Aequalitas aliter spestatur in iure,aliter in amicitia. ius enim distributivum,quod aequalitatem geometricam Obseruat, est prius iure commutativo,quod aequali ratem arith mcticam adhibet, ut lib. s. expolitum fuit. sed amicitia inter pares, quae aequalitatem arithmeticam rcquirit, est prior quam amicitia inter impares , quae aequalitatem geome tricam exigit,nam quo magis impares sunt, eo mimis amicitia inter cos locum habet. dc si maxima sit inter eos distantia,ut inter regem M vilissimum hominem,amicitia non
eti Vnde quaesitum est, an amicus amico omnia bona cxpetere debeat. dc sane catenus expetcre dcbct, quate nus amicus maneat . nam sibi maxime quisque bona cupit: amicus autem cst rcs bona. Quocirca nemo expetere de bct amicum ita promoueri A cxtolli, ut amicus esse desinat.
12 Amicitia honori praestat: quia amicitia est expc tenda per se, honor propter aliud. nam alij 1 viris potcntibus honorem cupiunt, hinc sperantcs se ab eis consecuturos, si qua re eguerint: alij , viris bonis Sc prudentibus, qud magis intelligant se esse viros bonos & virtute praeditos.
Cap. s. ' Quamuis plerique diligi malint, quam diligere,
quasi eo modo honorentur:ideoque plerique assentatoribus delectenturiquia assentator videri vult magis diligere,quam diligatur tamen amicitia magis in eo consistit, ut quis dii gat , quam Vt diligatur. Vnde matres liberos suos infantes diligunt, quamuis sciant se ab eis inuicem non diligi. Vir tus igitur amicitiae in dilectione consistit, id cst , ut quis diligat, & merito laudantur ipiti ui,qui amicos diligunt. 2 'Inter personas contrarias micitia cst, I. Rationς utilitatis. exempli gratia inter diuite & pauperem, inter domctum M indoctum. nam quo aliquis eget, id ab amico acci pit : δί pecuniam, vel doctrinam, vel aliud ei rependit, P ta honorem Sobsequium, II. Ratione voluptatis, Vtin'
636쪽
11 Ridiculi sunt amatores, qui aeque amari volunt, atque ipsi amant. ctenim nisi sint aeque amabiles, non sunt aequis amandi: quia pro dignitate M pro meriti; se undum analogiam geometricam cuique tribuendum cst, ut supra
CAp. X. Amicitiamquemadmodans se ius,in vitae communione, in litica contineri Σ6 TN omni communione ac societate tam ius quEm a- Lmicitia spectantur. amicorum enim species sunt, si mul nauigantes, commilitones, socij, ciues, dc cet. & quatenus cst vitae communio,catenus est amicitia: proinde verum cst prouerbium,quae sunt amicorum,ea esse communia. non tamen omnia omnibus communia sunt: sed aliis omnia, ut fratribus, S sodalibus: aliis quaedam. Et rursus hi differunt, quoniam aliis plura, aliis pauciora communia sunt, prout maior vel minor est amicitia.
27 Quemadmodum omnis communio sub politica
communione continetur, ita omnes amicitiae sub amicitia politica compreheduntur. atque haec cit propter utilitatem, quae ad totam vitam pertinet: idcirco legislatores ius esse aiunt, quod publice utile est: reliquae vero aurici parti ni sunt ob aliquam particularem utilitatem, verbi grati commilitones se coniunxerunt, ut ciuitatem expugnarent, Vel hostes repellerent, vel ob aliam similem causam. similiter qui una nauigant, scopum habent cam utilitatem, quam ex nauigatione iperant partim ob iucunditatem, ut corum qui una opulantur,& saltant partim ad honcstatem, ut intcr studiosos in eodem collegio habitantes.
Ren publicarum oeconomiarum varia genera.
18 Erum publicarum genera multa sui, nimirum tria Cap.rο. t bona,regnum,aristocratia,timocratia: δί tria malaeis opposita, nempe regno tyrannis, aristo cratiae oligarchia, timocratic democratia. Ad communem utilitatem,in regno
637쪽
unus,in aristocratia optimates, in timocratia ciues imperat.
Ad propriam veri, utilitatem omnia referunt, in tyrannide virus,in o ligarchia diuites,in democratia plebs. Optim arci ' publicae seruia est regia viti, deterrima tyrannis: quia pessimum optimo opponitur: medium inter bonas rcspublicas locum tonct aristocratia,inter malas oligarchia: minime bona est timociatia: mininis mala,democratia. C A P. XII. Amicitia ram genera ex iuersis rerumpublicarum es oeconomi rum geMeribus simia. Cap.II. 29 et 3 X variis rerum publicarum generibus & variis c conomiae partibus varia diuersa oriuntur amicitiae gcnera:& eatenus sunt amicitiae,quatemis etiam ius incis reperitur.3o Similes autem sunt, I Amicitia inter rcgem subditos,& amicitia inter parentes & liberos. Vnde Iupitcra poclis tedi pater nominatur. Hi similes sunt pastoribus unde Homerus Agamemnonem Vocat pastorem populo rum. II. Amicitia aristocratica, SI quae inter virum &vxorem consi stit. nam vir Xori praestat,ut optimates reliquis ciuibus. III. Timocratica, sodalitia,S fraterna quoniam omnes hae sunt inter personas aequales. si Quo deterior est respublica, cb min is in ea est micitia. Itaque magis est amicitia in democratia, quam in oligarchia,& magis in o ligarchia,quam in tyrannide, in qua vix aliquid amicitiae inest, quemadmodum nec intcr domi num seruum amicitia consistit, nec inter opificem dc in strumentum: seruus enim est instrumentum quoddam animatum. cst tamen cum scruo amicitia, quatenus est homo. nam iura quaedam omnibus hominibus communia sunt. Et recte iurisconsultus ait naturam inter omnes homines cognationem quandam constituisse. D. de iustit.& iv. l. 3. Cicero in Laelio,ita nos esse natos,scribit,ut inter omnes esset societas quaedam: maior autem, ut quisque procine accede ret. Itaque ciues, inquit potiores sunt, quam peregrini: pro' pinqui,quam alieni.
638쪽
Amicitie Dusio sumpta ex diuisione communioris. A Micitiarum aliae magis natura constant, Vt inter Cap. I 1. cognatos, necnon inter sodales, quos morum similitudo coniunxit: aliae pacto A conuentione, Ut ciuium, tribulium,simul nauigantium,S hospitum. 33 'l Quae inter cognatos intercedit, multiplex est: sed - Omnes a paterna pendent. hinc fraterna oritur:hinc aliorum cognatorum amicitiae,quorum alij sunt propinquiores,M M-chius Comun t i,alij remotiorcs,lc leuius coniuncti . nam patruus est prior consobrino, consobrinus sobrino, sed omnes. ideo cognatione δί naturali amicitia iunguntur,quia ab eodem parente profecti sunt. 3 Hae omnes amicitiae sunt honestς,utiles, S iucundae: δί quo arctius est vinculum, eo secundum naturam maior amicitia esse debet. Itaque prima de maxima amicitia est intcc parcntes de liberos: secunda inter fratres:reliquae dein-ccps inter alios cognatos.
33 Parentes magis diligunt liberos, quam ab eis diligantur. I. Quia quilibet magis diligit quod suum est liberi
autem sunt parentum proprij, non parentes liberorum. II. Quia parentes magis norunt liberos,quam ab eis cognosca tur. III. Quia vetustior est parentum amicitia: confestim cnim natos diligunt sed nati suos parcntes progressu temporis diligere incipiunt. Hanc ob causam matres maxime diligunt. 36 similiter inter virum M uxorem amicitia natura constat. nam homo ad coniugium natura proponitor cit, quam ad ciuilem societatem: domus est ciuitate prior,da
37 Haec quoq; amicitia est honesta, si vir dc uxor probi sint: necnon utilis,quia sibi inuicem opem praestant, climalia sint viri,alia mulieris ossicia: ite iucunda,ut in omnibus animalibus . nam brutorum coniunctionem voluptas conciliat: hominum vero,ctiam honestas,& vxilitas. 38'Si quis quaerat, quomodo vir erga Vxorem, SI uxor erga Virum omnino quomodo amicus erga amicum se
gerere debeat: is nihil aliud quaerit, quam quod sit iplet
639쪽
C A P. X I V. De hs, quae amicitiam conseruant, et aestamni. I ues rvs autem hoc est,ut amici, qui sunt inter se aequales, Ita in dilectione, tuam omnibus ossiciis , aequalitatem arithmeticam scruciat: inaequales autem geometricam ad hibeant , ut scilicet unicuique pro dignitate M pro meritis
o Querelae vel solum vel maxime locum habent
inter eos,qui utilitatis causa amicitiam contrax Crunt. nam
qui virtutis causa sunt amici, sibi inuicem prode sse volunt: ij vero quos voluptas conciliauit se mutuo delectant. Cur au-lcm aliquis conqueratur,qubd ab amico no oblectetur, cum cum relinquere liceat,si una vivere non libet. Sed qui utili tatem spectat,semper plus cupit,quam accipiat,& conqueritur,quasi minus accipiat, quam opus habeat: alius vero tantum ei suppeditare non potest. i 's Vt fons & origo querclarum in hoc amicitiae genere palcat, notandum cst, quemadmodum ius diuiditur in legitimum de naturale ita amicitiam utilem diuidi in legiti. mam dc moralem.Legitima est,quae certis pactionibus con stat. veluti ciun quis pecuniam dat Abro,Vt opus taciat. Moralis autem nullis pactis constat, nimirum cum aliquis quas amico donat, quamuis id fortasse ficiat tacita spe antidora accipiendi. Cuius exemplum extat in l. si maiores. 11. C. de transea.dc in la. C.de condict.ob caussErgo querelae potissi natim oriuntur, cum quis quasi ob moralem amicitiam do nat,3c retributioncm cxpetit,quasi ob legitimam amicitiam
dederit quod is,qui accepit,non praestat. 1 Vitabuntur hae querelae, I. Si is, qui accepit, tantundem sponte referat,si potest si verb non potest,se debere Dieatair,dc,quam primum poterit, se parem gratiam relat rum polliceatur. II. Si ab initio spectet, a quo beneficium accipiat, de quam beneficij mercedcm ille expectet, ut hac conditione se beneficio affici aut patiatur,aut recusset. 3 An par gratia referatur, intelligi non potest, nisi beneficium aestimetur: aestimatio autem benefici j sumenda est,non ex secultate donantis,sed ex necessitate, vel utilitate
eius qui donum accipit, quanti scilicet hic beneficium mciebat
640쪽
ciebat tunc, clim acciperet, non in praesentia dum vult gratiam reserre,quia cum amicitia utilitatis causa contracta sit, merito boneficium ex utilitate accipientis est metiendum, ut scilicet latumdem inuicem praestet,aut etiam plus,si pose sic quoniam hoc est pulchrius δί honestius. In iis autem amicitiis, quae virtute constant, nullae quidem criminationes, nullae querelae oriuntur,Vt notaui xio m. o. sed ex praeclectione eius, qui beneficium contulit, beneficium est metiendum . nam praeelectio est norma quaedam δύ mensura actionum secundum virtutem.
C A p. XV. De criminationibus se rixis, .e oriuntur in amicitias i quisbus. ue πN amicitiis inaequalibus dissidia oriuntur, cum aini' Cap.r .lcus praestantior vel utilior putat plus sibi tribui de- . bcrc, quemadmodum in societatibus, qui plus confert, plus
recipit, alioqui ministerium esse, non amicitiam: contra Vilior aut pauperior censet partes amici boni esse, ut egenti amico succurrat,& qud magis quis eget,eo magis ei esse pro-
si iciendum, & plus praestandum. Nos utriusque desiderium admittimus: ita vi illi plus honoris, huic plus emolumenti
buendum,sic intelligi debet, quatenus id fieri potest. Cct rum nec filius patri, nec discipulus praeceptori parem grartiam referre potest,sed honorem cxhibens,quia nihil maius - . praestare potest,officio suo satisfecisse videtur.