장음표시 사용
651쪽
VIII. Quaedam sunt expetenda per se,etiamsi nullam voli
ptatem parerς , Vt Videre, scire,Virtute praeditum csse. quam uis enim has res voluptas consequatur,tamen cliam per se dc sine voluptate sunt expetendae. Respondeo, hac ratione tantum probari non solum voluptatem cse per se in bonis, de per se expetendam,sed etiam csse alia eiusmodi bona: nihil
autem vctat,quo minus etiam aliquae voluptatus lint tales, id est,per se cxpetendax IX. Temperans N prudens laudantur, quia voluptates vitant,intemperas vituperatur, quia eas per sequitur: ergo voluptates non sunt bonae. Respondco , non laudari temperatem dc prudentem, nec vituperari intemperantem,ed quod hic quascumquς voluptates persequ tur,ille autom a quibuscumque abstineat,sed quia hic turpes vota Iuptates, aut Voluptatum cxsuperantiam persequitur, ille autem a turpibus voluptatibus abstinet,vel voluptatum exsit perantiam vitat. X. Voluptates ossiciunt prudentiae,& inte . ii gentiae de quo maiori voluptate perfruimur, et, minus in telligere pontimus,ut ex rebus Vcnercis patet. Respondeo, non omnes voluptates obesse prudentiae,S intelligetiae, sed tantum voluptates alienas dc contrarias: Ceterum voluptas, quae cx prudentiae M intelligentiae operatione pcrcipitur,no obest sed prodest intelligentiae dc prudentiae. XI. Omne bonum est opus artis:atqui voluptas non cst opus artis:ergo v luptas non est bona. Respondeo primo per negationem maioris propositionis: quoniam ars no est ipsis actus, in quo bonitas consistit,id est, non ossicit opus bonum,sed tantum est facultatis,id est,tribuit facultatem eis ciendi. ut ars aedific toria non aedificat domum, scd docet rationem aedificandae domus. Respondeo secundo per negationem minoris: quoniam ars unguentaria, culinaria,& similes sunt artes volupta tem: ut omittam Ouidianam amandi artem .Haec tria postre .ma argumenta sumpsi ex lib.7.huius operis,uel potius ex lib.
Cap. DR aut voluptatem non esse motum,nec genera- 1 tionem: nunc addo, voluptatis non osse motum, nec
652쪽
nec generationem:quia voluptas est tota stimul, non partibi lis, taliuna autem rerum nec motus, nec generatio est, ut puncti,unitatis,aspectus. 6 T V oluptas est actionii persectio. Perficit autem, non ut habitus quidam insitus, sed ut finis subsequens: sicut eos, qui aetate florent, perficit venustas, quam Graeci ω in ap
CAP. V. De duratione o appetitio e voluptatas. Vamdiu res sensibilis aut intelligibilis talis est, laualem esse oportet, ac sensus vel intellectus probe est allectus, tamdiu per sensus vel intellectus operationem est voluptas. sed quia nemo potest continenter agere, ideo non potest ulla voluptate continenter ii iii. cum enim voluptas actionem sequatur:Vt actionis, ita ctiam 'oluptatis intermissio necessaria est. 8 Quaedam initio delectant propter nouitatem:Vnde dici solet, nia noua placaAt cogitatio ab initio in ca in nabit,& munere suo fungitur magna cum contentione,Vt cum aliquis defixis oculis rem intuetur: sed postea, sicut rc- missior& negligentior sit cogitationis operatio,ita voluptaS minuitur,l obscuratur. 9 Omnes voluptatem expetunt: quia Viuere expetiit, ac vita est fianctio siue operatio quaedam: quilibet autem inlis rebus operatur,quibus delectatur. verum cst enim vulga tum illud ab Horatio sumptum. TracDAt fabrilia fabri. .
1o Toluptates specie disturre probatur I. A diuersis Cap. s.
V actionibus : quia specie differunt actiones huma nae, quas voluptas consequitur, perficit, Mauget.Verbi gratia, sicut aliud est contemplati: aliud est aedificare, aliud .st ve nari:ita voluptates differunt,quae ex contemplatione, vel aedificatione, aut venatione percipiuntur. II. Ab eade actio ire: quoniam eandem actionem alia voluptas adiuuat, alia impedit. verbi gratia qui, magis aliquis musca delectatur, Nnian
653쪽
ed facilius,& eo praestantior musicus euadet: sed voluptas cretusu eum a musica auocabit. Huc spectat,quod ait Ouid 2.A
mor. Eleg. IS.. ω Nos,Maeter grauae Ueners cessamus inumbra, Et tener ausiuros graudias, angit amor. N
Et quae sequuntur. Idem lib. . Trist. Elta. Io. Fra re ad elo tam virii tenibal ab aevo, e Fortia verbosi natus ad arma sori titat mihi iam puero coelestia sacra placebant, Inque Iuum surrim musa trahebat opus, e c. ii 'I Aliae sunt voluptates honestie,ut ex nausi in rerum contemplatione:aliae turpes,Vt ex adulterio. . . in f Aliae sunt aliorum animalium voluptates: quoniam alia aliis rebus delectantur.quin etiam aliae sunt aliorum hominum voluptates: quia ut alia sunt dulcia dc salubria homi ni sano lia aegroto, sic alia sunt iucunda viro bono dc iusto, alia improbo de iniusto. sed quemadmodum vcre salubre ZAVere suauo est, quod tale videtur homini sano, non homini aegroto: ita vero iucunda & Vere valuptates sunt, quibus vir bonus delectatur : quati hic iit rcrum omnium norma
obitus, incne poli et etiam ei, qui per totam vitam
dormirer, ac plantae vitam degeret, necnon ei, qui maximis calamitaribus alii corctur.
i. ' Actuum alij sunt necessari j,&propter aliud opta bilcs, ut aedificatio, alii per se eligendi, ut actio secundum
i Plerique,atque ii potissimum qui in potcstate sunt,
ad lusus M corporales voluptates confugiunt, quia sun : vcrae de sincerae voluptatis expertes. 16 Beatitudinena non consistere in lusu, scd vi Iib. i. dictum suitὶ in actione secundum virtutem , probatur I. Aiudicio viri boni de honesti: sic enim ci vi tatur, cuis luc tu dicium vcrum esse notaui axio. n. II. Quoniam absurdum aest, lusum tae ultimum vitae humanae finem. quin potius cliquod
654쪽
cet id agere perpetuo non possumus, requiescendi causa ludimus, quo tacilius res serias postea agamus, sicut recte ait Anachariis. III. Quia vita beata est virtuti consciitanea:virtus autem in rebus grauibus 5c sertis,non in ioco de lusu posita est. IV. Quia res seriae sunt meliores ridiculis, ludicris, dc iocolis. Quia lusus M voluptates corporeas ctiam mancipia dc vilissimi homines participant, in quos beatitu- do non cadit. C A P. VIII. Leatitudia contemplativam esse praestare
uam actiuV praestare probat Aristoteles. I. Quia 3. contemplatio est operatio praestantissimae facultatis animae. II. Quia est diuturnior: diutius enim possumus contempla ri,quam agere. III. Quia est iucundior. IV. Quia magis est
seipSa contenta.nam actiones multis rebus indigcnt,ut i ibe- oralitas diuitiis iustitiae cxecutio potestate, conlcmplatio autem minime indiga est. V. Quia maxime per se expetitur. VI. Quia beatitu)o dc ultimus vitae humanae finis magis co- sistit in otio,quam in negotio: SI contemplatio quidem Otio similis est, actio autem negotio. VII. Quia vita activa δίpolitica competit homini,quatenus cst homo:conlcmplatiua autem,quatenus in eo est aliquid diuinum, id est litelle- .ctus contemplativus, qui solus intcr animς humanae facultates secundum Aristotelis sententiam cst immortalis: adeo ut vita contemplativa sit vita diuina, de mclior quam vita activa,quae est humana. 18 Deus itaque semper est beatus, quia semper contemplarimbruta animalia numquam sunt beata, quia nutri quam contemplantur: hominis vero beatitudo temporaria est,quia non semper contemplari potest. 19 S Vir beatus eget bonis corporis, x bonis aeternis, quatenus est homo non tamen multis eget, quia natura pax Cis contenta cst. 8
Traustii. ad libros ρoliticos. - ro rIri boni filii natura, doctrina, exercitatione ut di V ct in uit lib. I. io.: . natura est a Deo: doctrinam
655쪽
hactenus tradidimus: exercitatio,ab ineunte aetate,& per i tam vitam adhiberi debet. 1i Exercitatione ad virtutem assiicfieri, de in ossicio contineri homines non possint, nisi auctoritate legis aut vi ri iurisperiti.
21 T Post haec igitur de legibus dicendu maest. sed quiam Varia sunt rerumpublicarum gelacra, dc ad respublicas oportet leges accommodare,non reipublicas ad leges aptare: id circo prius de republica disseret e nccesse est: quod in se quentibus libris politicis faciemus. mum finem propositum habet optimat depraestantissima communio, quae Voca- . tur ciuitas: hic autem est, ut ciues sint ei probi,M virtute praediti, atque adeo bea ti,ut lib. 7. explicabitur. Σ Cum homo sit animal sociabile: prima societas δί vitae communio est inter Virum dc Vxorc prolis gignendae causa: altera inter dominu oc seruum, quonia alij natura sunt apti ad imperandum,alij ad seruiendum. Cap Ex his personis de societatibus domus seu familia constat: ex pluribus domibus vicus constituitur: ex pluribus autem vicis ciuitas constatur,quae est Persectissima conunianio.
656쪽
Quoniam igitur societates illae natura constant,n cesse est,ut ctiam ciuitas,quq ex eis componitur,& est earum
Homo magis est animal sociabile M politi cu,quam
apes,vel aliud quodvis animal congregabile: quia reliqua a nimalia tantum iucundum & iniucundum lentiunt: homo , autem ratione praeditus cst,qua bonum a malo, utile ab inutili, hostestum a turpi,& iustum ab iniusto secernit: quarum rerum communio domum Sc ciuitatem constituit. Ciuitas est natura prior, tuam domus,vel singuli homines:quia totum est natura prius,quam partes. 6 Qui primus ciuitates instituit, maximorum bono rum hominibus ausa fuit: quemadmodum enim homo, si legibus iudiciis in ossicio contineatur, est omnium animalium optimum ta sine his est omnium perniciosissimum. Vnde ortum est prouerbium , Homo homini Dem, homo homini lupus. saeuissima enim M asperrima est iniustitia armis instructa: homo autem arma rationis habet, quibus cetera anima lia carent. his ergo si abutatur, longe pciora committet, quam fera animalia Ethic. 7.axio. I3. 4
De domo, se eius partibus. Omus partes sunt personae,oc res person*sunt,d0' Cap. 3.& minus & seruus,vir & uxor, parentes & liberi. res
sunt,ut frumentum,vinum,nummi, x alia, quae sunt familiae ncccssaria. itaque oeconomiae partes sunt, moeno, γαμή- - . A ri tis,id est, tominica, coniugalis, patria, Mpecuniaria.
De domino,σseruo. 8 x rT in singulis artibus necessaria sunt instrumenta, V quib. opus rectu perficiatur,ita etia in re familiari. 9 's Cum instrumentoru alia snt inanimata, alia an ita ta, Vt nauis gubernatori seu magistro instruincta inanimata sent clauus & re animata vero,prorae vel puppi praefectus, A remiges: sic in oeconomia instrumentum inanimatum est
657쪽
pecunia, animatum aut in , dc tamquam instrumentum in strumentorum, cit seruus. Ideo autem utimur instrumentis animatis: quia in animata non pollunt agere,nisi ab animatis
moueantur. Quod si remi per se navim impellerent δί λrcipes per se tonderent, M plectra per se citharam pulsarciatmeque architecti cherent ministris, nec paterfamilias seruis. io 'D Scruus A pecunia sunt instrumcnta actionis, non effectionis:quia vita est actio,iron cffectio. differentia actio nis Sc effectionis exposita est 6. Et hic.
ii Dominus quidem dicitur serui dominus,sed non dicitur ii inpliciter esse scrui: seruus autem non solum dicitur esse domini seruus, sed etiam limpliciter x omnino esse domini. Ἀ Scruitus duplex est, naturalis & legitima. i3 Natura seruus est homo, qui natura ita est compa- dratus,vi alterius citc dc beata cui prodest,alteri subiectu esse, M ab altero regi: talis autem est, qui ita est ceteris homini b. inseriorivi corpus animo,& bestiae hominibus, hoc est,cuius opus in usu corporis possitum est, adeo ut hoc sit optimum, quod ab eo proficisci postit: tales autem homines non sunt rationis participes, nisi quod ad hoc, ut rationem sentiant: nam usum rationis in se non habent: brutis igitur finimantibus ideo praestant,quia bruta ratione non sentiunt, sed solis
affectibus inseruiunt. Vt enim secundum natura anima cor pori, homo bestiis,intellectas appetitui, vir uxori, pater liberis:ita etiam dominus scruo imperat. atquc omnia haec imperia utrique tam dominanti quam obtemperati utilia sunt.
i. Non cst tamen in his omnibus cadem potestas: sed
animae in corpus , dc hominis in bruta animalia imperium cst dominium: rationis autem in sensus, de parentis in liberos, est regium: viri in uxorcm,aristocraticum. is Legitima seruitus est corum,qui in bello capiuntur ab hostibus . nam fieri potest,ut homo ad imperandum natus capiatur ab hostibus,& iure belli fiat corum seruus.16 Nati ex anciIlis plerumque natura serui sunt: qua Ies enim sunt parentes, tales solent esse liberi. Quocirca ex viris praestantibus natos vocamus nobiles: ex vilibus perso nis, ignobiles. quamquam hoc non cit pelvetiiuna, scd intcr- dum ex bonis mali,ex mali. bona oriuntur. . - i Scien'
658쪽
LI B. I. Scientiae seruiles sunt,quae docent quomodo serui
munera & ministeria sua obire debent atque hae plures sunt, prout varia sunt seruorum ministeria, puta agrum colere, cibos parare,domum Verrere,& ciusmodi alia facere, in quibus
nihil est praelcari. 18 Scientia quoquc dominica nihil magnum conti
net,nihil amplum: quoniam eadem sunt,quae seruus f ere,ic quae dominus imperare debet.Vt igitur seruum oportet scire ea facere,ita oportet dominum idire Ca imperare. quapropter quibus t et haec malestia solutis esse,hi curatoribus siue actoribus hoc munus imponunt: ipsi autem philosophantur, aut rcmpub.administrant. CAp. FV. De naturali ratione rei querendae. ab Vm diistum sit de seruis consequonter dicemus in Cap. s. uniuersum de facultate pecuniaria: quandoquidem seruus est pars pecuniae seu rei familiaris.1o Pecuniaria facultas ab oeconomica dissere: quate nus pecuniaria facultas res acquiri ac suppeditat oeconomo, quibus ipse oeconomiis utitur. dii ' Triplex est pecuniaria: naturalis, artificiosa,& mixta. 11 Naturalis est,quae victiam suggerit, id est,quae ea comparat ac suppeditat oeconomo, quae sunt ad victum necessa
Σ3 Duiersa sunt hominum genera, S diuersi eorum vi mis proinde variae ac diuersae. sunt rationcs naturales, quibus
homines victum sibi comparant: alij sunt pastores, alij agricolae, alij milites : alij venatorcs, alij aucupes, alij piscatores.
Hinc igitur oriuntur variae comparandi victus rationcs, pecuniaria,agricultura militaris,Venatoria, aucupatoria, piscatoria. Quidam etiam has rationes coniungunt, quo facilius victum sibi quaerere possint,simulque pascunt x latrocina tur,vcl agros colunt de venantur Σ Naturalis pecuniaria cst oeconomicae pars, ac veras diuitias parat,quae sunt oeconomi instrumentum . nam uerae diuitiae sunt,quae ad victum sunt necessariae,non quales Optauit Midas,quibus abundans,fame peribat. αἴ Γ Cum autem in omni arte instrumentum sit finitum: Nium
659쪽
necessc cst ut etiam Verae diuitiae, quae sunt oeconomi instrumentum, initae sunt,quatenus scilicet ad recte honcste vivendum sunt necessariae. C A p. V. De artificiosa ratione rei quaerendae. p. 6. is D Ecuniaria artificiosa est duplex:altera in nummis, tota versatur ic horum permutationc lucrum ci ptat: quae quidem maxime propr, ' vocatur pecuniaria :d partim cst honestior, ut mercatorum aliunde res aduehen'tium,velati importantium, partim sordida, ut cauronum, qui emunt, quae mox eodem loco vendantὶ altera quibus cumque aliis modis lucru ' facit, ut puta per arte ni medicam: illi namque medentur lucri causa, quamuis medici na non propter lucrum, sed propter sanitatem iiii instituta. 27 V Vtrique communia haec sunt. I. Neutra cst naturalis. II. Neutra est pars Ceconomicae . III. Vtrique finis propositus est pecunia: idcirco utraque in infinitum pecuniam appetit. et 8 Pecuniaria proprie dicta, ex naturali rerum permutatione orta est. I. Namque homines iacccssaria inter se commutabant,ut puta vinum dabant,ut frumentum acciperent: scd postea,vt multa: huius permutationis dissicultates vitarentur, interdum enim fit permutatio ex diuersis de distantibus locis,in quae loca non facile importantur res ad victum necessariaenia terdum qui re alterius eget,nihil habet, quo ille in praesentia cgeat inuehtus cst nummus, dc emptionis venditionisque contractus. Einc quidam coeperunt ita num NOVti, ut mercaturae& lucri causa cincrunt, quae postea aliis cum lucro venderent. Vide S. Ethic. cap.6. dc D. ac contrah.
pccuniae quaerendae ratio pertineat ad oeconomum. C p. 7. 29 f Vaestuariae seu pecuniariae pars est foeneratoria, suae minime est a natura aliena,& maximo Odio sa: nummo enim abutitur,qui inuentus est ad res aestimanda
M cmendas non ad Daeranduiti. Adde, qudd ex re sterili, id
660쪽
est, ex nummo usura percipitur. idcirco Latini eam vocant
De hse quae adpraxim pecunia quaerendae pertinent. 3o TAturalis pecuniariae partes sunt hae,Paterfamilias, qui hac ratione vult optime lamiliae suς prospicere, I. Vsu ac experientia scire debet, quaenam sint res utilissimae M opportunissimae, & ubi quomodo. Verbi gratia, quibus in locis optimi equi vel boues nascantur, M ubi vilius vendantur, dc quales sint optimi, & quibus in rebus eorum usus sit maxime idoneus. Eadem ratio est pecorum, x aliorum animalium. II. Non debet esse agriculturae impcritus,tam nudae Sc simplicis,quae ad satione dc segetes pertinet, quam consiliς, id est,quae in plantis & arboribus spectatur. III. Rationem teneat apium curandarum, M aliorum
nimalium, tam volatilium, quam aquatilium, ex quibus ali quid opis S emolumenti consequi licet. 31 Pecuniariae artificiosae hae sunt partes: I. Mercatura. II. Foeneratio. III. Mercenariae operae locatio. 31 Mercaturae tres sunt species. I. Naucleria, eorum qui nauibus mercaturam exercent. II. Oneraria, eorum qui plaustris,aut iumentis,aut seruis, vel baiulis merces deserui. III. Parastasis,eorum qui emunt,ut codem loco veniant.
3; Mercenariorum duo sunt genera: quorum alterum in sordidis sere artibus exercendis versatur : alterum in iis spectatur,qui sine arte suo corpore laborant, quales sunt ba tuli, Sc qui ligna scindunt.' 3 . Exposui duo pecuniariae genera, naturale Martisi ciosum. Inter haec duo tertium est interiectum, quod habet
aliquid naturale, aliquid artificiosum : nam ex terra, & ex illis quae terra nascuntur,res quaerit, infructuosas quidem, V tiles tari n. Huc referuntur lapidum excisiones, ta metallo rirum effossiones.
3 Hae operae sunt artificiosissimae in quibus minimum
loci fortunae relictum est.Sordidissimae sunt, quibus corpora maxime deformantur. maxime autem seruites,in quibus plumus est corporis usus. ignobilissimae donique, in quibus mi