장음표시 사용
701쪽
o Iudiciorum de peregrinis duo sunt genera. Primuinter duos peregrinos. alterum in4cr cluc m& peregrinum. Hinc apud Romanos aliquando duo fuerunt praetores, qui ius Romae dicebant: quorum alter Vocabatur praetor VIbanus, alter praetor peregrinus.
i S Omissis iis, quae ad caedcs, Aquae ad peregrinos
pertinent,de iudiciis ciuilibus dicamus: Necesse est aut om-ncs ciues iudicaro,aut aliquos: Sc vel de rebus omnibus, vel de quibusdam: δί vel creari electione, vel sorte. Possunt etiam haec connecti, vcluti ut alij iudices cligantur, alij sortito fiant, vel ut alij sumantur ex omnibus, alij cx certis quibusdam. Duobus modis fieri potest,ut omnes iudicent. I. Vt omnes simul iudicent. II. Vt alij iudicent post alios. vcluti ut iudices modo ex una tribu sumantur, modo ex alia, donec ad omnes tribus perueniantur. 43 Populare est, omnes de rebus omnibus iudic re: oligarchicum, quosdam de omnibus: aristo craticum &politicum, de quibusdam rebus omnes, de quibusdam ali quos iudicare. R ursus clectio ex virtute est aristo cratica, cx diuitiis oligarchica , ex virtute sit nul dc diuitiis politica, ex omnibus ciuibus popularis.
702쪽
De δειris aequalitate vel inaequalitate.
A v s A seditionum,per quas respublicae Cap.I.
turbantur δί intercunt,haec est,quam e
tiam supra attuli: quia populos eos, qui aeque liberi sunt, aeque in omnibuS re bus iure uti debere cxistimant: diuites vcrd ratione diuitiarum,& nobiles propter nobilitatem nolunt esse aliis parcς, .led cupiunt esse aliis superiores in a. ministranda republica: idcirco rixantur, δύ seditiones exci
tant. maxim C autem iustam contendendi causam habent, .
qui virtute politica sunt praediti: nam reuera hi soli a igni
sunt,qui aliis simpliciter praeferantur: minime tamcn seditiones excitant, memores huius sententiae, quam ex Platone tradit Cicero lib. i. cpist.9. ad Lent. Neque parentibus, neque patriae vim fieri oportere. Σ Finis contentionis de republica δί seditionis cst multiplex. I. Vt reipublicae forma mutetur, puta ut ex oli garchia fiat domo cratia, vel contra. II. Vt ab aliis ad alios rei publicae ad in ini strat io transferatur. III. Vt reipublicae tarma intendatur,vel remittatur. Vcrbi gratia, in oligarchia
wt numerus dominantium minuatur, vel augeatur. IV. Vt pars aliqua mutetur,vclii aliquis nouus magistratus constituatur,vel aliquis ex antiquis magistratibus tollatur.3 Firmior est dc diuturnior democratia, quam oli garchia. I. Quia in oligarchia duplex virorum poten tium oritur cQntentio , nempe aduersus populum , 5 Titi Σ
703쪽
inter se. II. Quia democratia propius accedit ad rempublicam ex viris mediocribus constantem, quam firmissimam esse docui ax. II. lib. .
C A P. II. De causisse ditioris,o mutationis rerumpublicarum. 4 ΥTomines ad seditiones excitandas sunt propcnsi II duabus de causis. I. Si hi, qui in re publica minus obtinent,iis aequales esse cupiant, qui plus possunt. V. Si hi,
qui aequali aut deteriori iure utuntur, putent se supcriores esse debere. 'Dissentiunt ciues contendunt de duabus rebus. I. De lucro,& damno. II. De honore , dc ignominia. aut c-nim lucrum vel honorem ad se, vel suos trahere volunt: aut damnum,uel ignominiam fugiunt.. 6 's Causae de origines seditionum, mutationiimque rerumpublicarum sunt multae. I. Lucrum , quando hi, qui in potestate sunt, per auaritiam vel ex rebus communibus, Vel cxciuium propriis lucrum faciunt x locupletantur. II. Honor,cum scilicet homines inuident aliis, ad quos honores dcferuntur. III. Contum clia, id est, cum aliquis ignominia notatur. IV. Metus,vel quia verentur aliqui ne dolicti admissi poenas dent,vel quia putant se iniuriam accepturos. V. Excellentia, cum unus vel plures potentiores sutar, quam ciuitas ferat: qua de causa in quibusdam ciuitatibus receptus fuit ostracismus, de quo dixi lib.3.ax. 28. VI. Contemptus,ut quia multitudo contemnit paucos dominantes, vel quia diuites despiciunt multitudinem male admini
strantcm. VII. Incrementum a proportione alienum,VCluti si supra modum numerus pauperum augeatur, & nobilio rum minuatur, puta quia plurimi in praelio caesi sunt. VIlI. λ', α, id est,tenuiorum personarum coitio uae etiam sinu seditione potest esse causa mutationis reipublicae,ut in urbe Arcadiae Heraea contigit: cum enim populi suffragiis magi stratus vilibus per nis demandarentur, placuit cos dein Ceps sorte eari. IX. Incuria, id est, cum patiuntur ad cos imperium peruenire, quibus alia reipublicae forma placet. X. -uitas siue exilitas,cum vitium aut incommodum ali
704쪽
quod in republica oritur,quod ab initio paruum videt', sed
Paulatim augetur, ac tandem rempublicam pessundat. E cmpla affert posterius Aristoteles cap. . parti c. s. Aliud ex cmplum ex Romana republica sumi potest, in qua violata lex,quae iubebat annuos esse magistratus, Caesari prorogato imperio cam potestatem tribuit, ut rempublicam occupare potucrit. XI. Dissimilitudo. nam diuersarum gentium homines facile dissentiunt: unde quicumque exteros populos in ciuitatem receperunt, seditionibus sunt agitati, quod de Romanis contigisse manifestum est. 7 Seditio excitatur interdum propter formam reipublicae, ut a populo excitatur in o ligarchia , a diuitibus in democratia: quandoque propter locum, quandoque ic des non est aecommodata ad unam ciuitatem faciendam, ut in postremo bello Gallico Carcassi contigit. nam qui superiorem partem Vrbis tenebant, foederatorum partes s ecuti sunt: qui inferiorem, in fide regis permanserunt. 8 Etiam de rebus leuibus coniciationes, si inter viros claros Oc potentes, praesertim si inter eos, qui magistratus x.
gerunt , oriantur , reipublicae interitum aut mutationem afferunt. quapropter monet Aristoteles , ut incipienti
bus his discordiis,malum caucatur, Sc discordiae principum,
atque eorum,qui rempublicam serunt, maturC componantur: quia paruum initio incommodum , progressu temporis fit maximum. 8c hic maxime locum habet, quod ait Sallustius, Concordia paruae res crescunt,disicordis magnae dilabuΠtur. . 9 In reipublicae mutatione interdum sola vis intcse uenit,Vt cum vi introducitur,& vi retinetur noua reipublicae forma': interdum sola fraus, quia deceptis persuadetur, Vt rccipiant nouum imperium , dc ut recepto pareant libenter: interdum fraus, M vis, clam scilicet per fraudem introducitur noua gubernatio, fraude autem dctecta, per
Io Emocratia mutari solet, I. In tyrannidem, cum CV S
705쪽
duines populi, sunt ex numero militum : nam vi militari tyranni dein occupant. II. In oligarchiam, cum dena agogi non sunt milites:nam ipsi non sunt apti ad rempublicam in uadendam, sed partim diuites Sc nobiles priuatim calum
niando, partim contia eos publice populum incitando cE-ciunt , ut illi societatem coeant aduersus populum. IlI. Ex democratia legitima in tyrannicam , cum magistratus suffragiis populi, non habita census ratione creantur. nam homines ambitiosi honorum consequendorum causa populo blandientes, efficiunt, ut populus etiam leges sibi subiiciat, tuo arbitrio omnia faciat. quod incommodum ne accidat, vel saltem ut mi illis accidat, suadet Aristoteles, ut non univcrius populus, sed tribus creent magistratus: ita enim fiet,ut minus populo blandiantur, cum intelligant, non uniuersam multitudinem, sed certos quosdam ordines potestatem eligendorum magistratuum habere.
OLigarchia mutatur propter varias causas. I. Si
multitudo ab iis, qui in potestate sunt, contume liose tractetur. II. Si diuites,qui ad honores non admittuntur, seditionem moueant. a II. Si ipii imperantes rixentur inter se,& de re publica contendant. IV. Si multitudo ferre non possit,ut a paucis regatur. V. Si imperantium aliquis
ceteris blandiatur, fiatque eorum quasi dem agogus . V l. Si cx imperantibus aliquis fiat populi dem agogus: quod tunc
euenire solet.chm consultatores, de magistratus, S iudices a
populo cligantur. VII. Si quidam rempublicam ad pauciores contrahant,aliquibus exclusis:nam hi, qui sunt cxclu-s,coguntur ad populi auxilium confugere. VIII. Clim alis quis ex dominatibus facultates suas luxuriosd vivendo con' sumpserit:tunc enim vel rempublicam mutare conatur, Vel furatur rempublicam : unde seditiones oriuntur. IX. Cum pauci sunt magistratuum participes,atque ex illis paucis non omnes admittuntur : ut quia magistratus perpetui sunt, & paucis administraptur,& ab iis, qui in potestate sunt, cligua
tui. N. Cum cxturai militer vel belli vel pacis temporς ideo
706쪽
ideo adhibentur,quia populus S diuites sibi inuicem fidem
non habe et t.saepe enim euenit,ut cxterni fiant utriusquc pa tis domini. X l. Si inter cos, qui rei publicae administrandae participes sunt,lites Sc Contentiones oriantur. XII. Si ipsos dominantes taedeat nimis durae dominationis, ut in Cnido& Chio contigisse Aristoteles auctorcst. XIII. Cum potesta tes ex censu demandantur,& facultates ciuium bello proli' re gesto,alidve casu ita augentur,ut multi,qui ob tenuitatem senilis excludebantur, nunc facultatibus auctis, admittantur ad reipublicae administrationcm. C A P. V.
De mutatione aristocratiae.11 TN aristo cratia seditiones oriuntur, S respublica in Al discrimen adducitur vel mutatur. l. Quia pauci iis perant: praesertim si multi ex eodem genere cxcludantur. II. Si magni aliqui viri iniuria assiciantur. III. Cum aliquis in gno & virili animo praeditus,reipublicae non est particeps.. V. Cum alii diuitiis abundant,alij egent,atque hi agrum aeque diuidi postulant. V. Si quis magnus sit, qui possit maior,
at ue adco monarcha fieri.'VI. Si respublica non sit recte permixta. nam politia constat ex oligarchia S democratia, id in est, in o ligarchia habetur ratio diuitiarum, in democratia libertatis,in politia tana diuitiarum quam libertatis, in aristo cratia vero non soldm haec spectantur, sed etiam virtus: res lubircae autem,quae magis accedunt ad Oligarchiam,vocantur aristo cratiae: quae Vero magis ad democratiam, appellantur politiae. Vtra igitur pars ciuitatis alteram superat, rempublicam ad se trahit quandoque tamen alteram partem irri 'tans emeit,ut pars contraria sumptis Viribus formam reipublicae mutet. ita ex politia vel aristocratia fit oligarchia aut democratia. VII. Si parua mutatio propter exiguitatem ad mittaturiliane enim mutationem alia facilius sequetur: sic
respublica paulatim dissoluetur. 13 Respublicae mutantur vel per se&ὰ causis internis, ut propter seditiones, vel vi externa, Vt in Graecia multis ci uitatibus contingit, cum Athenienses dissoluerent oligar chias, Lacedaemoni j democratias: sicut non uno loco Thucia
707쪽
non sunt omncs delati honores statim adimendi sed sentim
de paulatim. X. Creandus est magistratus, qui cxploret,ic in- inquirat in cos,quorum vita non cst rci publicae consentanca, sed moribus ciuitatis aduersatur XI. Si pars ciuitatis secunda fortuna exultet dc ferociata honores ta imperia contrariis ciuibus demandare,vel contrarios ciues eis admiscere,aut mediae fortis homines augere Oportet. Contrarios vo
co, nobiles S plebeios,nccnon diuites Sc pauperes. XII. Ca- Mendum, ne magistratus c republica lurum faciant. XIII. In democratia parcendum cst ciuibus nec corum agri nec fluctus in commune conferendi ac diuidendi: quinimmo non permittendum,ut diuites sponte sua in publicum sumptus inutiles faciant. in o ligarchia vero fouendi sunt pauperes &iis tribuendi magistratus aliqui, ex quibus emolumentum capere possint: utile ctiam est hereditates ab intestato deferri, potius quam ex testamento, b neminem posse plu res hereditates capere. XIV. Magistratus,in quorum pote
state est respublica iis solis sunt demandandi , qui sunt re
publicae participes: in ceteris rebus cst tribuenda aliis aequa litas,vel etiam praestantia, quo aequiori animo imperium Q rant. XV. Magistratus iis deserantur, in quibus tria insunt: nimirum beneuolentia erga reipublicae statum, adco via liam reipublicae formam non cxpetant: facul as quam maxima publicorum munerum obeundorum : x virtus iustitia que reipublicae accommodata. Vt enim non idem ius in omnes rei publicae formas quadrat, ita nec cadem iustitia.
Quod si non possint haec omnia in uno οί codem Coniunctim reperiri,saltem id iniit quod est magis necessarium , id
cst,quod minus in multitudine rcperitur. exempli causa, imperium militare deferendum potius est peritia dc usu reim: litaris instructo, quam viro bono SI aequo : quia plerique magis aequitatis, quam peritiae militaris sunt participes. in quaestore autem fides S virtus magis spectanda est, quam peritia: quia in plerisque facilius reperitur scientia tractandi rationes,quam fides. XVI. Danda est opera,vt ca multitudo,quae vult reipublicae statum manere, plus in ciuitate possit, quam quae id minime vult. XVII. Cauendum, ne fiat respublica nimis popularis, aut nimis oligarchica, hocicst, nec nimium oneretur plebs in oligat chia, nec diuites in UvvV
708쪽
democratia:quia respublica nec sine diuitibus, ncc sine pauperibus constare potest: immo qui rei publice praesunt,beneuolentiam erga alteram partc In prae se ferre debent,id est,inoli garchia erga populum,in democratia erga diuites. XIll I. Pueri sunt recte de ad rei publicae formam accommodate instituendi, ut in democratia sunt assuefaciendi lcgibus popularibus , in oligarchia legibus oligarchicis. Est autem recta institutio, non qua delectantur,qui imperium obtinent, sed per quam imperium obtinc re & consertiare possunt. nam uulgo pernicio sc erratur, dum in oligarchia fili j diuitum molliter vivunt ,& delitiis ac luxuria dissiliunt, pauperum vero liberi cxercentur, id laboribus assuefiunt. sc cnim sit, ut hi & possint, de velint res nouas moliri. similiter erratur in democratia, dum singuli vivunt ut volunt, SI quo libi do trahit. nam viuere secundum lcgcs, S ad rempublicam accommodate, non est scruitus existimanda, sed potius salus,5 vera libertas. C A P. VII.
Cap.: o. Via regnum cog ruit aristo cratiae,tyrannis autem conflatur ex oligarchia vltima & democratia: idcirco quas causas cxitium illis rebus publicis asscrrc diximus,eaedem nocent monarchiis, A monarchis.16 Interdum insidiae struitiator aduersus rorsonam
monarchae, quando Que contra principatum. 37 In corpus S personam monarchae coniurant. I.
Contumelia affecti . ll. Qui sibi ab co metuunt. lII. Qui eum despiciunt. IV. Qui putant sc pollia assc qui princi
patum:tales autem sunt, qui audaci ingenio sunt praediti, ac militaribus honoribus ornati. V. Qui cx tyranni caede gloriam expetunt.18 Tyrannis euertitur duobus modis. I. A causa externa, quia potentiores sunt contrariae respublicae, Vt democratia , vel regnum, vcl aristo cratia. II. Ex seipsa, cum qua tyrannidis sunt participes , inter se disse sident. I9αU Regnum raro propter vim externam interit: saepius.
709쪽
pius ob internum vitium, quod duplex notari potest. I. Si regni consertes inter se dissideant. II. Si rex tyrannicὰ se gerat, maiorem, quam fas est, oc contra leges potestatem si bi arrogans. C A P. VIII.
De conseruatione monarchiae.1o Vibus rebus monarchiae dissoluuntur,liis res con- atrariae monarchias conseruant. Veluti, si ob initi stitiam x contumeliam tolluntur , ob iustitiam & aequita
1i U Ad regnum diuturnius efficiendum valet imminutio regiae potestatis. nam qub minor est potestas, cominus est inuidiosa, Med magis reges ad aequitatem iunt propensi. . 11 Tyrannides duobus modis inter se contrariis con--uantur. I. Persaeuitiam. II. Per iustitiam de aequitatem. ut enim regnum fit infirmius,si rex tyrannice agat, ita e contrario tyrannis stabilitur, si tyrannus quasi regem subditisse gerat. 13 V Ad primum modum haec pertinent. I. Viros excellentes deprimere,& excelso animo praeditos interimere. II. Cortus S conuentus ciuium dc literarios ludos prohibere,& omnino dare operam, ne ciues inter se noti sint, aut sibi inuicem fidant. III. Iubere,ut ciues, qui non absunt ab Vrbe, vivant in propatulo, dc versentur in foribus: sic enim non latebit, quid agant, quidve moliantur, S: humiles spiritus sumere assuescent, semper seruientes. IV. Specula tores habere, qui urbem circumeant, bc singulorum facta ad. tyrannum referant. V. Discordias inter ciues serere. VI. Ciues deprimere , cum impensis variis, Ut in milites praesidiarios alendos,M in vectigalia,tum otiam quotidianis laboribus de operibus. VII. Bellum continenter gerere, ut ciues semper sint occupati, S: duce egeant. VIII. Amicis non sidere: quia probabile est, cupere quidem omnes tyrannidem euerterc, sed eos maxime posse id facere, qui pud tyrannum gratia valent. IX. Magnam potestatem V Σ
710쪽
mulieribus tribuere in domibus, ut virorum consilia nosse& cnunciare possint. Eadem dc causa scruis vita rci Lissior conccdenda est. nam a scruis & mulieribus pcriculum non imminet tyrannis :& quia bent cum illis agitur stante ty . rannide, id co tyrannis bene cupiunt. Idcm contingit in cxtrema democratia, in qua populus cst tyrannus. X. Ad. Conuiuium Vocare potius externos, quam civ cs: quoniam hi
hostium loco sunt habendi: illi vero nihil putant ad scpcr-tinere certamen de imperio in alicia a re publica. Haec Omnia potestatem tyrannorum conseruant, sed improba i unt,
Haec autem omnia referuntur ad tria capita. nam
tria sunt,quae tyranni sibi proponunt,nc tyrannide cxcidant. I Vt subditi humiles S abiectos spiritus gerant. Il. Vt tibi inui in non fidant. II l. Vt rerum agcndarum potestatem non habeant. 23 Ad secundum modum haec spectant. I. Rcipublicae curam prae se ferre, nec sumptus faccre, propter quos
populus irasci solet, veluti cum tyrannus a ciuibus extorquet pecuniam, quam in scorta consumat. lic ru ationem acceptorum & datorum reddere , & tributa ac vcctigalia cxigere videri , cum sitae rei tuenda: gratia, tum etiam adbcllicas ncccssitates. In f unam a se praebere tamquam cta stodem rerum communium M publicarum non quali dominum,qui omnia in rem suam convcrtat. II. Talcm so cxhibere,ut qui congrediuntii r non eum metuant, scd vc Cantur. quod consequi fac 'o non est ii ne ciuili scientia. III. Nec aliquem iniuria assccre, nec, t a suis assciatur pati. IV. A libidine & ebrictate abstinere, aut salic ira haec Vatia Oc-CUltare. crrant enim tyranni , qui, ut aliis beati videantur, haec cuulgant: sic enim se contCmptibiles reddunt. V. Vrbem exornare, tamquam iit procurator, non tyrannus. VI. Rcligionem non vulgarem verumtamc n sine supcrstitione, prae se ferro. VII. Virtute praeditos allicere talibus honori bus , quales non sperent se a ciuibus, si respublica libora sit, Consecuturos. VIII. Honores S beneficia ipsum tyran num per sic conferre: supplicia vero per alios magistratus, Mis iudices irrogare. IX Neminem magnum facere, aut sal tem non Vntini, sed plures, ut alii alios obseruenit aut, si v-num,sal-