장음표시 사용
51쪽
, o DE LUSTRATI ONIBUS CAp. IV.
camque arae Herculis, Dei tutelaris , inseruerunt. Cuit. lib. q. ipse Alexander, Plutarcho teste, somniaverat videre se Herculem ex muro sibi manus tendentem , invitantemque, Iulian. Misopog 'Eμοὶ '
quidem videtur Deus, multo ante coηflagrationem templo excessis. Jul. Obsequens de prodigiis : Metella Cacilia somnio Iunonem Sospitam profugientem , quod immunde sua templa foedarentur, cum suis precibus dare revocatam diceret, &c. Lampridius inter prodisia Commodi Imp. mortem portendentia: Visa sunt vestigia Deorum in1 oro exeuntia. Magi Deos evocantes herba marmaritide utuntur. Pun. lib. 2 q. cap. I 7. Memorabilem historiam, quae in obsidione Constantinopolitana contigit ex Filesaco refert Voetius , dispp. select. pari. 2. pag. 1277. Visum maxime sustens ct coruscum lumen , caelo supra Constantinopolim obsessam demissum, quam tota nocte texisse cernebatur. Hoc Christiani, hoc Turcae, communi veluti sensu ita interpretabantur, ac si Deus obsessorum se salutem vitamque tueri testaretur. Verum cum Turca multis cladibus acceptis, ct eo etiam prodigio territi de solvenda obsidione cogitarent, respera Diei praecedentis , quo discessum parabam, caeleste lumen illud iterum conspiciunt,
non jam supra urbem dissusum, sed veluti deserta urbe , procul sese sub
ducens , tandem discussum evanuisse. Mahumetes suique exclamarunt , Deum Christianos deseruisse. Eventus, urbe altera die expugnata , com
An autem hanc artem Deo evocandi etiam sciverit Bileamus, qui propterea a Balaho accersitus sit ut malediceret Israeli 3 An hac rati one Amarias Iudaeorum Rex evocaverit Deos filiorum Sehiris, quos secum abduxit, & coluit 2. Reg. 23. An haec fuerit mens Achioris Ammonitae, Holofernem Principem militiae Regis Assiriae, monentis capi Bethuliam non posse nisi Deus corum ipsis iratus fuerit e Iudith. s. hic non inquirimus, cum Deus Israelis non sit instar idolorum gentilium, non enim migrat qui ubique est, nec nugis illis delectatur aut temetur, teste ipso Lileamo : Num. 2s. Non es incantatio contra Jacobum, nec divinatio contra Israelem. Peccatis populi sui offensus juste cos punit, gratiam ad tempus nefando, quomodo recedere dicitur. Nos. 3. I . Sic nunc recellit ab Israele, qui est κα οἰ σάρκα, iam inde ab excidio Hierosolymitano, & πολοῦείας πανο Θρiquo facit illud Taciti, hist. lib. I. cap. 13. inter prodigia urbis interitum praenuntiantia: Expassa repente delubri fores, ct audita major humana vox, Excedere Deos , ymul ingens motus excedentium. Josophus, lib. 7. de best. Jud.
52쪽
Chp. IV. VETERUM GENTILIUM. 3i
Jad. cap. 12. ait Vocem auditam : Dτευγεν ' gremus hinc. Redimus tandem ad evocationem Romanis usurpatam. Plinius, lib. 28. cap. 2. Verrius Flaccus .ructores ponit, quibus credat, in oppugnationibus ante Omnia solitum a Romanis evocari Deum, cujus in tutela id oppidum, et: promittique illi eundem aut ampliorem locum apud Romanos, cultumre.
Durat iis Ponti cum disciplina id sacrum, constatque ideo occultatum, in cujus Dei tutela Roma esset, ne qui hostium mili modo agerent. Festus: Indigetes Dii , quorum nomina vulgari non licet. Orpheus, apud Clem. Alex. strom. lib.
Vide sis Camer. hor. subcis cent. 2. cap. Io. Hinc illa colluvies,& quasi idolorum omnium Babel ad Romanos confluxit. Lucan. lib. 8. Nos in templa tuam Romana accepimus Isin, Semideosque canes , ct sistra moventia luctus Et quem tu plangens hominem resaris Osrim. Super est quod secundo loco posuimus, gentiles incertis Diis secisse, si nescirent cui Deo supplicandum esset, ne alium pro alio nominando falsa se religione illigarent ignotum Ignoti nomine coluerunt. Arabes camelos pingues in ara ignoti Dei sacrificasse notat Alex , ab Alcae. lib. 3. cap Io. Celebris ara apud Athenienses,&inscriptio ejus: 'Aγνω ω Θεω de qua Paulus, Act. I7. 23. cujus ἐπιγραφῆς duas causas reddit
Oecumenius ad hunc locum : οι μεν γαρ , ως φιλι retes δην επεμψαv
53쪽
καί θυσαν ες ἐυΘεως ἐγερά mi σαν. Alii dicunt, Athenieves misisse Phili pidem ad Lacedamonios de ferendo auxilio, cum Persa exercitum in Graeciam ducerent. Cai, juxta Parthenium montem, Panis spectrum obriam factum Athenienses accusabat , quod se neglecto , alios Deos colerent , O auxilium promist. Quum igitur victoria potiti essent , templum illi erexerunt , aramque aediscarunt , ranquam cavenies ne rei idem , vel Di
te quid illis accideret , si quenquam ignotum sibi Deum praetermitterent, aram illi erexerunt , inscribentes : Ignoto Deo. dicentes, si quis adhuc alius a nobis ignoretur , in ejus honorem haec ara a vobis erecta esto, quo nobis propitius sit, licet cum ignoretur, non colatur, Alii vero unt, pestem quondam Athenis grassatam , adeo illos exussisse, ut neque indones tenuissimas tolerare possent. Quum igitur eos colerent, qui apud ipsos Dii habebantur, nilui adjumenti senserunt. Cogitantes itaque quendam fortasse esse Deum , quem inhonoratum reliquissent, qui pestem immisisset, noram extruxerant aram, ac iuscripserunt, Ignoto Deo. quicunque ipsi sacri cassent, statim curati sunt. Addit Oecumenius integram arae inscriptionem fuisse t
Asiae , ct Europa , ct Libya, Deo Ignoto ac Peregrino. Hesychius :
Θεων Ubi etiam ignotorum Deorum ara posita sunt. Sed omnia tanquam in fasciculum colligavit Iob. Gerb. V ossius, qui lib. I. ,, de idolol. cap. r. sic disserit: Epimenides, pestilentia Athenis oborta ,, ta , oves albas ac nigras in Areopagum adduxit , ac dimissis deinde , , quo ire vellent, auctor fuit , ut ubi illa: recubuissent, ibi sacrifi-
carent τάωρρις κοίι Θεά, Deo convenienti, sive proprio , ut auctor
,, in Laertius in Epimenide. Atque ait , hinc provenire etiam, , , quod suo tempore forent Athenis cωμοὶ ἀνω 'μοῦ, ara sine nomine. At venit Epimenides Athenas Olympiadis XL. anno I. Laertius, , claruit temporibus Antonini Philosophi, ac Commodi, vel circi , , ter, hoc est post Epimenidem Olympiadibus quasi ducentis. Eo au-
, , tem statutae arce sine nomine , quia Epimenides nescirci, cui Deo,, sacrificandum esset ad avertendam pestilentiam : unde praecipereis crat contentus, ut sacrificarent Deo convenienti , hoc cli, vero se potestatem habenti pestilentiae averruncandae, quisquis is tandem, , foret. De his ignotorum Deorum an is meminit & Pausanias, lib. I. ,, Philos l. lib. 6. Hieron. in opilL ad Tit. cap. i. Nempe hic apud ,, Graecos se res habuit non absimili ratione, ac apud Romanos in ter
54쪽
,, ramiotu de quo ita Agellius , lib. 2. cap. 28. Veteres Romani, cum, , in omnibus aliis vita ovicus , tum in constituendis religionibus, atque in se nis immortalibus animadvertendis cani simi , cautissimique ;ri terram movisse sepserant , nuntiatumve erat , fertu , ι tu causis imperabant. Sed Dei nomen, ita uti selet , servare ferias oporte, , in statuere o edicere quisebant : ne alium pro alio nominando falsa is religione populum alligarent. Eas ferias fi quis polluisset , piaculoque obis hanc rem opus esset , hostiam SI DEO, SI DEAE immolabant, idque se ira ex decretis Ponti cum observatum ese M. Varro dicit; quoniam ctis qua vi , ei per quem Deorum Dearumve terra tremeret, incertum esset. se Quibus ex verbis non obscurum est, qui a veteribus Dii dicanturis Ignoti, & cuiusmodi suerint eorum arat . Nec quia Deorum dican- , , tur, co putandum nullam suisse, quae singulo numero Ara Ignoti,, Dei vocaretur. Nam aliud longe nos docuerit Lucianus, sive alius,, potius, eo dialogo, qui Philopatris inscribitur , ubi sic legas :,, Nη τον is ΑΘηναις. Non per ignotum Athenis. Acin dialo,, gi sine: κμῆς γαρτον ἐν 'AΘηναις αγνωςον εφευρον 'ες , καί προσκυ- is νησαν M, χεῖρας ἐις κρανον ἐύεἰνανιες τουτω ἐυχαριςκπομεν. Nos autem se Athenis Deum Ignotum inveruentes, o adorantes manibus tu corium e
., DUis, huic gratias agemus. Atque laec est ara, de qua sic B. Pau-
- mulachra vestra, inpeni se aram , in qua siriptum erat, IGNOTO DEO. Quod ergo ignorantes colitis, hoc ego annuncio vobIs. Quam, , aperte hic ait Paulus Athenienses illud coluisse numen ; quod ipsu, , esset annuntiaturus , ut deinceps agnoscerent i Nec cum apud se Lucanum a. Pharsalio.
- Dedita sacris Incerti Pudaea Dei, , legimus, incertus ille alius est, quam verus Israelis Deus ; Sed
,, Poetae vocatur Incertus, quia dicere non pollet, utrum foret Satur, , nus, an Iupiter, vel Mars, vel quo tandem vocabulo gauderet.
Quod a gemina causa provenit. Iudaei enim τἀραγραμμαῖον Dei
,, nomen non esserebant vulgo , ne gentium ludibrio exponeretur, vel etiam in populo Dei vilesceret. Nec poterunt gentes ex cultu
Judaico, qui ab Deorum gentilium cultu plurimum distabat, certi,, quid colligere. Nam quod Plutarchus in problem. Sympos ob. q. q's. s. ex tabernaculorum sino Bacchum fuisse conjectabat, id E Puti-
55쪽
is putidius est quam ut refelli mereatur. Non dubium igitur, quin ille , is qui Atheniensibus ignotus idem Lucano incertus: Deus sit interim ali- ,, quo modo cognitus confuse & potentia; ignotus distincte & actu : quomodo Menonis dubitationi, quae est apud Platonem, occumis rere docet Aristoteles, lib. I. post. anal. cap. I. Cum vero non vereatur Apostolus Paulus dicere , Athenienses, licet ignorantes, ., coluisse illud numen, quod ipse annunciaret ; facile mihi persua- is deam , post quam Christiana doctrina gentilibus innotuit, etiam quiis necdum reciperent Christum , majori tamen cura aciem animi in ,, naturam Dei intendisse , ac quadam confusa notitia invocasse nonis tam rerum naturam , quam naturae opificem & rectorem Deum. Ut qui sic Deum rogarent, Κυριε ελέησον, Domine miserere : quae ,, Ecclesiae Christianae est precatio. At, si non ante, saltem Adriani, , Caesaris temporibus, qui a nato Christo C xx. annis claruit,similiter ,, Deo supplicarunt gentilium sapientiores: quem ritum tangit nobi- ,, lis ejus temporis scriptor Arrianus, dissertationum Epicteti, lib.
is invocantes precamur eam , Domine miserere. Hactenus V ossius. Deos Cabiros alii certos dejignant, alii vero inter incertos S αγνω- νους collocant , itaque quam ad classem reserendi sint incertus sum: Huc igitur in postremum agmen eos ablegabo , & quasi in Caeritum tabulas redigam . . Eorum demon inatio vel ex Graecia est vel ex Palaestina . Graeculi eos derivant alii, a Cabiris Phrygiae montibus. Appollonii Scholi
κα α φρυγίαν ορων. Alii a Corybantibus , vel a Cabiro Berecynthiae monte, vel tandem a Cabyra Prothei filia. Sed verior originatio e Palaestina est e se. a δἰ quod etiam veri Dei επΘίον. Job. I s. s. ab ri FZ Ecce , Deus est maximus, ct non sternit, maximus virtute cordis. Assine est πIN , quo etiam verus Deus o natur , Gen. q9. aq. p 2 r*η δ ας ς τῆ ἰακωβ. Iec q9. 2 6.a' p 'ρο ἰσχυρο ἰακωβ. Hujus veritas confirmatur ex Euth umio Zigabeno, &Cedreno, quorum verba exhibentur a Vosito, lib. r. de idolol. cap. 3I. Euthymii quidem haec: οι Σαρακροοὶ - σι τοῦ
is ἡρακλειου του βα λέως χρονων ειδωλολα ουν, προσκυνοῦν ες τῶ ἐωσφορωis ατρω , καὶ τη ' Αφροδιτη , ἔν δη καὶ χαβαρ τη ἐαυτων ἐπονομα5 σι ,. γλωτ C δηλοῖ δε ἡ λέξις αυτη την Μεγαλην. Saracem , usque ad C aris,, Herachi tempora, idola coluerunt, adorantes Luciferum 9. Venerem: quam
56쪽
, , quam sua lingua CHABAR vocant: Vox autem ea illis Magnum signi i-- cat. Similiter Georgius Cedrenus in Chronicis, quo loco vitam
,, σν ' ρπερ ες - Luciferum fabulantur esse stellam Veneris: quam
,, is lingua sua absona absurdaque appellant CUB AR, quod significat, , MAGNA. Posteaque hanc Saracenorum precationem subdit:
,, τη. Alla, Atla, Deus, Deus; ova major , Cubar vragra, putais Luna ct Venus. Priori loco dixerat, Deam CUBAR cste Luci- ,, serum, Veneris stallam: hic ait esse Lunam ac Venerem : ut Lu- ciserum cum Luna coluisse videantur. Interim Cedrenus de ουα, ut se bene monitum celeb. Seldeno, deceptus fuit , cum sit copula , utri Hebraeis x Quare sensus est, Deus, Deus, ct magna illa , Deus. o Pro βαρ, apud Euthymium est χαβαρ, ut vidimus. Horum mysteria Thebanis primum constituisse Methapum scribit Pausanias in Messenicis : In Boeoticis autem originem ad Cererem refert, ritum autem illorum ne proderet , religione se ait prohibitum. Tantum dicit, ad Prometheum & I tnaeum filium ejus Cer rem quondam accessiste, familiaritatem contraxisse, quaedam apud illos deposuisse, quae eloqui nefas sit. Plerique ex Samothracia arcessunt, ubi ea quae Samothracum sacra vocantur primum instituit Ection , ut est apud Clem. Alexandrinum admonitione ad gentes. Strabo, lib. 7. in Samothracia insula initiationes quaedam fuiste dicuntur ad remedia nonnullarum periclitationum , ubi & Corybantum mysteria , & Hecates sacra celebrabantur, cui canes ad antrum Z rinthium immolabant. Aristoph. Schol. in Pace e is ΣαμρΘρο- ὀι
8. Tres ara trinis diis parent, magnis, potentibus, valentibus: Eofidem Samothracas exiomant. Hi a Dardano in Phrygiam, ab A nea in Italiam delati. Macrob. Salum. lib. s. c. q. Sed haec omnia λχους esse judicat Fr. Iunius ad Tertulliani locum modo laudatum, Sed a verbo Id derivat, quod Hebraeis, Phoenicibusque est abscondere, a quo Saturnus , & Saturnia terra , Latium a latendo, & Mastarnamons Coelius in antiquis inscriptionibus a celando appellatus. Huic E 1 verbo
57쪽
verbo interseritur liquida una Santhar , sive Samiliar , quemadmodum & in voce ambubajar, simpulum , angarius, &c. Atque hunc vult esse sentem Samothracum Deorum , non insulam S mothraciam. Cum hi Dii occulti. & ignoti fuerint , nec certis nominibus circumscribantur , sed tantum communibus , Dii magni, dii potes , sive potentes , dii valentes , καβειροι , nec inter vcter conveniat de singularibus & definitis ipf,rum nominibus. Numerum tamen aliqui definire voluerunt , in quo etiam non conveniunt. Alii cnim duos tantum csse voluerunt Coelim & Terram. Varro lib. q. de ling. lat. Terra ct coelum, ut Samothracum intria δε-cent, sunt Dei magni, o hi , quos dixi , multis nominibus. Nam ne que, quas ante portas statuit duas viriles species aheneas , dei magni; ve-que , ut vulgus putat , hi Samothraces Dii, qui Castor is Pollux : sed hi , was ct famina ; ct hi quos augurum libri scriptos habent c, DICI POTES: O sunt pro illis qui in Samothrace θεοὶ δυνάοι. Subjicit mox: Haec duo coelum o terra; quod anima ct corpus , humidum ct frigidum.
Alii tres statuerunr. Tertuli. de spectac. cap. 8. Tres ara trivis Diis patent, magnis, potentibus, valentibus. Sunt autem Iupiter, Minerva, Iuno. qui re cum prioribus duobus conveniunt. Nam modius &imus aether cum summo aere est Iupiter: supremus aether Minerva:
medius & imus aer cum terra, Iuno. Qua de re sic Macrobius. lib. 3. Saturn. cap. q. Varro humassarum secundo, Dardanum reseit Deos Penates ex Samothrace in Phrniam, is inneam ex Phrygia in Italiam detuti se. Qui ut autem dii penates , in libro quidem memorato Varro non e primit. Sed qui diligentius eruunt veritatem , peliates esse dixerunt, per quos penitus spiramus, per qπos habemus corpus , per quos rationem animi dissidemus. Ese autem medium athera Puem , Tunonem vero imum aera cum terra, ct Minerram summum artheris cacumen. Et argumento utuntur , quod Tarquinius Demarati Corinthii filius, Samothraciis religionibus mystice imbutus, uno templo ac sub eodem tecto, numina memorata con jungit. Cassius vero Hemina dicit Samothracas Deos, eosdem Roman
rum penates, dici θεους μεγάλους. Nocter Maro haec sciens. ait Cum sociis, natoque, penatibus, ct magnis Diis. quod evrvmt--γάλους. Deinde hoc nomen Iunoni tribui stendit.
Iunonis Magnae Primum prece numen adora.
Et Vestae: Sic ait, ct manibus vittas, Vestamque potentem, AEt emuni que adytis esseripe Gratibus ignem
58쪽
C1 p. IV. VETERUM GENTILIUM. 3
Alii quatuor numerarunt: Interpres Apollon. in I. Argon. Mυἔν-
sa , Axiocersus , Casmilus. Et Axieros quidem est Ceres , Axiscessa, Proserpina ; Axiocersus autem Pluto : quι vero apponitur Casmilus , is Mercurius est: quorum meminit Diony sodorus. Ubi duos ex Superis Cererem & Mercurium: duos item ex inferis Plutonem & Proserpinam videmus. Praeterea omnes non videntur esse ejusdem ordinis, Sed
hi Dii Magni alii aliis orajores aut minores. Alii primi ordinis , &Classici vere Cabirit Alii ministri, qualis hic Mercurius, sive Caia
miliis. Varro lib. 6. de ling. Lat. Casmilus nominatur in Samothracum mysteriis, Dius quidam administer magnis Deis. Nec Vesta eodem c um caeteris penatibus loeo collocatur Macrobio , lib. s. Saturn. cap. q.
quam de numero Penatum aut tollit , aut certC comitem tantum
eorum facit, quamvis illi a Magistratibus res divina pariter & pen tibus facita fit. Colebantur autem primo quidem in ipsa Samothracia , insula Thraciae finitima , cui postquam Samii ab Ephesiis expulsi eo concesserint, etiam Sami nomen indiderunt , sed hoc discrimine quod
Thracum Samos , vel Samothrace diceretur , unde Virgilius. 7.' eid, Threiciamque Samon, quae nunc Samothracia fertur. Deinde etiam haec mysteria coluerunt Corybantes, ut auctor est Strabo lib. 7. Item Pelasgi. Dion. Halic. lib. I. ιι γὰρ πελασγοι οἱ φροίας γενομένης ἐν τῆ γῆ πανJων χρηματων , ευξανξο τῶ Διι, καἰ τω Aπολλωνι , καὶ τοῖς καβειροις καΘυσειν δε αρας των προσγεγεν αενων απαντων. Pelasgi,
orta in sua regione sterilitate , voverunt se Pori ct Apollini, ct Cabiris
decumas omnium eorum , quae nascerentur , sacrificaturos. Terra Pe gamenorum Cabiris sacra fuit. Pausan. in Atticis. Et,apud Antii donios Cabirorum templum fuit, eodem in Boeoticis teste. Macedones Cabyrium coluisse dicuntur Laetantio lib. I. cap. II. Item Thessalonicenses. Iulius Firm. de errore prosan. rclig. cap. I 2. In sacris Corybantum parricidium colitur. nam unus frater a duobus interemtus est, ct ne quod indiciam necem fraternae mortis aperiret, sub radicibus
59쪽
Olympi montis, a parricidis fratribus consecratur. Hunc eundem Mac donum colit fluita persuasio. Dic est Cabyrus , cui Thessalonicenses quou-dam cruento, cruentis manibus supplicarunt. Contra Cabiros, & haec corum sacra si quid commissurn id inex rabili ira vindicatum fit ille Pausanias, in Boeoticis indicat. Cum enim sacros Thebanorum ritus plebei homines Naupacti imitari ausi filistent, non multo post poenam dederunt. Deinde qui cum Mamdonio e Xerxis exercitu circa Boeotiam relicti , spe fortasse magnarum opum , aut rerum divinarum contem tu impulsi , aedem Cabir rum erant ingressi, delirare continuo coeperunt, & aut in mare se, aut de rupibus praecipitarunt. Cum etiam victor Alexander & Thc-bas , & Thebanum agrum igne depopularetur , Macedones , qui Cabirorum templum subierant , tanquam in terra hostili , sulmine percussi sunt. vide & Strabonem , lib. Io.
Dei adversus homines Epicurus omnes Deo
assectus ademit. Stoici iram negarunt quam Deo
tribuit S. Scriptura , recta ratio, O Ussi gentiles. Non mi se cunda est altera Superstitionis silia ἐγελοί
Θρημία, quae&εΘελοσέβεια Hesychio; sed & δυωβεια ' dicitur, media quasi inter ασέ ιαν & ἐυσέβειαν. Haec de numine sibi conciliando nimis sollicita , nec uno Deo contenta, multiplicem sibi ac monstrosum cultum pro genuit. Quid enim aliud polliet animus hominis conscientia peccati, poenaeque metu agitatus, ac luce verbi divini destitutus e Hie autem imprimis Dei adversus hominem considei anda est e de qua
jam olim dissenserunt Philosophi, & Lactantius egit singulari libro, quem de ira Dei inscripsit. Cum enim diversa sint , & repugnantia
ira & gratia , aut ira tribuenda est Deo, & gratia detrahenda, aut utrumque pariter detrahendum : aut ira demenda est & gratia tribuenda , aut utrumque tribuendum. Aliud praeter haec nihil potest capere natura, ut necesse sit in uno istorum aliquo verum inveniri. Primum illud de Deo iacino dixit unquam, irasci cum tandummodo, & gratia
60쪽
non moveri, hoc enim Deo disconveniens est, ut obesse possit, prodesse non possit. Sic nulla spes salutis hominibus proposita esset, de ipsa Dei majestas non ad judicis potestatem , sed ad tortoris ac carnificis ossicinam deduceretur. Duae ergo reliquae sententiae obtinuerunt, quarum prior est ex schola Epicuri, altera Stoicorum. Epicurus dum palato quid sit optimum judicat, coeli palatum non suspexit, Deosque finxit ιρνογραμμουςo & humana non curantes. Dcia ficentiam, iram, omnesque affectius illis ademit, adeoque ipsos r vera Deos sustulit , quos etiam nullos esse sensit , ea autem quae de Diis locutus est , depellendae invidiae causa dixit. ideoque haec philosophia ab omnibus pridem exacta &explosa est. Stoici aliquanto molius de divinitate sensisse cxistimantur, gratiam in Deo es c, iram noncse docentes. Favorabilis sane oratio non cadere in Deum hanc animi pusillitatem, ut ab ullo se laesum putet, qui laedi non potest. Hi quidem ex parte non crrant , sed id quod melius est ex duobus retinent. Epicurus hoc argumento inductus cst. Quia Deus non irascitur, ergo nec gratia commovetur. Stoici iram, utpote sapiente ctiam & gravi
homine indignam , a Deo removerunt. Contra lenitatem , tranquillitatem, beneficentiam tribuerunt ; ut vcre communis omnium
pater Optimus ac Maximus dici possit. Qui haec sentiunt ad veritatem quidem accedunt propius: sed in parte tamen labuntur. Nam si Deus non irascitur impiis & injustis, nec pios utique justosque diligit. Comstantior ergo est error illorum, qui & iram simul & gratiam tollunt.
In rebus enim diversis, aut in utram que partem moveri nectae est, aut in neutram. Itaque qui bonos diligit, & malos odit, & qui m los non odit, nec bonos diligit. quia & diligere bonos ex odio mal rum venit, & malos odisse ex bonorum charitate descendit. Adco ista natura connexa sunt , ut alterum sine altero fieri nequeat. Superest tertia sententia, quae a Philosophis quidem nec suscepta est unquam, nec des sar adeo tamen vera, ut in ea omnis ratio religionis veritatisque versitur. Nam neque honos ullus deberi potest Deo, si nihil praestat colenti, nec ullus metus si non irascitur non colenti. Cum autem Deum irasci dicimus, non eam illi tribuimus mentis
commotionem, ac perturbationem, quae velut quaedam saeva tempostas, tantos fluetiis excitet, ut statum mentis immutet, ardescant oculi, os tremat, lingua titubet, dentes concrepent, alternis vultum maculet, nunc sustusus rubor , nunc pallor albescens: Sed eam justi-
etiam quae a Theologis judiciaria ac vindicativa dicitur, qua tanquam judex