Institutiones pathologiae praelectionibus academicis accommodatae

51쪽

MORBORUM IN GENERE.

quae simile aliquid, aut idem cum ipsis morbis sunt in hac ipsa morborum generali disquisitione cognosci & erui possint; sed multae sunt eaeque graves rationes , quae hoc specialius caussarum scrutinium reddant necessarium. f. ΙO . Causi e & effectus in mutationibus corporum ita se excipiunt. ut effectus primi novas semper caussas constituant; hinc non incongruum erit, seriem caussarum & effectuum , se invicem excipientium , illustrare, & ita modum genes eos morborum compositorum explicandae demonstrare ; cum in natura morborum declaranda nihil adeo necessarium inveniatur , quam haec caussarum investigatio. Hinc , licet multa alibi jam dicta in hac tractatione denuo Occurrant, alio tamen ordine proponuntur, & varia scitu digna hinc inde inseruntur.

E Oxum quidem haud est inepta mothodus , qui

caussas has ad normam sex rerum non naturalium proponere solent ; quoniam vero nos e flectus earum generales , praecipue sanitati conveni Cntes, passim tamen & nocivos , in diaetetica si vo i arta physiologiae parte jam indicavimus , taediosa repetitione molesti esse nolumus, quin potiuS Omnes has caussaS Occasionales contrahere , & ideas quas'd in Sensrales lassionum , inde oriundarum, e X iis

52쪽

PARS II. CAP. II. DE CAUSSIS

erucre studebimus , quo caussarum & effectuum nexus melius perspiciatur. g. IO6. Omnes res, quae corpori applicantur, vel in illud

IngCruntur, nCc non mutationes corporis , in variis

eius actionibus observatae , in his caussis occasionalibus considerari merentur. Priores vero proponi Commodius vix poterunt, quam si caloris & frigo-xis effectus declaremus, & ratione alimentorum &POtulentorum , in genere consideratorum , quan ratatem eorum in nimia repletione & inedia qualitatCm autem , quoad aquosam , viscidam, oleosam, Tan Cldam, acidam, muriaticam, aromaticam, spiri- tuo amque indolem attendamus; post ea heteroge-Mea singularia, in aere , alimentis, medicamentis &veneni S Occurrentia , indicemus , tandem & actiomem mechanicam corporum subjungamus. g. IOT.

Mutationes corporis, quae in variis ejus actioni hus eveniunt, & morbis occasionem praebent, in motu aucto & quiete nimia, somno & vigiliis, modum excedentibus , se & excretionibus humorum Tetinendorum largioribus, & evacuationibus humo-xT excernendorum cohibitis, tandemque in animi affectuum concitatione positae , & ad hanc normam δ nobis ulterius declarandae sunt

D Etsi vero in tanta rerum varietate omnes morborum caussas assequi nequimus , mormam tamen

eXhibemus , ad quam aliae a nobis omissa indagari lc explicari possunt. g. IO8.

Calor nimius, vel solis radiis in atmosphaera , vel artificiali igne in conclavibus, vel stragulorum atque

53쪽

OCCASIONALIBUS. 4s

mentorum copia & naturali conditione excita rus, corpora debilitat. Cum Cnim , perspiratione &1udorc nimis intensio , subtilissima humida non tantum ex superficie corporis, sed ex ipso sanguine& reliquis humoribus , ac ex ipso adeo fluido

nerveo elicita dissipentur , solida vero laxentur , elongentur & ob siccitatem tandem ad motum rigidiora reddantur, mobilitas fui dorum , per Corporis vasa ducendorum , imminuitur & corporis vigonperit. Haec incommoda quies in aere temperato &potus aquosus brevi tollit.

Si vero corpus diutius & iterato hos primos caloris effectus experitur , mixtio sanguinis & humorum insigniter depravatur particulae enim terres tres oleolis & salinis intimius junguntur, & in mas fas ferme irresolubiles abeunt, cum, aquosis di reliquis volatilibus ex mixtione dissipatis fluida potu hau ra ipsam mixtionem non commode ingredi valeant. Solida enim , quae cani suo modo debent iuvare , exsucca , quasi rigida & immobilia quoque reddun

tur , cum ex sanguine nimis condensato nec vasa minima nutritias particulas recipere , nec nCrvi

fluido , ad vigorem corporis instaurandum apto ,

repleri possint.

f. PIO. Concitati vero per continuatum Calorem motus

sanguinem & humores, eo modo in sua mixtione laesos , circumducunt , & solida minima irritant, id quod eo magis evenit, cum fluidum tenue deficiat, quod acres & morbo se mixtas particulas per se & Excretiones subducere queat hinc alvus sicca, urina parca ,

54쪽

parca, valde saturata, perspiratio tandem stippresia i , , morbum augent. Acre itaque irritans in minimis vasis spasmos & obstructiones inducit , quibus tandem febres , continuae , acutae & inflammatoriae excitantur. g. III.

Nec frigoris effectus jam descriptis adeo dissimi Ies sunt nam subtilissimae quoque particulae dissipantur , & sanguis & reliqui inde deditisti humores1pissi redduntur si brae vero solidae , quae smul stringuntur , in condensando sanguine cooperantur .Pulmonalis autem perspiratio prae illa , quae in sil- perficie corporis sit , intenditur; hinc spissitudo sanguinis & humorum ibi augetur , & in farctus pituitosi , in pulmonibus & cavitate narium potissimum , inducuntur. Quae incommoda cuncta in aere temperato facile dissipantur , imprimis si potus

moderate calidus sumatur. g. ΙΙΣ.

Si frigus crescit vel diuturnum est, humores spissi& condensati tandem resistunt cordi,& febriles motus excitant, qUl tam Cn, modo ne acrimonia in humoribus abundet, vel mitiores sunt, vel per intervalla corpus invadunt si vero , allis caussis simul praegressis, acrimonia humorum iam adest , & his

ipsis motibus evolvitur , febres acutae eaeque in fammatoriae gignuntur , quae potissimum in visceribus saeviunt. Frigus summum , cum CXercitatio ne corporis vehementi coniunctum , circulationem humorum per e trema vasa saepe impedit, ideo ita Ggangraena & sphacelus oriuntur : sin suida spissa& frigore densata in quiescente corporC coguntur,

55쪽

OCCASIONALIBUS.

IR motus continuati in cerebro quoque supprimuntur , vertigo , somnus , sopor & tandem mors se

quuntur.

g. II 3. Ex dictis quoque intelligitur , vel certe simili ratione explicari potest , quid subitaneae mutationes ex frigore in calorem , & ex calore in frigus, praestatent 8 quid humidum calori & frigori junctum esti clat i quales mutationes aer gravis & levis, praeci pue in respirationis & perspirationis negotio , pro ducant i quales effectus morbosi in diversis clima tibus & in una eademque regione diversis anni temporibus oriantur ξ . II . Unicum tantum exemplum humiditatis calori iunctae posuisse sufficiat. Relaxatio solidorum &perspiratio ab initio suppressa inducitur quo facto humores , calore agitati , vehem Cntius circumducuntur. Oriuntur inde saepe jam in principio morbi sudores & aliae excretiones colli quativae, quibus vires exhauriuntur, fluida dissipantur. Quod si vero persia

piratio per nimiam circulationem & inde compressa minima vasa ulterius cohibeatur , retentique in Corpore humores calore agitati, attamen non dissi pandi , motum intestimim augeant, in propriam corruptionem & Jesolutionem putridam abeunt.

Ex his caussae & effectus febrium malignarum , imprimis putridarum , intelliguntur. 'g. I in Alimenta & potulenta , ad conservationem Corporis necessaria, & Ob quantitatem 5 qualitatem de

56쪽

.8 PARS II. CAP. II. DE CAUSSIS

pravatam ut caussas morborum consideramus. Ni-mla enim alimentorum copia ventriculum replet &ata distendit, ut ruptura ejus CXemplis , quam illam rarioribus, comprobetur. Quod si vero ultra modum distendatur & cedat , motus eius perissalticus infringitur , nec liquor gastricus satis affuit, ut cibi ingesti ideo non subigi queant , qui crudi in Cojacent, & aegre ad duodenum progrediuntur. Re-1piratio aucta , ventriculum concuti Cns, ingesta tamen promovet, & duodeni actio , bilis & pancrea tici succi efficacia incitata, digestionis vitia in ventriculo inducta saepe corrigit , ut bonus tandem chylus praeparetur , & ad languinem ducatur.

Ciborum , in ventriculo collectorum , non ben Edigestorum reliquiae , corruptionem , quae singulo rum alimentorum indoli propria est, viscidam, acidam & rancidam incipere & augere possunt, ideo

que nova alimenta ingesta, etsi bona, corrumpunt, nec liquorum digerentium affluxus, nec continuata canalis intestinorum actio bonae concoctioni praestatandae sufficit: quam ob rem crudus & acrimonia varia inquinatus chylus ad sanguinem devehitur. Sed hanc etiam corruptionem sanguinis motus pCrpulmones & circulatio in reliquo corpore libera saepe corrigunt, ita ut, particulis noxiis per excretio neS Varias expulsis, humores lymphatici ad nutri tionem minimorum solidorum bene dirigantur.

Etsi vero repletionis nimiae vitia saepius corriguntur, & homines intemperantius viventcs morbis interdum diu resistunt, tamen , si per continuatas has

57쪽

has caussis& ventriculi & intestinorum robur dos truit cir , I humores, digestioni in servientes, saliva bilis, cet. a convCnienti bonitate recedunt, nec bonus chylus resorbetur, nec sanguis rite mixtus e Xande elaboratur. Ut itaque Olim diveris indo lis alimenta per validam digestionem in bonum succum nutritium mutabantur , ita nunc quodlibet eorum propriam acrimoniam servat, & inde caco chymiam humoribus inseri, ex qua nutritio in mi nimis haeditur , vires languent, & diversi generisna orbi Oriuntur. g. II 8.

Ab inopia alimentorum & potulentorum , vesplenaria inedia, refectio celeris, a resorptione Lyli in primis viis praestanda , deficit hinc vigor totius corporis perit, cum lassitudinis & vehementis fami q& sitis senius interea hominem excruciet. Si cibi defectus potu, haud adeo nutri Ciate , resarcitur, aliquod levamen adfertur; si autem celeris repletio post longam inediam ventriculum contractum urget atque subito distendit, nausea & vomitus moventur. Blanda nutritio inediam brevom sine rema--nente noxa corrigit. 9 groti inediam diutius, quam 1ani, & macilenti facilius, quam Obesi ferunt. g. I I9, vero inedia diu toleratur , liquores in primi Vns aflluentes acres fiunt, ideoque cas vellicant i rodunt Hainc appetitus primo insignis , postea nati lea εἴ vomitu X excitantur , ut, contruct s tantus ventriculo I duodeno, acres di biliosi humores puros rejiciantur. Ob desecti ina vero chyli novi in

58쪽

PARS II. CAP. II. DE CAUSSIS.

sanguine, humores , per se & excretiones exprilsa, non restituuntur, hinc fuidis & solidis blandum nutriens subtrahitur , & vires vitae insigniter debili

tantur. Quoniam vero interea subtilissimae corporis partes prorsus dissipantur, acres vero augentur , non tantum febres acutae cum summa extenuationCCorporis excitantΠr , sed fluidum nervelim , tandem male elaboratum, deliria , spasmos & alios inordi- Natos motus producit, donec fame enecti misererereant aegri. g. I 2P. In indois assumtorum examinanda primo se of-lari nimia potus aquosi, calidi & frigidi, in gurgitatio. Uti enim suffciens potus , praecipue aquosus, diluendis humoribus nostris egregie inservit, sic nimia copia ventriculum relaxat, quod per calidam tamen aquam magis, quam per frigidam efficitur. Digestionis negotium , nec non elaboratiochyli & sanguinis, ob nimium ingestum aquosum , non, ut decet , perficitur , & mixtiones bonae humorum turbantur. Renes a nimia mole aquae secernendae debilitantur , hinc varia eorum vitia. Li- cliuores, ex sanguine ad secretiones optimorum humorum & nutritionem progredientes, non rite

miscentur & perficiuntur, nimisque fiunt tenues f. 38. hinc imbecilla, macilenta ; etiam tabida

evadunt corpora. g. I 2I.

Viscidum , in cibis farinaceis non fermentatis, Physiol. f. 72s. 729. leguminibus 4. 73 o. oleribus s. 736. nec non in quibusdam animalibus g. 7 4. γε . eorumque variis partibus f. 73ε. viscido suc

59쪽

co scatentibus, prae reliquis haerere cognoscitur. Hoc in ventriculo digestioni resistit, & vix resol vitur ; ideo parietibus ejus adhaeret, fibras relaxat , secretionem fluidi gastrici impedit, fatus generat Scappetitum imminuit. Quousque bilis efficacia obia servatur , reliquum intestinorum canalem vix lae idit. sed in transitu per duodenum cOvrigitur , tandem vero & intestina glutinoso & pituitoso humore obducit. Licet vero evacuatio per vomitoria& purgantia viscidum collectum saepius expellat , debilitas tamen primarum viarum, ex his caussis inducta glutinosi , ulterius ex ipsis bonae notae cibis generandi; exhibet occasionem.

122.

Viscidum , in primis viis collectum , chylum di sanguinem lente inquinat, in glandulis me senterii saepius haeret, & ita vasa lactea obstruendo atrophiae genus producit. Hoc in primis in infantibus

Observatur, in adultis enim viscidum auctum has vi rum angus fias saepius transit , in sanguine a circulatione vividiore semel iterumque resolvitur, & vel per varia corporis colatoria Organa evacuatur , vel in robustioribus interdum nutrimento bono accedit. g. I 23.

Si viscidum ita collectum diu in sanguine haeret ,

& ultra modum augetur , ad net inima vasa tandemi

protruditur, & lympham inquinat g. ideo tuo

infarctus ti obstructiones pituitosas essicit, quae tamen , nisi nimia humorum acrimonia acced2t, motibus febrilibus, per intervalla concitatis, resolvuntur. Ac tum quidem regimen diaetae aptum convocientia medicamenta fibrarum robur resti

60쪽

11 PARS II. CAP. II. DE CAUSSIS

tuunt, viscidique reliquiae stibi guntur & expelluntur. Quoniam autem fibrae a viscido adhaerente non raro nimis relaxantur, nec ideo succi nutritii satis evol-Vuntur , tanta saepius solidarum corporis partium laxitas & debilitas efficitur , ut motus febriles vel nulli , vel anomali tantum excitentur , sed chronici potius morbi e X obstructionibus lentis oriantur. g. I 2 . Omne viscidum , ex victu tenaci & crudo in primis & secundis viis collectum , & in elaboratione humorum continuata non satis subactum , glutino

sum adscititium appellari potest ') , quod in principio acrimonias varias salinas , in primis acidam , obvolvit & tegit, quae, cum aliquando evolvuntur& fibras irritant, viscera in primis abdominalia ad in farctus, & universum corpus ad tumores & pallores dispontant. In aliis autem , in primis si atrabitaria dispositio accedit g. o. varia hypochon driacorum incommoda subnascuntur.

ii Hoc a glutinoso spontaneo omnino distinguendum 1, est , quod ex lymphaticis humoribus coagulatis oritur, i, dc per varia corporis colatoria secedit, paulo posta, in caussis praedispoiaentibus describendum est.

g. I 2 s. Oleosum , in oleis pressis vegetabilium, butyro ex lacte confecto, & pinguibus animalium partibus conspicuum, si nondum corruptum & acre redditum fuit, primas vias lubricat, & paulo post, si nimia ejus copia fuerit ingesta , debilitat. Magnam vim liquorum digerentium , in primis viis affluentium , oleosum hoc exigit, quam tamen sensim iniri noli ; si itaque viribus coctricibus non resolvitur,

o recto