장음표시 사용
111쪽
movetur, nisi per corpora. Itaque per corporeas imagines est a Iliciendus, ut amet: nam rilii Semel amat, facile docetur, ut credat: et ulli credit, et amat, est inflammandus, ut supra solita impotentia velit: quae tria nisi qui seeetit, haud
Persuasionis opus effecit. Atque adeo animi perturbationes, quae interioris hominis mala ab appetitu omnia , tanquam ab uno sonte proveniunt: duae solae res ad Lonos usus traducunt; Philosophia , quae eas Sapicntibus tem Perat, quo virtutes evadant; Eloquentia, quae eas in vulgo incendit , ut faciant ossicia virtutis. Sed eam hodie Rerum publicarum formam esse replicabunt; ut eloquentia in liberis populis non ultra regnet.
Principibus quidem grates, qui nos Iegibus nota lingua regunt: sed in his ipsis Rebuspublicis Oratores amplo, verso, inflammato dicendi genero eximii, cum in foro, tum in Senatu, et in sacris concionibus cum summa Rei publicae utilitato, et maxima linguae gloria claruerunt. Sod dicamus quid fortasse rei it. Galli sub tantiae vocabulis abundant,
substancla autem a se bruta, et immobilis, nec comparationis est Patiens. Quare D C senteratias inflammare, quod sine motu . et quidem vehementi non fit; nec amplificare, et exaggelare quicquam possunt. Indidem verba invertere nequeunt: quia, cum substantia Summum Sit genus rerum, nihil modium substernit, in quo similitudinum extrema conveniant, et uniantur. Qua intibrem
112쪽
1o6 Io: BAPTIsTAE VI cI metaphorae in eius generis nominibus uno voeabuisseri non possunt; et quae duobus si unt, ut Pla-rimum durae sunt. Ad haec, orationis ambitum conati, nihil ultra membra praestiterunt: nec ampliores versus , quam , quos dicunt Alexandrino R, fundunt: et ipsi, praeterquamquod distrophi sunt cum praeterea singuli sententias claudant, et bini similiter desinant; quarum rerum altera omnem minuit amplitudinem , altera allevat gravitatem ;sunt inertiores, tenuioresque elegiacis. Duas dumtaxat voculationum sedes, ultimam, et Penultimam habent: et ubi nos ab ultima tertiam acuimus, ii accentum in penultimam transferunt: quod
nescio quid tenue, et subtile sonat: quibus rebus ii nec amplis periodis, nec grandibus numeris apti sunt. Sed ut eadem lingua omnis sublimis, ornatique dicendi characteris impos, sic tenuis
patientissima est. Cum enim substantiae vocabuli fiseateat, atque iis ipsis, quae substantias, ut Scholae dicunt , abstructus significant, rerum Semper Summa perstringit. Quare didascalico dicendi generi aptissima est: quia artes, scientiaeque Summa rerum genera persequuntur. Atque Una sactum , ut ubi nos nostros Oratores Iaudamus,
quod diserte, explicate , eloquenter dicant ; ii
laudent suos, quod vera cogitarint. Et quum hanc mentis virtutem distracta celeriter, apte, et se
liciter uniendi, quae nobis ingenium dicitur, appellare volunt, bpiritum dicunt: et men is vim D
113쪽
quae Compositione existit, re simplicissima notant: quod subtilis imae eorum nacutus non Compositione, sed tenui tale cogitationiam excellant. Quare
si eius dispuἰationis, summis dignae philosophis, illa pari vera est: linguis ingenia , non linguas ingoniis formari ; hanc novam Criticam, quae tota spiritalis 1idetur, et Aualysim, quae Mathos os
subicctum , quantum ex Se est, Omni Prorsufi Corinptilentia exuit, uni in Orbe Torrarum Galli vi sua osubtilissimae linguae excogitare Potuerunt. Cum Iiaco igitur omnia ita sint; eloquentiam suae linguae Parem ab una sententiarum veritate, tenuitateque, et deducta ordinis virtute commendant. Nos vero lingua Praediti, quae imagines semper excitat: unde iani Itali pictura, sculptura, architectura, musica omnibus orbis Terrarum nationibus praestiterunt: quae actuosa semper, auditorum mentes in res longe dissitas, et remotas visimilitudinum transfert: unde Iiali post Ili pa nos acutissimi nationum: quae in gonere dicondi Ornato, et amplo, nempe uerodoleo, Lixiano, Ciceroni alioque Guicci ardinios, in grandi, ac Vehementi, sive Thucydideo, Deinosi lion ico, ac sol- Iustiano alios, in Attica elogantia Buccacio,' in novo Lyricorum genere Petrarch. ;bqui sabular . in granditato, et locutionis facilitate Homerum ies erunt, Ariosios; qui maiestato sententiarum, et divinis numeris Virgilium exprimunt, Τorquatos numerat, et recenseti linguam, quibus Par ibus
114쪽
1o8 Io: BAPTIATAE VICI potissimum beatissima est, non excolemus 3 Igitue qui neque in Physicum , neque in Mechanicum eruditur; sed ad Rempublicam , vel Foro , vel SQ natui, vel sacris Concionibus instituitur; in hisce
studiis , qua methodo traduntur nec Puer, Deo diu immoretur: Geometriam per formas ad in geniosam rationem addiscat: Topicam excolat :et de natura , de homine, de rcpublica libero , ac nitidiori disserendi genere in utramque dispale e Partem; ut quod probabilius, verisimiliusque in
rebus sit amplectatur: ut ne in summa nostri sint scientiores antiquis, et nobis sapientiores antiqui: nostri veriores antiquis, et nobis eloquen iores antiqui: sed ita sapientia , eloquentia a
quemus, ut Scientia Superamus antiquos.
Do re autem Poetica nihil singillatim disse rui : quia poeticus instinetus Dei optimi Μaxi mi donum est , nec ullis instrumentis parari Potest: quia tamen, qui ea faculta is divinitus
amati sunt, si eam ipsam literarum studiis exornare velint , ut omnium studiorum florem quendam excolant, necesse est; de eadem extraordinem quidem, non tamen Sine omni ordin quae nostri argumenti sunt, disseramus. Criti- eam nostri temporis rieticae obesse diximus , sub eo temperamento, si pueris tradatur 2 nam iis et phantasiam obcoecat, et memoriam Obruit:
et Ρoetae optimi phantastici sunt: et peculiarcteorum Numen Memoria, eiusque soboles Musam
115쪽
sed si adolescentes , utraque mentis facultate firmati , eam artem edoceantiar , cam Poeticae rei c0nferre putem : quia Poetae ad verum in idea, sive ex genore, ut paullo in serius dicemus , spectant. Et methodus geometrica quamplurimum ad confingenda mendacia poetica con-dueit : nompe ut tales per omnem sabulae tractum perpetuo gerantur Personae , quales Semel principio inductae sunt: quam artem Homerus
omnium princeps, ut tradit Aristoteles, docuit: et, ut idem Philosophus animadvertit , sunt quidam a Consequente paralogismi :.ut . Daedalus Volat, si alatus est. Quare ea recte confingere nequeunt, nisi qui satis recte norint alia allis atte- Aere , ut a Primis secunda, a Secundis porro tertia consequi natura videantur. Quamobrem acute, neque citra verum quis dixerit: ciusmodi mendacia eos invenire tantum Posse , qui Vera
philosophiae optime sciunt. Id egregie Praestant
Geometrae, qui ex salsis permissis, ut datis suaevi methodi a consequonti vera conficiunt. Et finem quoque, qui hodie maxime celebratur , nempe verum in idea, Sive ex genere, in re Poetica ad prime utilem arbitror. Neque enim iuea Sum sententia, Poetas falsis Praecipue deIectari: quin a Trmari audeam, eos aequo ac Philosophos ex institulo vora sequi. Nam Poeta delectando docet, quae severo Philosophus: uterque docet ossicia : υ terque mores Lum tuum de-
116쪽
scribit : uterque ad virtutes excitat ; et a vitiis abducit, sed Philosophus, quia cum eruditis rem hal et, id disserit ex genere; Poeta Vero, quia cum vulgo agit , sublimibus per Sonarum , quas fingit, factis, dictisque , tanquam exemplis quodammodo cxcogitatis PerSuadet. Quamobrem Poetae recedunt a sorinis veri quotidianis; ut excellentiorem quandam veri speciem amngant rei naturam incertam deserunt, ut naturam Constantem Sequantur: atque adeo salsa Sequuntur ,
ut sint quodammodo veriores. Rigor hic humanarum actionum, ut quis in omnibus, et per omnia sibi constet, optime a Stoicis, quibus Recentiores respondere videntur, docebatur. Undctii merito suae Stoicae sectae Principem usserebant Homerum , qui Aristoteli princeps poetic rum mendaciorum est artifex. Quapropter per quas ipsas caussas nostrum studiorum finem prudentiae civili obesse docui ; eum Poeticae con ducere iudicarim. Nam prudentia in humanis actionibus vestigat verum, uti est, etiam ab imprudentia , ignorantia , libidine, necessitate , sortuna : POesi , tantum ad id Verum spectat, utina iura, et consilio esse dehet. Et recentiorem Physicam RPi Poeticae eommodam esse existimarem: nam Poetast Phra,es bona ex Parte uSurpant, quibus naturales rerum caussas explicant; sive indictionis poeticae admirationem, sive in antiquae possesbiotiis argumentum: quod antiquissimi Poe-
117쪽
' O B. A T I o IV. tarum physici fuerint. Unde illa sanguine crestus , Pro genito: abire in auras, pro mori: ignis circa princoesia semens, pro febri: con
cretus in aere νnor , pro nube r excussus
nubibus ignis, pro fulmine 2 terme umbTNE , Pro nocte; omnes temporis partes Astronomorum desiuitionibus descriptae : et metonymia CariSsae pro essectu apud eosdem tantopere celebrata. Igitur quando recentior Ρhysica sensibiliores caussarum imagines a Mechanica potissimum , qua utitur, tanquam instrumento, describit; ea commodius Poetas novarum genere locutionum in-
Credo equidem , Vos 'haudquaquam miratos esse , quod instrumenta seientiarum Omnia persecutus , nulla de Christiana Theologia verba secerim : neque enim existimavi, Vos eXpectaturos , ut ego deterrimo comparationis genere Vera
eum falsis, divina eum humanis, Christum cum Lycurgo , vel Numa compararem. Sed ut breviter , quantum ab ethnicis in hac studiorum Parte peccatum sit, accipiatis; illud animadvertere licet, apud eos multas , varias , incertissimasque suisse de Deorum natura opiniones: et qui rebvspublicis praeerant, philosophos de rebus divinis opposita disserere aequo animo patiebantur : et tantum impietatis animadvertebant iueos, qui Deos esse negarent: sortasse rati, Cetera Philosophorum placita vulgi captum, in quod
118쪽
Dotissimum religio erat inculcanda, superare. ELPoetas quoque ite Deorum natura, eorumque Poto, talo in Rhul urtim admirationem nova Comminisci Sinobani : nam id ipsum ad religionem per linei e arLitrabant tir; quo maior de suorum Na-minum potentia in vulgi animos opinio inducerctur. Iu sacrificiis vero, auguriis, auspiciisque, quia iis rebus maxime publicum religionis usum Posuerunt; quo augustiora , et venerabiliora essent, caeremonias Deorum quam maxime certas , Solemnesque esse Xoluerunt. Quare solas caeremonias Pollutas, et sprctas auspiciorum religiones, et novas divinandi artes vindicarunt, ac uiti suu peque Christianos , quod suos Deos non crederent , sed quod non adorarent , PerSequebant nr.
Sed quid stultius, quid ineptius , quam iubere Pec
eremonias certas, incerta adorare Numina 2 At
Christiana Beligio dogmata do Dei optimi Maxi
mi natura , divinisque mysteriis, quamcertissima docet: unde ritus, et caeremoniae Sunt merito Certae. Quare nova scientia apud nos divinitus natae est, quae divinos cius veri sontes aperit , sacros
Iibros, et traditionem, et Theologia Dogmatica nuncupatur. Itaque ubi olim lex XII. Tubularum. R CO remoniuriam capite incipi obai: DEOS CASTEADEUNTO: Iustiniandiis Codox a Titulo do Sum-mra Trinitales, set Fide Catholida inauspicatur. Eius autem doctrinae optima methodo, quasi xivulus esiluit a 'ia Theologia , quae Moralis di-
119쪽
cicur , et de finibus bonorum , de virtutibus . . ossiciisque ad Christianam religionem accomodate praecepta consignat. Quae de Deo scientia , quae Caeremoniarum castitas , quae morum doctrina tanta veritate , tanta dignitale , tanta virtute Praestant : ut Christiana religio , non ut aliae vi , et armis, quibus gentes delerent ; sed virtutibus , et cruciatuum constantia in duas saeculi sapientissimas gentes , Graecos , Romanosque , et in potentissimum Orbis Terrarum Imperium sese
insinuarit: atque eae cum suo imperio , cum Sua doctrina in Christianum nomen Sponte sua Concesserunt e nec tamen eorum religionis, ac philosophiae monumenta deleta sunt : divino certo consilio, ut in omne aevum, utraque ad exemplum collata, illa humana , nostra prorsus divina
videretur. Nactenus de scientiarum instrumentis; nunc de nostrae studiorum rationis adiumentis disseramus. Et quod de multis rerum argumentis, quae RPrudentia sunt, artes redactas habeamus, vereor, ne damno potius nostrae studiorum rationis, quam Iucro apponi necesse sit. Nam de iis rebus, quibus Prudentia moderatur , artes, si multae, nullae,5in modicae, multae sunt. Qui enim omnia prudentiae in artem redigere conantur , principio inanem insumunt operam : quia prudentia ex rerum circumstantiis , quae infinitaesum, sua capit consilia; quare omnis earum
120쪽
comprehensio, quam amplissima, nunquain est satiq. Deinde consuefaciunt auditores, ut communibus Praeceptis adhaerescant : qtio nihil in actu rerum inutilius experimur. Quamobrem ut usui sint artes, quae prudentia constaut, uti
Oratoria, Poetica, Bistorica, Deorum Compilalium instar sint; et tantum demonstrent, quo, et qua sit eundum: nempe per philosophiam ad ipsius optimae contemplationem Naturae. Quum enim una excolebatur Philosophia, sive adeo
una optima spectabatur natura; maximi in quoque istarum artium genere scriptorcs a Pud g accos, Iatinos, et nostros floruerunt: artibus autem apud quosque eorum excultis, non perinde clari exii
erunt. Exequamini , quaeso , de singulis rationem ; et me nihil salsi dixisse invenietis. Quapropter qui artes, ac disciplinas, quae nedum omnes, sed cunctae in philosophiae gremio continebantur, et ab ea , inter se ipsas diviserunt; mihi Tyrannorum similes fuisse videntur, qui amplissima opulentissimaque, ac Irequentissima hostium uri, e potiti , quo tuti porro ab ea sint, urbem delent, et cives per pagos longe dissitos
dissipant: ut ne ultra suae urbis magnificentia, et opibus, suorumque numero freti spiritus, animosque efferre, neve conspirare, et alii aliis auxilio osse possint. Id ipsum speciatim nostra Iurisprudentia con-