장음표시 사용
141쪽
mana donatis, amor in patriam, et studinm Romani nominis in civibus indigenis extincta sunt. Iure privato tantopere promoto , cives nihil ius esse dein putarunt, nisi suam ipsorum utilitatem ; nec ultra publici commodi studiosi. Romanorum, et Provinciarum iure confuso, Provincia in propria Regna, lain ante quam re ipsa invaderentur , abiere e et dissoluto tandem illo
nexu, quo maxime Romanum Imperium auctum
est; ut socii Populi Romani solam fidei laudem,
Romanus autem Populus et nominis gloriam, et Imperii vim haberet; Romana Monarchia Sensim debilitata, tando in distracta, et deleta eSt. Ita ut haec laxior Iuris prudentia et oloquentiae, et polentiae Romanae corruptae saerit cauMa Potissima. Quane Princeps, si Regnum augeri velit, L ges Romanas ex doctrina civili iubeat interpretari : et Iudices ox ca lites iudicent: at Ine optimoriam arto illa oratorum, qua SemPer Curant, Ut po Sint; sen Per ae possunt, Praestanti ut privatis caussis publicam ogglutinent; Iudi ces, inquam , in partam maximo adversam Utan
tur : illi nanque id faciunt, ut privatum ius vineat publicum: at ipsi saciant , ut publicum Vin-Cat Privatum. Ita nanque cum maximo Reipublicae bono philosophia iuris, nempe doctrina civilis , iterum cum Iurisprudentia coniungetur :maior et gravitas, et sanctitas legum erit; eloquentia regno accommodata sorebit: quo e qnam
142쪽
156 Io: BAPTIsTAE VI cItum publicum ius privato dignitato, amplitudi
me, et gravitate Praestat; tantum eloquentiast, quae nune in usu est, antecellet. Nam orato. res , quo caussas obtineant, in eo totos fore necesse est, ut eas iure publico probatas esse con
firment: et ita spectati in doctrina civili, poli iici ad ipsam Rempublicam gubornandam a Cedent. Scio equidem in nostro Sacro Consilio Neapolita to saepe lites contra Romanas leges , ' EX CERTfS CAUSSIS , ut eleganter ha-Lent in formulis, iudicari: et in summo Regni Senatu aequum civile naturaIi saepe in decerne do pracserri: sed id fit peculiari prudentissimorum sapientia Oratorum, et Iudicum: qui sanctimni artales non sunt. At si id ex instituto Regni fiat, cum summa Reipublicae utilitate perenne erit. Atque haec de Iuris prudentia in artem redacta , aliisque eius generis mihi in proposito
argumento dicenda visa sunt. optimorum autem copia exemplorum potissimum videtur esse studiorum, quae imitatione
Constant, ad jumentum. Neque enim, inquiunt, esset Virgilius, nisi ante fuisset Homerus; ne que apud nostros Torquatus , nisi ante Virgilius. Et vulgo serunt; facile insentis o ores. Sedalirinsecus et id maximum est commodum, inventionum Praerogativa: et Iurisconsulti indefinitionibus habent: occupantium conditionem
eεδs meliυrem. Nam quid aliud est, quod quam
143쪽
Plurimis in rebus earum Inventores et temPO-re , et dignitate primi, atque adeo saepe soli extiterunt 3 Quid si optima artificum exempla dixerim, obesse potius, quam Prodesse omni eius generis studiorum ration ip Mirum fortasse: sed certe verum. Nam qui optima nobis artium reliquerunt exempla, nullum eXemplar ipsi antea, nisi Naturam optimam habu o-xunt. Qui vero optima opificum , ut pictorum , exemplaria sibi imita uda proponunt; melioraessicere nequeunt: nam quantum in natura boni erat, a prioribus in suo cuiusque genere exhaustum est; alioqui non essent optimi: aequare, tantundia ; cum nec Phantasiae vim, nec spirituum mobilitatem, et Copiam, neque ner- Orum Structuram, quibus a cerebro ad ma num serantur , neque tantundem exercitationis , unde eandem iacilitatem habeant. Cum igitur nec SuPerare, nec aequare Possint; necessc est, ut in deterius vergant. Quod sane verum agnovit , et Professus est Tilicinus: qui , dum Ve-nctiis pingoret, a Francisco Varga , a Carolo V. Imp. ad eam RempubΙicam Legato interrogatus : cur inm pingvi pingenui genes e d D
144쪽
nere Siammam qui gus occuparunt; ses ab iis D ati an tulisses fiam , qua sibi aliquam nominis colabritatem compartiret'. Atque inde illud ego suspico e factum, quod, Cuu Hercules Pharnesianus, aliaque optima antiquorum opera sculptorum, non item Ialysus Prologenis, nec Apellis Venus ad nos pervcnerint ; in Sculptura multum desideretur; Ρictura ad sum- Inum usque perducta est. Quod si haec non
ita so habent, ut dixi; quid est, quod apud
Graecos, Latinos, ac nostros sui taceam de Historica, et orato ita , quae ad Rerumpubli Cariam momenta convertuntur in re Pooti ca cadom lingua , religione , et studiorum ratione vigente, optimis minores fere semper successerint Quamobrem optima artium exemplaria prorsus deleri necesse esset, ut optim Sauctores haberemus. Sed quando id barbarum et ne sarium est; et paucis datum ad summa eniti ; ea minoribus ingeniis Serventur : qui vero beatissima indole praediti sunt, ea a9pectu
amittant suo, ut optimam Naturam cum optimis imitari contendant. Τypi autem non dubium est, quin nostrae studiorum Rationi magno sint adiumento: eO-
sum enim boneficio iam illa declinavimus, quae antiqui perserebant, incommoda; ut inge uti aere, longisque itineribus manuscriptos codices Pe
145쪽
quirerent, eΣquirerentque; et tamen saepe iis eorum copia non fiebat; quod domini invidiosa illa frui laude vellent, ut a pucd ipsos unos autographa asservarentur. Iam ingenti copia, et varietate, ubique locorum, non Ptolemaeis Regibus tantum, sed cuivis privato homini, commodis pretiis dictis , prostant. Sed vereor, ne abundantia, et vilitate nimia, ut fieri solet , minus simus industrii : neve convivas imite mur, qui in Iautis , opiparisque coenis cibos suetos, et boni succi amoveri iubent; et ex Curatis, ac minus utilibus se ingurgitant. At
vero quum libri manu scribebantur, librarii ,
ut operae precium sacerent, Auctores constantissimae exscribebant: eosque Saepe quum caro venderent, studiosi sua ipsorum manu exscribere
adigebantur : quo exercitationis genere mirum quantum proficituri quia rectius meditamur , quod scribimus et atque adeo , quod nec Perturbate, neque raptim, neque intercisim, sed placide, et perpetuo ordine Scribimus. Ita nanque non perfunctoria notitia, sed longa nobis Consuetudo eum ispis auctoribus intercedit: et per eam in ipsos puros putos tranSformamur. Atque hac de caussa pravi auctores Scriptura Digebant: boni vero tanta cum utili lato cele
brabantur. Nam magis arguto , quam vere illud a Vorulamio dicitur: barbarorum inundatione, graves Scriptores pessundatos; laves innatasse.
146쪽
Etenim in omni doctrina o genere Principes ad nos , optimique , Scripturae hono siclo, Pervo norunt , Et si unus , et item alter Oxcidorit, id sortunae impulandum. At mea quidem mct moria, necdam etiam senex haec scribo , Scriptores vivos hac frui lande vidi , ut eorum inpera duodecim, et fortaqse plus eo typis maudata sint: nunc vero non tantum colemni, sed
sperni quoque: alios dia incultos, et dosolatos , tandona, aliqua ex obliquo OCcasione data, nune a doctissimo quo lii e celebrari. Quin cruditissimos viros memini, quae 'am litorarum prorsus damnare studia: nunc, mutato iudicio. in iisdem totos versari video. Eius roi multae sunt saussa o. Nam suus enique aetati ponius est: novitas , ut pulchritudo , commendat vitia , quae , exoleta aetate, insignia fiunt: Scriptore ς,
qui reprae qentatum studiorum fructum capere volunt, Stylum tempori servant: et silerae Srias
habent partes, obsequia, simultates: ac in literaria quoque Republica sunt, qui sua callent arcana potentiae: et adulescentes, quo magis modesti ac ingenui, eo magis credidi , et gravibus doctrina viris obsequentes. Quar loctio
nem cum saeculorum iudicio instituamus : et nostram studiorum rationem sub quadam re
gamus tutela; legamus antiquos prius: ' nam ii et fidei, et industriae, et auctoritatis sunt lanx spectatae: atque ipsi met nobis sint normae , qu dorro ex recentioribus praelegamus
147쪽
diorum, mirian sane Mideatur, cur antiqui cor-
Poribas, ut ita dicam, studiorum Universita res sitidarint, thermas, et campum ; ubi adolescentes Cursu, Saltu, pugilatu, pali iacti , di Sci , pilaeque ludo, natatione , et balneis robusti, agilesquc serent: nec ullam, quibus animos excolerent , firmarentque , instituere cogitarunt pSi de Graecis sermo sit, id in caussa snit: quia unus Philosophus absolutissima studiorum
Univei silas erat. Gra i nanque Sua utebantur lingua; et ea sane, quae propagines tam beatas, habebat , ut non Solum ad omnia in medio civilis vitae posita, sed abditissima scientiarum , et artium elegant issimis vocabulis si gnificanda aequa venere , et felicitate pcrduceret. Leges autem ipsi magis aliis nationibus dono dare, quam ullas Peregre vecipere sOIebant. Quibus rebus tantum caetcris Se genti bus praestare existimabant ; ut illa fastus pIena interrogatione uterentur: GTGOCUS ES, Graharbarus p quasi omnium orbis torrarum genitum ipsi dimidiam , et meliorem. Partem Va- Ierunt. Quumque haec ita essent; et praeterea unam . philosophiam , omnium scientiarum, et
artium Parentem, obstetriCem, alumnam excolerent; et de ea, non iam aliorum auctoritatibus , quam i P, is rerum argumentis dissorerent; commode unusquisque Philosophus res
148쪽
142 δ o: BAPTIsTAE VICI divinas, ratque humanas omnes sibi subiicie-hat : atque ab eo uno auditores , quicquid in Republica sciri oportebat , perdiscebant. Bomani autem, quamquam lingua praediti, quae
externas haberet origines ; eas tamen tam superbe fastidiebant, ut vocabulorum , . . Quas Uraeco fonis cadunt, P ce torta, quasvis leves , salsas, ineptas , quam externas historias narrare mallent . Et quanquam Leges hona ex parte a Graecis accepissent; quia tamen ad suae Reipublicae formam sapientissime accommodarunt eo Pacto proprias effecerunt.
Effectu itaqne Bomani , quod ad linguam , et
Leges attinet, Graecis exaequabantur. Sed hoc Graecis minus Uuiversitatibus egebant, quia in una Iurisprudentia Sapientiam , ut diximus,
collocarunt: eamque ipsam usu Reipublicae edocebantur: et Ρatricii, ut Potentiae arcanum, occultabant. Quare tantum abest, ut Romanis
nila Studiornm Universitate Opus esset ; ut nullam prorsus laudari interesset. . At verso in Principatum statu, quia Romanorum Princii pum interfuit, Iuris prudentiae mysteria vulgari; et
Scriptorum multitudine, sectarum divisione, opinionum varietate eius doctrina amplior facta
est ; ad eam denique profitendam Academiae Romae , Constantinopoli, ac Boryti landata sunt. Quando igitur magis Uuiversitatum nos
149쪽
ORATIO IV. 143 indigi , quibus Sacri Libri , et cum iis orientales linguae, Canones Conciliorum, quae in aliis , atque aliis Asiae , Europae , Asri--Caeque Nationibus , et urbibus ab Apostolis ad' nos usque sunt habita ; Romanorum, Langobardorumque leges, de Fendis Consuetudines,
Doctrinae Graeace, Latinae Arabicae in nostrarum usus Rerum publicarum importatae , Sunt pernoscendae. Ad haec addas librariorum menda, librorum plagia, et imposturas, alienae manus irreptiones: quibus legitimos Auctorum
Partus Vix agnoscimus, vix germanos Sensus assequimur. Ita ut quum, quod nos scire oportet , tot libris contineatur , quorum linguae in termortuae, Respublicae deletae, mores ignorati, codices corrupti ; inna quae viS arS, Scientiaque adeo dissicilis facta est, ut vix singuli, ad singulas profitendas sussiciant. Itaque Studiorum Universitates nobis institutae sunt , et omni disciplinarum genere instructae , in qui Lus alii alias doctrinas, suae quisque Scientissimus, tradunt. Sed huic commodo illud in commodum obiicitur; quod artes, scientiaeque, quas sola Philosophia rino tanquam spiritu COntinebat ; hodie divisae, et distractae sunt. Αntiquitus ita constahant Philosophi , ut non solum mores suae cuiusque doctrinae convenientes, sed ipsum disserendi genus accommodatum haherent. Socrates, quia nihil εe scire
150쪽
144 I O: BAPTI si ΛE VICI' Profitebatur, nihil quicquam ipse asserebat in
medium , sed minutis interrogationibus , se a Sophistis velle discere simulabat: quibus datis, suas conficiebat inductiones. Stoici , quibus meri
tem Veri regulam e se, et sapientem nihil opinari placebat; ipsi indubie vera pro suo iure
sumebant: et ea, per Vera Secunda, tamquam per annulos, ad dubia usque Calenabant . et Sori te, suo telo utebantur. Aristoteles, qui et sensu, et
mente verum dijudicari volebat, s3llogi, mo utebatur: quo communiter vera dabat, ut in spo-eio dubia sibi certa redderentur. EpicuruS Vero, qui sonsibus notionem veri demandabat; nec dabat quicquam; nec accipiebat ab adversariis; sed res nuda, et simplici oratione explicabat. Ηο- die autem auditores, sorte ducti ab Aristotelico in dissertatrice, ab Epicureo in physica, a Car thesiano in metaphisica cruditur: a Galenico discit Medicinae theoriam, o Chemico praxim: ab Accursiano Iurisprudentiae Institutiones, a Fabrista Pandectarum , ab Alcialiano Codicis libros praelegit. Et ita incondita, ac Saepe PerVersa eorum instititio est; ut quanquam partibus doctissimi Sint; in summa tamen, qui sapientiatassos esset, non constent. Quare, ut id vitetur in- Commodum , vellem , ut Universitatum Ante-CESSOres unum omnium Disciplinarum systcina actReligionem, et Rempublicam accommodatum. COm- Ponerent, quod doctrinam usquequaque consor