Lamindi Pritanii De ingeniorum moderatione in religionis negotio : libri tres, ubi quae iura, quae fraena futura sint homini christiano in inquirenda, & tradenda veritate, ostenditur ..

41쪽

a. DE INGENIORUM MODERATI MAE

sione. Ad beatam aeternitatem nos perducere potest religio, nimirum credere , quae de Deo credenda sunt, ct Deum colere ac amare eo cultu oc amore , quem ipis nobi praescripsit. Itaque cum religio vera, tum singulae istius religionis veritates prae omnibus inquirendae sunt nobis, inter quas tamςn aliae necessariae, aliae utiles tantum re delembiles. In comparatione istius veritatis

quidquid splendoris, quidquid utilitatis in humanarum

disciplinarum curriculo habetur, inane est, ct flocci fac endum, ut non injuria insipientissimos omnium stinis-lieissimos amites tot veteres Philo phos ac Sapientes , quos aeterna quidem fama nubis commendavit, ignorata autem sive contempta religio vera abjectissimos in oculis Dei constituit. Qubd si tantum e ligionis negotium, ut caetera prae illo negligenda, ct poma nda videantur,

dubium non est , quin omnem ad illius veritatem asse' quendam convertare debeamus cogitationςm curam, atque adeo sit enitendum, ut ne cum totam Iiteris S ver

talis inquisitioni vitam dederimus, id unum adhuc nobi resut edi endum, quod unich scire juvat, probε ten

re necesse est. Atque hoc quidem nobis de veritate strisbere volentibus in Primis ante oculos erit. religi nem veram, aut quod ill4m satis non inquirant, atque νdeis ex inertia , ignorare solent homines innumeri; aut quM nimium inquirant, ct ingenii ambitione in trans. versum agantur, perdere interdum possunt. Quid it

que juris habeat, de quos fines habitura hic sit humanorum ingeniocum meditatio, in posterum disseretur; esset quid proditum fuerit, quo non solum ad necessarias religionis veritates credendas, sed etiam ad reliquas ejusdem' utiles di deIectabiles veritates erudia pertractandat, tior ac planior via demonstretur: nequo nos

suscepti laboris neque alios lectionis adhibitae fortasse poenitriait.

42쪽

O mi O vera nosicatur, an a dubitatione sit instituendum

meraria vero repudianda. .

Α Pervin ηs ainpliffinΠm humanis ingeniis . ci m nullum Verum diximus , quod honestui ex sui natum non tu investigare 6 cognoicere, simulquq posuimus,uerum,quod gd Religionem pertinςe, non no-nesth solum posse quaeri, sed neces 4rio qu*tandum , sti endumque esse.Quod si quaererς Vergm religio lena opor' tet, consequens H etiam ut adhibere liceat ac vorteaprationem quaerendi omnium aptissimam , perquam qua rsita inveniantur Jθmque nonnulli accedunt, q*ibus nullgfortasse opportunior occurrat ratio, quam , duhitation instituere inquisitioni 3 iter. Qyo enim 'odo 'era' retiagion*m quaerere , ct asseqlii possint nomines, nisi primum dubitata incipiant. utrum relisioni verae nomen jam de derint, an in errore versei xur , dubitando investigςnt, inter e vitias a eopulis us*rpat religiones quaena mst falsa, qu*nam iit vera religio ' Et ista ian. inquirendae

veritans ratio, qμ mens humana omnibus anteceptis opinionibus valedicens,nulli rei nisi Perspicuisargumentis probatae assentit ir, a Socrate manavit 1 6 ab Academicisi aliisque Psilosophόpluirimoperὶ laudata , proximequq praetςrito seculo a Carissio potissimum instaurata , emPςrata , nunc utramque recentium Philoisphorun paginam implet,quippe qliae ad verμm inveniendum, a Iesaltem ad errorem evit*ndum, non Nrum conducat. horum ergo sententia cunsequi videretur, nefas Eoia esis religionem suam in dubium revocatam ςxpendere. At illis secus videbitur; nam ubi de religistite omnibus rςlinquatur dubitandi facultas,mirpm est,quot religioni veras excidia creari pqssint, & quot erruribus jqnua aperi*tui . . Qui dubi ru incipit, animouue statuit, nonpisi eiidentibus i persipici is rebus assenuim dare ubiquς po falla-τur timet aut aeternum de omnibu* dubitaturus est, quuli Scepticorum filii. accidit; aut multum quidem salsi, sed unicum eo multum etiam veri exscindet ac repudiabi

l quod biti sis insenus non he ingenta in licitari

43쪽

3A DE INGENIORUM MODERATIONE..

Plerumque contingit. Praeterea quicumque in religione vera titubare coepit.oc de sua fide incertus esse, iam infidelis est,& certo bono renuntiat,ut incertum exquirat. Quae sum ita sint , ct cum unicuique persuasum sit, veram esse religionem suam,caeteras autem falsas nemo proinde sibi licitum arbitrabitur, fidem suam in dubium revocare , helian ue erroribus iridicere , quos tamen convellere

non possit,si religioni sibi ducat, incipere de ipsa religione dubitare ' Itaque in ipso argumenti suscepti vestibulo jam nobis

Igravistima impedimenta occurrunt, a quibus nisi nos expediamus, omnis progrediendi spes sublata videatur. Id autem iraestitum facilius ibimus , postquam nonnulla praemiserimus utilissimae quaestioni dirimendae perquam necessista Primb igitur ex omnium consensis liquet, naturale ac universale hominibus deiiderium esse,& ius evia

tandi erroris,aut expellendi,cum illum incauth induerint Etenim errareus: falsum credere,ex ipsa naturae institutione contrari urrrest hominiae umque in maximas,atquee iam aeternas calamitates protrudere potest.Secundo dicimus,ex hoc rure aliud essi re,nempe licere cuicumque iis uti subsid iis, quae tum ratio, ac natura iam honestae artes

h sapientibus doctisque viris excultae tradideriuat, ut Perilla vitari,deponi ve possit error.1mo scientiae artesque i sae nihil alitici feessimi, quam hujusa di subsidia. Ipsae tamen artes ac scientiae aliis indigent peculiaribus subsidiis quibus se suosque cultores arctius regant. Si secus f

cerint,interdum erroris ori veritatis,magistrae evadunt, ct infida ad verum dignoscendum, erroremque auferendum,subsidia fiunt.Criteria veritatis nuncupamus huius. modi peculiaria stibsidia, eorumque scientiam appellare Criticam possiimus, si hoc nomen latius, quam soleat, usu are placet. Excurrunt autem criteria per quamlibet scientiam, ct artem, eorumque ope quid certum, quid

probabile,quid dubium,quid fictum ac falsium sit. tibique

rimatur,&non raro cognoscimus. Nimirum iis praeeuutibus, solicitoque examine singula pensantibus, ct secem mentibus, saeph discimus, quos errores invexerit, ct inv hat aut perverseratiocinatio ut vis praejudicatae opini nis , ct imperium affectuum in ri is regnantium, aut nimium erga antiquitatem sequium , nimiumve recentiorum temporum amor, aut immodica fides habita iam

stris fens us,Praeceptoribus, Majoribus, Historiis, aliis que Fummae vitae fallacibus documentis. Dicam uno

44쪽

. IN RELIGIONIS NEGOTIO. Lib. L ιι

verbo: faciunt hujusmodi praesidia, ne temeia credamus, ne fessa aut dubia pro veris aut certis , certa ct vera pro dubiis oc falsis habeamus Quocirca cum S ratio prodideririt,& sapientissimi viri passilia commenderit cadhibeant horum subsidiorum apparatum in insectatione erroris, ct inquisitione veritatis neque dubitari,quin rectus illorum usus cum maximὶ honestus ac utilis,lum etiam interdum necessarius sit omnibus,errorem fugere, &. verum assequi

optantibus.

Tertio,inutilia planε forent ista ad errorem evitandum ejiciendumque sutisidia, si de rebus ac sententiis, in quiabus verum exquirimus, dubitare prius nequaquam lice ret.Imis nullius erradi sinis,nulla veritatis hauriendae spes erit, tibi nefas sit in dubium vocare di expendere tot opiniones,rerumque notiones per cogitationem ut per sensus corporeos in phantasiam , animumq; nostrum imini Dsas; quarum tamen complures vel falsae, vel parum firmae deprehenderentur, quoties de iis dubitare, easque ad criteria opportuna exigere vellemus,atque possemus. Igitur ad ipsius naturae,errorem ubique refugientis, principia de iura pertinet, posse de propositis, aut animo iam perceptis sine praevia consideratione rebus , primum sibi dubitati nem aliquam movere, tum laudata adhibere sublidia, ne fallamur, neve in antiquo errore diutius perstemus.

Martis, praeter haec insita homini iura , insitae etiam sunt 'uaedam leges , quas nemo sciens sine culpa levi aut

gravi ; nemo inscius line magna aut aliqua saltem infelicitate violare potest. Nam sicuti institutioni rectae rationis convenit,ut quisque contendat ab errore, aut falsitate sibi cavere,ita ct eidem rationi repugna ut homo Verit; ti renuntiet, noceat, atque obsistat.Quapropter qui unichde fugiendo errore ilicitus est , tantumque hujusmodi studio insistit, ut veritati ipsi fidem adjungere neget, aut illam sibi insectandam firmat, ubique fallaciam sibi metuens:alia 'uidem via impingit,sed tamen impingit in errorem. Dubitare autem possumus, utri miseriores sint, an qui errorem contrahunt ob cautionis defectum , an quiveritatem repudiant ob ejusdem cautionis excessum. Id certi experientia constat , illis ignorantiam venia aliqDa

dignam , istis intolerandam superbiam hujusnodi mala

plertimque creare., Quinto , si igitur a recta ratione iubemur, veritatem' hori impugnare neque perdere, sed ejus praetantissimum recipere dccustodire lumen, necesse quoque erit eam ad-

45쪽

hibere claram, e1sque uti subsidiis, quae nos a laedendi Rrespuendi veri periculo avertant; oh contra flagitiis,quari tum per nos licet, reriuri lare impedimentis , quae rem rentur in regione veri progressum nostriim. Neque ista

lex juribus dubitabdi stipra constitutis opponitur , sed

cum iis consentit,modo intha sequos limitesaatione praeeunte , contineatur illorula vilis. Iam enim peccant, aut miseri sunt,qui nimium dubitationi se tradunt,quam qui nimis facit. credunt, utrique nimio aut erroris fugiendi desiderio, aut veritatis improbandae timore abrepti. I .' samet subsidia, cteri teria veri, per quae diximus erroreuis humanis mentibus arceri, nisi utentibus adsit prudentia eum humilitate conjuncta,rion minus ad errores eve tendos , quam ad ipsum verum rejiciendum , inservire possunt.Quare opus est,ut dubitandi sura, in effrenem audaciam interdum assiargentia, perpetuo temperet alia c mes dusitatio ac timor, ne scilicet una cum efroribus veritatem ipsam incautε exscindamus. Quae autena sint impedimenta, ne Verum perspiciatur, quae subsidia ut percipiatur , nos infra, quantum ad rem nostram pertinet, O- uendere conabimur.

Interim ex his legibiis sequitiis , eommendari a recta

fatione prudentem dubitationemimprobari vero tem rariam. NeQue enim propterea quod nUbis natura dubitandi jus decierit, ut fessum declinemus, versimque assem quamur, ideo sitie discrimine cuicumque, &dε quibuL. eumque rebus, dubitari fas est. Certis quibusdam terminis omnia naturae iura coercentur , ultra quos excedere peceare est in ipsum naturae conditoreris Sichumahorurn assectuum innita j iira suos habent fines . modumqne m-um. Niliis etiam efficacius natura nobis commendat , uam amorem Usumque virtutum ; sed ejusdem naturae ocumentis prohibemur laedere ordinem limitasque vi tutibus politos. Una prudentia tum affectuum tum virtutum Oncinium dux S moderatrix futura est.Ejusdem cori

silio Sinipesio indigent reliqua omnia , sed potissimum dubitationis iura, ut rectus, non praesus, fiat inter homines illius ustis. Quanquam vero nihil dissicilius occurrat, quam constituere, quando, ct cui,S quibus de rebris prudenter dubitare liceat inam prudentia, ut aiunt PhiloAphi, circa particularia, quae innumera sunt, versatur) attamen ira nere juvat, quasdam etiam universales haberi leges, qDibus ferὸ semper singularia reguntur.Ηas inter eminet illas

46쪽

IN RELIGIONIS NEGOTIO Lib..1 33

quicumque , vel acutissimi viri ne de primis principiis

quidem se certos prodidere; phtemeratis, raro prucisntiae famatil sibi compararunt. mis autem rationis compos prudenter dubitet, an Vivat, an cogitet, an edat ,

an loquatur , ct scribat, cum evidentissimhhaec singulamitati Quis dubitationem sibi prudens moveat, num aridum lignum combustibile flammis injectum comburi

possit , num corpus grave, impedimentis stibIatis , ex alto in imum ut ruiturum i Deinde quam prudenter ille agat , qui tot rebus f quas aut scientiae atque Artea liberales tradunt , aut Historiae 1 doctis viris commendatae concorditer referunt , ipse onmium ignarus atque imperitus adjungere fidem nege earumq; Veritatem pro libidine sua, ct sine ulla ratione,revocare velit in dubiuis In primis vero animadvertendum est hic,duplicem esse dubitationem, alteram quidem multum, alteram Parum conserataneam rationi. utriusque disserentia in fine , ct

causa dubitandi se prodit Quidam enim de rebus HI evidentissimis dubitant, non quod sibi earum rerum veritas dubia sit atque suspecta, sed ut veritatem ipsam dubitando ac disputando in meliori collocent lumine , atque ut aliis,non sibi,dubitationem eximant Nemo san. huius E modi dubitationis genus improbet, im3 non laudet; non enim proprah id dubitare est , sed dubitantis dumtaxae personam induere. 'propter praestantissimis viris numquam non licuit dubitantis specie inquirere , virum a

Deus , utrum verasse Chri ana Refigie,s ' num cena, rectέque plurium morum heminam censin stultaea nam miniis

primipia. Quod rudibus utique licet, iliud est, ut a sapientiorious referant Iumen, quo S ipsi alacriores fiant in credendis altissimis abditisque rebus. Contra vero rationi adversatur illorum conlidemia, qui non alium dubitam

do sibi finem statuunt , quM acutissimi sui ingenii periculum facere : de tum sibi videntur cordati sapientesque viri, cum unius suae mentis vocem ac iudicium audiunt , aliorum contemnunt16: ad destruendum quam aedificat,

dum aptiores, aut nihil probant,aut id solum probant . quod animi siti appetitibus blanditur,ctquod suae tantum meditationis aciei perspicuum firmissimumque apparuit.

47쪽

as DE INGENIORUM MODERAMNE. CA P UT III.

Non omnibus dubitandum de veritate sua Religionis.Ratio OAuctoritas in Religionis negotio, earumque pondus. Qua quarenda sint,ut constet, an verast aliqua Religio. Prudenter po sunt imὸ debent de peritate siuae Religionis dubi- tare Ethnici, Iudai, Mahammeiani. Justa apud eos dubitandi causa. IraeiIὲ nos in vastam planitiem ammentum perduc Vret, si animus foret singula nunc disserere ad dubitationis fines modumque spectantia. Sed per brevem hanc orationis excursionem praecipua fundamenta detexisse contenti , quibus inititur aequa dubitandi ratio, iam ad

castra regrediamur. Nostra ante omnia refert, quae semita

in itinere ad religionem veram servanda sit,diligenter inquirere. Atque in primis , cum errore capi ac detineri in re tanta homo pollit, imo cum satis constet, innumerabilem hominum copiam errasse , ac errare in amplectenda religione , quam plerumque non ulla ratio primum persuadet , sed educatio ct parentum, popillorumque exempla tenellis mentibus inspirant: dubitari non potest, quin generatim loquendo, non honestum dumtaxat, sed oc necessarium sit de suae religionis veritate sibi aliquam dubitationem movere. Et sane quq unquam fiat , ut Muham-medanus, ut Ethnicus,ut Iudaeus, ali que hujusmodi S ctarum genera,quas religioni falsae,aut a coelo improbatae addictas esse non tam credimus, quam dolemus, se revocare,aut per alios revocari possint a perversa opinione ,

inolitoque errore,si prudentis dubitationis jure uti unus quisque renuat, ct piaculum arbitretur Prudentem autem dubitationem ide3 commendam ct suademus, ne a legibus aequissimis discedatur, quibus . constringuntur,ut diximus,ipsa dubitationis jura Sedita

me Deus amet, paucos invenias,qui eadem uti aut sciant, aut velint. Ut enim quisq; religioni alicui ab ineunte aeta. te nomen dedit,reliquas conteirinere,ct fallacibus ac falsis

accensere, earumque cultores imprudentes ducere uriam vero suam cum ratione α veritate consentire, seque nonnisi imprudenter facturum putare, si opinionem suam in periculum dubstando adducat. Restat igitur, ut ad inquirendum nostra festinet oratio , quinam in tanta religio

48쪽

IN RELIGIONII NEGOTIO. Lib. I.

num diversitate prudenter de sua dubitare debeant , α cui minimε debeant. Hic rei maximae cardo vertitur ; hicli sapere incipiamus , meliora quaeque speranda sunt nobis, tum ad firmqndo homines in venitate stantep, tum ad excitando in errore stertentes. autem relisionis nomen tot sentium sectarumque siuperstitioni tribuimus , hoc quidern - , sive abusi is, facimus; una rippe non multiplex esse potest vera religio sed non sine ivinarum Scripturarum τxemplo facimus , apud quas falsa quoque numina sub Deorum appellatione saeph memorantur, intacta nihilominus semper uni9s Dei sui entissima Veritate. Dicimus ergo a dubitatione illi esse temperandum, quisitam religionem faςilε perspicit certissimis principiis , defundamentis innixam.Duo autem sunt hujusinodi funda-mςnta,ratio,& austoritas. Rationis nomine hoc loco intelligimus vim ct lumen intellectus ad dignoscendum ue rum re falsum, bon*m ct malum, simMIque eam vim, per quam rationalis anima ἡ certis sibique notis praemissis ςςrtum aliquid argumentando deducens,sibi illud aut alia is Wrsuadet. AMAoritatis vocabuIo vim illam significamus, quam habet ad aliquid persuadendum alterius nam ratio,verbis,aut scriptis menti nostrae communicata.Qtio firmiora sunt haec fund monta, eb fortius veritas stat illis innixa, ct clarius ςgulget facilius homini perspadpturi utraque autem ad peribadendam religionem veram col- Iatis lignis, quanquam diverin pondere, conspirant. Vix ati m nςgare possumus, quin humana ratio semina qilaedam contineat veri ct boni insita ab ipsa natura , nam nullo docente pueri suasς sentire male fagia pudore testantur, Hedolent se fuisse deceptos. In primis autem

hujusmodi semul deprehenduntur, Milucideque nobis3pparent, cum attenta meditatio excutit penetralia rati

rus, ct cum optimorum libror*m, sommye hominum sonsuetudine utimur,qui istas veri soniquς ideas,iam sibi perspectas, aut in nobis excitant Iatenres, aut, si iti dicereginamus, in nos immittunt peregrinas ct novas. Excitatis in homine istis honi/veri spminibus ac ideis , prostgredi multum potest , quamvis pluribus morbis laborant , humana ratio ga naturam qualitatεsque non vis

sibilitim tantummodo, sed re invisibilium rer; in intellia dam Cuiu progressus tot iunx exs la,quot veterumhilosophorum meditamenta sunt litteriν consignata.

49쪽

, g DE INGENIORUM MODERATIONE

erarunt,quae certissima esse lux melior subinde nobispat ficit. Quantum etiam ponderis habeatauctoritas in usu vitae atque in aliquibus disciplinis, S in historia potissimum . nemo non sentit. Si nihil aliud credere, quam quod ratio in se invenit, animum induceremus , magna non solum humanae scientiae sive eruditionis portio periret, sed etiam infinita homini, atque hominum regimini impenderent incommoda. Niorum ergo narrationibus , ct fidei, fidem habeamus oportet, nisi inter somnia computare velimus,quidquid habent libri ct fama de praeteritis saecuIis, immo de de praesenti aevo : quod profecto non faciat, nisi Verus somniator & amens. Duplex autem auctoritatis est genus. Altera a Deo est, altera ab hominibus ; illa nun tiam , ista taph ac saepius fallax. Inter prima rationis evientissima praecepta illud omnium consensu praecipuε

probatur: Certum esse, verum Θ smoncussum, quidqui revela ac narra prima Herimae Deus. Etenim , ut aiebat SaIvianus tib s. Deinermest sibi sestis es, quia necesses, quisquialneor--σuna Veritas loquitur, incorrustum sit restimonium nrisasis. ut

autem hominum est falli oc fallere, decipi ct decipere , ita

eorum auctoritati non continuo fidendum Sola ratio, sive prudentia, advocatis experientiae, ct critices, ct aliarum artium in suam opem documentis, feliciter ostenderepotest ac solet, quando neganda, quancio habenda sit hdes hominum dictis. Ad ipsam quoque rationem pertinet expendere , an fallantur, aut fallant homines, cum voce aut scriptis aliquid referunt ac nuntiant tanquam a Deo reve- atum es proditum ; tunc enim non in Deum, qui aeternum est verax, sed in hominem, qui facilε vel propter ignorantiam, vel propter improbitatem, est fallax, prudens dubitatio nostra atque suspicio convertitur. Quamobrem sapientissimE Joannes Apostolus in Epist. I. . suis discipu- , Iis injungebat,ne cuicumque crederent divina dogmata se afferre dicenti. Noluerimquit, omni pirifui credere , seae pro-ιHes ritus, ex Deosins; quoniam mulsi HexHpropheta exieruns inmundum. Praeterea cum falli ac fallere possintho. mines in intelligenda, exponenda, interpretanda auctor,tate, quam alioqui divinam merito credant : hinc est , quod iterum consulenda est ratio, ut percipiatur , an hic homines errent. Statuendus itaque videtur hic ordo. Primhquaerendum, an rectae rationi adversetur religio, quam quisque amplexus est Si adversatur, plani de ip-tius veritate non solum dubitandum est, sed in ipsam protinus

50쪽

iis di da sonentia. si nequaquam repugnat, quae- dum mundo est , num a Tiso processerit, an vero abi inimi vis tantum, hoce utrum divina, an humana a ctoritate inducta sit illa religio. Si homines selos auct habuit, de ipsius veritate dubitandum est, sin Deum,ntilla dubitatio occurrere potest, quin vera sit , siquidem

S a auctoritas supra ipsam rationem valet , atque ab . omni sal :iae sitspicione immunis est. Adhuc tamen inia quirendi testat, A tertio dubitandum, an quae Deum tradidita credimus , redes 1 nobis intellisantur α exp Wintur ἐς quod ubi praestiterimus . vel ratione duce , - re alis tutioribus , si quae laut , a Deo praes piis , tum prudentis erit conquiescere , ne inconcilia dubitatione nobis majoris periculi simus auctores.

His premissis, dicimus, Ethnteos tum Veteres, tum re- imores potuin ac posse prudenter,immo etiam debuin iis ct debere de veritate suae religionis movere sibi dubitationei Vix enim secum sincero animo reputare possunt, quibus incipiis nitatur inspirata sibi a teneris unguiculis Hunio, quin illam evidenter nutare statim deprehendant. Non erinis ramnis edicta, non divina auctoritas, quae u-

uct nciri aceti ia est, ii occurrere, mentimque ab ulte,

Hori horatione S inquisitione retrabere possunt ; sed hinc rem ratio pluribus modis laesam se exhibet, ct inductasinochon,inum auctoritas se prodit, cui non citd,n me immissilia, habendam esse fidem, ratio ipsa essicacissi. maclaniat. Et quid quaeso rationi evidentius adversa. quam plures credere Deos, atque inter se discordes squam debitum uni Deo eultum, in homines, in sidera, in

deitiei ita, atque in vilia aut naturae, aut hominum operati ans&rre, 'uam ineluctabili fato humanas voluntates opinari ; quam rationali animae, ut quidam cen-

aerunt, accensent, nullam ultra corporis mortem tri-

erevitam ι quam i orantiam , libidinem, impotenti iri, atque alio. aut derectus, aut ipsis hominibus indigna Licinor, in Deo excogitare Haec atque alia complura inocula neditantium factu incurrunt, ne de reliquis in ciplina moriam vitiis loquamur, quibus Ethnicorum

xi io a consentit, aut etiam laudem S praemia pollice- 'tur. Accedit,qudd eorum opinionem non divina Auctori .

in v mma veritas Deus, invexit, sed aut Poetae argutis nisadacii ludentes, aut incerta, inconstans A fallax ho- immo st anicularum, rurisque popellitraditio,