장음표시 사용
141쪽
entibus non possit conuenire. Ergo substantia prima quid sit, ex his praeclarorum categorematum dogmatis percipi non potest. Secunda substantia multo obstu rius explicatur: quod species sit, aut genus primae. At prima secundaque quantitas qualitasque,vt dixi, Potest 1sto modo dici:& secunda quantitas,quq species sit prismae , de hoc accidens commune est. Secundarum sis stantiarum magis substantia flectes,quamgenus. Hoc ex illa pietate est,quia prima substalia,quae oritur, quae interit, principalis lime, primo,maxime dicitur:Ideo species, quae propius ad eam accedit, magis substantia, quam genus. Secunda substantia significat quale quid.& magis genus quam species. At Porphyrius genere lespecie, quid:differentia, quale quid significari docet, Midem in Topicis affirmatur: nec ex iis ineptiis cognosces omnino quid sit secunda substantia: Haec enim c
tegoremata , communia duntaxat accidentia sunt. Quamobrem tam longa tot versuum oratione,substantia neque generaliter, neque specialiter explicatur: Imo neque satis proprie nominatur: ἡσία enim, quo verbo hic utitur Aristoteles, essentiam significat,& commune nomen est,& caussas coplectitur. Itaque & quantitatis de qualitatis essentia dici potest : ne in definiendis synonymis id homonymis ratio essentiae accipitur: Sic Aristoteles ipse appellat sermam, cuiusque rei essentiam: Sic saepe etiam totam rei naturam: Id quod modo
dicere voluit, explicare autem non potuit: magis proprie υ msασις, substantia diceretur: quo etiam verbo Porphyrius utitur. Ergo etiam nomine communi Momnium siue quantitatum,sive qualitatum, siue rerum caeterarum naturam complexo, Categoria haec etiam comprehendatur: ut neque etiam ex tam longae orationis,si lubet,definitione, neque nomine percipiatur: Imo
vero, quod multo maius, una doctrina percipi nequaquam potesticum ista substantiae Categoria complecto tur Theologiam de Deo Sc angelis: Physicam de substantus corporeis A simplicibus,coelo,igne, acre, aqua,
142쪽
terra:& compositis tum brutis,ut sunt meteora in aere: ut in aqua, maria, flumina, fontes: ut in terra, lapides, metalla: tum vivis, i sunt stirpes,pecudes,homines: Et
si comprehendi posset, attamen eiusmodi rerum per genera & species descriptio,id est Categoria. non esset Dialecticae seu Logicς propria,sed Theologiae,sed Phy-scae. Idque ideo Aristotelea illa homogeniae lege relicio Pigcepta artium,ait Aristoteles, homogenea sunto: Arithmeticum in Geometria est αρριυων geometricum in Arithmetica est αγε ιμε κω. Ergo, inquam, qudd Theologiae, quod Physicae homogeneum sit, in Logica est heterogeneum: ideoque tollendum: Logica aIcior est,ut ait Aristoteles, totaque & entis & non entis communis. Distinctiones hic expecto,quod substantiae aliter tractentur a Logicis, aliter a Theologis physicis: quia Logici quatenus enuntiationes ex his faciunt,
substantias considerent. Hoc nempe catholicum medicamentum est, quo tam multa vulnera, contra cathoibeas Aristotelis leges huic arti imposita curentur. At ista bella ratione , omnes aries Logicae artis partes erunt, quia nihil in his est,ex quo enuntiatio seri non possit. Captiones igitur omittamus: Aristotelis summa illa de indubitata principia sectemur, & iis iudiciis nostra ii dicia conformemus. Collegerit haec Aristoteles, ut cotilegisse existimatur: At certe ad illius catholicae librae
lancem non examinavit: qua tamen omnes artes, o
nEsque scientias examinandas esse iudicauit. Nonne, inquies, quaeri solet in rebus omnibus primum quet site silentia rei,qua de agiturὶ Certe sed ellentia quae sic in omnibus rebus quaeritur, fgnificat non unicam speciem entis , ut hic Aristoteli significat: GH entis, imo etiam non entis cuiusuis caussas, propter quas reuera est aut fingitur: significat denique naturam, & illud, quod quid est, saepe in organo dicitur: non significat istam corpoream essentiam a caeteris nouem Categoriis distinctam. Illam autem essentiam in primo logicae inuentionis loco,caussarum nomine doceamus, & ut
143쪽
necessariam, homogeneam, propriam, id est catholicam teneamus. Istam inutilem, heterogeneam, impropriam reticiamus.
Substantiae Categoria cosiderata, secundam animaduertamus . Qualis igitur quantitatum Categoria estὶ Idem videlicet prorsus in secunda Categoria reperiemus, quod in prima comperimus : ducentis ac nescio quot senariis vertibus , neque quantitatem in uniue sum, neque quantitatis vllas species definiri, aut omnino proprie describi, & toto capite nihil omnino diale. elicum institui. Tria sunt toto capite, quae videntur ad quantitatem describendam accommodari, Nil habere contrariu Non magis & miniis suscipere: Secundum quantitatem aequale vel inaequale dici. Primum falsum
est,quia multum, paucum, magnum, paruum, contraria
sunt & aduersa , non relata: Quippe quorum alterum
sne relatione alterius possit intelligi. Nec sequitur, si diuersi subiecti respectu, idem magnum sit & paruum,
ideo contraria non esse: Hac cnim ratione,relata ipsi,
opposita non essent, quia idem pater & filius. Tum vero quid de loco sursum & deorsum dices cum videas in hoc ipso capite, contraria & dici & probari, neque probationem refellii Erso primum hoc dogma falsum est,
Quantitati nihil este contrarium vel aduersum: Sie enim svi in scholis dicitur contrarium modo sumatur:& si maxime verum sit, tamen commune cum substantia, ex Aristotelis sententia fuerit, qui docet substantiae nil esse contrarium. Hic igitur quantitatis explicatio propria nulla est, negatio est rei aut salsa aut ceria communis. Secundum dogma simile est,falsum primo: quia ut in qualitate albor & nigror, licet non suscipiant& magis & minus, tamen candidum & nigrum iusti piunt: sic in quantitate, quanuis longitudo, altitudo, multitudo non suscipiant magista manus,attamen lon-
144쪽
pius, Iatius, altius, plus dicimus: & longissimum,latissimum, altissimum, plurimum: Ergo secundum dogma
falsum est: & si maxime verum sit, tamen ex Aristotelis sentetia, cum substantia commune fuerit, quae item nec magis, nec minus capiat. Hoc igitur etiam dogma nullam nobis quantitatis explicationem propriam affert. Tertium dogma, aequale vel inaequale dici, omni quantitati conuenit: At non soli. Etenim primum loco,tem pori, orationi conuenit,ut Categoriarum author hic affirmat: At horum trium mox demonstrabo quantitatemper se nihil esse. Deinde cum duos calores, triu vel quatuor graduum comparamus, quomodo dicemus an similes 3 At similitudinem hic non consideramus: Possunt enim similes esse alter trium, alter quatuor graduum,& aliquam qualitatem eandem habere,a qua similes dicantur: Aequales hic igitur appellabimus:Ergo tertium hoc dogma non huic solum quantitati, quam Aristoteles separare vult a carteris Categoriis, conuenit, sed a cidens commune est, & naturalis usus aliis Categoriis id attribuit. Ac quidam est quati talis communior & generalior in usu naturalis & humanae rationis, sensus, uam arithmeticis & geometricis artibus comprehematuriquique neque discreta, neque continua quantitate contineatur. Sic unus dialecticae inuentionis communis & generalis de comparatione locus, duas facit quasvis res seu substantis, seu quantitates discretet continua te, seu qualitates seu actiones, passionesque fuerint maiores, minores, aequales: imb vero caussas, facta,
subiecta, adiuncta, opposita, Categoriis omnibus alti xa & generaliora sic plerunque comparamus: oc quantitatis metio,quae postit in dialecticis tractari, ea sola est:& in Topicis Aristoteles de comparatione, ita loquitur. Sic in omnibus Categoriis de intentione & remissione quaerit, Quantitas,aetio, passio, magis & minus dicuntur: Substantia, qualitas, magis & miniis non dicuntur: nec iis vocabulis magis & minusὶ solas numerorum, linearum, planorum, corporum dimensiones intelligit,
145쪽
sed logicam illam de uniuersalem quatitatis notionem sequitur. In Philosophia libri quam capite secundo, Mundecimi libri capite tertio verissime docetur aequalit tem & inaequalitatem,ptimas entis esse differentias : ut omne ens sit aequale vel inaequale: non autem sola haec categorica quantitas. Quare tam multis Aristotelis testimoniis hoc dogma refelliturmeque categfricς quam litatis proprium est,aequale vel inaequale dici. Concludamus igitur quatitatem tribus his dogmatis , Non habere cotrarium:Non suscipere magis & minus:: Aequo te vel inaequale dici,a caeteris Categoriis distinctam,neque absolute definiri, neque propria descriptione ulla comprehendi. Atque haec ae genere, species videamus. Diuiditur varie, Q stanti aliud quidem est discretum, aliud continuum: Atque aliud quidem positionem inter se habetibus inuicem ex ipsis partibus constat' aliudex no habetibus positionem. Secuda diuisio inutilis est,& si quid utilitatis habet,id est in prima. Discretae quantitatis partes hic fiunt numerus & oratio: continuae, ILnea, supeIficies,corpus,locus,tempus. Harum partium
nulla prorsus definitur: non est satis : falsae species pro
veris supponuntur, locus,tempus,oratio. Etenim quqr
mus quid de loco in physicis Aristoteles sentiat, nonne docet locum, supernciem esse corporis physici, corpus aliud continentis3 Ex hac igitur Aristotelis doctrina xideant interpretes,quid concludamus: Om in continua quantitas pbsico materiatoque corporec motu soluta bberaque consideratur: sic enim a geometris consideratur. t locus a pDsico materia que corpore abs Trinus non poten considerari: Si quidem loci essentia cum physico co pore coniumsta st: nec omnino reuera geometrae, cum tam multa de continuis quantitatibus praecipiant,de i co quicquam praecipiunt. Locus igitur, non est quantitas continua. Postremo via deamus cum in eadem diuisione genus esse debeat Aspecies, ut in Topicis Aristoteles ait primo capite quat tu
146쪽
ANIMA D. LI B. IIII. ritti, qui fieri possit, ut loci interrogatio, id est subi J ad a
liam Categoriam pertineat, responsio de loci generibus& differentiis ad aliam: & quales bis nodis solutiones
adhibeantur,animaduertamus. Categoria, generali stimum,subalterna, specialissima, homogenea complectiturigeneralissimum in una Categoria costituimus: sub- alterna & specialissima in alia reponimus. Haec igitur species falso quantitati continuae subiicitur, neque continua qualitas est locus. De tempore manifestilis etiam concludo: Tempus,non est cotinua quantitas: quid ita' Proser nobis E Physicis Aristotelicam definitionem teporis: ut sicut antea de loco, ita nunc de tempore ratiocinemur. Tempus, est numerus motus secundum prius de posterius: Sic ergo concludamus: Nullus motus est continua quantitasmec enim δeneratio, corruptio, accretio,diminutio,alteratio,ad locum latio. Quod etiam Aristoteles in Physicis nominatim docet clim quarto libro tempus ait esse continuum, ratione motus, & m tum ratione magnitudinis: Verba eius sunt quarto libro: Quia magnitudo continua est, ideo & motus continuus:& quia motus continuus est, ideo & lepus etiam continuum: Quantus enim est motus, tantum est & te-pus . Quod prorsus ide dicitur in Philosophia libri s. c pite decimo tertio. Statuo igitur ex Aristotelis doctrina, syllogismi propositionem:
Nullus motus, est per se continua quanistas. Tum assumo: Tempus est motus,num ratus nempe. Deinde concludo Tempus igitur perse, non in quantitas. Addo etiam ad definitione theorema illud & decretum mathematicu: Continua quantitu ab omni motu materiaque, abbractae sideratum.
Tempus non patea sic considerari: iis natura eius, ea
Tempus igitur non est per si quantitari. Deinde rogemus geometras, si tempus sit species quantitatis continuae: cur in Geometria & continuarum quantitatum doctrina,vallum de tempore praeceptum posuerint: Postremδ
147쪽
etiam quaeramus, cur quando quae temporis quaestio est,aliam Categoriam faciat, aliam tempus & temporis species,quae huic quaestioni respondeantur: eiusdEmque corporis caput alibi, alibi discerpta a corpore membra iaceant. Quapropter tempus quantitatem per se no esse concludo ,& salio speciem hanc quantitati subiectam: Superest oratio, quae quia ratione syllabarum longaru, breuium,quantitas appellatur:& longa seu natura, seu positione definiatur, Quae duo habet tempora: breuis, quae unum habet: & cum definitio, definiti caussa sit tempus autem in definitione longae vel breuis natura syllabet statuatur,tempus, huius quatitatis esse caussam, disputandum pluribus minime fuerit, orationem, temporis ratione quantitatem esse non posse, clim tempus
ipsium, qualitas per se minime sit. Quare & haec species falso qualitati subiecta: Vnde iam quaestionem primam repeto,& concludo,quid si quantitas, ex his praeceptis distingui, definiti, describi nullo modo posse. Deinde
totam Categoriam prorsus inutilem & alienam esse ad extremum moneo: Etenim interpretes organi, qui haec interpretantur, conuertant sese ad earum rerum, quae huic Categoriae subiiciuntur,doctrinam: Arithmetica dc Geometria est: Videant ad totum Euclidem, ad totum Nicomachum, ad totos denique Arithmeticos & Geometras intelligendum, quid proderit scire,quantitatem nihil habere cotrarium: non suscipere magis & minus: locum,tempus, Orationem, quantitates continuas esse: Haec inquam, perpendant Zc aestiment, quem usum,que fructum, in vera quatitatum doctrina habeant: nullum.
horum categorematum in totis mathematicis comperient. Quae cuna secum reputauerint, ignoscent,ut spero,
sedulitati meae:& si aequiores esse volent, gratias nabebunt. quod de tantis rebus tam studiose ac moneam. At fortasse, ut de Categoria substantiae, sic de Categoria ruantitatis aliquis requirat: si persecta sit,qualis ea ta em sit futura. Ego vero mirabilem quandam & diuianam numerorum A lineamentorum , & singulari mea thodo
148쪽
ANIMA D. LI B. IIII. 133thodo descriptionem factam agnoscerem, quae id nobis repraesentaret, quod adhuc homo nemo repraesentare potuit. At haec Categoria nequaquam esset in logicis artibus instituenda. Catholicam Aristotelis legem huc appello:Fines artium regatur, ait: Quod est Geometriae proprium, in Arithmetica est αρριθμον quod Arithmeticae propriu est, in Geometria es mouim ii re Denique quod artis cuiusque proprium est, in alia arte est alienum: At numerus, Arithmeticae: linea, superficies, corpus , Geometriae propria materies est: In logicis igitur artibus est aliena: nec quantitatis huius categoricet co- sideratio in logicis est catholica: Tollatur igitur e logicis libris, quoniam Aristotelea lex ita praecipit. Distinctiones hic suturas intelligo,quales antea fuere: Quantitas, quatenus ex ea fiunt enuntiationes, ad Logicam pertinet. At Aristoteles nunquam diceret geometrica esse Arithmeticae,quia numerari possent: Sic enim lege
illam cognationis violaret, quam tantopere celebrauit.
At hi fines Dialecticae valdὰ ridiculi essentmihil est, ex
quo non possit enuntiatio fieri,ergo nihil est cuius princeptio ad Logicam non pertineat: Quaenam ista com Ilexio estὶ Nonne, dices, in omni re quantitas quaeri potestὶ ut sit etiam generalis di communis: ideoque Logica quantitatis sit consideratioὶ Certe quantitas in omni bus rebus quaeri potest. At non haec numeri, lineae, superficiei, corporis: sed illa quae comparatione patium, maiorum, minorum disputatur: Aequalitate & inaequalitatem Aristoteles ad omnes entis differentias retulit:&sic in organo, aequalitatis & inaequalitatis logicus sensus frequenter adhibetur cum Aristoteles ait primas substantias, item secundas substantias,eiusdem generis
species, aequaliter substatias esse individuum, speciem, genus inaequaliter: speciem magis quam genus: indiuia
duum maxime omnium. Item cum Porphyrius ait,genus, speciem,disserentiam,proprium etiam dici aequalia
ter,accidens inaequaliter modo magis, modo minus: his comparationis vocabulis, neque numerus, neque ma
149쪽
gnitudo fgnificatur: Sensus hic quantitatis logicus. T
ista nimirum quantitas est logica, quam in logico com l arationis loco tradi & institui ex Aristotelis catholica
Duas adhuc Categorias animaduertimus catego rematum , quae pollicebantur inanes, nec ullum logicae artis catholicum praeceptum continetes: tertia speciem oppositorum, id est relata, ducentis ac nescio quot ve
sibus nobis promittit, & definitur initio, contra quam in duabus Categoriis factum est,quanuis summum g nus interpretibus videatur: Sed ita tamen definitur, ut hac definitione nil ab aliis Categoriis substantiae, qualitatis, quantitatis , positionis, discretum & distinctitari habeamus:optabiliusque sui siet relationem omnino no definiri. Relatorum vera a caeteris differetia fuerat,hoc
ipsum quod sunt, aliorum dici:vt pater, filij pater: filius, patris filius. Quid igitura quomodo hic relata definium tur' Quaecunque hoc ipsum quod sunt, aliorum esse diacuntur: vel quomodolibet aliter ad aliud: Et hac definitione, substantiae, ut caput manus: item quantitates, tmagnum,paruum,multum, paucum: qualitates etiam,
ut scientia, virtus,habitus: & fere omnes aliae Categ Iiae comprehenduntur. De substantiis, quia res alienior esse videbatur, dubitatio tandem quaedam facta est: res
tamen suspensa, non definita est: vi postea in capite de qualitate, quaestio eadem se incerta relinquitur: quasi ossit eadem res diue s Categoriis subiici. Ergo haec efinitio, quia relationem nil distinguit ab aliis Categoriis, quia proprium eius nil ostedit, nil etiam definit: definire enim, non est solum rem explicare, sed etiam certis & suis & propriis finibus terminare: unde definiatio dicta est. At inquies,multa disputantur in hoc capite, quibus definitio illa confusa restitui possit. Minime inquam,imo quae verae definitionis propria erant, com
150쪽
sunduntur, & falsis relatis attribuuntur, vel improbantur. Quatuor ea dogmata sunt: Primum, Relationi esse
aliquid contrarium. ut virtuti,vitium: Secundum, Relationi magis & minus ineste, ut simili aequali. At haec omnia sine relatione possunt intelligi: & ab Aristotele in Ethicis definitur virtus absque ulla viiij relatione: sic vitium definiri potest: sic simile, quod eandem qualitatem habeat: & aequale quod eandem quantitatem. Nec
necessarium, ut pater definitur per filium, sic simile per
simile,aut aequale per aequale: & tamen habere contra- Iium, commune esset cum qualitate, ut habere magis αm s. Duo reliqua quae verae relationis propria erant
terit , ad conuertentia dici: ut pater, filii pater:& filius, patris filius: Quartum,Simul esse natura: ut si pater est fili j pater est: & si filius, pathis filius: Et huius rationis in utroque caussa mutua sit: Haec duo inqua, in hoc capite cum falsa substantiaru & aliarum Categoriarum relatione communicata sunt: Imo quartum, Simul esse
natura, negatur relatorum esse proprium,quia scibile M scientia non simul sint natura: At in coniugatione nominum scibilis & scientia, fallacia est, nec in eadem significationis ratione sumuntur: Scibile enim,potentia: icientia,actum significat: sicut in hoc consectari, Bonanca ergo bonus est, captio est, quia coniugata di issimilitet sumuntur: habitus &subiecti fallacia est: de qua primi Analytici capite tricesimo sexto: Propior relatio nis species esset in scitu & scientia quia utrunque,actiisgnificati vel fingendum nomen, ut Aristoteles etiam in hoc eapite admonet, quo significaretur utrumque reis latum similiter: Ut circulus sciri potest ergo potest eius esse scientia,& contra. Adde etia quod scientia sine ulla relatione scibilis vel ab Aristotele definitur in posterioribuς Analyticis, cognitio rei per caussam, propter qua res est: & cognitio per demonstrationem. Quare relationis definitio, tam verbosa tamque prolixa oratione, in hoc capite non explicatur, sed conturbatur, & salsa denique traditur. Duabus primis Categoriis nulla ne-