장음표시 사용
151쪽
que generalis, neque specialis substantiae vel quantit
iis definitio tradita qst: In tertia plus est factum: Vera enim definitio relatorum , quae fuerat hoc ipsum quod sint, aliorum dici fall. adiectione conturbata est. Nulla de relatis doctrina praeterea est in hoc capite: Sed tamevnum eli vehementer admirandum: Substantia quanti iasque Categorias non habent: nomen tamen nabent Categoriae, & potest in substantiis & quantitatibus per eneralissimum , subalterna specialillima , categoricae scriptio fieri. At relatio ne nomen quidem Categoriae sustinet, nedit Categoriam habet: nec hic omnino iomniari potest , quid per generalissimum, subalterna specialissima categorice ordinari possit. Cum de relatis dixeris, id ipsum quod sunt, aliorum elle: & ad id exponendum, lixeris conuerti, & simul esse natura, nil printerea quod dici possit, habebis : nulla sunt subalterna, nulla specialissima. Hoc interpretes considerare & animaduertere valde vehemeterque cupio: atque etia hoc alterii,quod dicturus sum,accuratius perspicere. Disserriui antea,si substatiae & quantitatis Categoria perficeretur, quales essent hae Categoriae. Huic quaeitioni locus hoc tepore nullus est relatio, Categoria non est:relatio, Categoria esse nullo modo potest. Quid itaὶCategoremata illa dece,caussa, factum, subiectum, adiunctu, O positum,c5paratum ,ratio nominis,lotu, definitio, testia monium, Categoriis singulis generaliora sunt: in unaquaque Categoria, vi inferiori videlicet subiecto, sunt caussae & cssecta, genera, species, disserentiae, non contra. Ergo cum mini specialem in subiectis rebus, Categorematum partitionem polliceare, nonne ridiculum fierit, si caussam, dicas esse Categoriam:si speciem, dicas esse Categoriam: si oppositum, dicas esse Catego riam Τ At relatum, generale catesorema est:imo particu Ia categorematis: est enim species oppositi. Sic Arist teles non solum in Topicis, sed in noc. Categoriarum libello, oppositorum genera quatuor essicit, relata,con' tam priuantia, contradicentia. Quamobrem animaduertite
152쪽
uertite interpretes, quid sibi velit it c Categoria,& rei tionem ad locum logicae inuetionis remittite, quia species cst oppositionis,quam Aristoteles in Topicis ad inuentionem vere & loetice retulit.
Quid qualitast quomodo definiturὶ quam per generalissima, subalterna, specialissima, Categoriam in te pretatur Z Definitio qualitatis vitiosa, partitio vitiosior. Quid est qualitasὶ Interpretes qui negabant substatiam M. quantitatem,quia summa penera essent, definiri posise,volunt hoc summum,quod putant, genus definire, Scqualitatem dicere secundum quam quales dicimur. At haec definitio, omnium categoriarum communis est: in singulis enim Categoriis, suae disserentiae sunt, secundum ouas, quales este dicimur. Sic Rhetores in quςsti num ciuisione sAn est, quid est,quale est qualitati qualitatem numeri & magnitudinis subiiciunt: & de magnitudine ac numero, quantus sol, an & unus mundus, est Quintilianus de quaestione qualitatis. At sortasse multa toto capite sunt, unde qualitas haec propriὸ definiri a caeteris Categoriis distingui possit. Minime: tria enim sola sunt,quae videantur Duc spectare: primit, habere contrarium: secundum, suscipere magis & minus. tertium, simile vel dissimile dici. At duo piima non omni qualitati conuenire Aristoteles ipse docet: Rubro nil esse contrarium : Figuram magis & minus non dici: Quinetia addubitat, an qualitas omnino magis & --nus dicatur, ut iusticia & Grammatica: quamuis iustior& γραμματικω ρος dicatur: quomodo ia docuimus qualitatem magis & minus dici:Quamuis enim longitudo nec magis,nec minus dicatur: longius tamen aliud alio dicitur, & contrarium in substantia & quantitate esse
docuimus. Ergo haec duo communia tantum accidentia sunt. Disserentia item porro, ut diximus, est in ea Categoria: Ideoque qualitas, a qua similes aut dissimiles dicamur:
153쪽
eamuri proptereaque non est proprium qualitatis huius a caeteris Categoriis distinctae,secundum eam simile vel dissimile dici. Et Aristoteles multo verises loquitur in Topicis, cum simile & dissimile, facit communem rationem omnis quaestionis: Itemque in Philosophia, lubri quarti capite secundo,& undecimi capite tertio: ubi ait similitudinem & dissimilitudinem, primas esse differentias entis:imo ibidem decimo quarto capite Qui ei, ubi ait qualitatem esse, qua cuiusque effentiae diis
rentiae & affectiones nominantur. Sed haec satis: Categorema hoc, comune accidens esse cognoscimus: Concludamus igitur a caeteris Categoriis distinctam qualia talem,neque primo loco definiri, neque toto capite d scribi. Partes qualitatis videamus:Quatuor species nominibus octo proponuntur, habitus & dispositio, potentia naturalis & impotentia, qualitas patibilis & pas sto, figura & forma: Attamen quae hic confunduntur: nullam enim definitionem habent: Habitus distinguiatur a dispositione, quod ille diuturnior sit, haec mutabilior. At quid habitus, quid dispositio sit, definitio nulla
est, imo dispositio tandem genus habitus efficitur,& distinctio posita tollitur, & habitus postea pro Categoria sumitur,& habitus postea priuationi opponitur: & habitus , Analytici primi capite tricesimo sexto rursus aliter dicitur, ut habitus & susceptiuum opponantur, ut sanitas, habitus: sanus,sit susceptiuum, ut nomo: nullo tamen loco definitur. Secundo loco potentia naturalis& impotentia aliquot exemplis sine ulla definitione s quitur,ut sanus,morbidus: Tertio loco de qualitate patibili & passione, multa disputantur, quod qualitates
elementorum, calidum, frigidum: item animorum, ut iracundia,amentia,hac specie comprehendantum Demnitio uno loco nulla certa ponituri imo passio, quae cum ea pro una tantum specie initio proponebatur, tandem
ὀ qualitatis genere tollitur. Quarto figura & sorma sine definitione disseruntur, de dicitur secundum Armam unumquodque quale esse. Quae sorma videtur ea esse,
154쪽
ANIMA D. LIB. IIII. IJ' de qua contra Porphyrium disputaui, quod ille disserentiam non recte vocaret. Distinctio hic interpretibus non deerit, quod ad corpus haec sorma pertineat: quasi substantiis corporeis non sint etiam formae: Sed cogitabunt interea nil esse tam peruerse,iam pr postere dictu, quod distinctionibus eiusmodi desendi non possit. Adhuc genera qualitatis quatuor, octo nominibus proposita vidimus, nullum definitum vidimus : Qum etiam huic bellae partitioni noua genera subiecta sunt, rectitudo, cumitas:& an alia genera qualitatis sint, Aristoteles addubitat: Sed fortasse alius quicunque modus apparuerit qualitatis,ait. Quamobrem cum qualitatis c tegoricae definitio vitiosa, tum partitio etiam vitiosior st, utilitatem spectemus : quam logice Logica ista factast,expendamus: animaduertamus in mathematicis, in
physicis, ethicis, , bi figura & forma, passio & patibilis
qualitas , potentia & impotentia, habitus & dispositio versari viaeantur qualis trium dogmatum, seu res, seu nomina spectentur, sit utilitas: Habere contrarium magis & minus, Simile vel dissimile dici: Nullam in totis artium illarum doctoribus, harum nugarum menti nem reperiemus. At fortassis, ut antea, requires si perfecta Categoria sit, quid sit ea suturum. Ego vero,quod iam de quantitate & substanta respondi, de qualitate respondere nullo modo possum: Substantia & quatitas quamuis Categoriae veritatem non habeant,Categoriae tamen nomen sustinent,& ea quae pollicentur, complecti possitnti qualitas non potest: Ideoque Categoriae nomen non sustinet, nedum veritatem. Etenim dubiis r bus ista quaestio non agitur, definitione Categoriae disceptatur: Categoria, est homogeneorum per gener
Iissimum, subaltema, specialissima, descriptio & ordis natio. Malitas,per habitum, dispositionem, potentia, impotentiam, passionem dc patibilem qualitatem,sig ram & formam, & alias eiusmodi species collecta, talis descriptio non est: Haesquidem species homogeneae non sunt,nec unius generis proximi,cum sit in unaquaque
155쪽
re Categoria ex disserentiis sua qualitas, sicut initio
ixi: qualitasque alia substantiae, alia quantitatis, relationis,actionis passionis. Quare qualitates omnes non sunt homogeneae, nec in iis unum proximum genera-ssimum , unde subalterna & specialissima deducantur. Quare qualitas haec a Categoriis substantiae, quantit iis,& reliquis distincta Categoria esse no potest: neque
veritatemmeque nome Categoriae sustinet, sed vanam,& ex variis artibus confusam commentationem. Nec
vero iam pluribus admonendos interpretes existimo, ut intelligant totius huius capitis doctrinam, a Logica alienam esse, quia logicum lumen omnium rerum illustrandarum & illum madarum: id est entis & non entis, ut ex Aristotele saepe iam repeto, commune hic nullum
est: Aliud est solis lumen, aliud est res illustrata solis lumine: caussis,sactis, subiectis,adiunctis,oppositis,comparationibus,rationibus nominum,tributionibus, deta nitionibus, testimoniis: id est tota inuentione, propotatione, sy llogismo & methodo: id est toto iudicio, habiatus & dispositio & caeterae hic adhibitae species illuminantur, explicantur, declarantur: Logicum itaque lumEnon sunt: logicae lucis nulli radij sunt: Logicae partes omnes & seipsas, & caetera illultiant omnia. Quare ex Aristotelis lege concludo: Praecepta verae Logicae debent esse cathol7ca: Haec Categoria non est catholica: quia est inferior & specialior omni Logica: Non est igitur verae Logicae praeceptum. Nec illa ridicula distinctio nobis opponatur,quod enuntiationes hinc es ci possint, cum possint ex omnibus artibus, omnibus
omnino rebus,etiam nulla arte comprehensis, enunti tiones fieri, nec tamen omnium artium, omniumque
rerum praecepta, sunt logicae artis propria. Verum age, priusquam hinc abeamus, nullumne fructum ad Logi- eam hine referemus imὁ vero de qualitatis capite res remus,vel potius inuitis ac repugnatibus praeceptis his auferemus Z Adiunctorum locus frequenter incurrit in consu
156쪽
ANIM A D. LIB. IIII. I tconsiderationem huiusce Categoriae, qualitatis:nempe ut in subiectam rem: ut qualitas personae ex virtutibus, vitiis, scietia,iusticia, moderatione, iracundia, prudelia, amentia,naturali corporis firmitate vel infirmitate:so ma denique & figura. Itaque ad illustrandii in logica ii uentione generalem illum adiunctorum locum, specialia quaedam exempla hinc depromi poterunt, sicuti ex
omnibus artibus: Vnde tamen minime concludemus,
his de rebus praecepta logicae artis esse. Secudum etiam fructum ex hoc capite capiemus : Nulla res est, quae rei alteri comparata,non sit ei similis aut dissimilis, ut iam dixi. Quamobrem ad Logicam, duplicem fructum ex hoc capite explimemus: Primum ad illustratione adiu-ctorum: secundu ad coparationem similiu dc dissimilivi
reliquorum generum Categoriis.
De reliquis sex Categoriis, vix viginti sunt semarbversus: Agere & pati,habent contrarium: item magis deminus suscipiunt. Categoremata haec cum qualitate communia iam facta sunt, nihil proprie hic explicant: situm esse,ad relationis Categoria remittitur,& tamen
hic Categoria efficitur: sic Quando & Vbi, Categoriae
temporis & loci, in quantitatis Categoria postae sunt: Sic Habere, Categoria nunc fit: tame habitus fit species qualitatis: tamen habitus priuationi opponitur: De Categoria habendi, sicut de Categoria teporis & loci, Aristoteles,propterea quod manitesta sit,ait nihil esse praecipiendum. At vltimo capite huius libri, octo habendi modi descributur. Hic Aristoteles quod nesciebat,quod scire nullo modo poterat,ignorare videri noluit, sed ta- quam facile & manifestum praeterire: At nullum Cate oriae nomen, non modo nullam facultatem aut pote-atem hic esse dico. Actio, si tamen tantum bonii lubet hic interpretari, categorema est,& ad effectorii locum
157쪽
de relatione dictum prius est, ita nunc de actione ducatur , Categorema esse, ideoque non esse Categoriam. Sed age, Categoriae definitionem repetamus: Categoria, est homogeneorum per generali ilimum , su alterna, specialii lima, descriptio & ordinatio : Actiones omnium rerum non sunt inter se homogeneae: Actiones enim Dei, angelorum,daemonum, animorum, hominum, pecudum, autum, piscium, elementorum, omnium denique rerum naturalium, heterogeneς sunt, non homogeneae. Actionum igitur Calesoria esse nulla potest. Eadem Categotiae definitio ad passionem 5ereliquas quinq; factas hic Categorias adhibeatur, C
tegorias esse non posse concedemus:& nos hic absurde delusos intelligemu quod haec tanquam facilia &manifesta se praeterire praedicet, quae tamen sunt impossibilia: Pergamus, & quod postremum est, exquiramus: QMd ad Logicam hinc auseremus3 Actio, si tamen hoc nomine lubet essecta quaevis significare, logicae inuentionis decimam quandam partem obtinet : effectorum locus estor Passionis nomine quid intelligat Aristot
Ies , non definitur, & videtur actionis tantum contrarium intelligi: attamen τῆ --ν Ἀ mmdνθ - nomine Graeci saepe utuntur, pro βccidere:&τουγοπι πνθα, Id --
hi accidit, Graeci dicunt: atqui Aristoteles ipse in An lyticis ita loquitur,cum ait demonstrari πάθημα - -- eoe, passionem de genere subiecto: Passionem dicit, quod ibidem accidens. Quod si sequamur,passio nobis idem erit quod Porphyrii accidens,& totum adiunctorum locum quodammodo complectetur, licet non e
plicet. Ergo si lubet, hic etiam adiunctorum locus notetur. QAod antea de quantitate & qualitate dixi, idem potest de quatuor postremis generibus dici: In earum
considerationem n5 nunquam adiunctorum locum i
currerem quomodo situm sit,ic ubi,& quando factum di habitum, inquiri: sed tamen logicum lumen & vnia uersale nullum hic esse: Nam de iis si quaestio sit, stuet ad situm explicandum, habitus ad habitum nil valebit: Iumine
158쪽
lumine vero & inuentionis & dispositionis logico non modo caetera omnia, sed ipsamet etiam Logica illusti tur. Quamobrem de Categoriis quod initio statui concludere , meritissimo iure possum: Tantum abesse, ut per decem Categorias, omnia substantiae, quantitatis, relationis, qualitatis,actionis,passionis, situs, ubi, qua-do,habitus, categoremata cognoscamus: omne omniuenuntiationum materiam, facultatem, copiam habe
mus: ut quid sit substantia, quantitas, relatio, qualitas, aetio, passio,situs,vbi,quando,habitus, prorsus per easdem ignoremus: neque Categorias hic esse, quales ipsum Categoriae nomen pollicetur: sed Categoriarum nomina, imo ne Categoriarum quidem nomina: nam ut quantitatis nomen, Arithmeticae & Geometriae C tegoriam: substantiae nomen, physicarum rerum Categoriam specie indicet: certe qualitas, quae omnium artium aliquid misceat, Categoriam una indicare non potest: Caetera suis nominibus non Categorias, sed categoremara vix indicant: Cumque de Categoriis decem, relationem ad locum oppositorum,actionem, passonem, ad locum effectorum & adiunctorum retulerimus, caetera logicae facultatis omnino nil erunt:nullum
dialecticum praeceptum habebant. Ac si quis rδget ad
secundariam inuentionem initio Iositam, quaenam verae Categoriae sint, Categoriae definitionem sibi proponat, Categorias, esse categore malum homogeneorum
per generalissimum, subalterna, specialissima, descriptiones & ordines: deinde attendat Gramaticam, Rhotoricam, Arithmeticam, G eometriam, Musicam, Astrologiam,Physicam, Ethicam doctrinam,omnόsque artes bene traditas, tales descriptiones esse: tum concludat artes bene traditas, Categorias esse. Sed de Categoriis rursus alia quaedam, si tamen prius paucula, quae restat in hoc libello, considerauerimus. Caput est decimum de oppositis vel contrariis, ut Cicero loquitur: cuius species quatuor hic ponutur,quae sunt ad aliquid: item quae scholae nostrae contraria nominant: nos cum Cice-
159쪽
rone aduersa dicimus. Habitus & priuatio, t affirmatio& negatio. Totus hic locus est inuentionis logicae proprius, tilIS,verus, catholicus denique: concedo, laudo, retineo: rt Aristoteles in Topicis inter argumentorum
genera collocat: Id quoque vehementer approbo, & in nostra Dialectica totum hunc locum doceo & illustro: Verum ut rem ipsam probo, sic rei doctrinam & explicationem hic non probo: Quamobrem ξ quia neque genus , neque species ipsas definit: imo vero quid ea sint,
perturbat & cofundit: Primum relata videamus. Antea
capite septimo relatio, facta erat Categoria, imperitE, ut docui: Hic vero non categorem a sed species categmrematis, id est oppositionis: Antea vera relationis definitio conturbata est: hic rursus eadem coturbatur,nec melior explicatur: Repetuntur superiora illa, Quod relata ad couertentia dicuntur: additur, quod non necesse sit relato tu alterum semper inesse: quod ad describenda relationem aut propriὰ definiendam accommodatum nihil est: Praeterea de relatis nil dicitur de contrariis aduersis disputatio magna est: quod ad conuertentia non dicanturiquod posito altero, non necesse sit alterum p situm esse: quod de quolibet non necesse si alterum x rum, alterii falsum esse.Tres negationes sunt,propterea
quid aduersa sint, nihil hinc proprie descriptum aut definitum habemus. Sequuntur deinde alia,quod aduersa sint circa idem specie, ut morbus & sanitas in animal aut genere,ut albor & nigror in corpore. Hoc accidens, est cum caeteris oppositis commune, nil proprie descibbit,& tamen ex subiecti loco categorema attingit: item quod aduersa sint in eodem genere, vel in cotrariis generibus,vel ipsa contraria genera, sub nullo genere posita: ut bonum & malum,quae in genere no sunt, sed ipsa sunt genera. Hoc dogmate, contrariorum definitio posta in quantitatis capite, subuertitur: Cotraria sunt,quae sub eodem genere posita plurimum disserunt: cum comtraria quaedam in nullo esse genere,hoc dogmate confirmetur: Et sub eodem genere constitui cum relatis est
160쪽
AN I M A D. L I B. IIII. I scommune: quae utraque uno genere continentur. Nec
ad contrariorum desinitionem, generis mentio quic- uam facit imo praepostera est. Genus enim, derivatum e caussis argumentum est, nec ordine potest, nisi post prima,cognosci: Postremum est ad cotrariorum aduer-
serum descriptionem: quod aduersorum nisi alterum insit a natura, alterna mutatio fieri possit, si subiectumst:ut qui volet substantias contrarias dicere, ut homine
di bestiam, ignem & aquam quomodo in physicis Aristoteles loquitur) hoc loco dicet contrariorum genera duo notari, quod quaedam in subiecto sint, ut calor,frigus : quaeda subiecta sint in nullo alio subiecto, ut ignis& aqua. Haec toto capite sunt,unde collecta falso putatur ista definitio aduersorum quae sub eode genere posita, plurimum differunt: dc mutuo se expellunt, nisi auterum insit a natura. Haec scholarum nostrarum definitio est: pximum enim hic dicitur, quaedam esse contraria in nullo genere: Deinde caeteras in hoc capite deta nitionis ill ius particulas no sic affirmatas hic inuenies.
Atque haec de aduersorum definitione: Diuisio duplex hic ostenditur, quod quaedam sint sine medio, quorum
alterum noecesse est inesse subiecto:quaedain cotra. Item quaedam simplicia, ut sanus, aeger: quaedam composta, ut Socrates est sanus,Socrates est aeger. At hic composita contraria non magis sunt aeger oc sanus, quam prius: nec contrariis aliter, quam in enuntiatione, attributis ii possumas. Ergo secunda 'ecies contrariorum non accuratius hic exponitur, quam prima, sed veritas v-triusque coturbatur. Tertia species est priuantium: Privatio satis hic aperte declaratur, ut priuatio accidat,ubi natus est esse habitus: dc priuari, si eo carere,quod habere natus sis:Item ut habitus mutetur in priuationem, non contra. Quae ego laudo Sc probo, 3c Logicae catholicum dogma hic agnosco: At tam multae praeterea de
his nugae quod priuari, non sit priuatio: habere habitu, non sit habitus:priuari de habere habitum opponantur, ut priuatio dc habitus: quod priuatio id habitus no sunt