Institutiones philosophicae auctore Mariano Semmola in usum suorum auditorum concinnatae. Institutiones metaphysices

221쪽

ta sunt, & disputata a pluribus , l- quae rei expeditu facili, & natura sua in propatulo positae, tenebras potius offudisse videantur, quam majorem attulisse, lucem . Itaque, fit, imgenue philosophantem decet , rem ta e pen damus , quasi nihil adhuc ab aliis tradirum

. q. 87. Mentem , humanam insta vi , & naturae suae necessitate bonum appetere , & a Ver 'sari malum, superius 7O. . exposuimus A MD nemur hinc , nos ita nrtura comparatos , '.ut ad bonum in genere , seu ad beatitatem neces ' serio , & indeclinabili pondere feramur ι, &miseriam refugiamus , quin valeam VS Vel . mi nititum obsistere. Perspecte profecto. DivuS Α igustinus inquiebat : Beati esse volumus . mi- feri ege non solum nolumus.sed nec velle-posesiimus. At quid Animo contingat, quum aliqua boni , malive specie afficitur, operae praetrum est ex intimo 'conscientiae sensu perdiligenter ediscere : ipso enim Μagistro in devia certe haud abibimus ..I. Intimus conscientiae sensus uberrime edocet, quod sicuti ex oblata boni, malive specie mox yn Animo cietur appetitus, vel aver- x

ktio

222쪽

satio in ratione ipsius boni, vel mali repraesentati , ita tioli rapitur ab illa specie Animus, sed allicitur. vel taedio afficitur . Non rapi ex eo I. intelligit , quod cuique appetitui . aversationi , quousque durat, emcaciter obsistere' posse , tum premere , & infraenare, evidentissime animadvertit : a. quod Ipse se ad bo- 'num persequendum ciet , si quidem persequatur , vel ad malum fugiendum. Sentit Auimus praeclare Tullius more suo ius qq. l. I. c. 23, se moυeri , idque dum sentit , illud una sentit , Ie vi sua . noo aliena moυeri . II. Animus ex oblata boni specie allectas , 'erumpentem mox inclinationem quandoque extemplo sequitur ; alias vero immoratur, k apis petitum cohibet, ut rationis eonsilio adhibito e c=bniat, num bonum ei exhibitum revera bonum sit, atque amplexandum , an sero malum

sub specie boni , adeoque respuendum . Inito tandem consilio, & de b itate, vel malitia objecti monitus , se ad illud persequendum , vel

avertendum ciet: animadvertit vero I. ipsum se Ciere, non rapi p a. etiam postquam persequi caepit, facultatem integram desistendi penes se retinere, licet revera non desistat; hanc ut experiatur, susceptam determinationem ex Prte, Vel ex intcgro quandoque remittit , veI. aliam omnino diversam , contrariamve elicit . ,

ΙΙΙ. Cum plura Μenti exhibentur bona, quorum uno tantum potiri liceat, vel plura me-esia ad idem' adsequendum bonum, raticinis adhibemus consilium ' singula undequaque expen-Himus, & quidem quo efficere possumus accu-

223쪽

vatius , & acutius et media proposita inter is ,& cum fine comparamus i ut, quae sint aptioia perdiscamus . Hoc demum instituto examine

I ;d quod melius videtur, se inclina e , seu aulici Animus persentit; at inclinari, inquam, nonii nam I. inclinatio illa in actum non odit nisi ipse Animus se cieat, determinet ove ad' id, quod melius visum. est amplexandum; r ouia quovis posito rationis consilio , Μenu

i Idvertit , te facultatem

minus bonum se determinandi : . de hac facultate experimentum capere potest , quoties libet , ut sui' juris esse plene perdiscat. αἰ go. Ex dictis sequentia quam evIdentissime natent. I. Ιnesse Menti activam facultatem, oua ipsa se cieat, moveatque ad bonum peculiare persequendum, ipsa se avertat a peculiari malo Hanc activam Animae facultatem Votau.

si 'ultatem , nempe voluntatem rat Ionis consilio ea uidem regi, at ei non subesse; rationem te. ui ducem & comitem , ipsam vero esse sui

iam inam, ipsam sibi Di

vus Bernardus, de grat. ratio data voluntati, ut 3n' uat iliam , non ut kestruat ' destraseret auten si necesstatem ulla i

tionis consilio , deu incata mento , suam determinationem suspendere posse , Immo aliam po-

minationem incitamen nere omnano ContrarIam V1 , N. - diticinisque consilium suadent.

224쪽

necessitate , nec ulla externa coactione Invin.

cibiliter determinatur. ad actionem. sedi ipsa. sedeterminat, 'ut ita, positis omnibuβ Rdi βῖς Muin requisitis , queat non agere , vel aliud: qu v- .a positis requisitis alienum. Qiandra tibertatis nomine ipsa aftiva facultas. praefatae indolis , &naturae intelligitur . ' . ,

VI. Duplex adeo Libertas. . distingui solet juxta duplicem necessitatem . cui achiva poten tia subjacere potest. Alia dicitur ii πώεα stare , quae consistit in immimitate, a quavis naturali, & interiori vi rapiente. & determi nante ad datam actionem. Altera vero dicitur libertas a se m& haeo in . immunitate a

qua Uis externa vi coges te. consistit -

92 Hamaoam voluntatem in 'suis 'olitionibus, nolitionibusque cliberant, omnino esse a quavis externa coastione, nihil est ι quiod du bitare possimus. Siquidem potentia , quae ad suo&adius ponendos cogitur, vim patitur. Si adeo huius modi potentia sui ipsius sit conscia, illeatam vim, passionemque, cui subest: nequit non animac ertere . Contrarium vero ex intimo conscientiae sen su cuique de propria sua Voluntate cynstat. Ses- τι ' enim .,σι imus Ie moυeri , idque dum sentit , re una sentit, se υi sua non aliena

a7.Quisquis statum inpiis sentientis cum eiusdem V lentis, vel nolentis statu comparare , ut ut mini-

225쪽

stiens & lubens vult. Coacta volitio foret usistitio non volita, nee lubenter edita , nec ex propria determinatione; quod profecto & im- plicat, & conscientiae testimonio contradicit . h. ρ3. Sed idem intimus conscienti, sensus uberrimus testis est, humanam Voluntatem libertate a necessitate gaudere in singulis suis determinationibus erga quaevis peculiaria bona ,& in suis aversonibus a peculiaribus malis . Nam humana Voluntas ab objecta boni specie allicitur quidem, at non rapitur; I. quia ipsa se ciet, determinatque ad objectum bonum prosequendum; 2. cum se determinat, facultatem ad utramque partem determinabilem habere sentit; g. suam determinationem revocare posse , ae ab incepta actione desistere . tum aliam

diversam, vel omnino contrariam edere. 88.

Quid ultra desiderari potest , quominus de libertate a necessitate naturae securi essiciamur Si contra conscientiae testimonium de propria libertate quis ambigere velit, non video eccurpariter de sui propria existentia non dubitet rutraque. sane Veritas aeque ex eodem sonte ma- nat , & atque constat. iq. ρ . Voluntatis actus proprie sunt volitio, l& noli io. Quare hac tantum facultate nunquam lΑnimus bonum, quod vult ,- consequeretur, 3c l

inum sibi' conseiat, protinus anini advertet immane discrimen setasationes inter , & volitiones, nolitioliosque' illas ut passiones ab extrinseco illatus, has ut actiones ex vi Mentis interna elicitas evidentissime deprehendet.' λ

226쪽

averruncaret malum , quod respuit . Insunt ta. men ei aliae facultates ad illud reapse capessendum, & ad hoc propulsandum aptae. Hisce Voluntas veluti. imperans, ab eis elicitos actus ad bona capessenda, & avertenda mala, suos vetuisti essicit , sibique vindicat . Quapropter Muta. physici volitiones, nolitionesque elicitos Voluntatis actus appellarunt, revera enim sunt ejus caeteros Vero Μentis actus ab aliis potentiis fluentes , cum e Voluntatis imperio determinantur, .mperatos Voluntatis actus dixerunt. Ita attenistio , analysis &c. deambulatio , loquutio &α cum ad Voluntatem reseruntur, hujus dicuntur actus imperati , quippe a propriis facultatibus vere eliciti, a UcHuntate tantien sunt imperati .

3 9s Sed qui intelligi potest, quod volun

tas ad bonum in genere naturae impetu, & neiseessitate inclinata, libera sit circa peculiaria bona quotquot ei exhibentur λ En nodi solutionem . duaevis peculiaria bona Menti oblata Voluntatem ideo alliciunt, & ejus appetitum clinent, quia quoquo modo spectant illam beatitaritem , ad quam naturae impetu fertur. Sunt ve ro quaevis peculiaria bona nonnisi partes infini te simae illius boni , quod beatitatem 'afferret . Nonnisi ergo infinitesimam partem excitare possunt illius indeclinabilis impetus , quo Mens ad beatitatem rapitur. Quare a peculiaribus quibuslibet bonis finitis allici Voluntas potest, sed non rapi atque adeo perpetuo libera manet . Accedit eodem, quod quaevis peculiaria bona& deficiunt a completa. bonitate, & plures ma li respectus ut plurimum complectuntur. Porin

o a To

227쪽

M UOIuntas sui domina a primo boni exhibiti

incitamento minime determinara, cum sit caeterarum facultatum directi x atque imperatrix, intellectum sectit. ac determinat ad expendenda , di requirenda mali momenta, quae in proposito objecto occurrere possunt, di comparanda cum boni momentis : haec vel illa cernat

acutius, haec vel illa' negligyi ex sui lubitu, &arbitratu'. Hinc Voluntas a 'primo incitamento aevatur, di musis adhuc libera 'consistit, ut, quo libuerit, deflectat. ' . . Est ergo libertatis a naturae impetu duplex origo: &, sons. I. Bonorum omnium mnita vis , dc intensitas , nec . non multiformis species , sub qua Menti exhiberi ' possunt . II. Intellec- , seu Ratio, quae principio Voluntatem praecedit in exhibendo bono,' tum vero illius paret imperio, ut alia, atque alia inquirati in proposito objecto bonitatis, vel malitiae momenta : haec vel illa cernat acutius , haec vel

alia negligat '. n. Contra humanam libertatem ita ar-' guunt qui om.ni 'odam libertatem rectius dixeris impunitatem ) moribus gerere gestiunt

Humana Μens a motivis perpetuo determinatur ad volandum quidpiam , vel nolendum .' sine, aliquo motivo nihil unquam vult , nihil adve- satur . Sicuti ergo lanx ob imposita pondera

inclinans nihil in se inclinando libera est , ita

neque' humana Voluntas, quae a motivis perpetuo determinatur .

At duo praecipue heic reprehendenda

occurrunt I. Μentem a motivis determinari . . II.

228쪽

II. Laneis exemplum . Quod ad primum i heuetat, sedulo haec duo' toto caelo' cliversa secernenda sunt : Mentem a motiυis determinari; Μentem seipsam ex calculo motivoram determinare. Primurn

si verum seret , actum esset de humana libertate. Atqui illud ita eviden ter fissum' est, quam evidens Animum sentire se vi sua, non aliena moveri a se . a motivis allici . quidem it ed non rapi; se facultatem integram habere cuilibet appetitui essicaciter obsistendi I suique juris perpetuo esse. Alterum vero utique niti itur. Cum enim Voluntatis objectum sit bonum nonnisi quod bonum apparet . Velle quodque malum censet a vers. ri potest. Itaque objectae boni, malive species sunt motiva ex. qu'rum inspectu , atque calculo inpa seipsam ciet, se erminatque ad volendum , vel nollendum': Neque emim vesro putandum est , motiva , quaecunque tandem ea sint , vore sussicientem rationem continere , eecur Voluntas flectatur , ac determinetur . Ip-. sum liberum Arbitrium se determinans suffciacientiae complementum motivis adjicit , quae suapte natura perpetuo insussicientia forent , . ad liberi Arbitrii assensum extorquendum Confer

quae diximus Ont. β. I 2. n. .II.

II. Quod vero ad Lancis exemplum spectat, luce clarius meridiana patet , nihil ad rem no- , stram quadrare . Sane Lanx nulla activa vi est, intrinsecus praedita; ab impositis tantum p de .ribus determinatur, & quidem essicaciter. CC te Lanx, si vel minimum sibi conseire posset templo animadverteret, se lion vi sua. sed ex. terna. 3c aliena inclinare . se inclinetionem nul. '

229쪽

latenus praepedire posse, nec morari, neque Veleantillum in contrariam partem vertere. Hisce omnino contraria de nobis patent vivido conis eientiae sensu . Confer cosm. 8a.

in CAP. VII. De Mentis humanae Natura

*- sq. ' humanae facultatibus expen. 10 sis, par est ipsius modo naturam inquiramus p id quod maximi praesertim momenti in tota psycologia Occurrit . Inquiremus igitur utrum Principium illud in homine, quodvu o Animae humanae venit , sit 3uaedam cor poris, ac praecipue cerebri temperario , ac ph sis, quod Dicaearcho ex Veteribus sa) placuit, &ex Recentioribus Ia-Μetrie, Hobbeso, & Helis vetio , qui licet verbis discrepent, smilem tamen sententiam colunt. Tum expendemus utitum' cogitatio substantiae corporeae queat conis

venire saltem divina virtute; id. quod Lockio

visum est. Tandem ejus naturam definiemus. Haec autem ut ordine expediamus , paucas quasdam animadversiones in. antecessum exponemus. ART. Q Dicaearchus Aristotelis quondam Discipulus primus

Putasse videtur, vim omnem eam, verba sunt Tullii qq. 2. l. I. c. Io.' qua via aga in quid , Ut semimmus , in omnibus corporibus vivis aequisitor esses amnec separabilem a cσγου , quippe quae nulla sir , nec fir qui . - si corpus uruum, oe sim ex ira Mure-m, μῆ νε erapione namμ vleat, W sentiar .

230쪽

humanae naturam praeiaminares .

temperatio sit cerebri , totiusve humani . corporis, nequeunt eius perceptiones , notionesque aliud esse, nisi totidem motiones . Revera, quot quot vires in interia novimus ac vim motricem singula, tandem reseruntur, et ne que temperatio cujusque materialis 'naturae quidpiam est aliud, nisi ipsa vis motrix materiei, quae peculiares capit determinationes, ac modificatio. nes ex determinata suimet dispositione atque organizatione - serte si materiam in statu abis solutae, & persectae quietis concipiamus, eam in statu absolutae inactionis manetre una simul concipere cogimur. Itaque, si humana Μens pro totius humani corporis, ac praecipue cerebri temper tione haberi velit, nequeunt ejus perceptiones, notionesque aliud esse, quam totidem motiones. IOI. .animad. II. In praedicti hypothesi multiplices, diversaeque ideae, ac notiones, aeque multiplices , diversatque' motiones exigunt in substantia cogitante . Cum enim quaevis motiores si singularis, atque undique determinata &ratione celeritatis, & directionis, & intensitatis; singulae hujusmodi molimes nequeunt nisi

singulas perceptiones, notionesque .exprimere, &sxhibere, & nulla motio plures. Ex. M. Qui tonos a nervo redditos in. ejus tremoribus constituit, nequit multiplicium, ac dissimilium to-