Institutiones philosophicae auctore Mariano Semmola in usum suorum auditorum concinnatae. Institutiones metaphysices

81쪽

eis ONTOSOPHIA. Su hoe itaque sensu singulis Entibus aliqua

νelai; a iis tantum tribuitur' -i ristim absolutam bonItatem con & perficiunt, vel conscrvare , & per-1erVRD ' r .--ἡdiate . sive medi F relativum dicitur quidquid muri i, alicuius bonitatem minuit ,

VI Eiitri in communi vitae con

su diu: ,ppellare solemus, quae gratu n

sensum. voluptatem Ingenerant , ' 1 tiris dolorem : sive immediate , sive mς'

ρ, A animi sensationibus , quas oblecta ex-nnerunt. primum nobis comparaVImus. terna futionis ope accura At deinde xpedientiae , re rationis p

82쪽

tiones tuta haberi indicia de vera objectorum bonitate: fit enim persaepe , quod voluptate

Animus perfundatur a rebus, quae nos deteriores posthac essiciunt, animi, corporisque vires hebetant, & prosternunt, tum futurorum dolo. rum augent summam : sicuti e contrario plura sunt aliquem utique dolorem primo occursu ad

ferentia , sed quae reapse nos perficiunt, & in eo statu dein constituunt, ut summam posthac

futurarum voluptatum majorem capiamus, &minimam dolorum . Ecquis porro ambiget priora pro veris malis habenda esse , etsi bonorum

speciem mentiantur; scvti haec posteriora pro realibus bonis , etsi mali specie deterreantὸ quam ne bonum vi , quod nσn eum, qui posuer, meliorem Deit λ Cis. parad. I. et r. Ad relativam bonitatem resertur , quae dicitur Bonitas moralis ; est quippe conue. nientia liberarum actionum legis praescripto . Huic opponitur Malitia moralis, quae consistit in difformitate actionum liberarum a praescripto legis.142. Patet hinc , singulas humanas actiones, neque bonas, neque malas morali sensu

nuncupandas sore, nisi aliqua esset lex supereis constituta: Quid erg6 sibi volunt Scholasti. ci effato illo di Sunt quaedam ideo maia , quia probibita; quaedam ideo prohibita, quia maia λ Nempe secundae partis sensus ad leges', quae positivae dicuntur, reserri debet hoc modo: quaedam hominum actiones malae, quippe quia legi naturae, aeternae, & ipsi Μundo instae, sunt

absonae sunt idcirco postivis etiam legibus ve-

83쪽

o ONTOSOPHIA. titvi . Nisi ita intelligant ipsi Scholastici suum

effatum , vereor ne seipsos intelligant. I 3. Enti tribui potest Ferfectio sub duplici respectu , abolute nempe, & relative; ex quo duplex distinguitur perfectio absoluta altera, altera relativa . Persectio abso ta , quae aliason tolog ea dicitur, eadem est ac bonitas absoluta de qua I 37. , sed quae tamen summum inter similes gradum obtinere videtur. Hoc sensu dicimus haec sndon persectam habet albedinem rhoc Aurum persectum est . Patet adeo hanc ip. sam persectionem, quam absolutam dicimus, ex aliqua relatione constare . I M. Persectio relat a, quae alias ph/sὼamlit, dicitur de re metaphysice, seu cogitatione saltem composita, quae ita si constitu ta , ut singulae ejus partes ad eumdem praestitutum finem conspirent, omnesque simul consequantur .LTria ergo requiruntur in Ente, cui relativa perfectio adjudicanda venit. I. Plura

saltem cogitatione distincta. II. Unitas finis hic principium perfectionis audit in , quem singula respiciant. III. Singulorum consensus , &amica veluti conspiratio. Ita in horologio , quod persectum dicimus, haec tria adsunt . I. principium persectionis, seu unitas finis , qui consistit in adcurata horarum ostensione. II. plura distincta , & quidem realiter quot nempe sunt in eo rorulae, elateres , axiculi &c. ) :III. adest singulorum consensus, & omnium sufficientia ad finem: ita nimirum singulae horologii partes sunt inter se conjugatae, ut conti xuo nexu singulae saam conferant symbolam ad

84쪽

iadieis motum promoVendum . I s. Propositio enuncians legem, ratio. nemque, qua plura conspirare debent, ut cominmunem adsequi finem valeant , regula perfectionis audit. Quum vero finis consequendusώmultiplex quandoque esse queat ; hinc plures simul

Servandae occurrent persectionis regulae - Ex quo

intelligitur , Entis perfectionem fimplicem esse posse, dc eompositam. Ita multiplex horologio inerit perfectio, seu perfectio ex aliis composita, si ita fuerit constitutum, ut horas, minuta, diversasque Luna pbases pro quoυἰs tempore adcurate indicet .

I 6. Iam vero, quum plures persectionis regulae simul servandae occurrunt, fieri quando. que potest, ut una alteri adversetur; ut nempe lex consensus, & conspirationis, quam una regula postulat, per aliam sit vetita . Heic ergo Perfectionum aderit collisio. Quoties id occurret , utriusque regulae temperatione quadam ute dum est, quam si non patiatur rei natura, deveniendum est ad aliquam alterutrius ex. regulis exceptionem : servanda vero , quae nobilior, potiorque caeteris excellit. Ex. gr. pro tubo op tico duae occurrunt persectionum regulae Ialtera

quae pnescribit ejusmodi lentium apparatum, ut objecta aucta conspiciantur; altera, ut clara itidem , & distincta adpareant. Utriusque regu lae executio, nonnisi temperatione quadam adhibita, obtineri potest. Nam si maximum quaeras augmentum , id claritati obstabit, quae . ab altera regula praescribitur: si maximam elarita. tam postules , haς augmentum , quod ab alte.

85쪽

ra exigitur, avertet. Item : pro perfecta' in m-gistratu judicandi forma, duae praesertim occurrunt regulae: Nemo innocens condemnandus: Singuli ex adlatis, o probatis sunt dijudicandi. Jam vero fieri potest, ut ex adlatis, & probatis , qui vere innocens est , reus adpareat. Qua re ex secunda regula innocens condemnabitur ἰid quod contradicit primae regulat: neque hic temperationi regularum locus esse posse videtur .' id ergo Τ Exceptio facienda est ab una,

vel altera regula . Adnitendum vero est, ut prae stantior , & opportunior servetur. IV. Me non monente adparet, cum plurium Entium relativae persectiones ad invicem comparantur, praestantiorem dijudicandam. esse

Ι. ex nobilitate, & eminentia finis, qui principium perfectionis est; II. eae accurata, &promptiori ejusdem finis consecutione'. III. Ex Entium ad finem statutum pergentium simplicitate . Quod enim hoc tertium spectat, nemo non intelligit, Ens e pluribus nimis compositum , eo facilius per alicujus partis dissolutionem a toto, corrumpi, & depravari posse. Ita ex. gr. ex duabus machinis , quae eumdem prata stant effectum, ubi caetera sint paria, perfectior illa habenda est, quae simplicior ,' minus peris cta , quae pluribus constans partibus, complicatiorem habet. constructionem , & facilius dissolvi potest.

I 48. Putebra dicuntur, quae gratam , juveundamque Μenti exhibent repraesentationem . Iam' vero testante experientia illa objecta jucundam Menti sistunt repraesentationem , quae

Ormi

86쪽

ordine constant, & persectione . Pulebrisu que ejusmodi ordine & persectione continetur, ut gratam animo repraesentationem ingerant sa).Iψst. Triplicem porro pulchritudinem Philosophi dispescunt: alia quippe metapbince pul

chra, alia pbsce, alia tandem moraliter dicunt.

Metapbsice pulchra appellant Entia , quae so- Io intellectu, & imaginatione complectimur rhoc sensu pulchram dicimus fabulam , orationem.&c. Pissice pulchra audiunt , quae sensus assiciunt: ita pulchram dicimus picturam, simulacrum, architectonicum opus dic. mraliter

tandem pulchra appellantur liberae quaevis actio. nes, queis moralis justitia , & honestas elucet. 3 o. Tum ex Animi statu, cum ex actuali corporis temperatione pendet quandoque sicuti repraesentationis modus, ita δc ejus jucunditas. Quare fieri potest, ut pulchra quandoque centeamus, quae ejusmodi ab aliis non habentur, Vel quae nullam revera pulchritudinisi notam habent. Hinc de peculiaris oblecti pulchritudine discrepantes occurrere solent sententiae, immo & quaestiones. Finis Ontofobiae. IN

a Equidem si acutius perlustrare velimus undenam fiat, ut gratam, iucundamque sensationem a quibusdam obiectis excipiamus ; contra vero ab aliis molestam, &displicentem ; comperiemus.priora illa ejus esse naturae,

ut naturales sive corporis , sive animi vires excitent , foveant, exerceant ; istaec vero posteriora hebetent, sa- rigent, in trans ersum agant. Iam vero illla praesertim, Quae ordine constant , & persectione e)usmodi sunt , ut cc repraesentationem exhibeant , viresque excitent 3 &exerceant. Quare pulchritudo in rerum praecipue ordine,& persectione contineri videtur.

87쪽

PARS ALTER A.

I. Ormoogia. , seu scientia de Mundo in genere , elementa traditurus , huius spectabilis Μundi brevem ideam in anteis cessum exhibebo ; metaphysicae quippe cognitiones, physicis . e quibus sunt abstractae, superstruuntur. Equidem spectabilis Μundi non nisi exiguam partem noscimus, eamque imperfectissime. Quantum vero observationum,& ratiocinii adminiculo intelligere datum Mn Μundi hujus systema ita se habet. I. In immenso spatio innumerabilia sparia sunt praegrandia Corpora natura sua fulgentia,& intervallis quam maximis inter se dissita ,

quae Steris Mas vulgo appellamus. II. Stellarum nxarum una sol est, cujus apparens magnitudo longe superat caeterarum adiparentem magnitudinem, ob minorem a Tellure distantiam, licet sortasse caeteris major non sit. Circa Solem vero periodice volvuntur ab occi dente in orientem septem grandia Corpora, quae Punctas dicimus, hoc ordine . - I. Mercurius, cujus magnitudo uta magnitudinis Teram existi .

88쪽

matur', diebus quasi 88 suam conficiens orbitam , medium radium habentem leucarum IR , 436, 2 . Venus magnitudinis prope amagnitudinis Telluris,diebus quas aas orbitam percurrens , cuius radius medius leucaseontinet 25, I 44, as O. - haec nostra,

Luna perpetuo stipata, diebus , & horis quasi sex , cujus media a Sole distantia 34 ,

76x , 58o leucas continet. Luna vero magni

tudinis is magnitudinis Fessuris suum cir

ca hanc ''eircuitum absolvit diebus a7, & horis fere octo. - 4. Mara sequitur G magnitudinis Telluris aequans , situmque circa Solem girum absolvens anni temporet, & dierum 3zz,mectam servans a Solla. distantiam fere leucarum fa, ροα Iaz. - S. Sequitur Iuppiter qua tuor stipatus satellitibus, cuiunis, cujus magni ludo asse vicibus Telluris magnitudinem sup rat . in media distantia leucarum I 8Q, 7- , 79L- tempore undecim annorum, & dierum 317 suum absolvens circuitum circa Solem. -- LGl-nus Imo vicibus Telluris magnitudinem suberans , septem satellitibus seu Lunis perpetuo circumdatus , circa Solem se torquens annis

ast , diebus 1 7 quasi, in media distantia leu.ς rum 3LI , 6 , s' -- 7. Uranus, seu Ss-dus Georgianum omnium hactenus memorato rum Planetarum remotissimum a Sole , quod sue novissime detectum est anno 178I a Q.

-νθιοι sui thelos copii ope . Telluris magnitudinem excedit 88 vicibus, & duobus stipatus satellitibus f quantuni hactenus constitit ὶ , suum absolvit ciceritum annis 83 , diebus

89쪽

so in media a Sole distantia leucarum 36o so . 8. Praeter haec;& alia novimus errantia Sidera orbitas quam maxime excentricas circa Solem absolventia , quaeque Cometas dicimus . At horum non est hactenus praefini. tus numerus . neque fingulorum , qui hae te. nus' apparuere , tempus constat periodicum. f. .li I. Corporum modo memoratorum systoma, cujus centrum' Sol occupat, S ima piane. rarium' descimus. Atqui singulas fixas Stellas i iidem systeirlatum esse eentra verosimile est,&Recentioribus arridet. -

f. s. IV. sicuti Tellus incolarum sedes est, &perpetuum generationum , & corruptionum , se m lituo cohsequentium theatrum , qua que sintulae a propria, & stabili lege nihil in tota

antiquitate recesserunt, taec modo recedunt; itariusmodi quoque singulos esse Planetas, & Coo metas, valde' probabile est , & omnibus arri-dEt Risentioribus: atque adeo scuti Tellus ju-nseritoque inter Planetas recensetur, ita &planetae pro totidem vellitribus sunt habendi. Id ipsum de Planetis, qui circa fixas Stellas re. volvi probabiliter putamus, censeri debet. f.6. U. Atqui haud praetereundum est, singuIahie morata Corpora mutuis inter se viribus ag re. Equidem ob maximas, in quibus constituta sunt, distantias, haec actio in pluribus insensibilis, at in aliquibus quandoque sensibiliter se prodit. iis, quae mox summis labiis ausivimus, tum ex phaenomenis, quae observatio. num ope Telluris nostrae respectu cuique patent, quaeque analogiae subsidio de cineris Planetis e-

90쪽

Cos MOLOGIA pei mus , facile intelligi potest, Μundi nomine

antelligendum esse 50sema Entium tum permanentium , eum successivorum continuo nexu inter

D conjugatorum , quodque ad aliud simile sese-m minime pertineat. 8. Entium permanentium neXus eorum

respicit situm , seu coexistentiam , & ex Lauia1is finalibus repetendus est,' - seu ex fine , ad quem respexit Qui primo Μundum labricatus est , & unum Ens ad aliud ordinavit. Ita ex. gr. Tellus in ea distantia a Sole locata est

eamque orbitam conficit, qua nec nimio ardo e metalla fundantur, vegetabilia, dc animantia enecentur' nec nimio frigore rigescant omnia, rursumque pereant ςjus viventia: sed ejusmodi in singularum tempestatum vicissitudinibus temperaturae limites perpetuo serventur, qui & vegetantium ,& animalium oeconomiae conveniant. - ρ. Entium vero successivorum nexus temis pus spectat, fitque per Caussas efficientes I internosci vero potest, quoties subsequentis exiis sentiae sufficiens ratio in Entis antecedentis actione continetur. Hujusmodi ex. gr. est nexus, qui inter fructus , & flores plantae intercedit, tum ille, quem hos inter , & succos ab organica plantae structura , ejusque peculiari physi elaboratos, noscimus . Io. Mundi ergo in genere Essentia pracipue consistit in peculiari illo nexu , quo tum Entia permanentia, cum successiva inter se vinciuntur : siquidem ex variato nexu alius atque alius prodiret Μundus, licet Entia inter se connexa eadem essent. Ex. gr. sint Α Β C D