Descriptio pestis quae anno MDCCLXX in Jassia, et MDCCLXXI in Mosca grassata est

101쪽

Ex PERIENTIAE.

ves ad minimum subleuauit, imo fatistidium liborum & gloῖlam depraua

tum corrigebat. Tantam celebritatem, medicamentum lioc Jassiae sibi conciliauit, ut permulti Praefecti militum, ex assectionibus denominatis male habentes, id a me avide & frequentissime expeterent, pentimque meam breui exhaurirent fere. Guttas eius, XX. XL. ex vario vehiculo, plerumque aqua frigida, pro exigentia symptomatum aliquoties1 de die propinaui, tum quoque pro od Cramento adhibui. Cum infuso theae calido, vel alio conueniente liquido, ad noctem sumtus, perspiratio. nem, imo sudores si dispositio favorabilis adest, non tamen ita efficaciter ac mixtura simplex, mouet. Liquor anodunus mineralis Hostinas,ni, & aceta varia fortiora, vel cum herbis aromaticis parata, e. g. variae compositiones spiritus aceti Elirent ei chii, acetum prophylacticum, rost rum, 'sambuci, IV. furum Sc. tanquam succedanea spiritus ii tridulcis, tan4 in- quam externe in sis quentissimo usu erant. Haec meislioris notae homines, alliduo odorari solebant, cum potu miscebant, tum faciem, manus ct regiones glandularum iis mequenter abstergebant. Imo, quando infectio jam eo usque processi, ut glandulae intumescere inciperent, tunc sudoribus elicitis, fomenta, ex acetis talibu', cum teristia palle spiritus vini camphorati, parata , scopo resoluente adhibebantur; noctu vero, emplastrum quoddam re se luens, e. g de galbano, meliloti compositum &c. superimponebatur. Etiam ad resolutionem macularuni amplissimarunt, una cum diaphores promota, iisdem fomentis semper felle iis me usus sum, di phlogoses, carbunculoium praecursores non Linci dissipaui. Methodus haec, pist in in principio per sudorea curandi, uti

antiquillima oc innumeris obseruationibus probata, sic etiam ex mea experientia, corroborandam esse censeo. Nec parum honi exinde enatu

rum confido, si omnes in locis pecte amictis habitantes, in indicia infectionis attenti, de certitudine periculi imminentis, ct facilitate liberationis, certiores facti, mediis hisce simplicissimis tempestiue uterentur. M Certe

102쪽

EXPERIENTIAE. Certe insgnem tunc numerum mortalium, hac ratione seruari, ct ipsam

pestis exstinctionem, accelerari posse, nullus dubito.

XVIII. Periodus in lac lonis diutius perdurans, si nulla allata fuerit

medela, in pestem lentam plecumque abit. Inferius hi cusque febris expers, horroribus, vehementia & duratione in singulis valde discrepantibus, corripitur, quOS e XCipit calor mediocris omnino, cum pulsi febrili, inaequali, ut plurimum debili, ct saepe intermittento. Dolor capitis grauatiuus perpetuo assi igit. Urinae crudae, turbulentae sine sedimento; lingua inquinata madens; sitis se. re nulla; abiectio animi; aluus in primis morbi diebus adstricti, cum inflatione hypochondriorum & bulboryg-mis; abdomen vero tactu molle; nauseae, & vomitus faburrae aeruginosio- glutinosae, in primis morbi diebus,

sed incertis interuallis redeunt; eXanthemata, Variae magnitudinis S coloris, in aliis citius, in reliquis tardius prorumpunt, non vero semper adsunt. Quae jam in periodo inlaetionis exoriebantur rudimenta bubonum Scarbunculorum, in molem ampliorem, sed sine doloribus excessivis siensim augentur, ct noui in aliis locis superueniunt; qui si die quinto, sexto vel septimo suppurantur, salutem aegris asserunt. E contra, suppuratio

haud insequens, & reliqua pessimi praes agit symptomata, utpote, debilitas sumnia, diarrhoea & delirium mite,

certam

103쪽

EXPERIEN ΤIAE. 9 ICertam mortem, quae tamen interdum ultra decimum

quartum diem differtur, indigitare solent.

Horrores. Uti in accessu febrium malignarum, sic quoque in hac pessis specie initium morbi fit per pandiculationes, oscitationes, horripilationes, imo haud raro tremores sat validos, qui tam quoad vellementiam quam durationem, in unoquoque sere subiecto disti miles sunt. I idi, quos rigor per X. integras horas vexavit, dum in aliis vix unicam perdurauerit. Quo diutius aeg: odius in periodo insectionis versatus fuerit, eo vehementior de longior semper obseruabatur. Color vix in ulla alia febre tam mitis obuenit; imo saepe iuprogressu morbi, saltem quoad externam corporis superficiem, exulare videtur. Interea, ardor aestuans, quae sub axillis, non solum ab aegrotis, sed etiam adstantibus sentitur, Hare ostendit, calorem internum sat intensum esse. Pulfus inconstantia maxima hic obtinet, ita ut qui nuper plenus mollis S aequalis fuerit, bre ii in valde exilem, digitis vix explorandum, & sic vice versa, mutatur. Plerumque febrilis, at non admodum celer, imo stibinde naturalis fere, semper tamen debilior respectu pellis acutae onseruatur. In haud paucis, a primis inde morbi die,

bus, intermissones in ordinate reuertentes, i Ectu arteriae vario numeroddficiente, occul runt

Vires vitae. Debilitas &lassitudo quasi corporis, in ipso jam

morbi initio communi er tanta esse solet, vi non ni si tremebundi & flexis genu bus, in fustere aut incedere valeant; imo prostratio haec virium successue ingrauestem, omnium reliquorum symptomatum periculosissi- natura, ct caussa mortis proxima fit. Sed & hoc respectu, anomalias luis huius singulares, toties admirari licuit. Generalis locum tenens de

Stoiselia, primis morbi diebus, multo debilior fuit ac postea; nam sep tima ab insultu pestis lentae die, ct quinque ante mortem horis, tantope-

104쪽

Ex PERIENTIAE.

ro viribus pollebat, ut manda a ad Praefectos ei sub orditinos, ct relationem ad Po marchum, lecto insideas, integra mentis acie & recte, ut solebat, scribae verbo tenus dictare, & propria manu, quamuis jam tremebunda subsignare poturrit. Nunquam obliviscar ii, litis cuiusdam, in nos comio pestilentiali Jassiensi, qui bubona crurali, carbunculo inanti brachio, di insuper maculis per totum corpus cop os stina s, ita ut

tunicae quoque albugineae Ocisorum, quasi ex contusione grauiore, nigrescerent, deturpatus, nihilominus tanquam spectrum lio rendum continuo obambulauit, & vix per diem in lecto contineri potuit, dum ex incisione bubonis , haemorrhagia lenta dc aegrius compescenda, insequeretur. Post suppurationem bubonis Ec carbunculi instiuratam, perfecte conualu t, ct exanthemata sensim evanuerunt. Fuit etiam alius mi isshubone crurali affectus qui etsi febri & reliquis sumi tomatibus, mitioribus tamen, obnoxis S esset; attamen per totum morbi decursum, usque ad integram restitutionem sanitatis, lectum similiter non nisi de nocte petebat. Repentina illa virium tam mentis quam corporis recuperatio, de qua in experientia XIV. mentionem feci, huc quoque pertinet. E contra, exempla plusquam numerosa evicerunt, vires vitae

sat constantes, etiam in iuuenibus robustissimis subito concidisse, dum ex errore fatali, venae sectio administrata, vel laxantia propinata suerint. Caeterum prostratio virium semper in iis maior dc praecocior obseruabatur, quibus, su perficies externa corporis, sensu magis frigido quam calido, praedita fuit, dum reliqui, calorem externum saltem naturalem seruantes, ct fortiores restitarunt, ct buboues carbunculique citius in suppurationem redigebantur. Dolores capitis in peste lenta, non lain vehementes ac in acuta sunt, nec aegroti lari tum de iis conqueruntur; solummodo grauedinem,

quasi plumbum capiti infusum esset, incusant. Urinae. In paucis, quorum lotia mihi obseruare contigit, nunquam urinam coctam, sed semper pallidiusculam sine sedimento, .nec claram, sed turbidam dc Detoris expertam vidi. I in.

105쪽

EXPERIENTIAE.

Lingua, quae jam in periodo in lectionis inquinata fuit, nune vita. cum morbo ingrauescente, de cite in diem impurior fit, colore so di de albest e te, lutescente vel liuescente praedita; hoc tamen cum nota peculiari, quod semper madeat, non vero, ut in reliquis pestis 1peciebus saepe euenit, Mescat. Silis fere nulla in peste lenta decumbentibus obseruatur, quod tanquam s ingulare, ct in aliis febribus vix occurrens phaenomenon, considerandum est. Abissctio animi, in peste laborantibus, rationes suas sat suffieientis habet, dum morbus maligni stimus vires vitae subito frangit, ct mors fele certa, forcs p .lsans, mi ieros omni spe priuat. De s ute igitur sua desperantes, nec rem diis uti, nec admonitionibus medentium aus ultari volunt, unde ina Ximum curati Unis obstaculum , siue quo multi forte seruari possent, enascitur.

sinus ad ricta. Constantis I ma pestis sequelat Iam in periodo

insectionis segnis sit a uus; quam primum vero pestis ipsa invasit, obstructio eius pertinax, in primis tribu S quatuor vel 'ltriaque diebu9 aegrotos grauat, & si ennematibus subducitur, excrementa viscosa, biliosa ct copiosissima vix tamen foetentia, eλOnerantur. Iu Intio hypochondriorum dcc. Hypochondria primum, moX Tegio ventri esti & totum abdomen insigniter eleuantur; tumor vero digitis cedens, mollis, eam abdomi uis instationem refert, qualis ex retentis post partum to lius saepe animaduertitur. Intum essentia tamen haegnon in omnibus aequalis, ct in quibus lana praesertilii macilentis vix sensibilis est. Flatus incessanter murmurantes aegie protruduntur, di qui exeunt minime sonori, sed vis sones sunt. Nausea vomitum semper praecedit; at saepe vel ex idiosyncrasia particulari vel indole morbi huius mire variantis, nauseas, quamuis crebras de vomit uritiones Vehem rates, vomitus tamen sponte non subsequitur; quod semper prognosticum pessimum praebuit.

106쪽

Ex PERIENTIA E. Vomisas. In quampliu imis post nauseas leuiores pratgressas, ultro di sat libere pro dedit, dum alii, uti mox dictu in fuit, etiam postre iteratos & violentos quasi conatus , stomachuin, ab Onere summe Op primente, haud liberare pollunt. Utplurimum secunda vel tertia mo bi die, rarius antea vel post infestat. Interdum statis fere diei horis re-vrnit. Illuuies reiecta , respectu tam quantitatis quam qualitatis diue ssima esse solet. In multis tanta eius copia, singulis vicibus euomitur, ut omnem paene fidem superet, nec in aliis morbis, simile quid un- qua in obseruare detur; in reliquis minor quidem, semper tamen sat la ga quantitas euacuatur. Saburra haec, plerumque lutescens colore tu. tescente interstincta, tenax, subinde sp sinans ct quasii fermentans, odorem nidorosum spargens conspectui se praebet. Exonerata moles aggravans, leuamen quidem miseris, sed breue asteri; nam per plures paucioresue vices iterum accumulata, eadem via rejicienda erit. Post vomitum, amarities oris semper augetur, adeo ut multis intolerabilis sero fiat. In delirio constitutis, vel quibus di arrhoea jam superuenit, nunquam amplius obseruaui. anthemata. Horum diuersae admodum species in peste lenta occurrunt. Cominuuissima sunt, petechiae quae iterum amplitudine, copia, colore & eruptionis terminis, immensum variant, ita ut nihil eorti determinari possit. Plerumque paruae R discretae, non raro tamen hinc inde constuentes, latiores evadunt, de sugillationes quasi, sat amplas efformant, ex quibus saepe carbunculi sicci sunt. Multi, non nisi maculis latioribus, paucis oc solitari s insigniti sunt, dum in aliis copiosissimae, totam fere corporis superficiem, imo tunicas oculorum albugineas, nigredine fere generali, turpster deformant. Coloribus quoque multum variantibus ludunt. In quamplurimis praeserti in conclamati; liuidae vel atrae, in aliis vim morbi mitiorem experientibus, nigredine dilutiore, quasi rubescente gaudent; in conualescentibus vero successive rubrae ct lutescentes factae, sensim dispareat. Ratione ex

107쪽

EXPERIENTIAE.

ortus 'itidem c i screpant exanthemata haec. Nam alia jam in pcr odo ii sectionis , praesertim s ditaria, aegroto satum suum poticulosum haud suspicante, erumpunt; reliqua una cum febre, plerumque vero, in morbo jam prouectiore, incertis temporibus, in conspectum prodeunt. Interdum etiam lenticularia, supra cutem eleuata, piperis granis smilia, occurrunt. In ipso pestis exordio, dum locum qnendam aggreditur, maxime vulgaria sunt, ita ut fere nullus sine his, ec quidem saepe sine bubonibus vel carbunculis manifestis, emoriatur, die hoc ipso, an am dubitandi minus expertis, praebeant. In vigore vero luis raro sola , sed cum bubonibus & carbunculis una exi stunt; in declinatione dem a d

fine eius raritis me comparent.

Et borres. Tu mores hi, in glandulis externis maioribus potistimuin, oriuntur; subinde tamen etiam in aliis partibus, ubi glandulas vix quae fueris, Occurrunt. Omnium frequentissimus est bubo cruralis, Im, duo vel tres digitos transuersos nam situs valde vari hi) sub com- ruisiura inguinis, inter musculum rectum ct ad uictores femoris, sub fascia lata, directe supra tractum, nerui Ec vasorum cruralium, posἷ-tus. Crurales hosce, quoad frequentiam sequuntur subaxillares, tum parotides, submaxillares, ceruicales, inguinales, ct mammates in sexu sequiori. In locis insolitis, uti cauilate poplitis, medio crure, ct in Vi- iis prope mammam, sub margine inferiore musculi pectoralis maioris rarius obseruaritur. Viplurimum unicus adest, saepe etiam dc alter, imo plures successive proueniunt. In pestifero quodam, bubonem cruralem& duos ceruicales insimul, vidi. Moles eorum diuersa admodum est. Subaxillares Ec ceruicales communiter oui gallinacei de ultra, crurales vero pugni circiter magnitudinem, nanciscuntur. Submayillares & pa rotides multo vassores, ct mammates in s es nitiis vastissimi fiunt. Inguinales veco, dc qui in regionibus insolitis prosiliunt, omnium milli- ira obseruantur. Qui pestem lTane lentam concomitantur, jam quoad rudimenta eorum, in seriodo insectonis praesio erant, Jc vix multum

108쪽

9 6 EXPERIENTI Λ E.

dolentes, mobiles, sine alterat one integumentorum communium, in

eodem fere statu, interdum si diu perdurant. Post ingielium demum febris, dolere, et e pari, & partibus vicinis in consensum tractis, increucere incipiunt; cute externa tunc rubescente, vibicibus quoque nonnunquam in circumferentiam sparsis. Si exteriora non petant, nec una cUmcellulosa adiacente intumes alat, cui s colorem naturalem seruet, e Xitus morbi infaustus exsperundus erit. Post mortem vero, cutis hucus

que quamUis immutata, in regione bubonis livescit, vel maculis latis atror ubentibus insignitur. Cru ales, inguinales S sub axillares, caeleris paribus, minus periculosi sunt; quin etiam parotidibus & cerui alibus affecti saepe e vadis emergunt; at quotquot sub maxillaribus obnoxios videre mihi contigit, ob enormem intumescentiam partium laryngi proximarum, & inde productam suffocationem, Omnes e vita migrarunt. Horrendum me a spe flum , a tumore vastissimo deformes, oribus hiantibus di lingua ex stria anxie anhelantes, praebuerunt miseri. Pessimi quoque ominis, mammates in foeminis, ob eand cm vastitatem tumoris esse solent. Qui insimul, vel post ingressum febris oriuntur, bubones, multo regularius intumescunt, inflammantur & in suppurationem vertuntur, quam qui jam in periodo insectionis aderant. Signum quoque funestum est, si tumor etiam e X applicatione Optimorum maturautium, vix eleuatur, sed cuticula tanquatia a vesicatoriis discedit. Carbuntuli nihil aliud sunt, quam siderationes partiales cutis, ct ei proximae cellulosae, a nigredine crustae emortuae sic nuncupati. Sphacelus hic a naiasinate pestilenti p Oductus, no a eiusdem semper naturae est; sed in duas spe ies ab experi ioculo sat perspi ire disi inguendas, diuidi potest & debet; quae ratione exortus, decuisus & exitus, quam maxime a se inuicem disserunt, ct quarum primam, carbunculum humidum, alteram flueum denominare liceat. Ille semper instam malleonem praecursorem di comitem habet; hic vero sine illa prouenit, ct cursum suu in absoluit. Carbunculus humidus hoc modo procedit. Febre pestilentiali jam oborta, vel interdum simul cum ea,pars qualiscunque corporis,nunc maior is,

nunc

109쪽

E YpERIENTIAE.

nunc mῖn Iris ambitus, ardere, dolere, rubescere&tumescere incipit in at iis non nisi macula rubra, uix supra superficiem cutis prominens, conspicitur ); non diu post, in medio tumoris, una vel plures, haud procul a se in. vicem distantes pustulae, quasi capitula acuum maiuscula, altitudinem lineae raro superantes, pallidiusculae, & sanie turbida repletae, exsur-'gunt, qu e post breue interuallum crepant; cutis vero subiecta liue lebus & mox nigrescens, sphace lum jam factum indigitat. Nigrities haee 'paullatim in omnes dimensiones, ulterius serpit, cum peripheria semper inflammata. Saepe ex carbunculo in variam directionem , praesem tim ad tractum maiorum vasorum & tendinum , vibices sat insignes pro tenduntur. Pro ratione vehementiae morbi, constitutionis aegrotantis S loci assecti, variantis admodum incrementi, durationis S exitus est. Unica in eo salus posita est, ut pars emortua, Vel naturae vel artis be neficio, a sana, exorta optabili suppuratione, tempestiue separetur, &hod ipso ulteriori mali progres Tui limites ponantur; alias, mors ineuitabilis nunc citius, nunc tardius insequitur. Carbuncti lus siccus e contra, sine ullis inflammationis indiciis, e maculis latioribus confluentibus enas citur, quae saepe jam ante febrem, in periodo infectionis aderant; hae vero jam accensa, cutis nigerrima facta, arescit, corrugatur, & eodem modo ac humidus vicina depascitur, excepto rubore marginis, qui fere nullus est. Periculossiimus est, ct vix multi eo assecti ex naufragio vitae emergunt, dum ex humido , prae primis medela conuenienti adlii . bita, maxinis aegrotorum pars conita' escit, nisi in partibus nobilioribus e. g. facie, collo, spina do: si, locatus fuerit, vel ia aliis regi unibus multa cellulosa turgentibus, molem vastili mam adeptus sit; aeo rotis tunc a suppuratione excessiva exhaustis Ec communiter succumbentibus. Crusta carbunculorum, a cute quasi ambiista, de proxime ei subiecta

cellulosa quasi callosa facta, constans, tantae duritiei est, ut dum scarificatur . vix scalpello a rutillimo, nisi fortiore manu impacto, cedat, et solutione e vivis partibus corporis in toto ambitu stabilita, notabili-

110쪽

EXPERIENTIAE.

ter sese contrahit, adeo ut spatium sat amplum circumcirca relinquat. Mailla haec sphadelata, quia in fundo fibris plurimis sanae cellulosae ad- hac ret, sponte se a non nisi sero excidit. Sola integum etiata zommunia, cutis nempe cum cellulosa, siderantur; musculi vero vicini vel subsera. ti, post exemptionem massae emortuae, semper colore rubicundo, statum suum illibatum ostendunt; noc ossa, neruo , vel vasa maiora assecta, nunquam vidi. Qui in extremitatibus tam superioribus quam inferioribus oboriebantur carbunculi humidi , medicationi piae reliquis melius obtemperarunt, & suppuratione plerumque sine dissicultate, procurata, aegroti illico e periculo mortis tuti euaserunt; etiamsi quoque bubo alicubi adesset, qui tunc itidem in maturationem properare solebat. Nonnunquam carbunculus humidus bubonibus implantatur, prae. primis cruralibus & parotidibus, faustoque ut plurimum euentu, suopu . rationem accelerat. In initio di vigore pestis, carbunculi sicci crebrius, uti furore eius remittente, & vi mi asinatis jam fracta, utplurimum humidi prorumpere solent. In peste lenta decumbentibus, 'aut soli ear. bunculi adsunt, aut una cum bubonibus, imo ct maculis insimul coexi fiunt. Numerus corum in singulis su b ieeiis varius est; nam quam ei si maximam quoad partem solitarii observentur; non raro tamen etiam plures, in diuersis corporis regionibus, unus post alium prosiliunt; vel si non procul a se inuicem in initio dissiti fuerint, in unicuin confluunt. Vtrum in vigore pestis, bubones somper carbunculis quoad frequentiam praeualeant, vix definiam; in pecte tamen Iassiens, bubonibus soli s as fectorum, semper maior erat numerus. Notatu dignum est, tam carbunculos ipsos, quam ulcera post eos relicta, utcunque pure & saniescat eant, nullum tamen foetorem singularem spirare, praeter eum, qui in omnibus ulceribus amplioribus, corporibusque caeterum sanis, sentiatur, & consolidationem omni exspectatione citiorem admittere, dum modo omnia rite procedant; quod etiam de bubonibus valet. Carbun

cuius siccus, cum sphacelo senili, & cum eo, qui ex longiori decubi.