장음표시 사용
81쪽
XIV. Pestis a reliquis morbis discernitur, eo, quod summe colat,gio se , perniciosissima, bubonibusque, carbunculis &exanthematibus variis, singulatim aut coniunctim, sti- pata sit.
Exacta mali huius truculentissimi determinatio, maxlani momenti, di maioris certe necessitatis est, quam credi facile poterit. Nam, dum ex errore in diagnosi alius cuiuscunque morbi, utut contagiosi &periculosi, non nisi pauciorum vita periclitari solet. Iile e contra incolumita maximarum ciuitatum di prouinciarum saepissime subuertitur. Testantur hoc historiae omnium fere pestium; nee recent istimis Iassiensi ct Moscuensi exceptis. Plecumque enim quando pestis in magnas Vr bes irreptat in stio, quo insa'sso omine, ex Medicis ipsis nonnulli, factionis negatiuae antesign/ni fiunt; quousque possunt, praesentiam pectis absolute insciantur di tanquam po aris re focis dimicantes, nihil intentatum relinquunt quo omnes in sententiam suam tam lethi feram trahant; assensum apud Magnates multos & ciues opulentiores eo facilius obtinentes, quod qui uis semper lugubria quaevis detestetur. Tan dem rebus ad incitas redactis, plenissime conuicti, nullam aliam excusationem tantae obstinationis reddere possunt, quam, quia pestem ipsi nunquam viderint, eam a febribus petechialibus discernere non valuerint. Verum quidem est, quod frequentissimi pestium typi, faciem febrium malignarum, quoad plurima symptomata, saltem imperfecte, prae se ferant; ast unicuique solertim examin ynti Medico, discrepantia illa summa in principalioribus, oculos serire debet, dummodo ad sequentia rite attenderit. I Nulla unquam febris maligna, tam activo αsubsili quaquauersum summa facilitate sese dispergente pollet natasmate, quod non solum proximos, sed etiam remotissimos, si media transferendi
82쪽
rendi suppeditantur, cito di quasi improuiso adoritur) ac pestis. ab Decursus plerumque celerrimus, ct sti ages fere uniuersalis, eam pernicio sissimam omnium moiborum, nulli febri epide micae, quamuis alias periculosissimae comparandam, essiciunt. 3 Bubones, carbunculi & maculae singulares, ab omni aevo, pro signis pathognomonicis optimo jure habita siue singulatim aut coniunctim prodeant, Omne de praesentia ipsissimae pestis dubium tollere debent. Nec obstat, quod in febribus malignis, similes quodammodo eruptiones subinde occurrant; circumstantiae namque reliquae toto coelo differunt. Maculae pet echiales paruae ct discretae sunt; in peste vero copiosiores, latiores & subinde confluentes, insignes ecchymoses & tandem carbunculos siccos formant. Citior denique earum apparitio & mortes uniuersales sere, pestem, et iam si bubones & carbunculi nondum sese manifestaverint, ad minimum suspicari sinunt. Metastasses, quae in declinatione febrium malignarum ex derivatione materiae peccantis, ad parotides praeprimis S glandulas stibmaxillarcs subinde fiunt, nam subaX illares, inguinales vel crurales glandulas, in hoc satu, affectas, nunquam mihi videre contigit a bubonibus post lentialibus jam hoc ipsa disserunt, quod communiter tanquam crises imperfectae, salutem aegris promittant; dum e contrahi, jam in in io morbi prorumpentes, in omni promiscue glaneula, ochurrunt; nec remissionem sed exasperationem symptomatum, euentu plerumque lethali, producunt. Idem sere de carbunculis valet, qui praeterea a tumoribUs gangraenosis, subinde in febribus quoque malignis obseruatis, quoad omnia dis repant, uti ex descriptione eorum infra tradenda patebit. Caeterum bubones pestilcntes a Venereis, cum quibus in principio pectis haud raro confundi solent, solo jam situ, in utroque casu diuersissimo , distinguere facile est. Nam venerei semper in iuguinibus ipsis; pestilentes vero rarissime ibi, sed communiter in regione anteriore superiore cruris, duos vel tres digitos transuersos sub continis
sura inguinis, sedes suas figunt. Signa
83쪽
Signa pathognomonica pestis, bubones puta, carbunculi ct e anthemata, rarius insimul in uno eodemque pestifero, omnia, proueniunt. Plerumque, in prima eius ut ita dicam, incubatione, non nisi maculae apparent, moX vero bubones praeserti in crurales, aut soli, aut una cum carbunculis quae itidem solitarii saepe sunt luem characterigant, ita ut in vigore & declinatione eius, maculae jam rarius Observentur.
Quandocunque itaque Medico, in inspectione aegrorum vel mortuorum dem data, criteria pra nominata sese offerunt: tunc sine Iraesitatione pestem at esse . m 3gistratui denunciare potest & debet, hocque eo confidentius, si suspicio, contagii, ex regione alia infecta, traducti, probabilis adest; alias culpam propagationis mali huius terribilis nisi obices validissimae ponantur, presto pede insequentis, in se, & quidem merito, admissurus. Quae in fine pestium, ut plurimum occurrere solent febres mali moris . sic dictae pestilentiales exper. X.), pro peste ipsissima haberi neutiquam debent, quamuis, contagio, symptondiatis, crebris momtibus, imo exanthematis, speciem eius praebeant; nisi bubones &carbunculi, tanquam signa palliognomonica praecipua, insimul com-
Restat, ut paucis me expediam, cur, in determinalione pessis, inter vota; eius essentiales, jebrem omiserim' ad quam tamen, tanquam genus suum, ab omnibus fere scriptoribus relata fuerit. Adest sane febris, cum suis symptomatis, in maxima parte pessiferorum, dum jam decumbunt, ct quidem in peste lenta, acuta & acutissima, mox describendis; attamen ex numerosis obseruationibus enata recteXio, me plenarie conuicit, febrem ad essentiam eius haud pertinere, qura in pe multis, ea lue jam indubie affectis, exulat, vel saltem morbi dc mortis comes individuus vix nuncupari potest. Sic, in periodo infectionis, per stigmata Iuculentissima miasmatis efficacis sat notata, nulla adhuc se-
84쪽
bris adest. Omnes, qui peste acutissima corripiuntur, sue ullis Db is suturae signis praegressis, illico in ternam symptomatum atrocissimo. rum, a febrilibus alienis, delabuntur; breui de vita migraturi, nisi promtissime iis succurratur; quos tamen febre laborasse, quis dixerit δ hae solum ex causia, quod pulsus tunc frequentissme feriat. Nam eodem
iure, etiam breuisti in os morbi decursus eorum, qui ex venenis acrioribus, vel vaporibus carbonum exstinguantur, ad classem febrium refer, re necesse erit, cum quibus caeterum, species haec pestis, maximam Gmilitudinem habet.
Quod pestis etiam sine febre, saltem luculenta, frequenter tu
gulet, sequentes obseruationes comprobare valent.
Breui ante aduentum meum Jassiae, duo milites, ad horreum quoddam in suburbio, ubi vestimenta post demortuos ex peste, asse vabantur, excubias agentes, de vi Contagii minime solliciti, aceruo huic indormierunt, ct post paucas horas mortui inuenti fuerunt. Dum quodam die versus vessperam, Monasterium a sancto Spiridone cognominatum, peto, ut pestiferos ibi 'detentos pro more visitarem, offendi Sub officialem robustum, in platea juxta domum quanda in scamno insidentem, S cum alio milite confabulantem. Quia femoralia praeter consuetudinem soluta vidi, infectum illico suspicabar; hinc nolentem quamuis examinans, nulla plane febris indicia, bubonem vero insignem in crure dextro inueni. Nosoco inium pestilentiale ingressus, flatim misi, qui infectum hunc accerserent, quo remedia administrare possem; ast vix adductus inopinato exspirauit. Nec insolitum erat, tam Jassiae quam Moscuae, deambulantes vel munia quaecunque perficientes, in viis vel alibi, derepente mortuos concidere; quos, ad extremum usque halitum, tanto robore praeditos,
febricitasse, haud verosimile est. Huc quoque phaenomenon illud plane singulare, in Noscco. ni id pestilentiali Jassiensi, a me toties Obseruatum, pertinet. Aegrotos
85쪽
Mempe pestiferos pro more visitans, communiter plures paucioresue comvalescentes, insigni semper cum laetitia, inuenio. Febris cum serim plomatis pacata oc pulsus regularis; qui nuper delirabant, nunc mentis compotes facti, ad omnia rite respondebant; lectis in sidentes, vultu h1lari, Deo gratias pro liberatione agebant; imo cibos emagitabant, & sis quoad omnia melius habere asseuerabant Sed nunquam de omnibu hisce securus esse potui. quin unus alterue horum eodem adhuc die. vel nocte insequente, inop nato ad plures migraret. Mors illis tam placida & inexspectata fuit . ut quamplurimi inter manducandum, sino Iecidivae vel minimis indiciis, animam effarent.
XV. Quantumuis facies pestis valde diuersa sit; omnes tamen eius variationes, sub sequentibus IV. capitibus comprehendi possunt. 1 Periodus infectionis, in qua, reliquarum specierum plerumque praecurseria, Omnes, signis pestis indubiis assccti, sed nondum febrieitantes, Versiantur. a Pestis lenta, quae periodum infeci ion is, praesiertim longius protra etiam communiter excipit, ct tum lenitate symptomatum apparente, tum decursu longiore, febres
malignas, inprimis pote chiales aemulatur. 3 Pestis acuta, sine infectionis longioris mora incipiens, typum febris simplicis acutae imitatur. 4) Polis acutissima;
vehementia symptomatum summa, tum etiam decursiacitissimo & anomalo, a reliquis facillime distinguenda.
Nulla unquam aegritudo, tam variabili forma ludit, ad haec omnium dirissima; ut non immerito, epitheto Protei salutetur. Sub larua nam lue leuissimae indispositionis, jam reformi uandae, nunc febrem Κ maliis
86쪽
EXPERIENTIA E. malignam, nunc ardentem, vel alium denique periculosissimum modibum, mentitur. Decursum subinde citissimum, plerumque vero, praesertim si periodus infectionis, in nonnullis per plures septimanas protracta , computetur, sat longum habet; quoad causas tamen, notas cha
racteristi eas ct terminationem semper idem. Jaisam proficiscens, in ea sententia firmiter stabam, pestem, nihil aliud, quam febrem malignam putri disiimam, esse, nec aliam, praelectiones Praeceptoris Schrei-beri, loimographorum certe non infimi, I lectio aut horum, mihi suppeditare potuerunt. Quantum vero obstupuit dum illico post aduentum, non simplicem morbum, sed typos unius eiusdemque tuis diuersistunos, ct sibi vix assimilandos, animaduerterem. Nam, multo', bubonibus dic carbunculis insignitos, fanorum instar obambulare, & munia sua obire '); alios, febre quasi maligna, sine symptomatis admodum grauibus, jam per plures dies continuante, decumbere vidi; dum alii iterum , multum intensius , tanquam synocho simplici sebricitantes,
breuiori interuallo, aut emorerentur, aut conualescerent; no anniti denique ex improuiso adorti, post perpessa symptomata atrocissima, quam Odyssime e vivis discedebant. Discrepantia haec maxima S inexspecta. ta, incitauit me, ut omni studio S attentione, in naturam mali huius terribilis explorandam, incumberem; certo persuasus, methodum in dendi, si quae rationalis inuenienda, in omnibus hisce, tam immensum variantibus typis, minime eandem instituendam esse. Ex obseruation, bus
In conuentu Medicorum ' Chirurgorum, quem ipso aduentus mei in Jassiam die, institui, quidam, duos ex praeientibus, pesse affectos esse, jocando quasi, indigitabant; Chirurgum nempe Rosberg, & Prouisorem
Fuciis, quamuis ea rerum bona mente essent, di se sanissimos simul rent. Dum inspectioinem urgerent, in priori maculam magΠam nigram in pede extremo, ct glandulam submaX illarem intumescentem, in altero vero bubonem incipientem cruralem, ostendi. Nihilominus, hie, VIII. adhue dies; ille vero, ultra tres septimanas, in eoclem statu pcrseuerarunt donee in pestem ipsam, febre reliqua caterua simplomatain stis ratain, implicarentur.
87쪽
bus itaque, quarum tunc uberrima messis erat, quotidie sectis, natura ipsa viam monstrante, hane pestis diuisionem mente concepi, ct jam die XIII. Junii , in breui illa descriptione pestis, quam Protonardico L. B. Aschio, in exercitum magnum transmisi, proposui; hoc solum cum discrimine, quod pestem leutam ab acuta, tunc adhuc non penitus distinguerem. Sententiam hanc meam corroborarunt deinceps, non solum obseruationes propriae posteriores Jassiae praeprimis, ct postmodum Moscuae quoque, sed etiam unanimis, saltein tacitus consensus omnium Medentium, qui Moscuae, tam in ciuitate, quam No com iis pestiferos visitarunt. Nam qua inuis in schediasmate meo , tunc supremo jussu, rustico idiomate diuulgato, publice prouocati fuerint, ut, si quid
experientiae minus consentaneum, in illo obseruarent, vel ipsi meliora inuenirent, sine mora, Collegio sanitatis referrent; imo mandato iniunctum erat, ut quisque eorum, qua uis hebdomade, obseruata sua communicaret; ex tanto tamen numero nec unicus exstitit, qui aliquid in contrariam partem attulerit.
Si quid ergo, experientia tam multiplex in stabilienda veritate, valet, plene confido, diuisionem hanc meam pestis, uti in natura ipsa fundatam neutiquam vero fictitiam) non tantum stabilem, sed etiam haud paruae utilitatis iis futuram, quibus in posterum lugubris occasio sese obtulerit, pestiferis opem ferre, & doctrina in hucusque mancam, ad majorem persectionis gradum prouehere. Non quidem negauerirn, typos quosdam valde irregulares, dc ex una alteraue specie, quasi compositos subui de occurrere; ast facili negotio, a quouis in arte exercitato, ad proXimam , cum quo maximam habent similitudinem, dc consequenter eaudem fere methodum
medendi exposcunt, reduci possunt.
88쪽
XVI. Contagii debilioris in periodo insectionis, intra corpus admissi, ct jam irretiti, haec signa sunt: dolores in partibus
glandulosis S musiculis maioribus punctorii, momentanei S inordinate redeuntes ; ardores Vrinae; ad Qmnum procliuitas; unguen cutis, prae primis in facie & manibus, superabundans; segnities alui; excrementa copiosia, pulposia, viscosa; grauitas corporis; lassitudo insolita; de. fectiones animi. Intumescentia glandulae cuiuscunque parum dolorifica, ct maculae atrorubentes vel fuscae, grauioris infectionis gradum; uti deprauatio gustus& lentor salitiae; an orexia; albedo ct spurcities linguae, 6cce phalalgia, transitum in unam alteramue speciem pestis imminentem, indigitant. Haec omnia, & quidem subinde sat diu, fine febre contingunt
Dolores &c. Phaenomenon hoc singulare, in initio tantum periodi infectionis occurrere solet. Sensationes, a doloribus hisce, interadum tanta acutie pollent , vi clamores extorqueant. Velocitate summa varias corporis partes peruolant, ct eodem sere momento, ae. in glandula et g. subaxillari sentiuntur, etiam in musculis, delloide, pectorali maiore, dorsalibus, ct glandulis inguinalibus quas acu pungunt, hoc ipso, concussionibus, quae a machina electrica producuntur, quodam, modo comparandi. Interdum in glandula una alteraue solitarii recurrunt. In qu busdam crebro, in aliis rarius prosilivus, hominesque qum ad caetera fani, reliquis assectionibus hucusque nondum obnoxii sunt; his vero irruentibus, dolores hi fugaces cestant. - l ZMo-
89쪽
Ardores urinae. Symploma hoc, in quamplurimis infectis ob, seruatinia fuit, qui de meiendi dissicultate querulantes, et remedia pose centes, suspicionem infectionis haud fallentem , eo prodiderunt.
Adsommim proclivisas. Fuerunt, qt i non contenti nocturna quiete, etiam de die qua data occasione , obdormieiunt, quamuis expergefacti se sanos simularent. Nonnulli plane comatosi fiebant: tales plerumque in pestem acutissimam prouoluebantur. Unguen cutis, alias in statu sano, vix in sensus cadens, nunc iaperficiem corporis, glabritie viscosa, aquam respuente, superuestri Praesertim tu manibus & facie, tum magis conspicuus est, tum. 'UO quo magis eXcerni videtur. Tempore pestis, non raro tales in conspectum veniunt, quibus facies tanquam butyro vel oleo illi reta resplendet, Ade hisce, quod infecti sint, certo tunc concludi potest. Segnities alai. In sepanabilis, quantum noui, infectionis seque-l a , in plenariam constipationem, una cuin ingressu febris transiens. frementa. Dum circa No comitam pestilentiale, forte ialota inciderem, ubi administri pestifer olum & reliqui sese exonerare
solebant, non parum miratus sum, quod non aceruos eXcrementorum,
eoetorum uti in castris sat visui se offerunt, sed solum tumulos minores, consistentiae semili quidae quasi pituitosae, offenderem. Nec foetor extraordinarius nares feriebat, quamuis media aestate, ardente sole, hoc exspectare fas erat. Grauitas eorporis So. Eadem fere ratione, ac ante in se itum febrium malignarum plerumque contingere solet, infectorum multi, iacturam virium manifestam nunc .patiuntur. Agilitas consueta torpescit,
quamuis se sanos simulare conentur, ct negotia sua saltem perfundioria expediant. Haud raro, de pondere membrorum, quasi plumbea facta fuerint, queri tulantur, hinc ex quocunque exercitio dissiciliore, lassitudine assiciuntur. Fauni Jalliae, qui praesertim calore meridiano aestu-Κ 3, aut
90쪽
ante, ex deliquio animi in plateis conciderent, ad se tamen breui re dierunt. Alii vertiginosi di suin me debiles fiebant. Intumescentia glandularum. Plerumque ea glandula, quae do Iores praedictos punctorios prae reliquis perpessa fuit, sensim plus m,nusue durescit de intumescit. Sensus in initio tam obtusus est, ut nisi germina haec bubonum, vel partes vicinae rudius contrectantur, vix inultum doleant. Multos bubonibus hisce nascentibus, ct jam lis id pamvis cruralibus obnoxios, sat recte deambulantes toties vidi. Ipse, per totum temporis spatiuin, quo Jassiae pestiferis interfui, tumorem glandulae cruralis dextrae , nucem auellanam magnitudine nunc aequantem, nunc excedentem, de infectionis maiorem vel minorem gradum baro- metri instar in digitantem, gestavi. Rudimenta haec bubonum, hucusque mobilia omnino sunt, nullis inflammationis siguis apparentibus. Maculae. Pars nempe quaecunque corporis derepente, maculis varii coloris & amplitudinis, quasi a vi externa sugillata fuerit, contaminatur. Sine ullo doloris sensu oriuntur, de saepe per totam infectio. nis periodum, in eodem statu persistunt. Cutis externa breui insensi. bilis, sicca dc rugosa quasi fit. Nisi mature resoluantur, in carbuncu- Ium siccum, plerumque lethalem, abeunt.
Depratiatio gustiis. Ex sano nempe, successitae vel etiam promistud, sub dulcis, sulsus, sistidiosus de amarescens sit, uti in me ipso
per tot vices obseruaui. Multi, mutationum harum, rationem accuratam haud habentes, non nisi amaritiei valde molestae, mentionem faciunt. Saliua & reliqui oris humores, in statu naturali limpidi, insi di ct deglutilioni destinati, nunc crassi, vincos, albescentes, spume Dcentes ec ingrato sipore praediti, non amplius in ventriculum 'protruduntur, sed tanquam inutiles, imo noxii, ipsius naturae nutu, excreantur.
Ipsi infecti tunc, gustus sensum hunc valde ingratum, cum viscositate coniunctam, quasi pastam sarinosam, in ore volutarent, cxprimere solent. In haud paucis sputa 1lauescentia vidi.