장음표시 사용
131쪽
ri zeler duos, quos hic trado typos frequentiores, etiam alii, ex hisce qVasi comp6sili occurrunt; quos vero, ob maiorem minoremue symptomatum similitudinem, praesertim , quoad viri lim xnne constantiam, ad hunc vel illum propius accedentes, sub proprium L Lema redigere, Laud dissicile erit. Summa namque ciuersitas, in robore corpo ris hie deficiente, illic uero sat magno, imo sere eYcessivo, in typia demum intermediis, saltem in initio modico, consistit. Omnes taman in decursu celerrimo, di anxieta e praecordioram conueniunt, quast Uun quam deficit, & pro signo pathognomonico pestis huius aeutissimae, re' putari potest. Tanta omnino esse consueuit, ut lar seri eam verbiS e X frimere haud valeant; non tamen de doloribus acutis, sed sensu quodamssem me grauatiuo, suffocativo, & penitus intolerabili, stib scrobi eu οcordis, querulantur. Isi angustiis hisce animi, ing mitu, fletu & eiulatibus, statum suum periculosissimum iudigitant; sese quaquauersum motibus violentissimis torquent, di praesertim jam in delirio constituti, humum petunt, ct reptando progrediuntur, quousque vires vel tantillum supersinit. Alii, in summam debilitatem, jam in exordio prouoluti, eosdem angores experientes, Ob des e flum tamen virium se minus jactitant. Quae in typo primo recensui symptomata, insultum febris violentissimae, eum, qui in peste acuta obtinet, multis paras angis superantem; e contra, in altero, febrem quamcunque malignam, ex defectu virium jam satiscentem, referunt. Sic, liorrores, in multis valde praecipites, in aliis moderatiores sunt. Calor externus, conditio pulsus, siccitas linguae, respiratio anhelosa, delirium & sic porro, multum quoque variare solent; adeo ut, certamen naturae quantumuis robustae, cum morbo omnium acutorum dirissimo, post breui stimum temporis spatium sinit udum, nulli bi tam sens biles ct enormes mutationes conspiciendas offerat, ae hic. In secundo typo , vires vitae jam ab initio fractae, quouis momento decrescentes, praeter anxietatem indiuiduam elus comitem, symptemata reliqua milius conspicua eniciunt. Quantum mihi eo ARG
132쪽
lI2Ο EXPERIENTIAE . constu , priorem typum incurrebant, homines vigore pleni, ct caete. rum sanissimi, post ingurgitationem nimiam ciborum dyspei torum; condimentorum aerium; ct fructuum horaeorum; uti quo tua ex inti latione vaporum calido sum culinarium. Alter vero, ex terrore; venere intempestiua; venae sectione Re. originem ducere visus fuit. Multo ra. rius, ac reliquae pestis speci s, haec artat illima obseruatur, & plorumque citius occidit, quam medentibus de morbo innotescat; adeo ut quem heri sanum vidisti, hodie jam in sepulturam efferatur. Carbunculos perseelos & exanthemata in hac specie nunquam animaduerti; at bubones, jam in vivis breui post insultum prorumpunt, ct in cadaueribus sateleuati & liuescentes conspiciuntur.
XXIII. In ipsi aggressionis principio, & quousque vires adhuc con
stabant, vomitus sine mora proti Ozaoatur, S pro re nata continuabatur, donec anxietas praecordiorum cessauerit,
vel ad minimum multum subleuata fuerit. Immediate post, cardiaca, & modico litteruallo transacto, si adorifera propinabantur, imo rei terabantur. Si vero serius au X ilium imploraretur, dum summa jam aderat debilitas, tunc emeticis, Cardiaca essicacissima, anteponebantur, O euacuatione per vomitum sufficientem inuitula, eadem methodus diapnoica, refocillantibus tamen & caecitantibus haud neglectis, tentabatur. Vtut saeua re per se semper lethalis pectis haec species sit, certum tamen est, eam curationem, & quidem omni exspectatione citiorem, saltem in primo typo admittere, dummodo methodo init gitata procedatur. Semper auimum meum laetitia versabit, quam, expri
133쪽
mo hac ratione. liberato, & ex orci quasi faucibus, praeter spem sere erepto, percepi. Quamprimum nempe, repentina, vehementis ma& tumultuaria symptomatum primordialium pestis, inuasio, speciem hanc determinarunt, tune, sine ulla mora, si vires adhuc susticererit, vomitorium idem, ac in pestis acutae curatione descripsi, ex aqua te,
piditiseula ingessi, & si post quadrantem horae ad summum, reliquis
quoque ibidem laudatis subsidiis in usum vocatis, nullus produceretur effectus, etiam alteram imo tertiam dosin propinaui, quousque finem propositum attingerem. Communiter ingesta sola exonerabantur, de dummodo post unicam vel re iteratas rei e niones, stomachus sat purgatus fuerit, leuamen valde notabile, praesertim quoad anxietates, statini insequebatur. Saepe post tantas turbas, & violentas viplurimum vomituritiones, male habere, quin animo linquere solebant infecti; quamobrem excitantibus & cardiacis esticaci stimis eos reficere necesse fuit. Hinc, Odoramenta, quae pro stabant varia cfr. exper. XXI.); aspersio faciei cum aqua frigida; frictiones per varias corporis partes; interne vero, spiritus nitri dulcis, liquor anod. min. H. juscula carnium; vinum meracum cum aqua dilutum, S sic porro, omni diligentia in usum trahebantur, donec vires vitae quodammodo reuerterent. Impetratis induetis, mox dosis sat larga mixturae sim plicis , uti exper. XUlI. dictu infuit, propinabatur, ct reliquo regimine sit icte obseruato, sudor salutaris, morbum totum quantum perfecte soluere solebat. Si vero reliquiae restarent, rei terato remedio tollebantur. Germina bubonum vel carbunculorum, fomentis ex aceto, cum decima parte spiritus vini camphorati commixto vel saturninis, aut emplastris resoluentibus applieatis, post totalem libris cessationem, resolutionem prosperam, sine dif- stultate subibant. Quando vero. in secundo typo, vires jam admodum labefactatae fuerint, tune anceps omnino reddebatur curatio. Emetica in hoc statu propinata, quamuis sortissima, nullius unquam ericaciae suissent, nisi languorem mortalem, in antecellum aliqualiter emendare
134쪽
E Y P E R I E N Τ Ι Α Ε contigerit. Hanc ob rationem eadem refocillantia & cardiaca, quamuis spe incerta, adhibebantur, de si eleuatio pulsus, ct alia indicia faustiora. vim vitalem reviviscentem monstrarent, tunc primum emesis de post eam diapho resis obtinenda, pro scopo erat; maximo insimul virium, quouis modo excitandarum , dc adaugendarum respectu habito.
XXIV. Praeter descripta hucusque symptomata pestis, etiam 'subinde
alia, tanquam rariora obseruabantur, uti si surrus auri.
um , vertigines, haemorrhagiae narium in initio morbi, vermes, spasmi S conuulsiones.
Quia pesti vix propria sunt, sed ex peculiari aegrotantium constitutione , vel ex aliis circumstantiis particularibus potius derivanda erunt, reliquis interpolare nolui. Susurrus aurium re vertigines, ex congestionibus versus caput tam manifestis, in quibusdam oriri posse quis dubitet δ quamuis eorum vix multi mentionem faciant. Haemorrhagiae narium, subinde in plethoricis, in primis diebus pestis scutae, dc quidem salutari cum effectu erupuerunt; in aliis vero non ita, adeo ut de eorum salubritate nil certi statui poterat. Vermes, non solum in vivis, sed etiam mortuis nonnullis, qua data porta, tam per os, quam anum, exitum sibi moliri, visi sunt; rariora tamen fuerunt exempla, Ectanquam pestis symptomata haud considerari possunt. Spasi nos fortiores de conuulsione ς in adultis, non memini me vidisse; in infantibus vero tenerioribus subinde obseruati fuerunt.
XXV. Lia fa pesti ferorum, pro vario morbi statu, ct conditione aegrotantium , diuersa omnino ordinabatur. E culenta &
135쪽
potulenta cruda, vel fermentationi obnoxia euidenter nocuerunt. E contra, juscula carnium; panis bene fermentatus, panatellae tales, ct potus, acidis vel mineralibus vel vegetabilibus, impraegnatus, apprime condes Cere, imo, magnam curationis partem absiluere, videbantur.
I i periodo infectionis constitutis, uti etiam conualescentibus, non solum juscula varia, pinguedine tamen supernatante prcbe detracta, saleque S aceto condita, sed etiam robustioribus, carnes ipsae elixae tene toris te X turae sine ulla noxa insequente, cum moderatione coni debantur. Ita statu prouectiori pestis lentae & acutissimae, quando vires vitae essicacissime erigendae erant pro summo remedio juscula haec erant; dummodo aegroti, plerumque jam delirantes ea non plaue respuerent, vel natura nondum penitus succubuerit. Panis triticeus vel secatinus, non nisi bene fermentatus, cta propriis militibus pistus, in Nos comis pestilentiali Jassiensi, in usum trahebatur, minime vero placentae Mol 'auicae η , quas ex aequali proportione farinae tritici R ,seu menti turcici Mays dicti , sine praegressa fermentatione, parare solent, admittebantur; dum eorum vitis, ventricillum aggravans, α hingsumme noΣius, nostratibus jam dudum innotuerit. Panatellae, ex farina tritici, secalis vel auenae, post fermentationem sussicientem, eonfectae crustice Ril ely uti aegrotis in deliciis erant, sic etiam utilitate cui- dentissima sese commendarunt. Potus a me praescriptus simplicissimus, ct omnium reliquorum uti videbatur, saluberrimus, suit infusum panis
secatini, in frustula dissecti, ct in furno ex uocati, quod non solum semper parabile, sed etiam lubentissime ab aegrotis, bibebatur. Quamdiu spiritus vitrioli adhuc suppetebat, eius quantitatem sussicientem, usquei Q 2 ad
η) Placentae hae, primo die sat vestibiles, altero, jam tenaces, viscidae ct acidae factae, ne ii nisi gulae assuetae, de stomacho robustissimo,
136쪽
EXPERIENTIAE. ad leuissimum acoris gustum, vehiculo huic, vel si etiam hor deficeret, aquae fontanae instillaui; postea aceto vini pro eius succedaneo utebar. Decoctum vero hordei, cum admixto oxymelle simplici, in omnibus Nosse conatis nostris vlitatissimum, hanc ob rationem non adhibui, quia ex multiplici experientia flatu lentiam eius, hὶc certe maxime nocituram, per speetam mihi habui. Nec cerasa, quorum tunc Jastiae prouentus copiosissimus fuit, vel per se, vel succum eorum cum potulentis, aegro 'tis porrigere audebam, quia in pestiferis saepe massas immutatas fere cerasorum, ex fermentatione spumantes, vel solas, vel cum faburra reliqua commixtas, vomitu reiectas, ct odorem nidorosum spargentes, uidissem. Vinum Moldaui cum ordinarium, utpote sub acidum, laaud multum spirituosum, & ob acrimoniam crudam flatus excitans, pestiferis concedere vix commodum duxi; nec utilitatem eius , quamuis ab incolis, pro potu fere ordinario hauriretur, obseruare datum fuit. Interea meraciora alia, praesertim absinthites, quae a lautioriε conditionis hominibus, tune tempori S , scopo quoque praestruatiuo, in usu erant
assiduo, symbolam quoque suam, haud postremam contulisi e videbantur , quod hi rarissime, respectu pauperiorum aZpeste ipsa attin
XXVI. Venaesectiones & purgantia, etiam in hisce pectibus eui
dentis lime nocuerunt. Chirurgi castrenses, quos Iasitae inueni, omnes, ingenue fateobantur, venae sectiones, quas, in initio pestem ignorantes, ct morbum, tanquam febrem aliam continuam tradiantes, sat crebro uirit tuerint, nunquam effectum optabilem produxisse; sed e contra, viribus vitae sub to decrescentibu , languorem mortalem pretio pede insecutum fuisse. Idem Mosuae euenisse, palam erat; quamobrem a Collegio sanitalis, mandato rigoroso cautum suit , ne barbitonsores, nisi ex praescripto Practi ei 'Rpproin
137쪽
approbati venae sectiones instituerent. Evacuatio haec sanguinis, in multis morbis tam salutaris, vel saltem non tam euidenter noXia, te mi Olepestis tanta infamia insignita fuit, ut ipsi quoque plebeii eam maxime reformidarent; dum toties videront & audirent, ctiam sanistimos, qui vel proprio vel alieno consilio, aut scopo praeseruatiuo, aut jam in ipsis mali primordiis. venam sibi secare, passi fuerint . mox male admodum habui sse, re plerumque ex peste acuti silina, omni exspectatione citius, vitam finiisse. Hac tamen experient a luculentissima haud obstante, interdum etiam a sapientioribus, in hoc puncto grauiter erratum I uit. Sic, e. g. Gene alis locum tenens de Stos Nelia, Subossiciali cuidam juveni nobili, qui una cum eo sanus vegetusque prandiderat, mox vero febr citare incepit, venam in brachio ape piro imperat; aestum febrilem a muruto motu nam a mandatis ei fuit , productum ratus. Sanguine Vero,
uti a Chirurgo accepi, quoad colorem di consistentiam illibato; sed justoditu tori, ad aliquot Uncias emisso, illico in suminam debilitatem αanxietatem p aecordiorum delapsus, eadem adhuc nocte exspirauit. Casus hic infaustus, in mansione S sub ocups huiuq belli Ducis conting'US, animum eius tantopere commouit, ut lueni jam dudum grassante a , pro peste vera cui sententiae talia diu reluctatus fuerat , tandem agnosceret. Subchirurgui legionis pedestris Nilo utensis, nomine KFlian, e castris iuvicinum saltum, venationis gratia excurrit, ct fortuito in cadauer humanum, in fruticeto latitans, incidit. d errore perculsus reuen't, ct se bre co ripitur. Quia Chirurgus legionis eiusdem, una mecum , NO 'comio pestilentiali, IV. ab inde leucas rusticas distante, inseruiret, nul lusque artis peritus adesset. Praesectus vigilum, bene ei cupiens, barbi tonsorem, venae sectionem administrare jussit; quae vero itidem tam infeliciter cessit ut jam altero mane, mors eius nobis nunciaretur. In ambobus breui ante obitum bubones crurales prosilierunt. Audiui sane, Mos. Vae, venaesectionem, in administro, Nos comit cuiusdam postilentialis, vehementer delirante, cum emolumento celebratam flatile.
138쪽
Sed, uti de veritate facti dubitare nolo, ita etiam credo a gro una hunc, pestis acutissimae specie, quam sub primo typo, exper XXII. adumbraui, laborasse, in quo casu serte salutas is este potuerit. Ego,
methodo supra tradita, optimo semper cum successia, usus, euacu tio nem hanc, maxime dubiam, instituere nunquam audebam, nec n cesse habui. Iidem fere effectus funesti, quamuis nonnihil lentius tu sequentes, ab usu purgantium, vel laxantium praesertim rei teratorum, prona Mnarunt; nam omnes, qui in initio pedis ea propinauerunt, unanimiter asseuerabant, vires vitae, post exonerationes alui, quamuis modicas, semper euidenter concidis.; hinc, omnibus in peius ruentibus, aegrotos tales multo citius, quam alios in eodem statu constitutos, e vita mugi ascte, aut si morbus protraheretur, in diarrhoeam tamen tantopere pertimescendatia, ct nunquam fere non lethalem, incurrilia. Quod vero eccoprotica lenissima, in periodo infectionis, subinde sine noxa usurpata suerint, supra, exper. XVII.) indigitaui.
XX VII. Prophylaxis principalis, in praeclusione omnis, fi fieri potuit
cum infectis, commercii, posita erat. Imo in summo pestis vigore Moschiae, aedes multae populosae circumspectione sollicita adhibita, fartae tectaequae ma
nebant. In Molda uia jam dudum mos obtinuit, ut quamprimum pestis in urbe quadam sese manifestaverit, Proceres & opulentiores, quotquot discedere possunt, in montes vicinos carpathicos, vel praedia sua sese conferant, summa cura ab aduenis alienigenis sibi cauentes, imo mortem minitantes, si appropinquare audeant. Dum cum Xosocoinio pestilentiali, in montosis circa Jassiam morabar, nocturno inprimis tem- pore,
139쪽
pore, explosiones tormentorum minorum in vicinia frequentes, audiebantur, quae ab , excubias ad vias ct semitas agentibus, eo sine fiebant ut omnes forte aduentantes conterrerent, ct ab ulteriore itinere prosequendo, auerterent. Simplicissima hac , ' Omnium optima cautione, etiam permulti nobiles in Polonia & Rustia, eo cum successiu optatisti. In O usi sunt, ut, dum circumcirca, oppida de pagi ab infectione 1erpente depopularentur, ex eorum praediis nec unicus desideraretur. Etiam Moscuae, flagrante peste, Orphanotropheum magnum, ultra mille deducenta capita continens, cura praeprimis Clariss Mertens eius Medici, Uti quoque plures aliae aedes particulares, nurnerosis quamuis familiis ct turbis domesticorum, impletae, ab insectione tutae permanserUnt, dummodo portis clausis, ab omni cum reliquis communione, sum in Ostudio praecaueretur, & ad comparandas res maXune necessarias, non nisi exploratae fidei, serui mitterentur ; reliquae quoque cautelae, mo describendae, sedulo in usum traheretitur.
XXVIII. Vigiliae, quadranesimae etiam qua ranta inae dictae, utut multiplicatae ct rigorosiae, tempore hoc belli, S in tanta frequentia peregrinantium, contagii, intra Imperii limites, ct in Metropolin demum ipsa in , propagationem , , arcere non valuerunt. Nec luis jamjam manifestatae prompta exstinctio, in ciuitatibus maioribus aeque facile, ac in minoribus, effectum dari potuit.
Quod pestis in Moldavia , Wallochia & confini Polonia, ta in
rapide, longe lateque proserpserit, nemini certe mirum erit, qui tum Ultuarias belli conditiones, dc impossibilitatem inhibitionis commercii, perpenderit. Mercatores, praeprimis Iudaei, merces varias ct alimenta,
140쪽
EXPERIENTIAE. tum quoque veredarii, commeatum aduehentes, in Poloniam reduces,m tum, Jassae, vel alibi, contractum disseminarunt; quod certe multo latius vag 3 stet, nisi copiae Polonicae tempestiue, ad communicatione Aa intercipiendam in istae, ulteriori eius progressui limites posuissent. Videbatur quidem contagium terminos Imperii Russi ei, haud facile superare posse, quia ad omnes vias publicas, quae solae itinerantibus .patuerunt, reliquis omnibus sub grauissimis poenis interdictis, jam dudum
qua ranta inae, omnes cautelas stricte obseruaturae, aderant, quae malo
jam appropinquante, eo exactius inuigilare debebant. Fuerunt quoque illico post eius in Imperio apparitionem, praeter limi trophas hasce, quam plurimae aliae stativae, in omnibus viis maioribus locatae, quarum Praefectis, id negotii rigorosissime demandatum erat, ut non solum in 'a' tum sanitatis transeuntium, per Chirurgos, sine ulla exeeptione sollicite
inquirerent, moramque plurium dierum, in domiciliis euacuatis, areliquorum contortio separatis, imperarent, sed etiam omnes res ad' vectas, & quidem summe necessaria; fumigarent, euentilarent, ct quas licebat, aceto conspergerent; reliquas vero vel tantillum suspectas, comburerent. At, permultae nun G confluxerunt circumstantiae, quae eX-quisitissimas quamuis circumspectiones, insufficieii es redderent. Exercitus secundus, post expugnatum fortalitium Bender, magnam quoad partem, in nouam ct paruam Rustiam, reductus, una cum spoliis pestem secum adduxit. Ex alia plaga, eodem tempore Rio uiam, qua ratione incertum ut dicebatur cum mercibus), ex Podolia immigrauit, . t haud multum post in plurimis urbibus tam paruae, quam magnae Rustiae, S demum Moscuae apparuit. Permultae namque viae minores, tempore praeisertim laye mali, undique patulae; infamis lucri cupido &bstutia itinerantium, res suspectas quo u s modo celandi, in caussa suerunt, quod pestis, non obstantibuS tot tantisque praecautionibus, progrersus tam insperatos faceret.