장음표시 사용
121쪽
sebris ipsius aggressum, paucis plerumque horis, vix toto nycthemero, an euertere solet; hoc tamen cum discrimine, quod affectiones hae nunc multo grauiores, quam ante peste in lentam impendant, & augmentum celerrimum sine interruptione capiant, praesertim, Dolores tapitis jam multum acutiores, quam in periodo insections ante pestem lentam infestantes, etiam rudissimam plebem justo metu conturbant, & de instante periculo monent. Omnium primum
cst symptoma, de quo infecti quasi inuiti conqueruntur; de reliquis
vi pote leuioribus vix verba facientes. In regione sinuum frontalium, dc orbitarum oculi initium sumunt, unde per latera capitis usque ad Occiput, ct sensim per totum caput diffundantur; ita tamen, ut in anterioribus partibus semper praeualeant. Arteriae temporales eleuantur, dc pulsus eorum conspicuus sit. Ob maximam cum iis similitudinem, quia vaporibus carb*num pro luetantur, naiseri infecti, ne a consortio reliquorum excluduntur, R ipsi spe quana uis fas aci frustrentur, tam sibi qua ii aliis imponere sudent, se hac tantum ex causa male habere, omnesque occasones, quibus igni appropinquauerint, huc ingeniose trahere solent. Alii crapulam accusant; fueruntque non pauci, qui in primo
hoc initio, per sudorisera purfecte restituti, se minime infectos fuisse post
Vtibor oculo; tim. Signum hoc vulgi pathognomonicum nun cupari potest; nam qui unicum tabem infectum attente adspexerit, jam postea ex aspectu solo, in diagnos huius pestis speciei, vix hallucinetur, quin etiam maxime dissimulantes detegere, ct falli conuincere potest. Oculi nempe insolite promin cntes, venis justo copiosioribus in tunica albuginea tanguine turgescentibus ins initi, hinc rubore praeternaturali aD secti, suspicionem nisi i deplorab is haud fallacem incutiunt. Praeter morem huini di di sub inde lacrumantes , radios quas scintillantes, & Droc talis nota i inbutos, spargunt. In ulteriori vero morbi yrogressu, Vt
122쪽
EXPERIENTIA HII oribus vitae sensin si actis, subsident, rubor paullatim exulas, & incoli clamatis caliginosi, & quasi pellicula obducti conspiciuntur.
Lingua a viscositate a Cida, lutea vel fusca, eam undique prae serti in in media ct posteriore parte copiose Obsidente, inquinata, con muniter madet; interdum vero in iis, qui maiori febris di caloris si a.du tenentur, etiam arida sit. Ab initio demum morbi intumescit, de quoad molem sensibiliter augetur. Horripilationes iis persimiles, quae febrem quam eunque mitiorem catarrhalis generis, praecedere solent, nunquam tam vehementes tk in longum protractae ac in peste lenta obseruantur; ita ut hoc solum indicio, statim in primo accessu , pestis insecuturae species, determinari possit. Communiter horripilationes leuiores , ct vexationes dolorificae partiales, praeludium morbi periculosissimi ludunt. Fuerunt, qui nee minimam frigoris sensationem ante calorem se habui sie asseue
Calor febrisis, quamuis in singulis subiectis valde varians, reis spectu tamen pestis lentae multum ardentior in primis diebus, ea fere ratione , ac in febribus catarrhalibus, plerumque usque ad finem morbi continuare solet. Hinc & reliqua febris attributa, vii Pulfus celerior fortior & plenior, sitis maior, S urina Llura. tior, quam in praecedente specie, cum iis, quae in febre acuta conti-nda obtinent, comparari possent, nisi inconstantia luis huius surima, anomalias vix describendas producens, nil certi statuendum suaderet.
Obstriictio uiui etiam hic adest, ct tauquam symptoma pectis
proprium, vel eX natura eius fluens, consideranda venit. Vomitas, post praecedentes nauseas ct vomit uritiones plerum. que non admodum graues, imo saepius fere nullas, facilius omnino& citius, quam in peste lenta, primo nempe ct secundo morbi die, procedere solet. Saburra similis quoque consistentiae ac coloris, mul. εο tamen copiosius ct frequentius reiicitur. IL
123쪽
EXPERIENTIAE.' III Delirium plerumque vehementius quidem ac in peste lenta, rarissime vero furiosum occurrit. Pestiferi nempe mente conturbati, vel tanquam soporosi, immobiles fere jacent, vel si vigilant, tune, inquieta manuum jactatio, & nisus se erigendi, quasi e lecto aufugere vellent, eos continuo occupat. Assidue garriunt, sed ob linguae intumescentiam, ac si temulenti essent, balbutiunt, nec Quae effutiunt recte intelligi possunt. Saliua viscola os implet, & egeo, pituitae instar tenuis re ductilis plerumque propendet. Iam secundo de tertio die incipit delirium hoc, ct haud interrupte continuare solet, donec aut natura victrix, aut mors febri finem imposuerit. Quae in historia hul, num & carbunculorum supra exper. XVIII.
tradita, recensui epige nomena eorUm generaliora, tanquam in reliquas
pellis species quadrantia, hic loci repetere supersedeo. Susticit, ut quae
huic acutae propria sunt, nunc succincte eXplanem. Ruboues plerumque una cum febri, aut paulo antea prosiliunt; rar uῖ etiam postea unus ab erue suseruenit: communissime unicus, ct
quidem jam ab initio adest. Si diapnoe vel sudor salutaris primo jam
morbi die, vel ipsius naturae beneficio, quod tamen perraro accidit aut per media appropriata, prouocatus luerit; tune bubo enascens perfecte resoluitur, & paucis diebus, subinde vero serius, sine ullo tamen incommodo derelicto, sensim evanescit. Saepe, eodem tempore stillicidium ex pene, materiae albae, Viscidae, lymphalicae, puri aualogae, absque doloribus, prout in gQuorrhoea benigno, post aliquot dies, nulla adhibita medela, desinens, obseruatum fuit. Etiam quando morbus
protrahitur, melius omnino eleuantur, & cum vicina cellulosa coale1-cunt, quam in peste lenta, hinc ct maturatio facilius quidem procodit ;ob incrementum vero subitum S subinde maximum, synastoniatibus e Nasperatis, eo ipso periculosissi fili fiunt. Carbuntuli viplurimuin humidi, in hac pestis specie occurrunt. Non solum in initio febris oriuntur, sed etiam non raro, diebus insequentiis
124쪽
quentibus, alii carbunculi superueniunt. Quamprimum febris . per sudorisera sine mora exhibita, fundi ius sublata fuerit, rudimentum carisbunculi inflammatum distipatur; interdum uti in me ipso accidit , humor purulentus quasi , ct ei quem mox descripsi simillimus, sub ve.
sicula grandiori derepente oborta, colligitur, & euacuatione per incisi O-nem secta, fundus cutis ruberrimus & minime sideratus , post suppurationem leuiorem, sanationem sacile admittit. Si vero alt i ores sigerit radices inflammatio, vel pars quaedam jam jam emortua fue iit, tuna suppuratio quantocyus prouocanda, sinem optatum largitur. Uti bub O.
nes lic etiam carbunculi in pelle acuta, celerrima incrementa capere solent: Caeterum hi multo faciliores curatu sunt, quam qui in peste lenta proueniunt carbunculi lium idi. Quia pestis haec acuta, multo celeriorem decursu in habet, quam lenta, pessimi certe omhiis est, si bubones & carbunculi, ante quintum morbi diem, in suppurationem vix abeanti e contra perpetuum augmentum capiant, & symptomata reliqua exasperentur ; fibra vero remisi 3- re facis, & viribus vitae jam deficientibus, noua, lethsti fere se oper cum prognostico oboriantur, uti Haemorrhagine. Accidit, quamuis rarissime, ut sanguinis cnaribus, in primis morbi diebuS, moderata e lacuatio, praeses tim inplethoricis, fibrem mitigando, critica quasi euase: it; in aliis vero &pletisque minime filutaris, imo mortis caula prox na fuit. Vidi tam gnacgrotum, br bone crurali, & maculis copiossimis nigerrimis insgnitum, cui stillicidium sanguinis lentum e naribus, quinto morbi die suri perueniens, Cinguine valde dissi, luto re pallescente, per integrum ny- fili merum, haud interrupte guttatim effluente, in salutein cellit. Alii, ob haemorrhagiam, post praematuram incisionem bubonum, ex vasis cutis minoiibus obortam, di nullo modo compescendam, diem obierunt supremum. Qui sanguinem multum spumescentem, cum pituita copiose permixtum exscrearunt, quamuis alias adhuc viribus constarent.
125쪽
' in 'nime periculos viderentur, breui post & inopinato sere, an :mam efflarunt. In sexu sequiore , multo frequentiores & saepillime. lethales tunc insabant haemorrhagiae. Nam, persaepe mei istrua etialia ante terminum, in infectis cum impetu prorumpentia, prostrationem subi- tam virium, ipsam que mortem accelerarunt. Gravidae peste c3rreptae, semper, quantum mihi innotuit, abortum patiebantur, & ex lochiis copiosillime profluentibus cito perierunt; quod etiam in justo tetmino parturientibus, plerumque eUenit. Exanthemata. Uti in peste lenta, nunc citius nunc serius prorumpunt, saepe penitus desunt. Singulare quoque phaenomenon nuncupari potest, quod non raro, mactatae Variae magnitudinis, atrorubescentes vel suscae immediate post mortem, & nonnunquam sat copiose, in variis corporis regionibus, tanquam stellae in sereno crepusculo, una post aliam exoriantur; quamuis per totum morbi decursum, vix ac ne
vix quidem visae fuerint. In cadaueribus hoc quoque notabile fuit, quod corpora peste scuta defunctorum, non tantum solito pallidiora & quasi exsanguia, sed etiam mollia re flaccida, minime vero, uti post alios morbos acutos, rigida observentur; nec putredinis insequentis indicia exstabant. Vidi toties cadauera in media aestate, ob defectum rhedarum & vespillonum, per plurea dies inhumata, nullam tamen mephitidem spargentia; nec profluxus ichorosus ex ore & naribus, vel intumescentia abdominis, tanquam phaenomena post febres malignas, in demortuis saepe obuia,
XXI. Pestis acuta incipiens, regimine ct remediis sudoriferis tempestiue in usum vocatis, perfecte curabatur; resilutione vel suppuratione bubonum S carbunculorum postmodum
126쪽
i i 4 Ex PERIEN ΤΙ ΑΕ. ex voto succedente. Seriore vero die, to eum non invenerunt, sed, emetica, salina, roborantia & adstringentia, cui dentissimo, in multis, successu, exhibebantur, & suppuratio bubonum carbunculorum quo, summo studio annitebatur. Nonnunquam, in bubonibus ct carbunculis, periculose grandes centibus, etiam repercutientibus uti, necesse fuit.
Quantae essicaciae, sudores regimine ct medicamentis elic ii, inperiodo insectionis, quamuis longius protracta suerint, jam supra, cxper. XVII.) sat clare, ni saltor , cxemplis indubitatis, probaui; hinc mirum eme non potest, quod, in breuiori illa, quae hanc pectis speciem praecedere solet, nain subinde periodo insectionis caret & ob naturae, nondum tam infirmatae energiam, eosdem laudabiles essectus, ct quidem faciliori negotio, producant. Nec in hoc solum termino sobstitit salutaris corum usus, sed febre jam accensa, post plurimas adhuc horas, miseris pestiferis, spes relli tutionis p enariae ct citissimae, per metho dum sudatoriam obtinendae, haud dubia supererat, dummodo exiguo
hoc, & maximi momenti temporis spatio, iis rite succurreretur. Quous que vero, periodus haec sese extendat, praecise determinare non licuit; nam pro ratione circumstantiarum valde variantium, nunc paucis post inuasionem febris horis, nunc toto nycthemero transacto, sudorifera cum euphoria propinari, re iterari, dc saltem sine noxae periculo tentari poterant. Commodissimum certe S appropria terna, diapho resin excitandi tempus, exordium ipsius morbi erat, siue cum, vel sine febre adhue sese manifestaverit, & quo propius Crigini, sudorifera exhibebantur, eo eitius & certius, restauratio sanitatis consequebatur. Communiter usus eorum inutilis obseruabatur, quando rubor faciei de oculorum jam din
paruerit, ct vomitus instaret. Nihilominus contigit mihi, Sub osse alem uellem, qui pridie correptus, altero mane in praesentia mea, multum
127쪽
EXPERIENTIAE. sed libere euomuit, quemque febrys cum pulsu pleniore sat valida tene. bat, propinato sudorifero, ita feliciter liberare, ut dio sequente, proprio P Utu , munia se a Cbetin em, viderem; bubone crurali, per celo. lutionem, sensim evanescente. Sudoriferorum administratio eadem omnino ad in periodo in se. et ion fuit; hoc tamen cum di serimine, ut in principio, doles mixturae simplicis ordinariae; quo longius vero procederit morbUS, antequam opem medicam afferre licuerit, eo quoque minoreS & frequentiores, quasi eXperimentando, propinat entur ; & si sudor, leuamen quidem sed nondum plenarium attulerit, tune optimo cum successu re iterabantur. Terminum sudationis sustidientis, pulsus pacatior factus; sympto. matum maxime urgentium, praesertim dolorum capitis cenatio, vel ad minimum remisso, indigitabant. Post crisin hanc salutarem, infecti facile omnes, nullum omnino virium defectum sentientes, Iectum illi co de serere, plerumqUe volunt, quod tamen vix concedere so baninam haud raro eodem vel altero die, recidiuas sacjliores quidem, sed eodem modo, de nouo propulsandas, patiebantur. Consultius itaque judicaui, ut per sussiciens temporis spatium, donec sudores vltro filii. rentur, in lecto transigere tenerentur. Quae, itidem in periodo insectionis, pro resolutione bubonum, laudaui remedia externa, etiam n Unc applicabantur; Lepissime tamens ne his quoque, ex optato successit. Quandoque accidit, ut prostigata febre, & aegroto quoad relia qua restituto, bubo tam via insignior, resolutionem admittere noluerit; hinc, post plures interdum dica, imo septimanam, in eodem fere flatu permanens, tandem Ope maturantium in suppurationem redactus, modo supra deseripto, sine dissicultate persanabatur. Hoc praeprimis in iis, qui iterato peste corripiebantur, obseruatum fuit. Febre pestilentiali deuicta, etiam carbunculorum initia, nisi perfecte tesoluantur, sponte in sulpurationem abeunt; aut para solummo-
128쪽
do inflammata, vel in vesculam eleuatur, vel in abscessum leuiusculum mutatur; sacilemque curationem admittunt. Prima itaque dies pestis acutae, summe momentosa est, ct quo maturius curatio haec administrata fuerit, eo certior spes liberationis, lamato hoc periculosissimo allucet. Utinam i tam insecti quam medentes, si quando talis casus lugubris in posterum exstiterit, de certitudine
assectionis huius, aeque conuicti essent, ac ego. Illi nempe, a procrastinatione, I conditionis suae poticulossi inae dissimulatione abstinerent; hi vero intrepido animo, opem citissimam ferentes, eXperiensiam hanc mihi indubiam, ulteriori successis coufirmarent. Quando nauseae ct vomituritiones, cum grauedine ventriculi opprimente, & anxietatibus praecordiorum, pestiferos veXarent, pro facilitando saburrae tenacioris eXitu, emeticum, & incontinenti p0st, potulentum quodcunque, sale communi leuiter impraegnatum, superhibendum praebebatur. Si effectus tardaret, digitis gulam titillare lubebatur aegrotus. Quamprimum per vomitum sussiciemem, illuuies plerumque maxima reiecta fuerit, patientes leuamen insigne experiebantur, pulsusque exilis re debilis ab angoribus redditus, ad sugem redire solebat. Repetitio remedii liuius, ex obseruatis minime conducibilis videbatur, vomitusque post primam vicem, eodem & altero die sat copiosi, sponte reuertebantur. Saepe eius Vsur plane supe istuus fuit; nam multi post leuissimas nauseas, ordinarie sat libero vomebant; quam.
obrem euacuationem plerumque tam enormem, augere, minime e res ore, judicaui. Formulae emeticorum, quibus ct ipse, ct mihi subordinati medentes utebamur, sequentes erant. I ) Pulv. rad. Ipocata n VIII. Tart. emet. gr. II. Anti m. diaph. gr. X. et Viti ioli albi vomit. gr. X. quae fere proiniscue dabantur. Caeterum, quando a sudor bus , nullum auxilium amplius ex-
speetandian erat, eadem salia media, quae supra exper. XIX. indiu'gitaui,
129쪽
EXpERIENTIAE. I I rgitaui, scopo ta in incidendi ac resoluendi, quam etiam aestum febrilem, si subinde modum excederet, temperandi, iisdemque cUm cautelis in usum trahebantur. Maxima tamen fiducia in spiritu vitrioli posita erat, qui eodem modo, dc quidem sat laute quantum ob inopiam eius licuit , euidentillimo cum fructu propinabatur. Si vires vitae subito deficerent, ct debilitas suspeeta adoriretur quod tamen in hac pestis specie rarius euenit); tunc iisdem refocillant bus & roborantibus, vis vitalis sese subtrahens, covroborari anni
Bubones quoque & carbunculi, more solito procedente I, methodo eadem ac in peste lenta tractabantur. Quando vero febris, rubor, tensio & intumescentia bubonum ingrauescerent, vel carbunculorum celerrima propagatio, periculum minitaretur: tunc ad repercutientia confugi. Si epithemata ex aceto sortiori vix sussicerent, aqua vegeto mineralis Goulardi in subsidium vocabatur, donec symptomata milesse rent. Fuerunt eX plebe, qui puluere cretae albae, stupae asperso, bubones suos ad maturationem produxisse s fleuerartini. Dum turbam adita rorum captiuormia, qui in vico quodam, X. leucas rusticas circiter a
Jassia distante, detinebantur, vilitarem, vidi coagulum lactis coctum rustice ima rog), carbunculis impositum. Rogitata, per interpretem, cauisa, cataplasmatis huius singularis, responsum tuli, hoc semper apud eos palmarium in peste praesidium haberi, qu a calorem, h e. inflammationem e bubonibus & carbunculis extraheret. Certe, in quihus applicatum inueni, mitius decumbere mihi videbantur.
XXII. Pestis' acutissimae variationes plurimae, ad sequentes duos typos, si item quoad principalia momenta referri possunt.
i ) Integra fruens valetudine, signis insectionis haud prae-r a gresilis,
130쪽
1s 3 ExpERIENTI At gressis, derepente, horrore breui at vehementi, cimi insequente S per plures viges cum illo alternante calore, corripitur; breui vero, calor externus o Xulat, ct superficies eorporis frigidiuscula sit. Pulsus durus, celerrimuS; dolores capitis vehementissimi; anxietas praecordiorum
dirissima; delirium utplurimum suriosium; lingua glabra
siccissima tandem liuescit; respiratio anhesosa; oculi magis adhuc quam in peste acuta protrusi, rubescentes & Ω-s racitatis nota imbuti; facies ct collum turgescunt, ct rubore in liuorem abeunte persunduntur. Vomitus rarius sponte succedit. In statu hoe grauissimo, vix nycthemeri spatium, nec, multas subinde horas, transigunt in Deli. Plerique, tanquam apoplectici, vel cata rho suffodatiuo frangulati ; nonnulli vero magis placide vitam finiuia . Post mortem liuores in iis locis, ubi bubones prorumpere enitebantur, & per varias corporis regioneS, maculae S striae atro - coerulescentes, in conspectum veniunt. In
Ildo typo, debilitas a primo jam initio adest, et una cum anxietate quouis momento inualescit; ex qua nis tempestiue aegrotantibus succurratur, vix animam linquentem reuocant; sed breui fato suo succumbunt. Ita his, pulsus quamuis celerrimus, cxilis tamen, debilis & demum deficiens; nonnunquam delirium mite; saepe tamen us que ad mortem mente constant. Reliqua symptomata febrilia vix manifesta fiunt. In cadaueribus rudimenta bubonum itidem conspiciuntur.