Descriptio pestis quae anno MDCCLXX in Jassia, et MDCCLXXI in Mosca grassata est

171쪽

Ex PERIMENT A.

' peste ipsa Iam affectum, ope eius curatum fuisse innotuit, Saamuis scopo prophylactico, ct in ipso morbo, laiuluam acidum concelatraturia, haud incongrue usurparetur. VIII. Fuerunt quoque Moscuae nonnulli, etiam ex Medicorum Oxd, ne, qui in Oculationem pestis experimentandam csse proposuerunt; sed consilium hoc, houitatem spirans, hasce ob rationes repudiatum fuit: 1 Quia, non tantum ex astertionibus omnium facile Loimographorum autoptarum, sed etiam Obseruationibus nuperrimis Iastiae & hic Moscuae faci is, indubiis, palam erat, pestem non ut variolas, semel tantum mortales adoriri, sed datis occasionibus, per plures vices redire. 2 Quod lues haec, pro morbo Unicuique quasi ineuitabili minime habenda sit; e contra, diuina annuente clementia, deletio eius totalis indies sneraretur; operationem itaque hanc reipsa formidolosam ), inutilem, invo; r diculam futuram. 3 ) Arduum denique & inhumanum videbatur, etiamsi capite damnatos, vel alios infimae conditionis homines sanos, ct qui vero similiter in perpetuum immunes restare possent, tam incerta spe, ad experimentum Vi cogere, dum quisque ingenuus, aleam hanc, summo periculo plenῖm , proprio nutu adire, certe recusaret

172쪽

SECTIO PROBLEMATICA.

CONSECTARIA.

Multa phaenomena ct symptomata, exactius pensitata & inter se collata, arguere videntur: pestem, pro morbo putridissimo vix habendum, nec effectus, quos naiasina pestilens ) producit, ab sicalina acrimonia derivandos esse.

Venia omnino in antecessu in roganda mihi crit, quod contra sententiam antiquitus receptam, di in hunc usque diem s unam vel alteram hypothelm vagam excip as, pro canone qua si habitam, argu menta quaedam proferre audeam. Ratiopes d. bitandi apud me enat ehae sunt. Si miasma pestilens putridae, ne dicam putri liis nae indolis esset, tunc es sectus consualles producere, & per indicia lucub viis si-ina sese prodere deberet; quod tamen nec in vivis nee mortuis animadversum fuit. Nam, nullus in halitu, exhalationibus, ulceribus pestiferorum '' , vel excrementis alui, foetor singularis, aut man L ste putridum olens, obseruabatur cse. exper. XUlI. XVIJ I. XIX. ); e conina sudores, odorem, quem vulgo acidum vocant, spirabant. Ce te, unus alte lue, Vlceribus scorbuticis vel sphacelo partis cuius am in No eo iniis decumbens, aerem multo foedius corrumpit, quam XV. ad XX. pessi

Quia ite existentia miastrinis pestilentis, neminem serio dubitare autumaverim, eam tanquain exuctam praes uppono. Cl. Chenor, quamuis pestem omnium morborum putrulitantina statuat, obseruat tamen, earbunculos omnis fere foetoris di putrilaginis expertes

173쪽

pesti seri, in eodem conelaui detenti φ). Substantiae bubonum dc carbunculorum excisee, nulla putredinis nota imbuta: erant, tuto a canibus avide deuorantur, quod, si a putrilagine corruptae sui Tent, vix sieri crediderim. exper. XVIII. . Vulnera & ulcera quaelibet, quam- pr mum infe ebo facta Dei it, arescunt, ct omnem foeto rem amittunt obf. III. dum in morbis alus cum acrimonia alcatina coniunctis. contrarium omnino obtinet, & sanie putrida summe foetente scrinper sca. tent. In hi lce, uti etiam in aliis pestibus accidit, quod lue y verno tempore grassans, media aestate, dc caloribus seminis regnantibus, aut prorsus euanesceret, aut sporadica tantum euaderet, quamuis notissimum sit, calorem aestiuum , putredini quam maXime fauere, minime vero deletionem eius promouere exper. VII ). Cita conualescentia pesti Jerorum obs. XVI.), non tantum in principio, sed etiam ipso vigoro morbi constitutorum, vim putredinis vix ac ne vix quidem expertos fuisse commonstrat; si alias effatum magni Medici verum sit, quod acrimonia alca illa velic mens, per unum nycthemerum , plus detrimenti corpori humano inserat, quam an id a per totum annum. MotUS corpo .ris, qui in initio pestis, tot euidentissimis documentis sese commenda vit cxper. XVII ), ut de maxima eius utilitate dubitare nefas sit, in morbis cum putredine coniunctis indubie nocet; nec explicari posse crediderim, quomodo multi peste grauissima, per plures dies cum delirio perpetuo affecti, leuan .en illud promptissimum exper. XV.) percipere potuerint; aut quod multi ad extremum sere mortis terminum, viribus tam mentis quam corporis, Omni exspectatione maioribus polleant hia

In No eo mio pestilentiali Jassiensi, quod primo in Monasterio, a Sanacto Spiridone cognominato, erat, hoc toties non sine admiratione oboseruaui; nam saepe, summo mane, hypocausta, ubi pestiferi decumbebant, intrans, foetorem haud perceptibilem experiebar, quamquam fenestrae & portae, vel Ob tempestatem pluuiosam, vel ex negligentia administrantium, saepe per toram noctem clausae fuerint.

174쪽

stor. morb. III. , si putredo per tantum temporis spatium , humores, encephalon, neruo 7, viscera, verbo, omnia tam solida quam fluida inquin astet. Melioris sortis homines, vi ictu animali laus tori, condimentis ct spiritussis variis utentes, rarissime respectu reliquorum, S non nisi ex errore grauiore insciuntu dum e contra pestis in plebeios S pauperes, cibis e regno vegetabili ' praeripue petitis sese sustentantes, ct stimulantibus modo nominatis fere carentes, quam maxime furit exper. III.). Perplurimae obseruationes docuerunt, pestem post ingurgitationem fructuum hora eorum immediate insectitana, ct saburram eorum sero immutatam, vel fermentantem quasi, subinde, reiectatam fuisse exper. XXV. , e contra juscula carnium in pecte asseclis hist. morbi VII. & carnes ipsae in conualescentibus nun Uam nocuerunt, quin maxime conducebant; quod tamen aliter euenire debuerit, si pestis putridae naturae esset.

Sed nec in cadaueribus ipsis, putredinis properantis, vel foetoris singularis, indicia sese manifestarunt. Ad exper. XX. notaui, mortuos, plerumque pallidos ct tumidiusculos, etiam quando per plures dies, tempestate calidissima, insepulti jacerent, nullas corruptionis euidentis notas, uti tamen post febres malignas contingere solet, prodi lisse; ct saepe Jassiae miratus sum, a permultis cadaueribus, in plaustris accumulatis a. vespillonibus obuiam ductis, nullam mephitidem nares se riisse. Dum Moscuae, in initio pestis, multa cadauera non sit pro fui de inhumarentur, euenit, Vt ex pluuiis crebrioribus, humus vlptur; mum parca manu aggesta, sublueretur, membraque hinc inde denudata , in coemeteriis, visui se offerrent; quainobrem sumtibus publicis terra superaduehi curabatur, & admirationem haud paruam tunc excitauit, quod

tant ) Etiam in peste canum obs XXXVI. , hoc admodum notabile occurrit, quod illa nunquam, quantum inibi constat eanes domesticos polyphagos, sed unice venaticos tales, qui sola larina avenacea aluntur, allacerit.

175쪽

tam sero computrescerent φ). Imo, quando post pessem sedatam,

omnes domus, tam emortuae quam suspectae, i ustrarentur, mille circiter cadauera, quae variis in locis, e. g. hortis, atriis, ct in aedibus ipsis sub pauimentis, tectis et aliis latebris, clam sepulta erant, ct vero in simi liter hand pauca, inde ab initio pestis, per aestatem e . autumnum, sat calidos, delituerant, maZimam tamen quoad partem aut integra, aut corruptionem haud totalem pasta, o domiciliis, in coemeteria extra civitaem transportata fuerunt csi . hist. pest. Mose. . Quantum vero aerimonia mi asinatis pestilentis ab a Latina disserat, imo ei contraria qlpa si videatur, ex sequentibus patebit. Omnes exper. XII. enumeratae actectiones, lue vigente, in subiectis a peste adhuc immunibus, ct quq ad reliqua sat bene valentibus frequentissime o currentes; uti quo qua pariodum insectionis & postem ipsam concomitantia symptomata, prae primis primordialia , acrimoniam acidam & Ientorem, imo coagulationem humorUm manifestam, praesupponunt. Ardores vi inae ct dolores illos pungentes, vagor, in periodo insectionis frequentillimos, ab acrimonia acida productos sui sie, promptum ex absorbentibus si is leuamen, clare ut puto, ostendit. Appetitus, imme dicite ante insultum pestis acuti sumae saepe immodicus histor. morb. VII. , acidum esurinUm in ventriculo accumulatum, indigitat. Saliua tenax & pendaea; viscostas saburrae vomitu reiectae ct excrementorum alui; intumescentia glandularum; grauitas ct torpor corporis; segnities alui; moles linguae ad audia; calor externus vipturi inum mediocris vel plane exulans; urinae crudae; sitis absentia; delirium mite & sic porro, quid aliud quam lentorem humorum inculcant δ nec ab acrimonia alcaia

lina derivari ponunt, nisi principia medica, hucusque pro certissimis ha-X a bita,

Etiam in peste boum idem obseruatum suit. In mandato Regis Prulsae Ao. MDCCLXV. publicato dicitur, per experientiam certam constitisse, quod cadauera boum ex lue enectorum sat profunde delassa, decem a plures annos incorrupta sere permaneant.

176쪽

bita, penitus fallant. Substantia bubonum & carbunculorum sub esci, ra, nunquam tota in tabum deliquescens, sed aut excisa, aut ex ulcere sponte decidens, massam albescentem, duriusculam, sciri hosam ' , ct quasi adipem, in spiritu acidissimo diu maceratum, exacte referens, Vin

coagulantem S adstringentem ' fortissimam perpessam testatur. Eseliarae carbunculorum siccae & durissimae, iis simillimae sunt, quae ex aqua sorti, vel lapide infernali excitantur, ct a reliquis spha celi speciebus hoc ipso signo, sit luculenter distingui pollunt. Creberrimus

vias terreorum & absorbentium, a Galeni usque temporibus, ab omnibus fere loimographis, collaudatus, ea saltem sine noxa euidenti, in tot postibus adhibita fuisse, comprobat '' ). Medicus graecus in initio pestis Jassiae degens, do remediis antipestilentialibus a me percontat US, itidem terrea & absorbentia, praesertim terram sigillatam, in ditione tur- cica, optimo cum successu usurpari , asseuerauit. Liquor nitri si xu S, utut alca linum summum, a Chirurgo tamen primario Rem boveshy, co piose & unice fere in usum tractus experim. IlI ), tantum abest, vino cuisset, quin permulti, prae primis in tuis incunabulis, feliciter exinde conualuerunt. Quod mi asina pestilens, metallis quibusdam, modi ante attreetitione infecti, tam facile adhaereat exper. IV.), aliter explicari posse vix crediderim, quam ex naturali acidi huius subtilissimi cum corpori- Cellulosa quae escharae carbuneulorum subiaeet, uti etiam substantia furunculorum, qui pestilentiae tempore vulgares sunt, solida quoque &compacta, non tamen tantae duritiei, ac in bubonibus est. Celeb. quondam Schrei ber, qui in obseruatis ' cogitatis suis de peste, aleatinam mia simatis indolem tanquam indubiam ubique defendit, in consectario tamen tertio, illam causticam vel adpringentem vel cu'gulantem adstruit 3 quod, quomodo cum alca lina natura conciliandum sit,

non video.

η Pulverem creta ceum, ad inflammationem bubonum & earbuneulorum eXtrauagantem reprimendam, cum successu adhibitum fuisse, sub eXper. XXI. commemoraui. Cineres ealidos in peste Viennensi, in eundem finem itidem feliciter usurpatos fuisse author est Leinterua,

177쪽

poribus alcatinis sese imiscendi propensione '). E iam morbi ct associi nes, iis, qui pestem saepius perpessi sunt, vel cum pestiferis consortium

intimius habeat, superuenientes, magnam cum aliis, ab aerimonia aci da prouocalis, analogiam ostendunt: uti pallor faciei, habitus leuco- phlegmaticus corporis, oedemata, febres intermittentes &c. Obiicietur fortet quia acida mineralia & acetum tanto successu sese commendauerint, manifeste ii ne sequi, acrimoniam aleatinam ab iis debellatum iri. Sed regero: spiritum vitrioli, toties euidentissimo cum emolumento, in aerimonia ventriculi acida, tam infantum quam adultorum; quartanis inueteratis cum summo lentore humorum, Vtieliam contra sodam pertinacem, a me usurpatum fuisse; quod uum ero .s minis exemplis, si ultra exspatiari vellem, demonstrare possem. Certe persuasus sum, acida mineralia, non aciditate sua, sed stiplicitate Δ vi roborante potius, qua elaterem fibrarum rela Xatarum, praeprimis ventriculi S intestinorum emeacissime restaurando ipsam scatebram acrimoniae acidae, ct eius sequelarum delere valent. . essectus suos salutares edere. Ipse cum pestiferis degens, magnam spiritus vitrioli copiam, s Opo tam praeser Vativo, quam curativo, pro potu fere ordinario, cum aqua consumsi; nunquam vero sodam, quam sis ea alias saepissime moleslarer, contraxi. Acetum, S rei qua acida vegetabilia haud cruda, sua illi quoque quanquam multo inferiore fibras constringendi cssicacia pollent, ct hoc solum titulo utilia fiunt; nam acidita eortim, uti notum est, in quovis loco calido, qualis ventriculus debilis est, praesertim aliis humoribus aduentantibus, b eui vapescit. Colli quatio sanguinis & reliquorum humorum, in peste prouectiori per plura sympto X a mala,

Semper dum infectus ess m, globuli, quibus: manicae indusii in carpo nectebantur, exardento non admodum puro, consecti, rubiginem copiosissutiam contra Xerunt, adeo ut tota pars adiacens lintei colo te viridi pertingeret Ur, quod nunquam alias animaduerti; certo inuicio, exhala tiones ex corpore tune acidissimas emanasse.

178쪽

inata, ut .: diarrhoram, exanthemata, sputa cruenta & essuxus varios

fanguinis semper pallidiusculi Jc resoluti, sat euicta, quasi ab acrimonia

alaalina procreata, vix aciad vix quidem reputari potest, quia etiam in tot aliis morbis, acrimoniam acidam unice pro causta agnoscentibus, vel cum eadem coniunctis, tanquam sequela, a toniae solidorum, stagnationis sanguinis venosi, de cras eos eius quom udocunque vitiatae, prouenire solet, o. g. in hypo rhandria, cachexia, diari hoea habituali, hydrope &c. Nec gul ius amarus & b liola facies suburrae vomitu reiectae, alea linum quid euincit; cum nemini in praxi versato ignotum esse potest, in multis ab acrimonia acida morbis, post vomitum a quacunque caussi excitatum, idem euenire. Antiquatam tandem illa ui opinionem, quod mi asma pestilens, vi sua summe putredinosa, cor, en cephalu in & neris vos praeprimis ad Oriatur, vimque vitalem actutu in pessundet, refutatio. ne ulteriore vix indigere confido; dum ex obseruatis innumeris luculenter apparuit, aeriones vitales non semper tantopere vel cito ab eo laudi; nec, quae ualiturgit prostratio virium, ab acrimonia alaalina re,

petendam esse. Quod puluis noster fumatis exper. XXXI. , quem sulphur di nitrum ingrediuntur, vaporibus suis acidis, naiasma putridum subegerit, Rhanc praecise ob causiam, effectus exoptatos tam euidentes ediderit, non penitus euictum est; dum reliqua illa ingredientia, fumo suo dona dissimo, illos obtundere, & minus ossicaces reddere poturrunt. Memiani, mihi e Moscua reduci, a celebri quondam Chemico Modet, obajectatum fuisse, quod furfures triticeos non satis apte in compositionem admiserimus, quia fumus ab iis excitatus alcaimaa indolis fioret. Et concello, quod aciditas ex sulphure ct nitro in fumo praeualuarit, incertu in tamen est, an hac praesertim, vel nonne potius, exsiccatidi, constriti gendi & tenacissimas naiasmatis partieulas incidendi qualitate, operatus fuerit. Certe, experimento, rin consectario prOXime insequente excitando, constitit, aciditatem adipis rancidi, eX fumo hoc nequaquam au

gmen.

179쪽

gmentum capere, sed vapores penetrantissimos prosi igari, dc cqns seu tiam sicciorciti oc quasi friabilem euadere. II.

Qualis demum naturae, acrimonia naiasmatis pestilentis sit,'

quamuis ex acie determinare haud liceat: eam tamen ad rancidam propius, quam reliqUas cognitas accedere, acida indoles adipis non solum recentis, sed etiam 'corrupti siue rancidi, per obseruationes S experimenta euusta; indicia rancoris in peste euidentia ; phaenomena , quoad ortum, vigorem & deletionem utrobique consimilia; tum quoque morbi pesti analogi , eae aerimonia luculenter rancida subinde excitati, suadent.

Omni dubio caret, naiasmata morborum contagiosorum singula, peculiari ct a reliquis diuersa aerimonia praedita esse, qua meis diante se transplantare, dc aegritudinis semper sibi homogeneas producere valeant. Quam obscura vero, dc parum exculta doctrina haec de contagiis hucusque permansit, nemini latet; nec sperῖre fas est, eam quanivis summe optabilem, ob maximas, in tanta materiae abstrusae subtili tate, dissicultates undique prementes, ad debitum perfectionis gradum tam cito prouehi poste. Interea, dum diagriosis, methodus medendit c prophylaXis, rationales, cognitioni caussae remotae, si non semper adaequatae, ad minimum tamen maxime probabili, tanquam fundamen to suo inniti debeant; nisi alias mera empyria vel hypothesibus vas contenti e se volimus: hinc operam prorsus ludere neutiquam crediderim, si sententiam meam experientiae lus Iuliam, minime quidem pro certa venditatam, attamen ut mihi videtur probabilem, S multis phae. nomenis prsiis, aliter vix explicandis, lucem sUenerantem, proponam.

180쪽

C o N s Ε - Τ Α I A. Acrimoniam rancidam, oleo iam quoque nuncuparunt, summi Viri sq: Boethage & eius commentator U. Suieten, non tamen ab alcatina dissinxerunt; ct quantum video etiam ab aliis, corruptio a ran Core, cum illa a putredin producta, quasi eiusdem praecise naturae essent, promiscue fere confunduntur. Quam perperam vero hoc fias, ex se quentibus elucescet. Jam antea obseruatum suit, quod adeps rancidus cuprum arrodat, ct vili de aeris producat. In ossibus fistulosis e coemeteriis estollis, curiosus examinatis, medulla in sebum mutata, minime veto putresa-

sta inuenitur; imo pus ipsum, tanquam adipis productum, acidae indolis est. Hinc eerto concludere licet, pinguedines animales ut ut jam alteratas ct corruptas, uon illico I sine exceptione, alcatinam vel putredinosam naturam induere, quin subinde diu istinae in statu contrario

permanere.

Quia jam dudum suspicabar, acrimoniam rancidam cum nata mate pestilenti, summa amnitate coniunctam esse: celeberrimum Chemiae in Academia silentiarum Petropolitanae Profestorem Georgi rogavi, ut experimenta tam cum adipe rancido, quam recente, institueret.

Negotium hoc eo lubentius in se suscepit, quod analysis chemica adipis praesertim rancidi, hu rusque parum nota, & praeter curio statem, et t. inutilitas haud parua exi pectanda esset. Dum adipis human copia non daretur, loco eius suillum accepimus, utpote animalis polyp agi, &humano non valde dillhnilem. Rancidus, ultra duos unitos vetustus, adhibitus fuit. Ex magna serie experimentorum, quae Vir Clariis is Commentariis Academiae scientiarum propediem in lucem ed t, sequentia tantum pauciora, ct in scopum meum collina antia, eae cerpsi.

Ouod adeps in cadaueribus animalibus, post statum rancidum, tande ui

in tabum uniforme, nunc citius nune tardius, coin putrescat: hue morae longiori, admixtioni praepollenti aliarum partium animalium, re aliis cauilis, transitum rancoris in Iutrescentiam, ex lege naturae acceleran

tibus, adseribendum erit.