Descriptio pestis quae anno MDCCLXX in Jassia, et MDCCLXXI in Mosca grassata est

181쪽

I Adeps tunicis propriis inclusus, per moram in loco humido, tepidiusculo, sensim offuscat vi & rancescit, h. e. gustum urentem acidum, di odorem ingratum acerrimum, oculosque ferientem successive in a iorem, aequirit. Ilapores ex adipe valde rancido exeuntes, teter rimi & summe volatiles sunt. II) Adeps reccias post digestionem haud interruptam XIV. dierum, in calore XXX. ad XXXIV. graduum thermonae tri Reau murti illuni qui in corpore humano sano obtinet, aequante, aut parum excedente uauescit, odorem nauseo sum penetrantissimum, gustumque vrentem nanciscitur; caeterum, adipi rancido, quoad omnes proprietates similis sit. III) Adeps rancidus, in phiala, calore lenissimo liquefactus, bullas aereas copiose protrudit quasi ebulliret , ct vapores subtilissimos, sun

me fastidiosos, oculosque vehementor asscientes, copiose emittit. Ua, pores hi, chartis probatoriis, more Bergmanniano, in vitro suspeii sis, excepti, acidi volatilis indolem, manifeste prodiderunt. IV) Adeps recens, in eodem caloris gradu placide liquescit, nullum odorem ingratum spirat, vaporesque eius, multo acidiores, sed minus volatiles sunt. V) Adeps rancidus, post liquefadtionem expressus, colore succo insignitur, & omnes proprietates in experimento tertio notatas, retinet, excepto odore, qui minus volatilis est. Quoad sextam ponderis partem, in naucum viscidum deliquescit, ct cum aequali portione aquae commiX-tus, non solum misce lana intimam ct in dissolubilem subit, sed etiam tota massa summe glutinosa ct nauseos odoris euadit, acidumque manifestum continet. In evaporatione, misceta haec non in gelatinam, sed

UI) Per destillationem adipis rancidi ex retorta, multum phlegma ascendit, quod in initio, indicia acidi qua nauis debilioris per reagentia, Y ostea-

182쪽

ostendit; postea turbidum, butyraceum, fuscum, ct tandem vi ignis adaucta, oleum fuscum, ct phlegma empyreurnati cum Oxit. VII ) Adops recens eodem modo destillationi subiectus, maiorem ignis gradum poscit, ct insimul curia oleo flavescente butyraceo, parcam copiam phlegmatis lutei, & postea ex viridi flavescens oleum lεrgitur. Vtiumque, oleum dc phlegma, si a me nauseabundum, de quam maXime volatii in odorem spargit, gustumque empyreumaticum habet. Phlegma acidum concentratum continet, & vapores olei itidem acidi sunt. In altera destillatione, phlegma parcius quidem, sed aeque acidum, minus tamen volatile exit..In tertia, jam nullum phlegma, sed primum, oleum viri desce is limpidum , ct demum rufescens, prodit. Correctio adipis rancidi tentata fuit: VIII) Ablutione in multa aqua, quae exinde mucosa valde, eua. st. Adeps multum de pondere suo perdidit, foetorem amisit, fere dealbuit & mitis fiebat. IX Per digestionem cum spiritu vini; qui flavo colore tingitur,& odoro valde ingrato, gustuque nauseabundo, insignitur. Si aquaudditur, lactea sit misceta, cui oleum dissolutum supernatat; aqua vero

sub illa mucosa manet. Rancor adipis eadem ratione ae per loturam cum aqua corrigitur, acidum vero absorbitur.

X ) Per summentum cum puluere antipes ilentiali forti exper.

XXXI. : Adeps nempe rancidus, mattae cado vacuo superextensae, im-rbuebatur, ct fumigatio per duos dies ex batillo supposito, continuo instituebatur. Nihil vel in-vol externe permutabatur; odor vero vola illis nauseosas penetrantist unus euanuit, ct consistentia siccior quasi stia bilis effocta fuit. Iir iiquefactione bullae cop Osae, aeque ac in experimento tertio excitabantur , ct vapores acidi, non Vero acriores protrudebantur. Color idem suscus & gustus ingratus permansit. Quamuis haud vero simile sit, pinguedinem corporis humani vivi, eundem corruptionis rancidae gradum, ac alius adipes diu septilia

183쪽

sos, in peste attingere, vel eam per totum ambitum tunicae ad possia locum habere posse ; exstant tamen in pestiferis indicia rancoris sat luculenta. Color ille profunde stata ostens, ct vis eos a molities adipis, quae, dum indisi an es bubonum Jc carbunculorum instituuntur, in vicina cellulosa, qua mu is sana apparente, animaduertitur, deprauat Oilem eius, quae nou nisi rancor, saltem incipiens, esse potest, euincit. Unguen

cutis ' , quod in in seclis superabundare solet, ec sordes illae copiosiae viseidae odorem acidum vel potius rancidum '' spirantes, pro tu flahumorum oleosorum stagnantium dc rancescentium esse videntur csta experimentum mox alia tum V.). Indus a cum lixivio vel sapone tota in locis maxime transpirabilibus, praeserti in sub axillis, colore viridescenti inquinantur. Saburra, quae vomitu reiicitur aeruginosa, vel ex viridi sta ueste ente variegata 'μ'), certe nihil aliud, quam adeps corruptus de in magma mucoso - vnctuosum dissolutus esse videtur. Consormitas, quae rancorem & miasna pestilens intercedit, tam euidens est, ut, easdem quasi, exortus, vigoris dc deletionis caussas. agnoscant. Noti inauria est, rancorem, non nisi in rebus oleo sis vel

pinguibus locum habere posse; hoc vero de mi asinate pestilentiali tam verum est, ut infe lio per utensilia lignea, terrea, vel es talenta Jc po-Υ I i tu lenta, ) Vnguen hoc cutis celebr. Lud wig in dissertatione de huin. re cutern in Ungente, eleganter descripsit. Odor hie, cum illo, qui in capitibus insantium tinea laborantium sentitur, & unguini cutis copioso corrupto natales suos manifeste debet,

apprime eomlenit.

' ') Saepiustule in praxi, screatus copiosissmos, saburrae huic quoad colo.

rem di consistentiam simillimos, praeprimis in aetate prouectis & obesis, obseruaui. Gustus salsus, subadstringens, odor rancidum spirans, habitus corporis solidus in tumidiusculum mutatus, tum quoque ex ab r-bentibus leuamen praecipuum, haud obscure in digitarunt, sputa liae cadipis vitiati, di in magma viscosum resoluti, producta esse. Notabile quoque admodum fuit, in multis, maculas liuescentes, vel eXanthemata

rursuracca, eodem tempore in conspectuin venisse.

184쪽

CONSECTARIA.

tulerata, omni oleo animali aut vegetabili carentia, aut per metalla, quae arrosioni acidorum vix subiecta sunt, nunquam propagata, vel iis ad-J1aerens obseruata fuerit. Adiposa omnia in aere humidiusculo , tepido ct occluso e. g. in cellis fornicatis, cisissime rancescunt, & hanc ob caussam aestiuo tempore, in locis siccis eleuatis & perflabilibus, seruari solent; imo diutissime corruptelae resistunt, si per coctionem , exsiccationem aut fumationem, particulis aquosis plus minusue orbata, in sebum mutentur re compactiora reddantur. In peste simillime euenit. Nam vix aliter erumpit, aut multum sese exsinuat, quam in domiciliis

aere vapido tepidiusculo se alentibus exper. Ι.) ; tempestate humidani axime saeuit; sicciore vero & ventosa quamuis calidissima torpescit, ct tandem hyeme gelida exspirat exper. VII. . Insectio quoque communissima & summe efficax, per res in atmosphaera vapida seclusas, Vel ab omni perflatione aeris remotas, ita eu denter fit, ut haec conditio principalis omnino, qua data, naiasma pestilens etiam debilissimum, &in loco ipso pestilenti iners, de nouo exaltetur, ct cum violentia summa propagetur, jure reputari possit cfr. exper. IV. . Spirituosa & salia, rancoris non tantum praeseruatiua, sed antidota, etiam in peste Calutaria fuerunt sex per. XVII.). Quantum vero esculenta rancida , &omuuia talia vi caloris volatili sata, infectionem promoueant, ex experientiis I. IU. sat clare patet. Sed exempla quoque nonnulla, quae mihi nunc in mentem iniscurrunt, euincere videntur, adipem in dubie rancidum, nondum vero

putridum vel eius effluuia, variis modis ad corpora hominum delata, etiam in regionibus partim frigidissimis, morbos, citis mortibus ct plu- , imis symptomatibus, pecti verae valde analogos, produxiste; hoc tamen cum discrimine, quod contagium non multum propagatum, nec clades insignis insecuta fuerit. Sero autumno anni MDCCLXIII. casus sequens in Finlandia Rustica, haud paruum rumorem excitauit. Ursus, de cadauere Vaccae

enectae,

185쪽

enectae, ct in sylva negligentius defossae, vorans, ipse, a rustico quodam, haud procul ab inde mortuus inuentus fuit. Hic, nihil sinistri sibi

metuens, eum in loco deglubit, di pellem more coriario subegit. Negotio vero absoluto, ipse es breui tota eius familia ex VII. persoriis conflante, morbo acutissimo cum carbunculis stipato, assiciuntur, omnesque, cito admodum morbi decursu, e vita decedunt; imo Sacerdos di Prae- se stus quidam militum, qui exuuias hasce sne suspicione manibus tractauerant, idem fatum experiuntur. Post combussionem vero pellis huius fatalis, ct omnium rerum suspectarum, nulla amplius infectio iu- sequebatur. Scio, rusticos quosdam in Ingermaniandia, qui lucri cupidine sed uet , vaccas ex lue grassante exstinctas decoriarunt, immedia lepost, carbunculis cum febre, ct reliqua caterua symptomatum grauissi-naoruin correptos, auaritiae suae poenam cita morte luisse. Aestate an

ni MDCCLV. diisectioni nautae, in Nos eo nato marino Petropolitano defuncti, quam, eiusdem tunc temporis Medicus, Conradus Dahi, in situ t, astiti. Abdomine inciso, omentum ex corruptela rancescente intumefactum propullulauit, in cuius examine curiosiori, digitum leuiter vulnerauit; mox vero bubone subaxillari eiusdem lateris, cum febre validissima corripiebatur, re non nisi post maturationem 1at dissicile obtentam, conualuit. Quantum vero ingurgitatio pinguedinis valde rancidae, etiam in assuetis, noceat, ex relatione Crangit, in descriptione Groentandiae, liquet. Incolae nempe perplurimi, adipem balaenae mortuae, ad littus appUlsiae, ex rancore jam virescentem, comedentes, INUI-ti statim, reliqui vero diebus insequentibus, morte cita OccUbuerUnt.

Ex descriptione admodum manca, viri non Medici, hoc saltem colligere licet, symptomata pessi analoga exstitisse; ex quibus solum linguae valde inquinatae, disturbationis sensuum, insensibilitatis & tumorum in membris, meminit. Quosdam e periculo mortis ereptos vidit, quibus

vomitus sponte obortus luit ; alios, essentia alexipharinaca Ciftti opstia ,

186쪽

propinata, seruauit. Anno proxime insequente, eundem casum fu nest inn, in alia Gropalandiae Tegione euenese commemorat. Si ergo acrimonia rancida, iisdem cum mi asinate pestilenti proprietatibus gaudeat; consimil*i ortus, vigoris & deletionis caussas agnos

eat i ct sub plagis coeli frigidis imo frigidissimis, posti verae haud dilli.

miles noxas asterat: non video quid rcpugnet, cur intasma pestilens, ex rancore pinguedinis animalis, in regionibus calidis, vaporibus suis sub titillimis summe essi caci, progigni, & in corpore humano adsum nrtia ivsque virulentiae gradum eXaltatum, longe lateque propagari, non possuἶ Annon vero, praeter acrimoniam rancidam, etiam aliis qualitatibu , a me tamen minime definiendis, polleat, tanquam rem alii oris indaginis, aliis pervestigandam relinquo.

III. Adeps itaque, ct humores manifeste oleos, somites naiasmatis pestilentis veri, O verosimiliter unici sunt; sedesque eius appropriata, in cute ct ei subiecta tunica adi posse e sievidetur. Nam, si ex quacunque Caussa, versitis conteX- tum cellulosum internum ') propellatur, vel immodi a te huc deferatur: natura expulsionem eius VcrsuS exteriatam, summis semper conaminibus molitur.

Si concedatur verum esse, quod mi asma pestilens, aerimoniam acido. rancidam, nexu indissolubili ct quasi citentiali, coniunctam sibi habeat: tunc prono jam alueo fuit, adipem praeci pNe , ct oleo sos quoque humores, labe eius infici polle. Sed etiam, quae exper. U. exei. taui obseruationes, euincunt, talia subiecta, quae vel adipem sere nullum Sub denominatione contextus celsi si interni, totam compagem telae cellulosae, quae in ea uitatibus abdominis & pectoris continetur, ct sub externi clltem, cum ei subiccta tunica adiposa, intelligo.

187쪽

CONfEcΤΑRIA. I IIum, uti infantes tenelli ' , senes, emaciati; vel loco eius lympham viscidam, uti cachectici, scabiosi, leucophlegmatici & hydropici, in

conteXtu cellUloso corporis, gerunt, a contagio quamuis continuo ct fortistimo, vix ac ne vix quidem infestari; dum e contra reliqui omne praesertim obest, ct facillime inficiantur, & semper eo periculosius aegrotent, quo pinguioreS sunt. Ex humoribus corporis excretorii S, materia perspirabilis, quae euidenter pinguis ' ' ), contaminationi mi asmatis, praeprimis obnoxia est; saliua quoque, semen genitale, & saeces aluinae, utpote Oleosae indolis, contagio suscipiendo S aliis communicando, quamuis minori gradu, uti ex obseruatis constitit, inseruiunt. De lacte vero muliebri, urina muco, nunquam mihi innotuit, inseqctionem per haecce media factam fuisse. Quia hactenus sine ulla haesitatione creditum fuit, naiasma pesti serum, quam primum corpus intrauerit, massam sanguinis, uti quoquo humores ab eo immediate secernendos, illico labe sua virulenta poli Uere, & in ido hospitari: operae pretium duxi, nonnulla ab allidua phae nomenorum pestis consideratione, contra hanc sententiam oborta mihi dubia, indigitare. Non quidem negauerim, mi asina hoc subtilissimum, in turbinem circulationis aliquando trahi, re vasa celeriter perreptare,

praesertim quando ius ectio per ingesta, vel per inspirationem fit; hoc vero neutiquam mihi persuadere possum, illud cum sanguine intimius misceri, & per totum morbi decursum, miscela inseparabili moueri. Nam si theoria, quam hucusque stabilire conatus sum, vera est, eX indQ jam

' Vitulos teneriores a miasmate pestis bovinae, ex eadem verosimilit e caussa vix ac ne vix quidem infestari, grauis est testis Clarii L. Cam Per Materia perspirabilis, ex vesicis post cantharides applicataS, colle cyas experimento a Clar. Georgi, variis rea gentibus capto , omnes dotes g l. tinae perfectae, consequenter naturam oleosam prodidit. Post eΣse' cationem, residuum solicium, trans parens, Gi gummi arabico si mi lς eua sit, quod iterum in aqua solutum , massam mucoso - gelatinos mPraebuit.

188쪽

jam seqditur, mi asina, adipem dc partes oleosas unice, tanquam tam istem proprium, appete e , bae vero posteriores, in sanguine pestiferorum vel parcissimae, vel paene nullae adsunt, uti ex consistentia eius, jam

primis msrbi diebus, in dilutam, pallidiusculam & aquosam fere csci

exper. XX. S XXVI.), mutata, patet; refluXu namque adipis, in cellulosa jam stagnantis, multum diminuto, ct tandem prorsus cohibito; de si particulae contagii, in principio insectionis, partibus oleo sis in sanguine adhuc subsistentibus adhaereant, eae tamen in colatoria maior ct praeprimis tunicam adi potan incessanter deponentur. Profecto, actimonia mi asmatis summe caustica, membranas internas vasorum continuo irritando, sobrem di dia thesin sanguinis inflammatoriam sine mora

excitare deberet; quod tamen vix euenit, dum multi critoriis euiden. iissimis pectis notati, interdum sat diu, instar sanorum , mun a vitae Ordinaria obeant. Diathesin vero sanguinis inflammatoriam in peste exulare, tum absentia signorum eius, tum ceterae apparitiones, uti debilitas ct exilitas plerumque, pulsus, calor externus valde exiguus, stis absentia, urinae crudae &C. luculenter ostendunt. Quae vero in bubonibus & carbunculis obtinet inflammatio, vix modum excedens, sed ple. rumque justo initior, localis tantum est, ct eodem modo, ac in multis ex atonia morbis, e. g. a decubitu diuturno, saepe obseritatur, cursum suum absoluere solet. Sanguis e pestiferis fortuito extractus, nullam crustam inflammatoriam habuit, e contra solito tenuior visus est exper. XVI. . Citra cutem di tunicam adiposam , nunquam alias corporis partes laesas animaduertere potui; nam parenchymata bubonum & ca bunculorum ablato , musculi semper rubi eundi S sanissimi; vasa malo. ra & nerui in statu illibato, minime vero Ossa ipsa a corruptione tacia, obseruabantur; dum in aliis morbis, aerimonia insigniori praeditis. inflammationes & exulcerationes profundae, vicina quaecunque indiscriminatim in consensum trahentes; caries, haemorrhagiae Sc. produci solent; certo indicio, non nisi contextum cellulosum eXternum assici,

inter.

189쪽

interno, ob maiorem forte elasticitatem & adipem solidiorem libero pes manente. Nulla unquam alia crisis salutaris pestis, quam in initio quousque materia peccans in cellulosa stagnans adhuc mobilis fuerit , per sudores, dc in progressu morbi, per resolutionem vel suppurationem buis bonum di carbunculorum, quae depurationem sanguinis factam indigi

taret, a me obseruata fuit. Porro, si sanguis, admixtionem intimiorem ab asina tig admitte. ret, necesJario sequeretur, quod etiam humores tenuiores, ab eo continuo secernendi, actutum vitiati, acres, ct ad usus destinatos inepti reddi deberent. Praeprimis in sensorio communi, a spiritibus vitalibus, tantopere alteratis, eonfusiones maximae sine mora exspectandae essent; ct tamen palum erat, permultos, usque ad ultimum fere vitae halitum, viribus tam mentis quam corporis sat constitisse, ut de iis nihil dicam, qui in periodo infecti in is constituti, omnes funestiones generatim, propemodum ac in statu sano exercent; quod an seri possit, si tot humo. res diuerti a sa sui ne secernendi, corruptionem tantam, a mi asmate indesinenter alluens e paterentur, valde dubito. Quomodo infantes la cientes, ub: ra matrum infecti rum, ad mortem usque earum, impune fugere, & per plures dies, saltem ad vitam sustentandam satiari possint exper. V. , si sanguis, & consequenter lac ab eo secretum, naiasmate hoc virulento contaminata fulissent, aeque non video. Nec recuperatio sanitatis, multo, quam post reliquos morbos promptior, imo saepe miraculo proxima, dum, quem ante paucas horas, a symptomatibus diri nimis lacelli una, morti propinquum credidisti, nunc laetum & sanum fore conspicies P consequi post et, si viscera, praesertim nobiliora, vi deletoriae mi asinatis per vasa sanguifera allatae, tamdiu exposita fuissent. Certet symptomata illa saeuissima, quae in insultu pestis acutae, ct prae primis acutissinae, tum ut uarie aggrediuntur, po fi faustos velo sudores derepente evanescunt, haud obscure dc mon strant: causam tantorum malorum, nec tu sanguine, nec visceribus nobilioribus hospitasse, quae L ta In

190쪽

tam cito, a noxis hisce illatis in integrum restitui potuisse, omni veros militati repugnat. Tunica itaque cellulosa externa , ct hanc contegens cutis, Verae palestrae pestis sunt, in quibus scenam suam praecipue ludit; & si alias quoque corporis' partes subinde aggreditur, cassa tamen principalis semper hic haeret. Dolores illi vibrantes exper. XVI. , quibus mi a Lana praesentiam suam funestam an nunciat, nunquam in partibus interio ribus, sed in cellulosa externa sentiuntur. Hic, saepe per sat notabile temporis spatium impune in oratur seminium luis, miseros infectos dendialo, quod in sinu bus suis gerunt, liaud sollicitos reddens; mox vero bubones, ct in Eute maculas carbunculosque progignit, quorum ne amin na indicia, in contextu celluloso interno suspicari potui. In hisce integumentis communibus, effectus primitivi, uti obstructiornes, relaxatio toni, intumescentiae, in pistatio humorum manifesta di sic porro, saepissime sine febre, vel aliis accidentibus grauioribus sese exserunt.

Quamprimum vero materieῖ haec stagnans, sensim accumulata & acris facta, versus contextum cellulosum internum protruditur, tota extemplo caterua malorum, varia quam ui S quoad vehementiam gradatione, prorumpit. Natura namque minime otiosa, febrem accendendo, ad mor- . talem hanc metastasin e corpore, vel ad minimum e visceribus nobilio.

ribus, versus priorem & propriam sedem propullandam, Omnes impendit

Dignitas tunicae cellulosiae, quoad caussas ct sedes morborum quam plu-rtinorum determinandas, maxima mihi semper visa est; nec ad vitia sanguinis S humorum ab eo secernendorum, unice resp i ciendum esse putaverim. Multas enim acrimonias in illa generari, alias soras allatas, saepe diutissime nidulari; in illa in spissationes, obstructiones & accrimulatio. nes materiae morbosae potissimum fieri; per illam metas asses subindo maxime notabiles perfici, ' ex eius demum varia conditione, exitum haud paucorum morborum, unice pendere, persuasissimum mihi habeo. Ouom is indolos corporis humani nobis innotescis, eo Harius etia fit, se eis

morborum in funguine minime quaerendaru e me: e si effatum celebris Me. diei Anali HeberdeΩ.