Descriptio pestis quae anno MDCCLXX in Jassia, et MDCCLXXI in Mosca grassata est

61쪽

Nota. I Numerum mortuorum, tempore pestis, multo maiorem,

quam in tabula hac profertur, exstitise, vel exinde patet, quod, tot cadauera in habitationiblas ipsis reperta; tum quoque, quod, de multis in initio pestis, vix ac ne vix quidem, nec tanta ac postea exactitudine relatum fuerit. 2 Numerus exiguus anni MDCCLXXII. tum ex naturali consequentia interitus praegressi tot mille ciuium, S multorum adhuc in prouinciis absentia, tum quoque ex salubri admodum constitu. tione derivandus. 3b Hinc, annis MDCCLXXIII. MDCCLXXIV. ct MDCCLXXU. mortalitas jam notabiliter aucta, quia affluxus hominum insignis, ct morbi varii populariter grassiantes, multos e medio tollerent. Ex las 38. domibus, quae tempore pestis Moscuae numerabantur, ter mille & quod excedit plane emortuae, ct circiter sex mille infectae, in censum venerunt. Praeter II p. ecclesias, etiam permulta Collegia, Fabricae, aliaque aedificia publica, quatenus infecti oui obnoxia, vel minimum suspecta, sussim igiis ct euentilatione per hyemem depurgata fuerUnt. Numerum peste mortuorum , in toto territorio Mostuens, inire, quamuis mihi haud datum sit; attamen coniecturari licet, eum, in tanta multitudine villarum & pagorum insectorum, haud minorem quain in ciuitate ipsa , exstitisse.

Dum mense jam Martii & sequentibus, nihil de peste amplius

audiretur: tempora quadragesimarum, tam in via publica petropolitana, quam aliis successitae diminueribatur, ct transportatio mercium, sub ce tis tamen cautelis strictissime obseruandis, libera reddebatur. Quametsi occupastones Collegii sanitatis, nunc jam finitae viderentur, placuit tamen Augustissimae Imperatrici, ut sessiones nostras continuaremus; quod usque in inensem Septembris anni MDCCLXXU. Ω-ctum fuit. Metus namque haud iniustus restitauit, ne pestis de nouo ex Imperio Ottomannico, cuius limites copiae nostrae in maxima lati- . . G tudine

62쪽

HISTORIA PEsTIS MOSCVEN II S. tudine transierunt, irreperet. Et re ipsa lues haec in Moldauia, Wallachia, Bessarabia dc Crimaea, milites nostros, praeprimis in nos co- miis militaribus subinde aggredi haud praetermisit, quamuis alias vix inultum grassaretur, sed sporadice tantum hinc inde prosiliret. Sie butumno anni MDCCLXXIII. in nonnullis regionibus Uhrainiae, Set schae Saporogorum, fortalitio Sti. Demetrii de Tagan rogi, tum quoque in

Persiae confiniis circa I illar Ec Moi doli, sese manifestasse , Collegio sanitatis o variis hisce locis referebatur.

Febres illae irregulares, quae annis MDCCLXXIV. &MDCCLXXV. vcre praesertim dc aestate Moschiae grastabantur, vehementissimae, tanquam sequelae pestis, non quidem Moschiensis, sed Moldauiensis N Crimensis, haberi possunt; hinc quoque communiter febres crimenses a vulgo denominabantur. Multi enim peregrinatores, praeprimis Praese fit militum, ab exercitibus, tam primo quam secundo uti vocabantur) hue reuertebantur, dc seminia febrium harum secum attulerunt. Dum anno MDCCLXXII. cum Principe Orio xv , Moldaviam reuisse, jam easdem febres ibi animaduerti; pes te quoque subinde dc promiscue quasi sese exserente, uti supra ad sinem historias pessis Jassiensis notavi. Hinc nullum apud me restat dubium, febres has, percontagium, Moscuam delatas in ille. Contagiosae namque fuerunt; ita ut si in domo quadam apparuerint, plures, imo subinde omnis fere conia tubernales, breui eadem asscerentur; reliquis in vicinia saluis. Pro die

runt varia sub forma; nunc tanquam febres continuae acutae initium su. mentes, breui in intermittentes tertianas, semitertianas ct quotidianas, sena ner vero irregulareS , mutabantur; nunc ex intermittentibus continuae fi bant. Aliae, remittentes tantum erdit, cum remissionibus itidem plane inordinati'. In Omnibus symptomata, praesertim tempore paroxysini, atrocissima, uti: dolor capitis intensissimus; calor tam inaquam externus acutissmus; nauseae; Vomitus saburrae, pituitoso - bilio

sae variegatae, copiosissimae ; dolore. colici atrocissimi; exanthemata

63쪽

EYPERIEN ΤIA P. II urtica Ha ct se porro. Fuerunt haud pauci, qui in secundo aut tertio pa-roxusmo, lethargo affecti, in statu rigoris, animam effarunt. Quam primum vero copiae nostrae victoriosae, post pacem gloriosissimam sancitam, e X prouinciis turcicis in Patriam redirent, jam nihil amplius

de sebribus hisce quasi pestilentialibus, audiebatur.

EXPERIENTIAE.

Prima pestis eruptio, in Nos comiis & domiciliis aere humi do, tepido & impuro squalentibus ubique contigit. In

habitationibus melioris notae manifestata, sine magno negotio suffocabatur. Sie Jamae ct Chozimi in No conatis ipsis; Moscuae in hypocaustis

administrorum Nos comit generalis, ct mansionibus arctis operariorum magnae ossicinae pannorum, prima sua initia sumsit. Eccui vero ignota est, pauperculorum vivendi ratio ἶ Degunt cumulatim in do munculis depressis, augustis, humidiusculis; esculenta & potulenta sua, partim jam corrupta & fermentantia in iisdem, vaporibus empyreumaticis obnubilati, apparant; quisquilias raro euerrunt; illuuies varias, negligentius quaquauersum profundunt; ut alias immundities ex infantibus ct propriis excretionibus prouenientes, taceam. Mephitidi hinc productae assueti, de renouando aere vix cogitant. Uti Jamae, sic etia in in Polonia, ubique fere inter Iudaeos pauperiores, sordide omnino &arcte, Vti notum est, viventes, prima pessiis quasi incubatio fiebat. Medici , qui Moscuae, in ossicinam pannorum, ad examinandum infectos, repetitis vicibus mittebantur, de foetore in habitatiunculis operarioru' cui vix per aliquot minuta perferendo pares essent, conquerebantur. G a E con ,

64쪽

Ex PERIENTIA E. E contra, etiam in summo vigore pestis, nunquam auditum fuit, eam, in meliorata notae, & amplioribus domibus, si forte irrepse. rit, multum inualuisse, quin debita circumspectione adhibita, sine magna clade, breui exstingueretur. Autumno anni MDCCLXX. Generalis locum tenens Plem enni hom, venia ab exercitu proficiscendi impetrata, in urbem Rusticam, Semsk, ubi Coniux eum praestolabatur, aduenit. Vero similiter domestici eius res qualescunque infectas secum aspἹrtauerant; nam paucis transactis diebus. nonnulli eorum, pestis criteriis in. signiti emoriebantur; cautelis tamen rigorosis essectum fuit, quod vix amplius propagaretur. Simile exemplum, in historia pestis Moseuen.

sis, supra at ali. Mense Augusti anni MDCCLXXI. h c Petropoli, sera

nocte in domum Secretarii, dirigentis Senatus, primarii Ramaro , accersor, qui intremiscens mihi exponit, seruum, qui res varias, ex praedio eius, inter Moscuam ct urbem Tmer sito, allatas, receperat,

ipsa hae vesperi, improuiso oppressum fuisse morbo , hanc ob caui sun prae primis ei si specto, quod pestem in viciniam praedii huius ex Moscua

importatam fuisse, audiuisset. Reuera praeter signa reliqua haud aequi. voca, bubonem subaxillarem ost endo; sudorifero vero confestim propinato, febris jam altero mane, una cum caeteris symptomatibus grauioribus perfecte disparuit, buboque ipse diebus proxime insequentibus, ope maturantium, in suppurationem redactus S incisus, consolidationem breui admisit. Quia cautiones, quas ordinaui, a domino valde perterrefacto exact ssime in effectum ducerentur, nec minimum inscctionis vlterioris indicium appareret, haud consultum duxi, de facto lioc, constemnationem maximam excitaturo, s)inmo Regimini d nim lare; nee talia

vestigia pestis in Metropoli hae, postea sese mihi obtulerunt. II.

65쪽

EXPERIENTIAE.

Febrem pete chialem in principio plerumque mentitur; nec signa sua pathognomonica illico prodit.

Choeti mi, ubi nullus morbus epide micus regnauit, derepente XU. milites, febre pelechiali implicantur, ex quorum numero duo tantum bubonibus insigniti erant. Jais ae, in Nos comio militari, ct v letudinariis legionum, mense Januarii, febres p techiales in initio simplices .critet iis pestis non nisi successitae prorumpentibus, inualuerunt. Idem Moscuae in aedibus operariorum No comit generalis euenit, nam in primis aegrotis maculae tantum animaduersae fuerunt. Conuenientia haec maxima cum febre pelechiali, ct quod bubones & carbunculi in paucioribus duntaxat ex aliis causiis quomodo in i te derivan i mox adbstent, reluctanites illos decepit Medicos, ct ox hac diagno si salsa, quae illos postea in pertinacissimam negationem pestis rapuit lerna illa malorum prouenit Sic, Jalliae, Icto uiae & Mo duae lues incipiens, febris solum pelech alis, aut malignae putridae nomine, a vulgo incredulo insigniebatur, persuasumque tibi habuit, pestem, si quae ad- esset, contagio celerrimo, & mortalitate actutum summa sese dictiti. guere debere.

III. In plebem inprimis furorem suu in exercuit pestis ' ex melioris vero conditionis hominibus, paucissiliari respectu reliquorum corripiebantur. Experientia haec, uti in ahis pestibus, sic etiam in hisce constanti si lina fuit. Dum in initio mensis Maii MDCCLXX. Jasitam aduenio, ex Praelectis militum, Chirurgis & Proceribus Moldauiae, vix - G 3 quis-

66쪽

EXPERIENTIAE

quis luam adhuc desiderabatur, quamuis lues jam per tres menses vagata fuerit: abhinc vero plurimi ea opprimebantur. Immunitatis huius praerogativa, praecautionibus bonis minime tribuenda, quae nullae fere, imo peruersae erant. Eadem felicitas quoque Riouiae & Moscuae contigit; nain in postrema hac ciuitate, ex nobili prosapia, utut numerosa, toto tempore pestis, X. tantum personas, lue ipsa occubuisse, innotuit. Nec, in mercatorum potissimorum, vel aliorum lautioris fortunae familiis, multae neces obseruabantur. Medici omnes salui restarunt, quod jure mireris, dum maxima eorum pars, pestiferos tam infectos quam

moltuos, in domiciliis ipsis indies lustrare debebat. Ex Chirurgorum quidem coetu, quatuor peste defungebantur, sed de singulis causae in.fectionis & mortis, ex erratis crastissimis sat notae erant. IV

Ex variis insectionis caussis occasionalibus, reliquis frequentiores S essicaciores sequentes Obseruatae fiunt. I) Archum & inconsilium cum pestiferis c0nsortium. 2 Con. trectatio rerum naiasmate imbutarum, praesertim a per- statione aeris, praeclusiarum. 3) Balnea, ct Omnes va. pores tepidi. 4 Pinguedines rancescentes multum tractatae, vel in escam adhibitae. 5 Grauiora in regimine vitae errata, ct animi pathemata.

I Duro plebs indocilis omnes praecautiones respueret, dc sanicum infectis in iii lem domiciliis, acre corrupto impletis, restarent ;imo saepissime una dormirent, ct a contactu intimiore quocunque, minime sibi cauerent : mirum sane non erat, quod seminia pessifera, ex uno in reliquos cohabitantes plerumque omnes transirent, & numerus do motum penitus emortuarum MOscuae, usque ad tria millia excresceret.

Negari

67쪽

Negari quidem non potest, multas quoque alias causias, prae primis moerorem, in talia lugubri rei domesticae statu, summum, symbolam quoque suam contulisse; hoc tamen luculentissime apparuit, familias pra-d ntiores, cautelas praescriptas, praesertim quoad separationem insectorum, rite obseruantes, ab ulteriore luis propagatione immuneS mansiste. et Pelles & coria animalium, lana, gossypium, sericum, linteum & omnes, quocunque modo ex illis res fabricatae, susceptioni mi- asinatis, uti noti minum, obnoxia sunt; hoc tamen non ita simpliciter sumendum est, quasi omnia isti a supellectilia, quae contagio patuerunt, eidem propagando, aeque idonea sint. Nam, si hoc foret, infectio breuissimo remporis interuallo, generalis euadere deberet, quod tamen eXPerientiae refragatur '). Nemo via quam creaat, res tales quamuis maxime suspectas, plane detestari, ct intactas relinqui; e contra, UnGlucri cupido maxima inter plebeios cernitur. Si haeredes legitimi jam desunt, undique aduolant alii, qui furtim, raptim, dc non raro violentia, nedum a summe vigilante Magistratu semper cohib nda, adhibita, domos eiusmodi emortuas expilant, praedasque suas, vili pretio diuendentes, longe lat 'flu: dispergunt. Necesse itaque e sit, ut res hae in qui ii tae, non omnes indiscriminatim, sed sub certis duntaxat restrictionibus, contagi in esicax disseminare valeant; quae uti obseruationes inter sis collatae me docuerunt. sub duo haec capita comprehendi poliunt: 1) Si res insectae, a corpore vivo adhuc calentes, praesertim exhalaiionibus pestiferi contaminatae, aliis fanis intimius applicentur, aut a complicatae, compactae & seclusae, a perstatione aeris, per aliquod temporis spatium remotae fuerint. Quia de priori infectionis occa fio ne, tanquam euidentissima nulla dubitatio cellare potest, posteriorem solum,

Constam inopoli, omnia suppellactilia peste defunctorum, sine ullo metu, a haeredibus, in ulum vertuntur, divenduntur, ae clustiis modo dustrahuntur.

68쪽

EXPERIENTIAE.

exemplis aliquot illustrabo. Dum Iastiae inter pestiferos moror, dciti sectos adductos scrupulose erogito, quo caussas infectionis expiscarer, seinper fere eo res redit, ut vel ipsi confiterentur, vel per alias euinceretur , eos, ex domibus emortuis, aut ecclesiis male custoditis. in quas ciues opulentiores. ob pestem aliunde effugientes, bona sua scriniis recondita cumulatim reposuerunt, varia vestimenta ct scruta sericea, Xylina, lintea &c. furtim abstulisse; hinc immediate post euolutionem eorum, ex humiditate Occlusa mucidorum, omnes, quotquot in consortio fuerint, peste multabantur. Autumno anni MDCCLXXI. XVIII. Cosaei, lares suos reuisendi gratia, ab exercitu dimissi, in quadragesimam qua ranta ine) limi tropham Wasi ho π, sani adueniunt. Attulit unus eorum, sarcinam colligatam, qua, ut euentilatio fieret euoluta, pestis statim cum, & quosdam socios, adoriebatur, cautelis tamen exactissimis breui restinguebatur contagium: Vt plura alia exempla taceam, quibus in dubie constitit, seminia pestis, per res antea innoxie tractatas, in

Ioea ualde dissita aduecta fuisse, quamuis in itinere, nullum infecti ius uestigium sese manifestaverit. Vere anni MDCCLXXI. pestis Κio. viae, quae jam in initio hyemis exstincta fuit, iterum, attamen sine

multa clade, prorupit, quia milites nonnulli praesidiatii, scruta varia, quae lue autumno p 'aecedente flagrante, in terra recondita fuerunt, effodierint. A magno viro, relatum accepi, Cosacum quendam, in praeterito bello tui cico, ex spoliatione OcZa horaiae, ubi pestis tunc temporis saeuiit praedam, qua pDtitus fuit, bene conuolutam, domum attulisse dc eistae inclusam ita abscondidisse, ut nec uxori, nec propriis filiis, per totos septem annos, de ea vel minimum innotesceret. Post mortem vero eius, ex thesauro fatali inuento, tota familia, ex octo personis conflans, cum signis pestis haud aequi uocis, breui exstincta fuit. Quod ni iasma etiam leuissimum, in cellis & aliis aedibus fornicatis, perflati ο- ni aeris vix patentibus, activum & quasi exaltatum reddatur, multa eui. cerunt phaenomeρ a. MOscuae, Archivae Collegiorum S Dieasterio

ruina

69쪽

Tuin , quae omnes facile fornicatae, ct in nime perfabies sunt, permultis scribis, chartas scriptorias in iis peruolcentibus, internecinae eu serunt. Mercatorum plurimi, tam Jasiae, quam Moscuae, quorum tabernae fornicatae in ipso luis vigore clausae erant, remittente eius furore, illas intrantes, ct merces manibus volutantes, improuiso quasi, in- sciebantur. In Congressu pacis Fockschanens, cellarius aulicus, cella ovinariae fornicatae, ex ossicio multum immorans, signis pestis pathogno-

et nonicis assiciebatur, dum multi alii, febribus aliis malignis quasi pessilentialibus, sed sine his decumberent.

Imo metalla quaedam rubiginem admittentia, contagio recipiemdo, & ad communicationem essicaci reddendo, apta visa sunt. Jussiae, a multis fide dignis asseuerabatur, pestem duobus annis priorem, ex CO santinopoli in Gallaiz, per ferrum illatam fuisse, nam primus inficiebatur mercator, & immediate post, reliqui qui illud manibus iractauerant.

Quod pestis per monetas cupreas ct argenteas multum propagetur, inconvicto erat, nec a vulgo, quaintumuis incredulo, in dubium vocabatur vidi, puerum Moldauiensem, confestim ardorem in vota manus perci pientem, &peste correptum, postquam monetulam turcicam ex argento ct inulto cupro conflatam, a Zingaro quodam recepisset. chirurgus quidam Moscuae, rubliones quosdam, ex manibus mercatoris infecti calentes, pro honoriario accipiens, illico peste, ex qua quoque obiit aD sectus, insuper nonnullos ex familia sua polluit. 3 Noxa a balneis, non solum ob assiuxum hominum in pubi Us, sed etiam a priuatis, euidentissima ubique fuit. Jassiae, tempore

pestis, utut illa ament incolae, experientia sat edocti, nemo illis uti audet. Moscuae, jam mense Martii, balnea publica claudebantur ; a sub finem mensis Junii, cum pestis jam exstincta crederetur, iterum aperiebantur. Quia vero breui abhinc, indicia pestis recrudescentis haud obscura, occurrerent, de nouo prohibebantur; nec defuerunt, qui iteratam hanc apparitionem, balneis hisce tribuerent. Nam permulti opo-

70쪽

EXPERIENTIO 'E

rariorum ex OTOina magna pannorum, hucusque detenti, nunc vero libortatem nacti, per totam vagabantur ciuitatem, S se in balneis, re-Jiquis immiscuerunt. Ex Nosse conato pestilentiali Simeon ense , octo administri, in b alneo vicino particulari lauabantur, inam diate vero, unus post alterum correpti, interierunt, Simile fatum tres Chirursiae tirones eidem Noso coni o inseresentes, eraperiebantur, qui te securos credebant, quod loco aquae acetum, ad aspergendos lapides incales actos, adhiberent; nam omnes victimae mortis euaserunt. Fabri serrarii, qui serram candescens exstinguendo, dc Didis sere ignitis ungulis equorum applicando, vapores multum inhalant, prae reliquis cladem a ceperunt ingentem, ita ut cessante Moscum peste, ob dus cium eorum fere totalem, aliunde accersendi essent Idem Moldauiae, Riouiae ct aliis locis obseruatum fuit. De coquis reserat notissima, quod ubique inter primos desiderarentur. Praesecti militum, tu regionibus insectis versantes, si non alios seruos, certe coquos perdiderunt. Ex comitatu Principis OrioW, Moscuae, duo itidem co.

qui in No socomium pestilentiale transportari debebant, quamuis reliqui fere omnes salui persisterent; ct in Congressita pacis Foch hane usi eo. quus primarius ex bubone crurali aegre conualuit. Praefectus quidani militum, dum in casti is prope Jassiam locatis, igni assidet, ubi cibu

militum coquebatur, & Vapores ex alieno, uti dicebat. penetrantissimos, naribus excepit, eo ipse momento, pestem grauissimam contraxit Matrona quaedam Moscuensis, quae alias magna utebatur circumspectio Die, nullique proiciu3 indicia contagii in domo habuit, coemta materi

quadam lanea flanesi dicta , quae ob sensationem unguinosam ei suspecta vidi batur, ancillae xt excoquat tradit. Haec vero, coctione vix

peracta peste corripitur, & post paucos dies obiit; in t antemque domi.

Hae quoque infecit.

4 Quod infima plebs, pelli praeprimis obnoxia sit, haud po fremam rasiOaeni in eo Postam crediderim, quod rarius carnibus vel