장음표시 사용
401쪽
De sanitate Tuenda. Lib. II. 171
bore prosectum amoueret:de qua nihil a nobis dicendum est, quoniam instituti nostri non est de vehementibus laboribus, & exercitationibus agere ad habitum athleticum coparandum idoneis, quibus hoc deambulationis genus, quasi remediu lassitudinis, succedebat. Didium est igitur,quas nobis afferat deambulatio utilitates,ouia illius genus sit salubrius, di alijs pKserendum,dietium est,quo tempore,& l co ambulatio utilior sit.
E L I Q v v M iam est, ut modus eiusdem seu mensura explicetur his tamen omissis,quae comm niora de exercitationum mesura supradiximus n quc enim infinita debet, vel potest esse ambulatio, sm neque studiorum est aut passuum numero definienda ; quamuis aliquando apud Hippocratem a notatus sit studiorum numerus a denario ad cent narium; sed erat illi sermo non de tuenda valetudine,sed de nonnullorum curatione morborum,in quibus cautio quaedam maior est adhibenda;idcirco numerus praescribitur; quod ad hunc locum non sp etat. Huc illud pertinet, de quo mentio ante facta est, moderatam debere exercitationem esse, moderatas ambulationes: modum autem numero non esse definiendum, at, sicut ab Hippocrate b dictum est, ipse sensu: ut scilicet tantum ambulemus, quantum satis est, citra periculum, citraq; corporis detrime tum . cuius rei indicia video communi quadam consensione ab auctoribus notata, & litteris tradita, cin- loris c innitatem, membrorum plenitatem, & agi litatem
a lib.de inter Maaffectionil b lib. I. dedia
402쪽
litatem quamobrem prompte, aequaliter, de nutris rose mouentur: haec signa esse existimarunt exercitationis, quae adhuc intra modum consistat: sunt G leni verba quae tam graeca ideo exhibemus, ut sit cuiq; promptum animaduertere, num fideliter auctorum sententias grςcorum referamus
γιγνοντ . quod si deterior color oriatur,&membra ingrauelcant, &lassitudinem sentiant. atque sau scere incipiant,tunc,exercitationem esse nimiam,intelligemus. Anhelatio,& sudor minus certa indicia sunt: qu niam per accliuem locum deambulatio, vel breuis utrumq; excitare citissime potest; etsi nondum corpori satissectum est: itaque non est mirari; si Celsus a non omnino exercitationis finem dixit sudorem esse; sed adiecit adverbium, plerumq;; nam multis de caussis sudor vel tardior vel celerior, quamlaompus requirat potest esse: quapropter nec tuto semper exspectabitur sudor; nec in sudore statim quiescere semper oportet. Nec Galenus mutationem anhelitus dixit csse terminum exercitationis, ut intclligamus,tum ab ea desistendum,cuna iam quis anhelare incipit; hoc enim tam breui tempore saepe contingit
in vehementi motu, ut nullus esse valeat fructus exercitationis; sed cum definiret exercitationem, velletq; eam ab ijs motibus, quibus cxcrcitationis appellatio iure non conuenit, distinguere; dixit, anhelitus mutationem esse terminum Vehementiae motus, ut ex hoc termino, ta quam indice, cognosceremus, qui motus vehemcns foret,& iuste excrcitatio vocari deberet:& termini nomen eo loci eρορ, non pro fine; sed pro indice exercitationis accepit: ut enim termi-
403쪽
De Sanitate Tuenda. Lib.II. I 76
nis agri ab agris diuiduntur, ita anhelitus mutatio. ne motus, qui non est proprie de G aleni sententia
exercitatio, ab exercitatione distinguitur. Itaque i co dicto Galenus ab exercitatione desistendum m nuit, non sudore accedente: sed si corporis moles contractior faeta sit, si coloris gratia evanescat; si motusi alacritas, aequabilitas, vel concinnitas remittatur; haec enim docent iam ultra modum exercitationem productam esse. Cum autem laboris modus,seu mensura pro naturae hominum varietate variari debeat, constat, imbecillioribus tam iuuenibus, quam senibus, minus laborandum:& quoniam labor exsiccat, qui sicci natura sunt, his similiter multus labor cauendus est, qui vero a assueti laboribus sunt; etsi suo a Hipp. i. aph. rint imbecilles, vel senes, solitos labores sertibus, atque iuuenibus, non ita laborare consuetis, facilius ferunt.scilicet, usus est altera natura ut iam tritum est sermone prouerbium quae vero secudum naturam euentut,ea toleratu sunt non facilia solum; sed etiam iucunda. Non est autem solum non eXercitatis molestus labor,sed etiam,vi ab Hippocrate b scriptum b Iib.3. dedi est, exercitatis labor insolitus, & solitus labor, qui consuetum modum exsuperet: nam prioribus exercitatio, alteris genus exercitationis, postremis exercrutationis modus nouus est.
O c A M v s autem ex labore, seu exercitatione' molestiam,lassitudinem,quam Graeci κο ον discunt: de qua, quid a veteribus dictum sit, Galenus copiose, & diserth libris de sanitate tuenda explicauit. Faciliora quaedam cognitu hoc a nobis loco tractabuntur. Duplicem igitur lassitudinem agnosco,
404쪽
quirum altera non est aliud, quam sensus eiusmodi
in carne, cuiusmodi fit a nobis aduersus ossa carnem ipsam comprimentibus, qualis quoque relinquitur arei solidae percussu,& contusio vocatur: quam facile crediderim a veteribus vlaerosam nuncupatam,eandemq; dictam tensivam,& inflammationis aemula, ut eumdem sensum diuersi diuersimode describebat: cum enim eo conuenirent, lassitudinem, κωον, esse illam, quam inducit exercitatio molestia, quidnam .esset,interrogatus aliquis respondebaticontusionem 'sibi videri, alius vero quamdam inflammationem, alius deniq; ulcus quoddam, vel tentionem,cum tamen idem esset in omnibus sensus. Hoc facile,inqua, crediderim, quoniam, qui has lassitudinum varieta- 'tes sentiat, numquam occurrit. Hippocrates duas quidem naturas lassitudinum ostendisse videtur, bi de illis disputauit,quarum altera fit, cum liquatus corporis humor labore totus non excernitur,cius parte aliqua intus alicubi pryter naturam retenta, quae partem illam dolore anaciat: altera, cum ex supciflua purgatione; quam faciunt labores consueti quidem, sed immoderati; caro inanita dolet; qui sensus idem videri potast, nam vir biq; constrictio carnium fit quaedam, hic humore carnem inseruiete, illic siccitate canadcin in se ipsam adducente: quo pacto conuulsio, di singultus ab eodem b fcri gicuntur tam a repictionc,quam ab inanitione,cum unus videatur cflictus, ctu a contrarijs prosectus in iiij s. Siquis tamen Hippocrati etiam vesit lassitudinem alicram esse veluti ex inflammati ne, vel tensivam, quoniam humor, qui in aliquam partem decumbit, vel inflammat, vel cxtcndit; ait ram vero viderosam, quia cx vacuatione oriatur in me instar viceris affectus quidam; per me licet. aub
405쪽
De sanitate Tuenda. Lib. II. I 77
animaduertere tame est, Galeno a etiam ulcerosam a lib.des a. titi
lassitudinem ab humore fieri, non ab inanitione: &ab eodem lassitudinem a nimia vacuatione eXoria, nullam explicatam esse. Siquis demum omnino velit Galeno,& Hippocrati conuenire, ipse viderit. Est igitur unum lassitudinis genus mihi notu e
perimentis,carne veluti comprcssa, vel flagello pexcussa, alias in omnibus membris, si corpus uniue sum, alias in aliquo tantum, si illud dumtaxat pra ter morem laborauerit. alterum est cum sine eiusnodi sensu in carnibus, corpus sibi redditur graue, nec potest amplius seipsum, quasi viribus exhaustis, sustentare, quam vocamus proprie fatigationem, qua cogimur ab exercitatione cellare, de qua locutum Hippocratem b arbitror,cum dixit, in omni corpω b L. aph p.ris motu, ubi laborare cςpcrit, quiescere statim lassitudinem aufert; non potcst enim sermo esse de priore lassitudinis genere; illud enim quiete non statim aufertur, sed alio motionis genere, alijsq; praesidiis, ut
posterius dicetur. in altero vero lassitudinis genere constat ex ambulatione, cursu ,saltatione,& quocunque motu ortam fatigatione quiete sedari: potestq; in hanc lassitudinem quiuis ex motu quouis tam consueto, quam insueto incurrere,cum prior lassitudo noadueniat, nisi in exercitatione, ut dictum est, nouum aliquid,& insolitum fiat, vel enim exercitationis genus omne, vel aliquid nonnullis insuetum est, vel exercitationis modus, aut mensura insolita est. Quae sponte oritur lassitudo,& morborum nuncia
est, ut Hippocrates e monuit, ad hunc locu non per- c t. aph.
tinet. Est igitur lassitudo ex laboribus, & exercitationibus duplex,uni, ut dixi, auctore Hippocrate, romedium est quies, altera vcro γtissimum frictionibus amouetuncum enim tripartita fere sit, ut dictum
406쪽
omni generi frictio conducit, quod perspicuum est ex Hippocratis libro secundo de diaeta. Sed &Qtu,& lauacro,& exercitatione,&certa cibi, & p tus ratione curatur,distinctione adhibita, ut qui non solent exerceri, si forte se exercuerint,&lassitudinem contraxerint, curentur solibus, lauacris calidis, ambulatione violenta, cibi parcitate, & extenuatione, frictione vero diuturna,oleo adhibito, adhibitisq; irulitionibus sudorificis,& mollientibus;ctenim emo, litioni studendum est:qui vero exercitationibus a sueti exercitationes insolitas experti sunt, lassitudianem auferent, resumptis consuetis exercitationibus,& lauacri calentis usia, ut priores, & Epistione simili,sed solibus omissis, qui demum superauit modum exercitationis consuetum, lauacro nec valde multo, nec nimis calido, cuinq; a lauacro vinum potauerit molle, cςnet edulia omnigena, & vinu bibat aquosum, molleq; , ac multum, deinde diutius fricetur, quoad scilicet venae expletae emineant, postea vomat,ac deinde,ubi modicum steterit, dormiat mouliter, demum ad consuetum cibi,& potus, ac laboris modum sensim redeat. his lassitudinem ab exercitationis nouitate profectam Hippoctates curandam
Nostra vero tollendae lassitudinis ratio, eaq; com munis, praecipue posita est in quiete, in ite'to eiusdem generis labore, unde orta est lassitudo, in fricti , ne, excrementorum subductione, venae sectione, ciborum detractione calidis potionibus, longiore somno. Si videlicet sola defatigatio sit, vel labor absque sensu vel inflammationis, vel tensionis, vel viceris, quies lassicere solet. Si vero sensus aliquis e dictis adfuerit, & vires integrae manserint; quamobrem via
deatur tuto posse idem laboris, & exercitationis genua
407쪽
De sanitate Tuenda. Lib. II. I R
rius assumi: postridie simili se modo exercere, lassitudinem tollit, vc l auetore,& adprobatore Caleno libro tertio de sanitate tuenda: quo loco, dum vellet docere, lassitudinem tolli lassitudine, docuit tantum, lassitudinem tolli repetito labore , a quo exorta est lassitudo, & caussam esse eandem, atque remedium lassitudinis,non autem lassitudinem lassitudinis medelam esse: prior scilicet labor liquefacit, & mouet corporis succos,& ad loca extima prouocat; sed non exhaurit,hi ergo tristem sensum cssiciunt loco importuno positi, labor autem repetinas eosdem iam magis obuios prompteeducit,& liberum corpus reli quit. hoc idem frictiones cilicere valent; nam & dis. spant conglobatos humores, & cutis mcatus aperiunt, ut vel facile humores cgrediantur, vel in varias corporis parteis dirigantur. Si praeterea aluus sicca suerit, vel ciborum ingesta copia,expedit illam medicamento idoneo subducere; huic vero ciborum detractione occurrere. Ob eandem Vero rationem veteres vomitibus utebantur,ut Aristoteles a testatus est.
Quod si vehemens exercitatio magnam lassitudinem induxerit, quae suspicionem grauioris mali facessat,viribus validis, atque integris, Venae quoque sectio imperanda. Dico autem vires validas inspecta hominis natura,integras vero vi inspecta exercitationis: nam iuuenis alioqui sanus viros habet v Ienteis comparatione pucri, vel senis, sed ex veli mentia laboris eae frangi possunt: s actas vero indicabit,pHter lassitudinem,defatigatio .hic igitur quiete prius,& cibis recreandus est: deinde vena aperienda: nisi lassitudo interim soluta sit, di ablata graui ris incommodi suspicio. Est aurem par facultas in ciborum detractione, quoniam calor nativus super-Υy a fiuitates
408쪽
fluitates promptius absumet. Calidae vero potiones pariter concretos humores ditatuunt, attenuant, &faciles reddunt ad excretiones tam per manisesta emissaria, quam per occultos cutis meatus: qua a lib I .e. . obrem Ccisus a monuit, ex labore sudanti frigidam
potionem pernitiosissimam esse,& extra sudorem etiam inutilem: itaq; ille dixit,& calidam feta com parat uxor aquam: licet enim de lotione aliqui dictum opinentur; ea tamen opinio suspecta est, quo niam pauperis domus, & uxor de paupere enim Poeta loquebatur huic ministerio inepta est. Caliada potione nonnulli hodie quoque utuntur, qui post laborem consueuelut ius calens Hrbere: Plutarchus vero libro de tueda bona valetudine, inquit; Si quando non cum sitiinys, sed alioqui post fatigationem, calidam biberimus aquam, aut post vehementem commotionem,aestumiae, protinus in intimis laxamentum, ac lenimentum sentire solemus.est ergo calens potio lassitudinis cum praesentis,tum imminentis medela. Est pNterea lauis remedium longior semb lib. i. e. s. nus,quem Celsus b quoque probauit; quia in semno calor nativus robustior ni, atque ideo valentius concoquit, & superfluitates consumit, inuitatq; nos ad somnum labor ipse: quamobrem dicebat vetus ille esurienti panem cibarium videri siligineum, sitienti aquam mulsum,exercitato suave somnum.
De balnei viribus , ef φ Cap. XXIIII.
SED non ante finis huic volumini imponendus est, quam de Balnei ratione nonnihil, quod rei pr mutae inseruiat,exposueumus: quae tractatio eo est
409쪽
De sanitate Tilenda. Lib.II. 179
Tiberim exercaebatur;Vt qvx k- , haberent, quo isdes abluerent, quae lauaci
'ae detergendae fuere: quod superius ab
ratum meminimus. sanitatis rationem non inItex comora ea ratione robustiora fieri, ut terrum
lavari solitos olim fluminibus, & Hiisanos c a maealtast lauari post secundum bellummanis didicin; cum antea solastigidae lauarentui. quod ab adsuetis sine incommodo steri potuit. alio
qui perniciosissimum est, s gida immergere illustri Alexandri Maced Pis exemplo,&Fridericitur Cydi stuuio Ciliciaegelidissimo
immersiis in nervorum distentionem, torporem incurrisse hic dum M 'Armenia ς stuans ablueretur, xxdri Memini tamen controuersi illius,quam inter I' stum sermonem, & iniustum exbibet'ri pNebulis,quado Iustus calidam lauati-m damna bat,ut pessimam,& quae timidos contra vero Iruum obhciebaei, Herculem Vimin
410쪽
optimum, & fortissimum extitisse, Herculis verbiauacra nuncupata nulla stigida exstare: quin immo Iustus sermo balnearum viam damnare penitus videbatur, quasi viros probos in balneis versari non γ dereret: quod indicatum quoque ab Athenaeo a n tauimus ex Hermippo dicente, bonum virum inebriari, & calida lauari non debere, quapropter Olim balneas intra Ciuitates minime admissas, testatus cst. Verum, quae ad mores pertinent, huius loci non sunt.Illud constat,lauationem initio a necessitate, ut ante indicaui, originem duxisse, vitio aulcm homines abusos eo, quod suapte natura, si modus adhibeatur,salutare est,nec in viris quoque probis damnari potcst, quando eius rei gratia lauantur, cuius gratia lauandum natura brutas quoque animanteis edocuit. lauandum scilicet est ob necessitatem, & Ω- Iutem,non autem ob voluptatem, & luxuriam. hoc viri boni condcmnant, illud medicinae auctorcs iure merito examinandum esse statuerunt. nec lauacro calido,ut ille dicebat,homo timidus effcitur, nisi cuquis eo immodice utitur. de lauacri igitur modo statuendum est. Et in primis ex hac breui disputatione, tanquast cx velitatione quadam, intellisimus, operae prctium che, ut cominus, &iusto quati praelio certando, eX- pendamus; utra lauatio praesici,calida,ansigidarita . enim utriusq; vires explicabuntur. deinde definiendum, qui lauandi sint, & qui in utraq; lotione modus seruandus,quotidiene,an rarius lauandum, quo anni tepore magis,qua diei parte item magis,quanta mora in balneis salubris sit, uniuersum necoi puS, an aliqua tantum membra lauanda sint. Scii praetcrhaec non immerito diligintior aliquis a nobis quςrct de loco,de apparatu,de instrumentis, & miniistiis ad