Nosologia methodica : sistens aegritudines morbos passiones ordine artificiali ac naturali

231쪽

titas sangRinis, quavis eius contractione, in arterias proiiciatur, si cadem supersit ratio sanguinis, carotidem et me senterieam subeuntis, quae erat in statu sano, utraque duplo maiorem sanguinis copiam accipiet, sed semper earotis decimam, et melanterim decimam sextam partem sanguinis, a corde eiecti, recipiet, unde non adaugebitur impetus sanguinis in illa determinata vasa, in maiori ratione, quam in alia 2I3. Verum si carotis v. g. iam nonam sanguinis partem accipiat, cum mesenterica pro solito more decimam sextam aut decimam septimam tantum accipit, tunc temporis dicimus impetum, et sanguinis distributionem fieri in ratione maiori, determinata ad garotides, quam ad alia vasa: hoc autem in oeconomia animali fieri supponit nostra propositio. 2Lq. Docet obseruatio , verecundia affectis laetem illimrubore suffundi, cum pectus, manus, ceteraeque partes eiusdem fere coloris sunt, ae ante verecundiam, doe et et hane rubedi. nem flammae aut halitus calidioris forma subito dispergi; verum subita rubedo cum aliquali calore genas non potest assieere, nisi sanguis ulterius in vasa culanea laesei, ae proinde carotidum ramos maxillares dictos, irruat; si enim a laxatis horum vasorum osculis minueretur resistentia, non adaucto sanguinis impetu, nulla daretur solito maior collisio, nee maior calor, nee ita su-hito fieret rubedo: adeoque ab adaucto sn vasa genarum sanguinis impetu pendet hoc Phaenomenon. 215. Iam vero si aequali passu ereuisset in omnia vasa indiscriminatim sanguinis impetus, nulla foret ratio, cur praecise

genae, non vero aliae, eo OriS partes, ruberent; cum autem

effectus suis eaussis respondeant, nee ulla rubedo solito maior in aliis partibus appareat, non esse maiorem solito in aliis vasis culaneis sanguinis impetum, concedendum est: adeoque sanguinis impetus in vasis determinate certis maiori ratione crescit, quam in aliis.

216. Ruborem, a verecundia Oriundum, pro eXemplo, ut Nota. Ubi calor et dolor, hue sanguis uberius effluit, aiebant Antiqui ; hoc experimento facile pro

batur : observentur vascula rubra,

quae sunt in fetis vivae auricula, dein digito sortiter prematur, vel igne admoto vetatur ea ipsa auris, ac deinceps trans pellucidam illam

membranam iterum obstruentur va se rubra, et ea numerosiora vide huntur.

232쪽

CLASSIS III. 216

omnibus notissimo, sumsimus; verum plura similia suppetunt, equibus similem conclusionem elicere pronum est. Ex idea cibi iucundi, aut etiam obiecti desideratissimi, saliua ubertim in os

confluit; sed secretionum quantitates sunt ut fluidorum excernendorum celeritates simul et orisciorum amplitudines, cum eadem remanet in sanguine humoris secernendi ad sanguinem ratio ; ergo alterutrum crescit, vel sanguinis ad saliuales glandulas appellentis, vel fluidi neruet earum parietes contracturi, Ve-1oeitas, vel etiam laXantur eorum emissaria: sed orificiorum ampliatio valet tantum excretionem adaugere, ubi adest maius Orificio illo receptaculum, ut in organis secretoriis vesiculosis, ceb Iulosis, non vero in organis vasculosis, quales sunt saliuales glandulae; reliquum ost itaque, ut fluidorum impetus in determin tas partes stadauctus, cum uberius subito saliua in os confluit. 217. Qui hominum carnificinis intersunt, non raro commiseratione perciti, sentiunt in auribus subitum calorem cum sibilo, et aures ipsis intensius rubent, quod est breui secuturae tipothymiae prodromus. In iracundiae summae impetu sunt mulieres, quae dentibus stridunt, spumant ore, vocem amittunt, suffocantur; verum ea omnia fluidi neruei in horum organorum neruos, vel sanguinis in eorum vasa, impetui maiori debent adscribi, ut conuulsionum et motuum quorumvis docet theoria. 218. Nec quis obiiciat, minorem esse in his partibus resistentiam; nam non maiori vi colliderent dentes, nec infrenderent tanta furoris vehementia, cum, qua proportione laxatur musculorum teXtus, ea pariter eorum vis et motus imminuitur,

superest itaque, ut maiori vi fluida in determinata vasa se

rantur.

2I9. In morbis quam plurimis obseruarunt etiam Antiqui motus anarrhopos , seu fluidorum in superiora tendentias et impetus, nec non in aliis motus eatarrhopos , seu ad inferiora d terminatos, non ex simplici et defluxione et lapsu, sed ex saeuitate maiori partis amandantis. Sic in apoplexiae sanguineae insultu non raro tanto impetu versus caput desertur sanguis, ut cum pallet, et friget totum corpus, facies subtumeat, intense rubeat, oculi extrorsum promineant, caput quasi fasciis arcte constrictum doleat acerrime, spasmodicae faciei distorsiones accedant, dein vero apoplexiae symptomata superueniant. 22 O. Sanguinem et fluidum neruoum voluntatis iussu in

233쪽

determinate certos musculos uberius irruere, norunt omnes; ea

fluida imagitiatio Mis libidinosas impulsu in organa aphrodisiaca

summa deferri violentia, certam est. 122 I. Imaginationis pariter vi et energia multas inferri mutationes obstinatistimi vix negant Pyrrhonici, qui ea tantum admittunt, quae suis principiis consonare videntur. Sic puella, cuius in brachiis infans phthiticus inopinato obierat, tantum frigus percepit in altero, cui morientis caput incumbebat, . brachio , ut linteis calidis imis glaciem, ut aiebat, vix intra triduum di luere potuerit: Vt enim imaginantis animae vividis pathematis potest in certa vasa uberius sanguis et fluidam nerueuinimmitti, ita in aliis casibus potost ab illis a euelli, ut voluntas pro lubitu tendit, vel laxat, artus, ut metus sanguinem fluentem sistit, et ira uberius profundit. Haec ultima argumenta altioris indaginis sunt, quam ut satis elucidata, multo mimis demonstrata, putemus, atque ut non prorsus inualida addidimus. Ex prioribus autem satis comprobatum putamus principium. 222. Aucho sanguinis in determinara vasa impetu, collisionem augeri demonstratum esst; aueta collisione inflammationis potissima phaenomena superuenire, paritur certum est; ergo cum de facto augeatur non raro in certa vasa sanguinis impetus citra praeuiam obsti uctionem illorum vasorum, inflammationem seu attritum maiorem, sine praeuia vasis obturatione, fieri quandoque consequens est.223. In omni morbo inflammatorio supponere sanguinem in spissatum, coagulatum, in ultimis artoriolis impactum, quae- eumque sit huius morbi occasio, siue, ut aiunt, caussa Proea' tarctica, videtur minus rationi, quam systematis decori coli sentaneum; a frigore suscepto, a fumis acidis mineralibus haustis, inflarrimationem pulmonum oriri tamquam ab occasionali caussaverisimillimum est, licet non demonstratum, verum a febrilis materiae metastas, a vociferatione immodica, a seruentis sataguinis, sibi per vasa pulmonaria viam cudentis, impetu, ab acribus aikalinis, fermentatis liquoribus inflammationsin exortam simili coagulationi deberi, nulla, nisi ex systemate praeconcepta, suadet

ratio.

22 . Variolam, rubeolam, febrim, a dentitione oriun dam, supponere validiores impetus sanguinis ut vasa vlterius eX

Plicanda, ad cutim dilatandam, ad gingiuas lacerandas, su dex

234쪽

CLASSIS II L

euentus; laxata cute, dentibus extrusis, et in filiis sobribus dilatatis inguinum glandulis, ad incrementum Praeparato corpore, tros impetus sedari videmus: verum in his omnibus casibus pra uias obstructiones supponere, sanguinem stilicet glutinosum, in- spissatum, cruditates a primis viis in sanguinem transfusas, et similia, systematum uniformitati potius, quam accuratae Veritati, consulere est. A pure resorpto, arthritica materia, ichore acri, scorbutica muria, scabiosis miasmatis, pestilenti vapore, vasa molestari, irritari, lacerari, posse, saeile crediderim; verum et ne-eessario obstrui, obturari, ut inde febris et Phlogosis exoriatur, exedant Systematici 225. Quippe cum vasis quomodocumque molestatis, irritatis, eadem motrix potentia, quaa vires suas intendit ad obstructiones reserandas, eas pari iure ad corrigendas et eliminandas materias putreS, acres, erodentes, quaslibet debeat intendere.

Leui tabaci in nares immissi stimulo, sternutatio; leui fumo adido in tracheam illapso, tussis, dyspnoea; grano veneni in

ventriculum lapso, vomitus, diarrhoea, superueniunt, et ad eliminationem morbificae materiae continuo vigent pro potentiae motricis viribus; puluisculo in oculos illapso fit continua ni -tio, lacrimarum uber prouentus ad eluendum et educendum puluerem; verum illi motus excretorii, et expressivi validiores non supponunt semper factam in his organis meatuum obturationem; ita cordis et vasorum contractiones validiores non semper sanguinem obstruentem et spissiorem aggrediuntur. 226. In sternutatione aer, e pulmonibus omissus, maiori ratione nares impetit, et maiori impetu eas, quam oris cauum euerrit; in tussi maiori veloeitate aer eiicitur e bronchiis, et in dyspnoea frequentius dilatatur ae constringitur, seu pulsat thorax; in vomitu contracto ventriculo quoquoversum aequali vi Premunt et premuntur eontenta; interea tamen eonstricto ab eadem potentia motrice, a pyloro versus oesophagum determinate Promouentur, cet. Arcessant alii sympathiam, organismum singularem, , perinde est, modo, simili pacto in organis sanguiferis

horum fluidorum raptus maiores, horum minores, certos in data ista impetus sieri, concedant.

227. EX dictis sorte explicatur, quare ligato digito, se bris et digiti iesiammatio superueniant, quare intensitas inflammationis, non obstiractionum tantum intensitati, sed potissimum

235쪽

vigori potentiae motricis proportione respondeat, adeoque subiecto debili, seni, phlegmatteo, scidem digiti ligatura minus validam producat inflammationem, quam adolescenti, vegeto, sanguineo, vel bilioso robustissimo. Idem de pleuritide, phrenitide, aliisque dictum esto. Qui in extrema debilitate, et paucis ante mortem horis, ae diebus, sobris cesset, non raro, ita ut aeger adstantibus, teste Vallisio, sinus, saluusque videatur. Quo

pertinet illud Galeni ossatum : cum natura vires suas viribus morbi cae materiae inferiores per sentit, nunc ne pugnare quidem siduersus eam aggreditur. Qui, spina tendinibus infixa, validae fiunt huius tendinis et ite inaruin partium distensiones, inflammationes, conuulsio nos; quem in finem tot conatus. Quare in phlegmone quiescest motus lariguinis, sedetur inflammatio, cum materies morbi fida suppuratione sibi secit emissarium, et in erysipelate cum de uammata suit pars, seu cuticula, a cute s iuncta, atque acres, pruriginosi ichores emissi. Quare in vul--neribus hiantibus et non satis exsuctis, eatenus perseueret se-brilis conatus, inflammatio, usquequo sanguis in vasis resectis coagulatus, Puris sorina eiectus est, et vascula utriusque labri nimis dissita in contactum mutuum per elongationem deue

nere.

228. Ex dictis colligitur, inflammationem oriri posse.

sed leuem et fugacem, a caussis externis, ut ab igne admoto, attritu corporis cum aliis corporibus asperis validissimo, ut vidi in puero, qui lanem, e campanula praealta pendulum, manibus amplexus celerrime delapsus fuerat; verum propter enatum stimulum his se internae caussae comites adiungunt, sicque crescit inflammatio. Idem euenit cum sanguis pathematum impetu incertas partes defertur, fugax enim et non notabilis inde prouenit tumor inflammatorius, nisi simul aceddat vest stimulus inhaerens, Vel obex pertinax: adeoque non prorsus immeriro obstrucrionibus eam tribui, si tribuatur tamquam occasioni, nou vero r- quam caussae e cienti, nam obstructionis intonsitati nequaquam proportione respondet inflammatio; sie in seiri ho obstrum intonsissima est, et inflammatio nulla; in sphaeolo sanguis haeret, Vt in cadauere, nec ullus calor, vel dolor exsurgit; iteratis phlebotomiis sanguis in ultimis vasis haeresias, tenax, impactus nequaquam educitur, cum resistat ipsis vasorum set sanguinis sub sequentis viribus adauctis, interea tamen imminuta cordis V, et

236쪽

. motrice potentia, sedatur. Adde quod iii idea sanguinis haerentis, quiescentis, non continetur idea sanguinis fortius in vasa aristantis, ea sortius diducentis, vel0cius atterentis et magis agitati ; nec quidpiam in inechanicis debet de alio pronunciari, nisiqucd in eius idea clara continetur; sic etiam si, dum ventus nauem impellit, velorum tensio eo maior fit, quo nauis velocius mouetur, nemo, Physices principiis vel leuiter imbutus, motum nauis velorum tensioni tamquam caussae essicienti, et proximae tribuerit, licet occationalis caussae vicses gerat; nec pariter licet occasione aggeriS. flumen retinentis , et in decliuiorem moletrinam dirigentis, rotae huiusce machinae moueantur ab aquarum irruentium vi et impetu, nemo, nisi mechanicae, ignarias pro moletrinae motore, seu caussa mouente, aggerem halm exit, qui tantum occasionem aquarum dirostioni praebet, quae ab aliis caussis, et circumstantiis pendere poster.

sos esse naturae scopos in augendis cordis viribus et morbis in-fammatoriis eXcitandis, nee semper incusandas esse cum Nuperis

vasorum obstructiones pro morbifieo principio; sapiens saepius incusabat sanguinis crasin vitiosam, seu impuritatem tum

sanguinis, tum humorum, a qua corpus humanum EXpurgare seu depur ire natura contendit. 23O. MDiuersa mala, quibus obnoxium est genus huma. is nurn, partim ab istis aeris particulis nascuntur, quae, cum cor-Mporis humoribus male conuenientes in idem se insinuaverint, ,, nudo sanguini permistae, corpus omne morbifico amant con- ,, tagio; partim a Variis fermentationum generibus, i et etiam is putrefactionibus humorum, qui in corpore ultra iustum tempus

es ideo sunt commorati, quia scilicet iisdsm digerendis primum,

,, dein eXcernendis, vel ob nimiam eorumdem molem, vel qua-Mlitatem incongruam, suppar idem non suit. Hisce rerum cir- ,, eurus antiis ita intime essentiae hurnanae intertextis, compli-MCaaeiSque, Vt nemo quisquam se ab Iliis in solidum queat libe- , , rare, natura de eiusmodi methodo, ac symptomatum concate, Datione sibi prospeXit, quibus materiam peccantem, atque alie- , , nam, quae totius fabricae compagem aliter solueret, e suis fini-Mhus posset eXcludere.' S derebam pag. I9. 2 O. 23Ι. Acutorum alii a secreta atque inexplicabili aeris ἡ, alteratione hominum corpora inficientis, gignuntur, neque a

237쪽

PHLEGMASIARUM THEORIA.

22 Iis peculiari sanguinis et humorum crasi omnino pendent, nisi is quatenus Oecultus aeris influxus dictis corporibus eamdem imis prellexit. Hi durante arcana illa aeris constitution 2, nec ultra, , Pergunt lacessere, neque alio tempore inuadunt. Epidem ieiis tu dicti sunt. 232. se Acutorum alii ab hae, vel illa, particulari corporum riparticularium anomalia oriuntur, qui cum a caussa magis ge- , nerali noeta producantur, ideo neque plures simul corripiunt; Ahi insuper acuti quibuslibet Manis, et quolibet anni temporeis indifferenter inuadunt; hos ego acutos intercurrentes, siue, Apora dicos appello. S Lubam cap. I. Pag. 21. 233. Vtut autem ab Hippocrare ad nos usque non defae. rint periti Medici, Lallonii, S denbam. Numa valui, cet. instar, constitutiones opidemicas obseruationibus neoteri eis illustrare sategerint, fatendum est, eos nequidquam prosedisse in d sterminandis naiasmatibus, quae his respondentes morbos e X citauerunt, et fere pro certo habeo cum ipso S deuhamo, eorum morborum partem quam minimam a manifestis aeris qualitatibus, ut humiditato, siccitate, frigiditate, caliditate, grauitate, leuitate,

cet. Pendere.

3 . Nec a posteriori quid certi deducere possumus circa

hane materiem peccantem, eX mutationibus excrementitiorum humorum, qui criti eo molimine, aut artis Opera, foras e cor

pore demum eliminantur, serma puris, squam mae, ichoris, bilis, urinae, fecis, divorsimode mutatorum, ita, ut in his, communem ignorantiam profiteri, sapientius sit, quam hypothesi determinatae adhaerere.

235. angustiis minus infida ad cognoscendam indolem principii morbi fici est attenta symptomatum coexistentium et successivorum considerario, et speciei cuiusque morbi historica cognitio: ex his etenim'attente perilitatis non raro, quinam sint tum felices, tum funesti modi, quibus terminandus est morbus, praesagimus, qua cognitione in curando ipso nihil est utilius. 236. Praeconcepta videtur opinio multorum Neotericorum, morbos inflammator os omnes pendere ab in sardiu ultimorum Uasorum partis ob materiam crassam, imperviam , illis impactam, qua fit iuxta leges hydraulicas, ut ipsi putant, ut sanguis, posticQ ccedens, congeratur, vasa sanguifera obstriista, et vicina lymphatica distendat, et non aucta vi cordis in tumorem rabriam re

238쪽

nitentem, dolorificiam eleuet; ea vero theoria logibus hydrod namicae contradicit, sicuti experientiae: leges hydrodynamicae docent, quod obturatis antliae emissariis Velocitas emboli imminua. tur, in ratione angustiae emissariorum, Ut Obstructa vasorum ultimo-xum dimidia parte, pressio lateralis a sanguine subsequente vatis obstruitis inducta sit vix octingentesima parte maior pressione consueta, adeoque longe minor, quam quae ad vasa, dolorifice distendenda requiritur. 237. EXPerimenta vero, in arumalibus vivii instituta, docent, arterias, tum maioreS, ut carotidem, tum minores, Ut inter-

costalem, per diem integrum filo vinctas, omnino in cane vi- uente, minime intumuisse; ligatis omnino in cane ambabus carotidibus animal ad quintum diem vixit, eoque tunc intersecto inuenimus carotides filo omnino vinctas, et imperuias, nec vii tenus tumidas. Vidi saepius in ranae mesenterio, ac pene obstructa arteria, globulos sanguinis versus cor pacate retrocedere filo continuo, et sinct tumore vasis obstructi alteram viam legere.

L f. et 38. Huc Lipscnsium, praeeunte Ludiniιo a meis dieis Lipsiensibus primum agnita, insammatio venosa, quaB, quod

de arteriis negat A., venis tribuit iure, ut congestiones venae debiliores maiores suscipiant, nec facile viam aliam sanguini concedant: unde stases, obstructiones, aut saltem circuitus sanguinis retardationes grauiores inducantur, a quibus remote pendeat inflammatio.Jas 9. Necessum Itaque est ad inducendum tumorem phleg-

monodeum, Ut auctis et repetitis ictibus cruor in vascula diducenda propellatur a tergo, dum antice ipsi resistitur, siue ab impacto viseido obstruente, siue a eonstrictione spastica membranae, partem, aut glandulam, aut viscus ambientis, eo fine, ut materies peregrina, ibi haerens, calore et pulsu digeratur, liquescat, resoluatur, aut quouis modo mutetur.

24o. Materies vero impacta est , vel idiopathica, vel metastatica ; si sit idiopathiea, ea est ibi genita, aut ibi vim irritantem adquisiuit mora sua; sic lapillus vasis uriniseris impactus, sic

glomer vermium, in intestino haerens, excitat molestiam, ratione cuius canalis ambiens utrinque constringitur, et arcte noxium corpus amplectitur, erroneo saepe conamine, quia natura

omne noxium, tamquam calore et pressione resolubile foret, sic

239쪽

an vasis constringit, conterit, quod non raro, dum illud resolubile est, seliciter succedit, aut suppuratione soras amandatur, si irresolubile fuerit. 24 I. Metastatica est congestio, si per Viam circulationis,

aut secretionis, ex massa sanguinea generaliter insecta, aut ex parte singulari materies morbifica aduehatur incolatorium, vel errore loci in viscus, aut partem externam imperviam, ibique foueatur, constringatur, maiorique sanguinis accedentis laisu impellatur in finem felicis resolutionis, vel dirae, ast tunc necessariae, suppurationis; sic pluries ridemus ossium frusta separata, Peregrina corpora in vulnere relicta, mediante abscessu, soras feliciter amandari; sic videmus in peste materiem morbificam in glandulas inguinales, vel aXillares, deduci, et Per suppurationem aegrum ab ineuitabilis alias mortis periculo vindicari. fDe exitu inflammationum. Soluuntur phlegmasiae: a. Resolutione benigna. b. Suppuratione. α. exsudatione humida Hunieri. g. go neratione polypi, ut in cynanche pol

e. Scirrho. d. Induratione.

e. Rigore. Richrer pr. f. Desquam matione. Ricbter pr. g. Gangraena et sphacelo. h. Phlegmatia. Erambilla l. c. T. I. p. 283.

i. Exulceratione.

R. Metaschematisino. cf. Supplem.J Therapeta.

242. In morbis inflammatoriis genuinis, quos pulsus sortis, tensus, frequens, calor, dolor, rubor intensi, flingua paululum sordida, albida, sanguis corio pleuritico tectus,J comitantur, qui

que ut plurimum adultos, biliosos, sanguineos, robustos, eXercitatos, plethoricos, adoriuntur, summum auxilium est repetitaphlebotomia, et diaeta liquida, diluens et rcfrigerans, ita, Vt ae ger a. iustulis carnium, saltem primis diebus, abstitieat, dilutissimo cremore hordei victitans, ct potu aqueo emollienti, eo

pioso, tepido; pars inflammata simul, quantum fieri potest, bis-

240쪽

uonda halitu, sumento, cataplasinate laxante, emolli ente; febris intra debitos limites coercenda, ne plus aequo ferociat, et phlebotomia eo usque iteranda, doneo symptona ala ad reselutionem materiae morbiticae inutilia compescantur; nec tamen eo usque repetenda est ph ebotomia, ut vires vitales huic resolutioni pro- suturae infringantur. et 3. Initio quidem tantus est quandoque inseritus, tant que plethora, ut vires vitales susi centur, pulsusque oblati russit: in hoc vero casu a prima, aut altera, phlebotomia pulsus resurgit, sortior eruadit, et febria euoluitur, qua suppressa aegro per undum foret. ibic et pars inflammata, ut pulmones in peri- pneumonia, aut status morbosus, veluti sepsis cet. pulsus debiliores, molles, sitit, quod in hoc diiudicando attendas. et q. Cum aegritudo crescere desierit, seu ad statum peruenerit, tunc attente obteruanda sunt naturae conamina, Et, quoverstant, est obses Vanduiri; selix aeger, si antea sufficientes phlebotomias passii s sit, si eccoproticis primae viae expurgatae sint; tunc enim cunctandum, ne naturae conatus interturbemus, nec, nisi vigontibus symptomatibus occurrendum cst; interea re tolutio omni ope tentanda, et si quae sit via materiei morbificae, et ius cocrioni natura insistit, praeparanda ea est ad eius excretionem; quaenam vero via sit, hoc vel fida morbi cogniti docet his nia, vel attenta praeuidet Medici obseruatoris sagacitas; in quibus cana morbis narium haemorrhagia, in aliis parotis, in litis anaeatliarsis, in multis sudor, in quibusdam diar-

rhoea, in non paucis urinae prouentus, materiae morbi scae eritum praebet. .

2 5. Longe diue a est therapeia, si impura febris infammationem comitetur, quod docet pulsus raro sortis et vehemens, sed saepse mollis, obscurus, inaequalis; inconstantia et in puris non obvia symptomata, narium stillae, ephidroses, cardialgiae, nauseae, vertigines, an cietates, sanguis in patella extractus, corio albo destitutus, sero flavo virides conti dilutus, laetor corporis, excretionum, color pallidus faciei, spurcities linguae, cet. abl6. In his siquidi: na rei adiunctis languor et inconstantia conatuum II aturae non nan num solum esse malum, et perieulum indieant; verum et multo minus a natura ecte ex pectandum, quam in allis morbis, ita ut, nedum phlebotomia et i x ibus eius conatus infringamus, saepe neceste sit, ut eam ad