Commentarii de Bononiensi Scientiarum et Artium Instituto Atque Academia

191쪽

i stra , trigona , striata , papillos , rugosa , Ore elyptico ani gustiore, labio fimbriato. Ejusdem icona Tab. I. num. I. b

Postquam collis scissuram diligenter inspeximus, oppositam ejusdem collis partem occidenti soli adversam , a Samo-diae adiacentem perlustravimus . ectines ibi , conchas pectiniformes , ostrea mole, varietate insignia , turbines , troChites,

Cochleas Cono ideas , dental es denique , quo Gualterius tubulos marinos regulariter intortos, arcuatim inCurVatos, bersus unam extrernitatem acuminatos appellat, non paucos legi

mus, quibus omnibus fossilibus Conchyliorum testis balani adhaerent nativi Coloris speciem aliquam retinentes In aliis porro rivis Oliveti castro conterminis , qui di Cuntur di Stiore Botti frequentissimus occurrit lapis, quem Litheosphorum vocant. MarChassitae etiam quamplurimae, speculares lapides , gypsi frusta non pauca , quae Omnia vobis diligentissime enarravit sodalis noster iacynthus o. glius Medicus is hilosophus praestantissimus. In Calanchis vero altilionii, quae dicuntur etiam S. Benedictoi echinos , patagos, ne rite elegantioris formae , lapides a-ectorum lignorum fragmina non pauC , lapides , quos Aldro vandus mathematicis figuris instrustos nominat, Lithan thraces denique inveni , ejusdem propemodum naturae, a alii omnes feres, qui non modo in Italia nostra , verum etiam in longinquis regionibus occurrunt. Lithanthra iste bituminosis partibus coagmentatus haud aegre accenditur , flammam emittit subobscuram , odorem κ-halat gravem, Capiti noxium, subflavum cinerem relinquit In hoc cinere magnete admoto Ortionem ferruminosam om-peri, ipsius enim cineris particulae nonnullae magneti haud procul posito adhaeserunt, quod quidem experimentum eorum opinioni favere videtur, qui putant in omnibus lapideis Con- Cretionibus aliquam ferri portionem inesse . Quod si ea apud

nos ejusdem lithanthracis opia esset, quae apud extero OC- Currit, non e V emolumentum ad fundenda et illa , addoci masticam deduceremus . Neque vero nostris tantummodo temporibus lithanthracem colles nostri protulerunt, nam Albdrovandus aetate sua etiam in bononiens agro extitisse affir,

192쪽

OpUsCULA mat, merito igitur conjicimus nativum quodammodo esse nobis ab vetustis usque temporibus efformatum In iis , quas dixi , calanchis aquae fons limpidissimus κ- surgit, quam aquam indigenae serosam appellant. Exsurgit autem manifesto ex fundo fossae, e quo limum attolli , bu aeque nota paucae, ejecti aeris argumenta, efformantur. Dein Ceps tibi praeter fluit, cursus sui vestigia veluti, Cram non Pau, cam rubet coloris relinquit.

Si quando vero aliqua ipsius portio stagnat, tela quaedam

illi innatat, quam si non eodem loco inspexeris, non eundem etiam in ea colorem intueberis, diversos enim Iridis instar exhibet. Aquae sapor insuavis palato est. Haec in vitream phialam oblongam Cylindraceam , in breve, atque angultum Collum desinentem infusa , ut tertia phialae pars Vacua relinqueretur a manu apprehensa phiala , pollice ad os fortiter appresbvehementer agitata est agitatione spumescere Cepit, a sublato digito flatus cum tenui impetu sibilo erupit. Si modicam olei tartari portionem in eam infundas, nonnihil opaca fit , si guttas aliquot spiritus vitrioli illi admisceas,

alba illius portio praeceps corruit, varios in fundo vasis gru. mos efformans, totaque aqua fermentans bullas aeris non paucas ad superficiem extollit, mox limpidissimi essicitur Han phoenomenorum multitudinem , varietatem Cleotartari potissimum tribuo , nam si spiritum sulphuris, vi trioli tantum infundas, minima apparebit aquae commotio,

varietaS.

Sapor, quem rudes ipsi indigenae nonnihil eris continere fatentur, nos in suspicionem valde probabilem adducit, aeris nonnihil in conterminis fonti isti locis inesse , per quae defluentes aquae eum saporem obtineant id diligentius deinceps

inquiram Utinam dum eas aquas vitrea phiala contentas agita Vi,

majorem crςpitum edidissent comperissem tum quod Xpraestantissimo Beccari didici . principio elastico eas podere, quo quidem principio quae praedita si quae sunt, eae medici natibus ulibus aptissimae videntur. IACO -

193쪽

PARS ALTERA.

SUperiore anno postquam eagani montis , ejusque Collium, rivorum historiam complevi, vobis, sodales doctissimi, significavi fores, ut per amodiae flumen iter susciperem ejus alveum , rivos perlustraturus, ut quidquid aut jucundi, aut utilis perciperem Vobis exponerem ;quod Cum facere nun aggrediar, ita prOCedet orati, ut primum suminis originem , alveique ex Cuc sum designet, deinde quae animadversione digna in eo Contigit reperire, tandem qui rivi, o quibus Collibus in amnem influant, e quibus maxime ostracodermata , fossiliaque alia quam plurima eruuntur. De his ea referam , quae Culis ipse CCurate in peXi, praeter fluminis originem , quam auditu ab aliis accipere oportuit, cum enim Copiosi imbres supeliore autumno vetassent,ne , ut Optaveram , propius fluminis fontes accederem , ejus initium ab indigenis cultioribus quaerere, cognoscere Oactus sum Ac primum quidem Samodi amnis ex altissimis montis Turturis jugis in septemtriones decidit, amoenissimam vallem, quam circumstant amplissima castaneta , praeterfluens , paulatimque excrescens maior TCitur ex cornu dicto D Ghiara delia

Chiua uos alias Riν de Bignam , quod ex vallibus procedit vulgo te amo de Baratri , amni ungitur prope ipsam

ecclesiam no Uam , a qua denominationem desumit, quae ecclesia mille, quingentos passus circiter distat a notissimo

loco , quem Incolae δε ercato di avigno appe ant. Cornu aliud a Monte umbrario exortum , cui nomen dedere Veteres obgolo o Rio Maggiore , majorum nostrorum clade insigne, nunc autem hiara di Sera νali dicitur, in occidentem XCurrit, done in orientem solem vergit, unde etiam haud multo emenso spatio , in septemtriones deflectit de monte Coi Ona

194쪽

Cum descenderit, rivis augetur, tum illo maximo aquas Montis umbrarii recipiente , qui vulgo dicitur a Ghiara iiD-no , tum aliis etiam, qui e finitimis collibus,, rupibus ema-aaant, tandem ad notissimum Montembellium cum Samodia conjungitur qua per fragosos montis turturis saltus, per aliorum quoque Collium anfractus praeceps delabens, Vetusia Bagani arce, oppido post se relictis per maximam agri bononiensis planitiem , qua viam cssimiliam , QS. Ioannis in Persicet intersecat, quatuor, viginti milliariis emensis, prope sacram aedem vulgo agneti, quae duo Circiter passuum millia a nova urbe Cento distat, in flumen Rhenum influit. In hujus amnis alveo parum , aut nihil occurrit peculiari mentione dignum , nam quod attinet ad ostracodermata, immensa saxorum vis ab aquarum impetu deorsum prae Ceps hiemali praesertim tempore circumacta, elegantiora Corpora Conterit, quae a finitimis rivis is rupibus in alveum ipsum demittuntur quod autem ad liceos lapides , in eo praesertim cornu vulgo la hiara di erravallo occurrunt diversi generis frusta non pauca , quae si levigentur, Chatum Chalcedoniorumque diversas species perbelle exhibent in hoc enim lapidum genere sua quoque agro Bononiensi debetur laus, qui iuberrimas ipsorum fodinas non habet, aut si eas nondum de- tercimus, quod Celsiora moratium laga minus diligenter scrutati sumus, quamplurima tamen eorum fragmina in suis fluminibus , rivis conservat, quorum spe Cimina laevigat , in capsulas redacta asservabantur penes amplissimum virum Comitem ullum Sigitium Blanchetium ambalongam tribus abhinc annis maximo Reipublicae damno vita fundium . Ipsius potissimum consilio is industria achates, chalcedonii exi-Υnii , compactissimi , aspidum quoque quaedam quas species e nostris lapidibus Mediolani affabre expolitis eductae

sunt , quorum nonnullas huc in medium attuli , non tam rerum pulchritudinis, elegantiae demonstrandae caussa , quam

grati animi mei in munificentissimum virum significandi , qui ejus generis multa mihi liberalissime largitus est . Quamquam

hujusmodi plurima ex nostro agro antea collegerat Valerius Dii Euon , honestus Civis Sacerdos in elegantem seriem tribuerat; quaedam etiam repererat et rus ratiotius nobili isma a Barnabitarum ianitia sacris literis apprime X cultus is omni literarui genere florenti inius, quae Comiti lan-

195쪽

I 6 Ichetto communicavit, eique postea ulterius progredienti provinciam hanc omnem dimittendam censuit.

In ipso quoque Samodiae flumine frustum ligneum lapi- defactum septem ab hinc annis Contigit reperire, quod conspe-ectu vestro dignum censui , Odales ornatissimi, quia minus frequentia sunt in agro Bononiensi lithoxyla , tum quia quae

maximam contraxerint duritiem ubique locorum rara sunt,

in11gnia eximium lio frustum in siliceam materiem pene totum conversum est Color fiscus, ac lineis albidis frusti longitudini perpendicularibus , invicem parallelis majori κparte distinctusci pondus maximum maior longitudo semipedem parisiensem digitos tres non Xcedit, latitudo digitos quinque ac lineas undecim . Fibrarum quoque nunc etiam quaedam quasi vestigia apparent, quarum crassitudo quintam

ferme lineae parisiensis partem adaeqUat , neqU aCCurate omneSin longum extenduntur , sed quaedam in nodum inflectuntur earum aliquae oculo praesertim miCroscopi instructo ad tubiformam cavae apparent, tenera illa a molli materies, quae intra ignea fibras continetur, quaeque alteram alteri Conjungit, in siliceum gluten commutata . De la Hire , qui palmeos binos truncos simul iter lapidefactos Regiae arisiensi Academiae obtulit, ut in ipsius commentariis anni milles mi sexcenthsimi nonagesimi secundi, probabilem adfert hujusmodi petrificationis, ac conformationis rationem . Observat nempe quod cum corpora longa, mollia, insigni mole praedita exsiccantur, exterior pars durescendo quoddam quasi vacuum circum sese relinquit, pars vero interior, quae mollior est, dum, ipsae deinceps exsicCatur, done omni amisso fluido solida flecta sit a centro ad peripheriam sensim accedendo , exteriori, quam diximus, parti tandem adhaeret itaque interius a Cuum est cit, quod ubi formam perhibet ex hoc porro naturae artificio Contingit, quod pleraeque molliorum plantarum fibrae tubulorum instar perforentur , sicque credibile est frusti huius fibras quae alias arboris truncum Constituebant, si cavatas, S Vacuatas fuisse , dum in substantiam lapideam immutarentur

quae deinceps substantia partim subnigro, partim subalbido quodam silice succo fibras plerasque replevit. Dubitabunt fortasse quidam de ipsa frusti nostri origine, neque ad Credendum adducentur ipsum aliquando fuisse lignum. Scio equidem discordes est de hujusmodi fossilibus opiniones, uuidam

196쪽

enim putant corpora hujus generis, quae lapidefacta dicuntur,

numquam revera fuisse talia, sed tantummodo lapides, silices, ac stata Ohites, quae dum se in montium visceribus consormarent, Corporum illorum , quae repraesentant, formam fortuita partium conglutinatione obtinuerint alii vero existimant aquas, a tenuissima quaedam lapidescentia principia adesse, quae Cum certa quaedam corpora penetraverint, in lapidem Convertant. Similitudo maxima , quae inter nativum lignum nostrum hoc fossile intercedit, non leve addit huic opinioni robur De la Hire huic sententiae in superius memoratis commentariis ipse quoque favet, plerique etiam recentiores veterum plurimi adversantur. Ligneum aliud lapidefactum frustum , coloris fusci , eximii ponderis , atque tartareo albescente quodam quas Vela mine hic illic obductum , in Samodiae alveo inventum est. Statim ac illud observavi, mihi ipsi in animum induxi id esse lithanthracis fragmentum lapides actum , sciebam enim lithanthraces lapidefactos in natura existere , qui scilicet materie lapidea adeo sunt saturati, ut lapides genuinos, si nigricantem colorem excipias, quem servant semper, reserant. Clarissimi Ioseph Monti eruditissimos ermones de lignis fossilibus perlegeram, in quibus quaedam de ipsis adnotantur. Cl asserit Sodalis nostri meique amantissimi historia fossilium agri is aurensis tunc erat prae manibus, qui carbones fossiles enumerando lapides actos quoque memorat; sed cum ipsi igne admoto flammam concipiant, gravemque illum bitumino1umque odorem emittant, noster vero igni omnino Contumax sit, nullumque odorem effundat, quam maxime dubitavi ne aliud quidpiam essset, ac credideram . Desiderabam ipsum in acidis liquoribus experiri , sed Cum molis esset minus aptae ad experimenta haec subeunda, Cum vellem malleoli ope frustula quae dam ab ipso vellere, bifariam disruptum est potui tunc internam quoque lapidis structuram commode observare, quae lignea intus etiam apparet, .coloris nigri cantis eique admiscentur micantes quaedam particulae in crystallinam figuram Concretae. Fibrarum conspicuarum processiis bis intersecantur a interrumpuntur, eandemque intersecationem Cl. Passerius quoque observavit in frusto ligni sic lapidefacto, ut Chalcedo nil lapidis duritiem aequaret, cujus rei hanc adfert rationem, putat nempe ligna extraneo humore saturata, propriam inVer

tere

197쪽

tere naturam, nitente autem humore ligni meatus penetrare, eosque dilatante, fibrae ortasse decurtantur , indeque disrumpuntur , in nostro ligno quidem apparent disruptiones hae perspicuae fibrarum processum interrumpentes, quae Utrum a superius allata causa deriVent, ne neci peritioribus iudicandunt

relinquo. Frustula quaedam , quod jam animo insederat, hujus ligni, in nitri spiritum injeci, illaesa omnino permanserunt, nullamque in ipso perturbationem excitarunt. Dubitavi tunc lignum hoc ad ea spect a re posse, quae mi antina seu asbestina appellantur , qua propter institutam a Montio methodum in hoc ligno examinando sequutus sum: ipsius fru-sula scilicet in aquam, quam a ponariorum magistram dicunt, conieci , in eaque praeter spem nullam alterationem sunt passa , cum , si ex animo experimentum Cessisset, in ea adeo mollia, flexibilia reddenda forent, ut non male verum referrent mi antiare : Cum vero diu multa de hoc ligno

animo perpendissem , ad primaeVam opinionem me denuo contuli, ratus lithan thracis frustum esse, cuius bituminosa substantia omnis evanuerit, dum lapidea a fortioribus acidis illaesa a teries idem penetrare , t non modo nullam in igne concipere flammam , neque odorem emitteres, sed ne prunis tentatum ustionem ullam, aut CalCinationem passum esse, ut non immerito ad apyrorum lapidum genus reserendum duxerim.

Sed postquam de silicibus, de lignis lapides ac stis in Samodiae amne repertis superius dixi: aliquid nunc dico de quodam mirabilis formae lapide fungi prateoli formam belle

adeo referente , ut naturalem prateolum , ne dicam esse, imitari omnino certe videatur , agrestis enim puella dum aestivo tempore in quodam Samodiae gurgite pannos lavaret, ipsum conspicuum in gurgitis undo admirata, me illuc errantem ad se vocavit, prateolumque lapideum , quoddam quasi naturae portentum obtulit denominatio ipsa lapidi repente a rude puella assignata , eximiam ipsius prateolum referentis formam confirmat Lapidis hae est forma Tab T. Fig. . Umbella pediculo non atque insistit, ab uno enim latere sectitur pediculi extremitati propius accedens, eumque magis Obtegens, ab alio latere ab ipsa recedit, minus Obtegit , qua extremitati pediculi proximior est , in altitudinem surgit linearum decem parisiensium , qua ab ipsa distat, linearum odio. Ipsius

autem latitudo est digiti unius Pediculus recte surgit umbellae a pla-

198쪽

plano fere perpendicularis, ipsius longitudo, qua maxime patet, digitum unum,is lineam vitam, qua minime, lineas novem aequat , Crassitudinemque habet linearum se . Color per totum subflavus materies, qua constat, calCaria est omnis,

frustulum enim in nitri spiritum conjestum brevi solutum eth. De Calcario lapide huic simili non multis ab hinc annis l. Comes, Senator Gregorius Catalius Sodalis noster scripsit ad Marchionem Massejum aeternae memoriae Virum sermonem italica lingua elegantissimum, lapidemque bolet item calcarium

ob boleti formam, quam sacre referebat, nominare non dubitavit de Calcariis, de arenariis , de durioribus etiam lapidibus ibi mentionem facit ubi is quando eum contigerit re perire narrat, Cumque ex ipsius scripto cognovissem lapides hosce pene similem inventi fortunam habuisse , simillimam

Pol o a natura obtinuisse formani, fungos enim utrique reserunt 11 putavi meum hian lapidem non omnino hi praetermittendum fuisse , quem in lapidum figuratorum censum Pon , eumque appello lapidem Calcarium fungum prateolum referentem . Qui plura de huiusmodi lapidibus Cognoscere cupit , adeat disertissimam a falli epistolam superius memoratam , ejusque epitomen in olumine tertio Commentariorum anostrae Academiae, ubi abunde non modo, verum etiam utiliter jucundeque suum κplebit desiderium Postquam autem Samodiae alveos resque peculiari animadversione dignas in iis repertas enumeravi, de rivis etiam, qui in eandem influunt, nonnulla dicere aggredior horum autem alii in Samodiam ipsam desinunt, alii in ipsius cornuari de illis primum , de his autem dicemus postea Ac priaraum quidem Montemgeorgium ejusque conterminas rupes omitto , in quibus praeter vulgatas conchyliorum testas tum lapides a stas, tum fossiles , nihil est studio , admiratione dignum. De rivo etiam Vulgo della Lesa breviter dico ex praeruptissimis cacuminibus oritur Landae , Venerano finitimis ab oriente sole ad occiduum in Samodiam defluit piope mole trinam , quam dicunt di iacone. Ibi caryophyllos eximiae

mori , ad reporarum quoque , bucardiarum, buccinorum alio rumque elegantiorum testa Ceorum fragmina nonnulla inspexi quae Vel loci natura magna ex parte Consumpsit , vel inferius

Circumacta disrupta sunt, attrita . Si quis inspecto rivo per Praerupta circumquaque cacumina e)us initium adire velit,

199쪽

praeterquamquod amoenissimum natura locum, amplissimam. que vallem late prospi Ciet , eram quoque assequetur Landae vicinorumque rivorum originem, atque ex brevi illa demissiorum collium disruptorum strue tura lumina fortasse non pauca obtinebit ad maximam altiorum montium Compagem Co. gnoscendamu ochras quoque partim rubri , partim flavi Colo ris, aquis quam plurimis hinc inde e rivi lateribu scatentibus, immixtas obserVavimus , quarum frequentia in omnibus ferme rivis color in Caussa fuit, cur eas pyritum particulis tantummodo ditatas negligeremus. Rivo huic assines sunt duo alii , quorum primus dicit est S Andrei, alius do Soavi. Rivus S. Andreae montis oggi aquas egerit in Samodiam. Praeter fossilia , quae superius dixi, nihil aliud notandum in ipso

occurrit In monte Toggo, qui arenaria flava terra totus Coagmentatur, balani sunt frequentiores, nullique adhaerentes bali , arena vero ipsa quam plurima Corpuscula fossilia continet, praesertim Cornua ammonis similia omnino illis , quae prope viam inveniuntur ad aedem B Uirginis est Monte ducentem , de quibus,, de arena ipsa, qua immiscentur , Imrimis ab hinc annis egregie disseruit Cl. Beccarius. In omnibus autem arenis flavis bononiensis agri , in nonnullis etiam glaucis , sive inere is, quas adhuc Observare licuit, ammonis cornua testulasque alias diversi generis perspeXimus. De rivo S. Andreae satis, superque diximus ad rivum de 'Soavi sermonem Converto . A praeruptissimis Montis an petri rupibus Orientem solem Boream pectantibus delabitur, montis Toggi nemora ipsi adhaerent, paucoque viae spatio emenso in Sarnodiam insuit. Prope ri Vum marmora ruderata , quae

Iapides Florentini dici solent , effodiuntur, in quibus nempe arbores, castella, Vel ipsae geometricae figurae depictae apparent , quae fortasse tenuissimis metallicis , seu subtilis alteriuscujusdam eterogeneae materie venis per marmoris superficiem substantiamque vario modo serpentibus Enguntur. Hujus rivi exortum si spectes , aptissimum esse rerum naturalium amatoribus locum facile judicabis, in quo majorem illam qua pollent, elegantiorum Corporum sitim abunde expleant caveant vero ne sua ipsos fallat opinio , dumque sedulam admovent manum aptissimis etiam instructam ferris , spe facile Cadant posse integra stracodermata ab iniqua illa substantia

eruere , in qua penitus immersa sunt non quod ipsi nimii um

200쪽

Opus ULA adhaereant, sed quia tam fragilem naturam in ipsa acquirunt, ut ne unum quidem e tam multis corporibus integre extrahatur. Desiderandum quidem esset, ut facilius extraherentur, tanto enim majore praestantia praedita sunt, quanto minus ager hic noster hujusmodi fossiilibus abundat. Nam alias recensita ut omittam , in eodem rivo occurrunt buccina majora , minora Gualterii, strombi canaliculati, rostrati, tauriti aure admodum crassa Gualterii Tabula quinquagesima tertia. B. C. turbines elegantiores, cochleae trochiformes argentei coloris, atque cassidiformes, purpurae recti rostrae aliae, aliae curvi rostrae, cochleae longae pyriformes vulgares, aliaque hujus generis corpora, lapides etiam sic ludente natura conirmati, ut anguibus assimilentur alii, alii variorum corporum imagine reserant, iisque non modo forma, verum etiam materie similes, qui in rivo delis Maravigiis inveniuntur. Rivo de Soavi pera 'to , de iis nun dicendi locus esset, quos delis Halloechi , de Botti , di Maraselli, alias di Casio. ne is di Stiore vulgus nuncupat, sed cum de Quibusdam superioribus annis abunde verba fecerim, quidam nihil habeant, quod studium excitet, omnes libens omitto, rivosque illos enumerare aggredior, qui in id am odia cornu influunt, quod Postolo seu Ghiara di erraνalle nominant. Antequam autem id facio rivum della Sega brevissime memoro, qui ab occidente sole ad orientem labitur, a Samodiae jungitur . In ipso interdum calcariarum crystallorum in mirificam formam concretarum insignes Congeries reperiuntur, oblonga quoque plumbea frustula , ac in ejus conterminis campis lapides octio-goni, a tabulae quadratae ad lateritia opera , seu ad pavimenta sternenda inservientes. Vetus quoddam amplum aedificium

ibi fuisse fama est , cujus reliquiae passim deteguntur , plumbique portiones in rivum frequentes probabilius ab iisdem derivasse videntur.

Ad rivos ella Ghia a diuerat olle delabentes me consero . Primus occurrit rivus θ' imiselli , qui a jugis iolae, Majolae originem ducit, deorsum labitur solem occiduum, septemtriones versus. Fossilia quamplurima in finitimis ipsius rupibus , fundo occurrunt, inter quae caryophylla eximiae molis, ad reporarum insignia fragmenta, strombi, Oncha pectini formes , cassidi formes is corallinae, spondyli, lithoxyla quoque peculiari mentione digna arbitrantur, lapideus

etiam