De Deo Aeschyleo

41쪽

versu supra laudato γυναι- ο οῖον ὐπασας γένος), Ι)aut ex vario usu huius patri voci proficiscitur. Graeci enim in Iovis potestate positum esse credebant hominibus et bene et male sacere, eum porro boni propitium esse, malos autem e Stulti Prudentes facere eo, quod Culpam sequeretur poena et detrimentum stultitiam Agam. Ι6Γ-I683:Ζῆνα δε τι προφρονω ἐπινίκια κλαζων

putabant denique suam salutem totam in Iove positam esse. Quam ob rem eum patrem appellabant, quasi hoc nomine eum sibi conciliare vellent, utque πιυς, submissis hominum animi commotus, eos, tanquam pater iliberos, traC-taret. Hoc sensu pater nihil aliud significat nisi illud, quod pater liberis debet esse educator scit et rector et adiutor, is denique, qui omnino liberorum saluti prospiciat. Inde omnia illa nomina, quae hanc Iovis patriam Curam testantur, ut λεξητήριος ), ένίκτωρ ), κεσι0 4), κτήσιος ), σωτηο ), alia. Nonne vides iam de reliquis omnibus diis actum esse, quippe quibus nulla restet potestas in hominem Sed iam pervenimus ad tertiam quaestioni Partem. III. et uerum matura.

ix Fabula Epaphi eodem pertinere videtur Epaphus enim est ProaVus vel conditor nigri hominum generis, quod igitur per eum cum Graeca Stirpe

coniunctum est.

42쪽

Rerum natura quoniam e duabus Constat partibus, Xiis scit . quibus vita inest et iis, quae vita carent quae nos Belgice vocamus organische et anorganische natu ud, nobis quaerendum est, quanta in utramque partem sit Iovis potestas. Cum vero omnia, quae naSCuntur et vivunt, aut homines sint aut animalia aut herbae hic simul arbores sunt audiendae), de hominibus autem iam supra Sermo fuerit, videamus primum, qua e parte Iovi poteStas pateat in animalibus et herbis, deinde qua e parte in rebus vita carentibus. Animalia igitur et herbae nascuntur naturali propagatione, non minus quam homines, I quis autem eorum genera Procreaverit, non patet. Sed quis est, qui ea alitet auget Videntur terra et sol hoc facere et id quidem sua propria vi. Γῆ e. r. Si παuuήτωρ Vrom. O), Vel μήτηρ, φιλτατη τροφος Sept. 6), quae homines, animallia, herbas nutrit Sept. 6-2O Choe . 3723, immo a XCaelo concepta gignit:

ριήλων τε βοσκὰς καὶ βίον ηuήτριον.

I Quamquam os non determin tu legibus naturae, Sed ipse harum legum causa et auctor, de iis decedere potest, quod Aeschylus disertis verbis significat Su I. - Ζεχ εφάπroi χειρὶ φιτέει oror ibid. 7-I8:βοις ε ε πανῆς de επέπνοίας Λιος. In his versibus Voce εφάπτον et επαφὴ non magni sunt momenti, quia poeta his verbis ad nomen Epaphum alludit, quamquam notandum est illud εψάπτωρ ad plures alias κατὰς pertinere secundum significationem omnium verborum in τωρ Lat.-tor desinentium. Verba autem maximi ponderis sunt χειρὶ et ξ επω νοίας Λιος. Praeclara Graeco quidem homini, verba, quorum pulchritudo etiam a pravis verbis elasgi et Chori Suppl. 284 s. et Promethei Pr. 588 intacta manent. Cis etiam partum inervae Eum 653-656. Haec est illa summa libertas, de qua κράτος dicit Prom so ελε θερος γαρ tu ις εστ πλὴν Πος. Dj0jtjgod by

43쪽

At fragm. O legimus: εχιν ἐσπι ....iij, quod nihil aliud significare potest nisi omnem vim, quae terrae ineSt, ab Iove ei incuti; 'υλιος autem MN ao dicitur ορνις Ζηνος et Agam. 934-935 ενδ idem facit quod

supra Sol et terra: οταν δε τεi χη ni ς π ομφακος πικρας

οἰνον,

unde iam colligi potest terram et solem quidem animalia et herba alere atque augere, Sed vim, qua id iaciant, ab Iove iis datam esse. Nihil tamen conieCtura puS St, cum idem, quod iam suspicati sumus, Aeschylus disertis verbis affirmet per chorum Danaidum, qui praeter alia

etiam hoc optat Susin. 636-637):

καρποτελῆ δε τοι ni . ἐπικραινετω φερμαT Zαν πανωθω. EXtrema igitur causa, qua animalia et herbae reSCunt ipSe πιυς est, neque Gaea aut Helios aut alius quis deorum dearumve.

Sed etiam rebus πιυς imperat ab eoque vis divina proficiscitur, quae eas res movet atque regit. Quae potentia cum ab Aeschylo pulcherrimis ac paene divinis verbis eXPressa Sit, nolo iis circumscribendis periclitari et eorum vim gravitatemque diminuere. Quod Prometheus, qui dicit se Iovem flocci non facere Prom. 37), haec verba loquitur, id horum verborum vim etiam Corroborat. En, habes ipsum locum Prom. IO8O-IO9ID:

1 Ἀφροδίτη Scit. a Fragm. Danaidum, quod legitur apud Athen. III, p. oo v. auch, fragm. 4 P. 6j. a Vide de hoc fragmento p. 63-66.

44쪽

στώσιν ἀντέπνουν ποδειακν tuενα' ξυντετώρακται δ' αἰθο ποντω. τοιώδ' π' ἐμοὶ se πη Λιοθεν τευχουσα φοβον στείχει φανερως, i. e. Revera iam neque solis verbis terra ConCUSSA St e mari e Cho remugit tonitrus,

radii fulminis ignei emicant, turbine Pulverem e XCitant ruuntque omnium latus tentorum, inter se e diversis partibus saevientem seditionem es fi Cientes P e mi Atus est aether mari. Talis contra me ab Iove acta ruina incutien metum graSSatur manifeste Quidnam ampliuS, quaeso, deSideres, quo infinita potestas Iovis, qui Cum nullo nisi secum ipso comparari possit, I demonstretur Nomina, quae hanc Iovis maiestatem testantur, Sunt haec: φιστος Eum 27), ο τριτος 2 Πὰν των μεγισro, Choesh. 236-237), ω πὰντα κραίνων τρίτος σωτῆο Eum 749-73O), παντελὴς

45쪽

Ut denique omnia uno verbo Comprehendam: hi Cumque in diis, in hominibu S in rerum natura aliqua vi aut vita aut potentia conspicitur, Sive in Caelo, sive in terris, subve te ram, Sive in mari, Zευς solus est Causa es si- Ciens, ab eo omni vis et vita profi Cis Citur. Sic etiam interpretandum est illud fragmentum :nis ἐστιν αἰ θήρ, εχὶ δ γῆ, πιυς δ' ουρανος, Zεὐή τοι τὰ πὰντα χοῖ τι τωνδ' υπερτερον ), quod Solum per se spectatum nos facile in eum errorem inducere posset, ut putaremus Aeschylum pantheismum

quendam confiteri, qui nihil tamen aliud est nisi id, quod a theologis insinuas, ubiquitas, immensa Dei essentia est appellata a

ReStat, ut Pauca notemus, quae quamquam ad polytheiStertius rex deorum actus est Prom. 957-958 τρίτον δε τι τῶν

Νec tamen Aeschylus hoc Tertii cognomen intellexit unde conigi potest

poetam id cognomen non excogitasse, sed ab aliis recepisse), nam modo hanc modo illam componit ternionem, e gr. Choesh. 23 237 Ἀράτος τε καὶ Λίκη ουν ω ρίζεο πάντων μεγίσι tu ονί, Eum 748-7so Παλλὰδος κ ia οξίου κατι καὶ ου πάνcce κραίνον ζος 9ἰror σωτηρος, Suppl. 24-26:υxuro et θεοί, καὶ βαρυζιμοι χθόνιοι θηκας κατέχοντες, καὶ Ζευς Πωζὴρ τρίτος Sed non in Iove solo haec ternionis sanctitas cernitur, ut cuique

perspicuum fit, qui ellaueri exico Aeschylaeum s. v. τρίτος subque iis Vocibus, quae ab τρι ο) incipiunt inspicit. Non igitur miror hanc rem multos iam de divina trinitate quam theologi vocant monuisse vide O. Zockler, Theologia naturalis, Frankf. a. Μ. Erlangen I 86o P. 66O 69O, Passim . 1 Fragm. o Heliadum). a Cis ad Ephes. I, 3 Jerem. XXIII, o, 24; salm CXXXIX, 7-Ia et Hodge Syst Theol. I, 383-385. aegelsbach de hoc fragmento dicit Ν. I. T. p. 37, 3): in elcher Stelle de anscheinende antheis-

46쪽

mum pertinere videntur, nostram de Aeschyli monotheismo opinionem Corroborant, eoque ipso, quod ei rei, quam debebant defendere, repugnant, magnam vim veritatiSCum monotheismo facientis demonstrant. SeSCenties enim

in Aeschyli tragoediis vox θεοὶ numero plurali adhibetur. At si plures sunt dii, hi ommes diversas natura diversamque potentiam habere debent eκceptis Scit iis, quae

omnino ad divinam naturam pertinent). Quod ita esse videmus, ubi de certis diis est sermo. Si e. r. multUmihterest inter Vulcanum et Venerem, artem et Cererem, Μercurium et inervam, ita ut quisque horum deorum Suam propriam habeat naturam. Ubi tamen aliquid ad

universos deos refertur, hi omnes unam videntur emcere perSonam, I Singuli autem eiu partes eSSe, quae opinio Confirmatur eo, quod unam eandemque rem modo ad unum deum plerumque Iovem), modo ad cunctos deos referri videmus, unde colligi potest vocem θεοὶ tur num. X vetere Consuetudine adhiberi, Aeschylum tamen religione quaquam non impeditum suisse, quin hos plures deos in unum deum redigeret. Si PE S. I 6, ut XemPlo utar, Choru Suadet Alossae, ut omnibus d LP supplicet, v. 34s cici servant Athenas, v. 36 Xerxes obnoxiuSsuisse dicitur deorum invidiae v. 37 Xerxis CladeSτο μελλον ἐκ θ' dicitur; v. 432 tamen hanc cladem unus deus effecit, . 47 δαι μων ab Atossa calamitatis CauS VOCatur, ut etiam . I a choro fit, qui tamen .

33 dicit Iovem exercitum tersarum perdidisse. y Sic

47쪽

Pelasgus Danaide monet, ut supplicent diis domesticis, I)chorus autem Continuo Clarissimum illud carmen orditur, sed in solius Iovis gloriam. Quae omnia ut breviter comprehendam, apparet in Aeschylo vim consuetudinis a patribus acceptae Cum virationis et veritatis pugnasse, cuius pugnae hic suit XituS, ut verbis interdum plures deo acceperit, re autem unum deum esse crediderit, Cum Iovem tantopere extolleret, ut

alii cui deo nullus relinqueretur locus. Cum igitur demon- Straverim, quod volui, iam altero capite satum Μοῖραὶ quid sibi velit, breviter XPonam.

fuisse, sed haec omnia optime consentiunt cum ceteris, quoniam ἀλάστωs est causa, Xerxes et Graeci Sunt instrumenta deus vero vel dii vindices. Vide etiam Pers. 733-74I, ubi Darius Xerxi superbiam causam calamitatis appellat. i so3-s : θεους εγχωριο ii Lτας παραιτου.

48쪽

QV1 SΙΤ Μοῖρα APUD AESCHYLUM QUAERITUR. In primo capite p. 4 diXimus magnam Controversiam eSSe, utrum πιυς an μοῖρα vel Μοῖραι Aeschylo summus deus suerit. De qua controversia Si nihil comperisses legissesque id tantummodo, quod nos Superiore Capite de Iove scripsimus, et si Contenderet aliquis apud Aeschylum quiddam esse ipso Iove maius, Cui hic deus optimus maximus parere deberet, obstupefactus ortaSSe StareS. Ρostquam autem tibi mens redisset, continuo Certe diceres Iovem igitur in regno τῆς Μοίρα esse, qui aior domus in regno Franco-gallorum sub rancis regibus fuisset, ita ut Μοῖρα esset anus imbecilla, quae perpetuo domi ad

Cum sederet, πιυς autem nomine miniSter eius et Pro- Curator, re tamen S, Pene quem totum esset imperium.

Quam admirationem quamquam fateor non ita ridiculam eSSe tamen hae re digna St, quae diligenter cogno-SCatur, Propterea quod Cum multi aliis vir Clarissimus, Zellerum I dico, in castris τη Μοιρας pugnat. Ab eo Stant e. r. Haupt, Bllimner, Toepelmann in hostium autem Castri videmus Bernhardy, . . ulterum, Har-tungium, lausenium, a alios. Unde haec inter viros doctos discordia Ut omnes omnium temporum homineS

1 Vide notam alteram . . a Quorum opera, in quibus de hac re disseritur p. 4 huius libri laudata

invenies.

49쪽

si Graeci multas videbant res Contra opinionem atque aliter, atque ipsi voluiSSent, evenire. Quo modo fortunae τtu i), modo salo vel divinae necessitati μοιρα ἀναγκηὶ tribuebant.

Sed sive την τυχην, Sive την μοιραν auSam et esseC- tricem harum rerum SSe putabant, utraque erat potestas

quaedam extra homines posita, id quod nomina ipsa testantur. I Unde fiebat, ut saepe nihil interesse videretur inter τυχην et μοιραν. Si a personis Aeschyleis τυχη pariter ac μοῖρα ad deos reserebatur a). Quid autem resert utrum id, quod dii constituerint, τύχην an μοῖραν vocemus momina quamvis disserant, re manet eadem. )I Quamquam haec potestas Graecis, quae eorum felix indoles erat, alacritatem ad agendum nunquam ademit, quem ad modum e gr. apud nonnulloSpopulos ohammedi sectatores ut Turcos fieri constat. Item apud populos Christianos nonnulli nebulones aeternum consilium divinum quam theologi praedestinationem vocant sic interpretantur, ut dicant nihil interesse, quem ad modum viva aut quid agas, quoniam id, quod Deus ab aeternitate constituerit, nullo modo mutari aut effugi possit. Quod idem quamquam interdum apud Graecos ab hominibus desperaiis putari videmus ut in Aesch. Sept. v. 672-67 ab Eteocle:

ἐπεὶ et πραγ ια κάρτ' ἐπισπερχε θεος,ἔτω κατ' οὐρον κυρια κωκυτου λαχον Φοίβω στυγηθεν παν τι Λαιου γενος,

tamen rem ac tetigit Barthelemy, cum dixit iis aisonnent, comme 'il nepouvalent utent iis rugissent comme AE'ila ouvalent out quae verba apud Hariungium, Erinyen, inl. p. 3 laudata inveni). a De lato hic non opus est locos afferre, quippe qui infra omnes tractandi sint. Tέχη ad deos resertur Sept. 489-49I, ad quem locum scholiasta

50쪽

Unde factum est, ut Aeschylus τὴν tθην Cum τω πεπρωμένω ConiunXerit Agam. 639-663, ubi ad nomen Helenae alludit:

γλωσσαν ἐν τύχα νέμων; etiam Cum τ ριοιρα Sept. 488-489: ἀνη κατ' ανδρα τουτον ηρεθη θελων ἐξιστορῆσαι μοῖραν ἐν χρεία τύχης.

uae υδ εστιν αυτω τῆσδ' ἀποστροφη χθης; Item testatur ausania I Μοιρων unam a Pindaro υχην appellatam esse, qua re diSerte indicatur ijην et μοιραν eXPindari sententia eodem redire. Quodsi omnes quae de satoin Aeschyli fabulis sunt obviae sententiae pari modo inter Se Consentirent atque eae, quae de ortuna ibi occurrunt, haud dubium SSet, quomodo Se res haberet. Quem concentum

interdum desiderari iam demonstrare incipio, idque ita, ut videam, quae in singulis Aeschyli fabulis insint ad hanc

rem pertinentia.

nosse sarritas, adhibenda est quae eam sublevet distinctio. Dicam igitur, utcunque ordinentur omnia Dei consilio certa dispensatione, nobis tamen esse fortuita. Non quod ortunam reputemus mundo ac hominibus dominari, temereque omnia sursum deorsum volutare abesse enim a christiano pectore decet hanc vecordiamin; sed quoniam eorum quae Veniunt, ordo, ratio, finis, necessitas, ut plurimum in Dei consilio latet, et humana opinone non apprehenditur quasi fortuita sunt, quae certum est ex Dei voluntate provenire. Non enim aliam imaginem prae se serunt, aut in natura sua considerata e), aut secundum notitiam nostram iudiciumque aestimata ei. I Pausan. VII, 6 8 ἐγ ιιεν οὐν Πινδάρου τά τε ἁλλα πείθομ αιτῆ -δ ij, καὶ Μοιρῶν εἰνει- μίαν τὴν που tu καὶ περ τὰς ἀδελφάς