Musica practica: nach den Originaldrucken des Liceo musicale

61쪽

alia in mese, sive a gravibus litteris ad ipsum perveneris, sive ab acutis descendens ipsum eligerit, praesertim si pluries eundem locum repercusserit. Idem quoque, si cantus hunc progressum secoris dbo dod det in suis octavis; b c est onus et e semitonium bis factum et sic aut subintellecte voces toniae tenebunt semitonium aut mutatio fiet mi in re, quae vox est

coniunctarum.

Etiam dicit ipse Johannes ex ditono semiditonum fieri hoc modo: Si cantus dicat a a sol sol non veniens iterum ad a, aut subintellecte semiditonus erit aut mutatio fiat a in sol, ut dicaturis sol mi fa et ad hunc modum diligens lector de aliis poterit iudicare hoc modo dispositis. Et tales notae debent esse signatue hoc signo scilicet ii vel isto . Ad maiorem evidentiam igitur, qui

cantum componere vult, multum d et advertere circa haec, de quibus etiam subtilius in secunda parte dicemus. Nunc vero ad confusionem ex Guidonis vocibus consecutam declarandam pauca ista sufficiant.

Bene quidem dixit de his mutationibus ipse frater Iohannes

Carthusinus: non dico vocis in vocem mutationem, sed ab ambage in ambagem variationem. Solum refert tonos et semitonia annotare et per litteras Gregorii canere'. Hoc equidem de vocibus meis dico. Nam qui per nostras cantare voluerint voces, unicam tantum mutationem in una diapason facere tenebuntur, quod est: cum cantus ultra acutum conscenderit, a in psad mutabimus t si fiet mutati fas sad; at cum deorsum venire voluerint, mi inta mutabunt. Hoc enim modo pag. 34 et in gravi fiendum. Atque etiam hoc facere non cogantur addiscentes, quoniam quandoque unum pro ali dicere permittimus. Sed solum regulas supradictas advertere, hoc est species honorum aut Semitoniorum ObserVare, O suescant, ita ut non unam pro alia faciant, sicut contingit olfigantibus, ut aiunt, per voce Guidonis. In tantum enim neotericorum fides catholica circa Guidonis Voces crevit propter consuetudinis

longitudipem, ut Ugolinus Urbe veteranus Ferrariae in ecclesialogi Cous se maher Scriptores IV, 34 b, 349 und 374 LVVgi. De la Fage, Diphtherographie musicale No 12. Musica disciplina magistri Ugolini Urbevetani Rom, Bibl. Casanat. c. II. 3 2151J.

Etiam per voces Guidonis possumus cantare tetrachorda disiuncta triplici videlicet diatessaron consideratione sine mutatione.

62쪽

re mi, a sol la carentes ut Probat hoc, quia ars illorum a pro lambanomen incipit, quod est a re. Inde concludit intentum suum. Verum hoc non esset in lucem et in publicum adducendum, sed pro ridiculo et ludibrio habendum. Nos igitur in hac nova nostra speciosissimae artis forma miri 'fice delectati statuimus in o cantum inchoare, tum quia illa vox nobiliorem tonum tenet, ut post dicetur, tum etiam quia, ut ipse

Guid ait, natura numerorum eam reperimu primam. Faciemus

igitur sibi diapason unam in graviori parte aliamque in acutiori, ita ut tribus diapason musica nostra contineatur, ut non solum sit utilis ecclesiastico cantui, verum etiam seculari curiosiori. Erit

igitur musica Gregorii, Ambrosii, Augustini, Bernardi, Isidori, Od donis enchiridion Guidonis, qui ab istis quasi

totam assumpsit, suorumque sequentium sicut lex scripturae, quae non omnibus data fuit; nam aliqui sine ea hodiem die cantant. Nostra autem catholica sive universalia erit sicut lex gratiae, quae legem scripturae in se continet atque naturae. Sic etiam nostra

totum, quod isti ecclesiastici viri et sapisntissimi musici antiqui

dixerunt et invenerunt, continebit. Cum igitur octavam sub c ponimus vocem, ne mirentur Italici, quia constat non esse novum, sed hequentissime usitatum et omnia fere polychorda neotericorum illud habent. Antiquorum vero Onochorda in eadem e gravi fecisse principium reperitur per instrumenta. Inde ergo nos in cantu in eadem littera statuimus principium, in monochordo autem secundum Graecos Boetium secuti

in a.

Nunc autem artem memorativam, hoc est per digitorum iuncturas litteras canendas cum vocibus hoc modo in palma collocamu8.

Non in ratione ut Guido ad libitum sed cum maxima rei similitudine voces disponemus hoc modo: Sit concavum instrumenti in concavo manus, ubi silentium ponatur, quoniam ibi nulla vox fieri debet, eritque sicut terra. Deinde prima vox in restricta ponetur, sub qua gravior non sit ponenda, quia silentium erit; nam concavum manus pag. 35 carens iunctura motu caret distincto. Sed restricta motum habet primum ex applicatione montis pollicis ad pinguedinem manus. Inde igitur, quia motus ibi est, sonum locabimus deinde secunda vox in radice pollicis in parte exteriori, ubi alius motus

63쪽

ab isto distinctus est tertiam' vero in alia iunctura pollicis exteriori, ubi motus etiam est distinctus; quartam vero in paenultima ex

teriori eadem ratione. Quintam Vero, quoniam maiorem convenientiam habet cum prima quam ipsa quarta, in vertice pollicis ponemus conVersam, idest respicientem primam. Hoc ideo, quia illa vox et aliae tres sequente eiusdem qualitatis sunt cum praemissis quatuor, scilicet diatessaron. Et sic sextam Vocem ponemus

in sequenti iunctura interiori respicientem inferius et sic etiam Eeptimam. Et sic septem differentes differenti modo ponentur. Sed octaVa, quae similis est primae, acutior tamen in radice indicis locabitur, et quoniam digitus ille subtilior est pollice, clare monstra tur chordam subtiliorem Voces reddere subtiliores. Aliam vero di pason hoc modo disponemus, ut similiter cum octava huius primae diapason scilicet a ponamus primam sequentis scilicet psa in ipsius indicis radico et in secunda iunctura ii, in tertia tur, at in summo per a qua summitate usque ad digiti medii summitatem dua lineas protrahemus taliter, quod videantur illi duo digiti alligati superius, et in summitate medii digiti ponemus o conversam

eadem ratione, qua de alia diximus. Sic et Voces sequentes sequentibus iuncturis aptabimus, ita ut in radice ipsius medii digiti vox

octava collocetur et in radice medici sal in unigono ponatur. Et idem fiat de alia diapason tertia cum auriculari, in cuius radice tas faciet finem, non quia ultra procedere ad acutiores non posse dicamus nec sub gravioribus alias posge remitti negemus 3 sed hoc

dicimus, quia his tribus diapason satis est dilatata doctrina. Et in

gravibus chordis vocis est modus, ut non ad tacitumitatem usque gravitas descendat, et in acutis ille custodis vr acuminis modus, ne nervi, ut dicit Boetius, nimium tensi voci tenuitate rumpantur, sed totum sibi sit consentaneum atque conveniens. Otum hoc igitur subiecta patefaciet figura β. Hanc igitur figuram sic dispositam ita imaginamur, ut pollex pρ medium secetur quasi ad concavum manu et pars interior erigatur simul cum indice a medio disparato. Sic et medius super ligatura, quae utrosque per capita ligat, erigatur. Fiet, ut Voces, quae litteris conversis signatae sunt, erectis figurentur edicus

tertium a quinta.

64쪽

Ierra concavum manuS

silentium Vox cog noscitur per silentium

Secundo de coelo nono casy.

cssa restricta

65쪽

autem a latere pag. 36 figura 6 pag. 37 medii stans erecte auricularem per caput convertet erigendo, ita ut radix eius in acumine sit. Et ita primis quindecim chordis sive vocibus similitudinem antiquorum demonstramus. Ideo ponimus eas in una erectione; sed illas octo,

quas iungimus, ad perfecti'nem ibi iungimus denotandam, ut patefin figura. Sed de his hactenus. Nunc ad priores species, wReprius dictae fuerunt, quoniam in illis tota vis pendet harmoniae,

convertamus orationem.

Capitu1um otinum. In quo subtiliter, quot modis unaquaeque species fiat,

declaratur. NIMADVERΤΕ, lector, quod imaquaeque species tot modis fiet, quot intervalla continet. Hoc ideo, quia semitonium, quod infe vallum habet inaequale, per alia intervalla rotatur. Unde quandoque in primo, quandoque in secundo, aliquando vero in tertio collocatur intervallo. Species Vero, quae semitonium non tenet, unico modo fiet , etiamsi plura teneat intervalla, ut dilonus et tritonus unico semper fiunt modo. Semiditonus vero, quoniam duo habet intervalla, unum scilicet toni et aliud semitonii duobus modis fiet uno, quando semitonium est in altiori intervallo, ut ais sive si velis, aut Kk disiunctimet in istorum octavis alio modo, quando semitonium est in inferiori intervallo, ut , sive ei aut ra coniunctim et in istorum

Diatessaron, quia tria continet intervalla duo tonos scilicet et unum semitonium, tribus fiet modis, quoniam quandoque semitonium est in medio id a d si s atque I coniunctim et mi disiunctimet in eorum octavis. Et iste dicitur primus modus, quoniam ars Boetii incipit ibi. Seci indus vero est, quando semitonium est in inferiori loco ut bis et eo, sic et coniunctim et in istorum

arab. 4b. Hic posae argui, quoniam toni non semper videntur aequales, quod aperte monstratur in divisione monochordi. Nam tonus in graviori loco maiorem quantitatem chordae comprehendit, quam qui in acutiori distenditur.

66쪽

octaris. Tertius modus at, quando semihonium est in altiori ut ess

j disiunctim et in istorum octavia.

Diapente vero quatuor modis fiet, quoniam quatuor continet intervalla, tres verum tonos unumque semitonium. Primus igitur

modus habebit semitonium in secundo intervallo ut ais vel in sic et D in coniuncto, h, in disiuncto et in eorum octaris. Secu dus modus habebit semitonium in primo ut era, et , m in coniuncto Q in istorum octavis. Tertius vero modus habebit emitonium in quarto intervallo ut fra disiuncto, et in suis octaris. Quartus ver modus habebit semihonium in tertio intervallo ut is vel f hin coniuncto aut cli in disiuncto et in istorum octavis. Hoc in ordine intelligitur naturali, quoniam in accidentali ab unaquaque

chorda ad aliam venientes diversas omnes quatuor possumus facere diapente. Sic pag. 38 et alias species. Sed ista ponimus, ne doctrina fiat confusa et cantus ecclesiasticus intelligatur, qui regulariter est ordinatus. Alii vero cantus potius lascivia quam Venustate compositi numquam Vel raro regulam servant, de qua paulo post loquemur. Prius tamen de omnibus speciebus loquamur, quae tredecim a multis esse putantur. Species vero secundum Boetium est quaedam positio propriam habens formam secundum unumquodque genus in uniuscuiusque proportionis consonantiam facientis terminis constituta. Scilicet ab aequalitate discedentes usque ad diapason per additionem semitonii fiunt. Prima igitur aequalis dicitur ii sonus post hanc min0r quantitas est semitonium, deinde tonus, qui valet duo semitonia. Post hunc semiditonus, qui triae semitonia continet, honum scilicet cum semitonio, et sic deinceps dilonus, diatessaron, tritonus, di pente, diapente cum semitonio, quae graeco nomine hexa minor, quoniam sex Vocum capax est, et ultra diapente tantum habet semitonium. Diapente cum tono appellatur hexas maior vel hexacho dum habet etiam tonum supra diapente. Sic heptas minor et maior sive heptachordum, quia septem chordarum aut Vocum est capax, diapente est cum semiditono et diapente cum ditono Diapente cum diatessaron, quae ut diximus simul iuncta faciunt diapason.

67쪽

Ut igitur summatim dicam species, quibus omnia cantus regitur, hae tredecim esse putantur, videlicet uessonus, semitonium tonus, semiditonus dilonus, diatessaron, tritonus, diapente, cum quis replicantur priores usque ad diatessaron, et isto modo completur ipsa diapason. Diceret tamen aliquis quare dicimus diapente et diatessaron, quae simul iuncta complent diapason Num quid enim idem facietestonus cum hexade minori aut semiditonus cum maiori, sic et i nus cum heptade minori et semitonium cum maiori Dicendum, quod Verum est. Sed quia illae sunt partes maiores scilicet di

pente et diatessaron, in quas ipsa diapason primo dividitur, dicitur diapason ex illis integrari. Nam qui bene inspexerint quantitatem chordae in prima figura his in medio aequaliter distat ab utraque et diatessaron cum a et diapente resonat cum . Est igitur tanta quantitas chordae diatessaron, a quanta diapente, h. Igitur nimirum, si semper de illa quantitate diapason perfici dicatur, inquam prius dividitur.

Sic et cantus in suo processu suavius procedit per illas Voces, quae has species formant, quam per alias, ut paulo post dicetur. Non tamen arbitrentur aliqui ex hoc esse tantam quan- pa 39ὶtitatem diatessaron in sono, quanta est diapente, quoniam per tonum, ut dictum est, exceditur.

Est tamen alia quantitas, quae quasi nihil differt in sono, inquam diapason dividi potest, utputa tritonus et diapente imperfecta, quae Vocatur semidiapente, ut mi et fui, quoniam tanta distantia est inter mi , quanta inter si nec differt practicorum differentia,

secus tamen theoricorum, qui differentiam semitonii speculantur. In sono tamen non minus discors est quam ipse tritonus immediat considerata. Ideo non fecimus mentionem semidiapente Loco enim tritoni accipitur in sono. Notanter tamen diximus immediate, quoniam, si per Voces intermedias procedatur, tam in ascensu quam in descensu suavis est et lasciva ut ii ob et e contra b c d effNon tamen debet cantus quiescere in f quando ascendit, sed converti ad e Sic et in descensu converti debet ad c Τritonum facere, ut irato Johannes Carthusinus dicit, non est peccatum mor

i quantism.

rogi Cous se maher Scriptores IV, 372 a.

68쪽

tale, ut multi credunt launo necessarius est; nam alias non esset dare tertiam speciem diapente, quod esset manifeste falsum et contra veritatem. Loco etenim suo necessarius Videtur, ut, si cantus ascendat, hoc modo saxo dulcior ascensus est quam iste o. In desconsu tamen contrario modo sed de his hactenus. Nunc autem de speciebus ipsius diapason, quot sunt et quae et quo modo disponuntur, dicendum est, in quo tota vis pendet harmoniae, et dicuntur modi sive tropi aut etiam toni.

69쪽

Tractatus tertius.

In quo de Onis sive modis aut tropis plena cognitio ponitur.

ΕDEAMUS igitur ad ipsam musicae speciem, quae totam a moniae vim dicitur continere. Cum igitur ex et vocibus fiat septem continentibus intervalla, quinque vero tono cum duobus semitoniis, septenis fiet modis. quoniam, si ex diapente et diatessaron recte conficitur et diapente quatuor, diatemaron vero tribus modis fit, relinquitur ipsam diapason septem modi esse Variandam. Ut igitur proslambanomeno ordiamur, usque meae erit prima

species. quae dividitur in diatessaron et diapente per dic non hypaton dividentem chordam per mediimi Habebit igitur haec

specios diapason primam diatessaron id cum prima diapente id, quoniam raemitonium rutriusque in secimdo collocatur intervallo. Secunda species diapason erit hypate hypaton in paramese, quae dividitur per chordam aequaliter medio divisam per hypateninoson Habebit ergo secundam diatessaron scilicet me et secundam diapente scilicet e , quoniam Gemitontimi pag. 40 utriusque in primo tollocatur intervallo. hoc est in inseriori Tertia igitur species totius concentus fiet a parhypate hypaton in trite dieκeu inenon, quae dividitur ut aliae in pactypaten meson Habebit igitur tertiam speciem diatessaron et tertiam diapente, quoniam memi, tonium diatessaron in tertio collocatur intervallo et diapente in quartoi Quartam vero speciem diapason facis a lichano hypatonin araneten diezeugmenon dividendo per lichanon meson Habebit igitur quarta species diapason primam diatessaron, sed 'uartam diapente, quoniam semitonium in tertio collocatur intervallo et in hoc a prima specie satis cognoscitur differre. Vorum si diapente

arato.

70쪽

fiat a lichano meson in neten synemmenon, idem erit quod prima nec aliqua est differentia, quoniam emitonium erit in secundo intervallo sicut in prima st quia diatessaron omnino similis est, relinquitur nullam esse differentiam inter has species sic dispositas,

nisi quis dicat eas differre, quia diapente primae speciei fit a linea in lineam ut d et diapento quartae a spatio in spatium ut giΙata etenim cognitio nulla est, quoniam linea vel spatium non arguit differentiam in musica , ut frater Iohannes Carthusiensis conatus est probare fuisse solum quindecim nervos ab antiquis positos propter hoc, quod a re et iis mi e secundo in spatio collocantur; sic et reliquae chordae, quae post a la-mi-re Veniunt, simili modo respondent. Nam si sic tertia species diapentis similis esse primae et quarta secundae, quoniam eodem modo lineas vel spatia tenent, non ergo dissimilis primae, sed eadem est quarta species diapentis, si sumat tetrachordum synemmenon. Hoc etenim modo chordam dividentes medio quatuor species diapason facimus

differentes nec plures esse poterunt.

Verum si chordam non per medium sed per tria dividamus, alias quatuor differentes faciemus, non quod omnino differant' , sed quia diatessaron erit supra diapente et non inferius, ut quinta a lichano hypaton in araneten Megsugmenon; quoniam diapente erit eadem, quam tenuit prima, supra ipsam intendatur diatessaron, et satis in hoc a prima differre videbitur. Sexta vero diapason ferit ab hypate meson in neten diezeugmenon, quae diapente habebit eandem, quam habuit secunda diatessaronque similiter, sed infensam supra diapente et in hoc differt ab ipsa secunda. Septima vero species diapason fiet a parhypate meson in trite hyperboleonsumens diapente, quam tenuit tertia, intendensque supra ipsam

diatessaron. Octavam facimus hoc modo a lichano meson intemdimus diapente eandem, quam tenuit quarta, in pa- pag. 41 ranete diezeugmenon, supra quam intendimus primam diatessaron in par nete hyperboleon Si autem sumat synemmenon, erit sicut quini differentia. Vrat cousso mahor, Scriptores IV, 346 a. per chordam. diapente liciam.' amo linea et spatium in cantilenis et cantu plano differentiam probantacuminis et gravitatis distantiam disponentes. Iino omnino differunt. His ignotis deductionibus confunditur, quod in manu Guidonis acilitate percipitur.