장음표시 사용
211쪽
ucunt, dicuntur agere a fortuna finisq; ita temere productus,a causa, quae talem non intendebat, dicitur sinis furtuitus. Qui si bonus suerit, vocatur ατ α , sin malus, ιτυροι, bona ilicet malaci; fortuna. Porro casus, si proprie capitur, ac ut distinguitura sortiana, est causa naturalis , vel natura suum finem, quem sibi proponebat, non attingens hic autem finis effectus casualisis fortuitus quibusdam nuncupari solet , quddejusmodia natura non fuerit institutus lic saepe evenit Chymistis, quoniam flavum sibi colorern proponant facere, purpureum, aut aliquemn: alium esticitant. Fortuna itaque est proposi tum nostrum, cum ab eo fine, iue pectabat, bertat Sic castis est natura qua si quo Mefine errat. Quare habitudo propositi nostri, aut naturae, ad finem non intentum, appellatur formalis ratio casusvi fortunae. Hinc colligas aliud proprium in casu fortuna, qud desiectus qui temere fiunt, rari sint: atque ic circo dixit Aristoteles esse in paucioribus. Attamen , ne quid ambigas, non quicquid fit in paucioribus, dicimus a fortuna vel casu seri licet omne quod a fortuna casuve fit, raro contingat nam labor solis defectusquerar quidem fit, verumtamen quδd habeat certam definitamque causam, haudquaquana a fortuna vel casu fieri dicemus, quod ejus
212쪽
certa sit causa, certumq; tempus atqui effectus fore uitiis nec certa est causa, neque ipse
Qubsit instes, videri rem aliter se habere,
dicas i effectum fortuitum certam obtinere causam, quod animalis propositum errans sit ejus causa: sic casus natura errans causa habetur. Equidem dixerim, propositum&n turam errantem nequaquam esse certam legitimamq; causam, quod erret innumeris occasionibus, incidat tam in natura, quam arte
voluntate. Idem quoq; sentiendum est de effectu fortuito casuali, qui incertus est, hoc est, no pr finitus ab agete,qudd ab eo nospectaretur: puta liquis fodiens terram, ut arborem latet,inveniret thesauru, dere quidem est plantandi causa per se, inventio verbthesauri est fortuna cumq; id sit bonum, dicitur bona fortuna Sin cotra mala, si quis fodiens terra ut plantet arborem, a serpente ictus languet: est qui de hoc a fortuna, quoniaid non erat illi propolatu, sed appellatur mala qui ii nocuerit. Quod si in serpentum copia fodiens a serpente feriretur, haudquaqua id proprie tribuendum est et fortuna ted potius fodientis temeritati alcribendum, quod fodiat locum serpentibus abundantem. Similiter siquis equus, pabuli aviditate in locua .
liquem ocesserit, ubi ab hostibus incolumis
213쪽
alit,naturalis quidem appetitus erat pabu- attamen fortuna calii factum est, ut iappetitus suae sibi salutis caui fuerit. No-
o tamen te ignorare, casus nomen nonnun-
uam cum fortuna confundi,& si propries atur,ab ea distinguuntur. Porro qui defini-nt fortunam et te caulam abditam, Grationium anae ignotam, ii fortunae rationem non
constituunt, ut satis belle Alexander libro de intellectu explicavit sed statuunt, in qua hominum habitudine ad causas se habet sorti na, causa ac ratio in promptu est: nam qui noverit hanc causam, quam fortunam nominamus, is quid sit fortuna quoq; cognoscet: qui vero ignoraverit caulam no spectasse, neque sibi proposuisse quimodi ei rectum, is et-jam quid sit fortuna nesciet. Praeterea Dcujuspia effectus causis aliquibus fuerint ignotae, taliquibus notae profeci quid sit fortuna aliquibus perspicietur, aliquibus vero minime si enim ut res planius tradatur dicat aliqui fortunam causam este ignotam, quae ab omnibus ex aequo ignoretur, haec sane arserit vaticinatrix, qua nullis certis costat principiis, ex qua nihil certi cognosci potest, qualis Geomantia,& Chiromantia, quarum principia nihil habent certi quamvis ii qui il-arum studiis incumbunt,asserant se compi in incantationibus ac carminibus laruspi
214쪽
cina coonoscere Arist. tamen lib. de Histori animal um primo, klib.problematum asse. rit, quod lineae latae, ac per totam manum ducte ongitudinem vitet ac robur designant. Quale si v id habere certi putetur, id totuna lex tironomia mutuantur. Ieterum qui censent fortunam in entibus ignotam esse, ne ii quidem recte definiunt fortunam quoni- . um ignari nec eas quidem cientias, quae certae habentur, callent. Proinde dicendum est, qudisortuna,si est ignota nobis, hoc fit,quia non sit definita neq; certa cauta Quare qui nituntur enectus fortuitos ad certa aliquam causam redigere, ii perperam agunt. Quod si objicias homines reperiri, quibus omnia quae agunt, bene succedunt, alios contra quibus omnia male & num haec pos- .sent redigi ad certam causamn Sunt qui id ad scribunt Deo, quemadmodum: ipsomnia
id tamen non primo, sed intercedentibus secundis causis. Alii refer ut ad complexionem ει temperiem,quam horoscopus&stellarum configurationes largiuntur. Verum mihi in praesentia dicendum videtur, bonam fortuisnam, hoc est, effectum bonum saepius ab ho equam ab illo provenire , esse per accidens: quod conveniat uni particulari non percertam causam, neq; per coelum, aut Deum: Uu nivis id frequentius uni quam alteri uiu-
215쪽
De rebus natur.Libero eosin, nsi tamen est ad P eum, ad horoseo-um nascentis confer enda causa, quin poti ad tortunam, tanquam ad causam perac-yieus.. k licet alicui contingat, ut stirpessiit 'brtunatus, attame quia id uni est proprium, cimus a Mum esse,ut alibi latius dicteremus. ixit qujdem Astristot. ubi plurimus interie ius est ea sc pauca fortuna verum ubi vult distinguerecausas , quasi quaedam a causa per accidens,ut fortuna in quibus enim est multus intellectus est causa per se at in quibus
xst multa fortuna e caula per accidens.
Atq; haec hactenus mihi dicta sint de bona sertuna nam alias prolixior cum Theologis
instituetur dilputatio.Caeterum hic succurri nolevis dubitatio, an quae fiunt a casu fortuna fiant causa certa ac legitima Respondent quidam, quod ea quae sunt a casu fortuna, sint incerta nobis, natura tame sint certa, quare naturae quoq; necessaria, nobis vero contingentia. Inventio igitur thesauri dicitur a fortuna quoad nos,verum naturae est necessiaria dicitur vero cotingens, quδd quoad nos non sit determinata. Caeterum ti Q ad versantur Arist. quoniam sicut non datur co-
tingens a se, necessarium ab alio, ut docetur primo de coelo ita non dabitur necessariuaseis contingens respectu nostri. Deinde, quod est per se tale, cum quocunque compa-o retur
216쪽
retur semper ea tale:sed id quod a naturae terminatum est,est per se tale. Igitur si cons a etur nobiscum erit per se tale Arist. item de Themistius primo Posteriorum Analytico tum habent, udd demonstratio absolutansi submittit se ad captum ingenii nostri, quoniam per se talis est ita quoq; effectus, qui si natura habet causam per se, quamvis ea
homini sit incesta, non tamen propterea ap'pellabitur contingens,aut causa,aut erfectus: sed per se erunt necessaria, ex accidenti verbcontingeritia. Adhaec, distinguitur causa petse semper&causa ut in pluribus suntq; ista natura tales,neq; se accommodant captu ingenii nostri. Sed Arist. 1. Phys censuit, qud dea quaerar , fiunt, sua natura sint talian quare non propter nostrum cognitionem sunt ejus modi, sed quia sua natura sunt apta nata fieri: quod Averr. quoq; concessit. Dicendum ergo, qud scala eorum sit materia, quae obsuam indeterminationem se habet ad utrunq; contrarium ac propterea sexto prima philosophiae,ut supra quoque monuimus, contingentia ad materiam referuntur, ceu ad causam indeterminationis ac indifferentiaci. Caeterum hic rursus emergere videtur dubium quoddam, an reperiatur aliquod agens contingens&indisterens, de quo Averr.cum Avicenna secundo Physi. digladiatur. Putavit enim
217쪽
De rebus ratur Libero arrim vicen. qudd agens voluntate &intel- lectu, ut indisterens: cum Arist. dicat, qud diagens rationale sit ad utrunq; contrarium: a 'gens porro naxurale est ad unum ac singulare. Neq; id retratione cum enim natura sit agens, ut in pluribus&semper, raro, ratio ii quoq; conlbnum est, ut sit agens aequale, idq; secundum naturam cui tamen adverse aut &alia ratio, nati esset aliquod agens quis daequaliter duo agere pollet, non hoc potiusquam illud produceret. Quare nihil produceret quod non sit major ratio de uno quam de altero. Verum mihi videtur respondendum 'ubd licet ratio sit ad opposita quoad potentiam agendi, attamen ut actui applicatur, semper magis hoc quam illud aget vel ratione, vel ensu ratione quidem, quoniam medium demonstrationis facultatem magis ad unum quam ad alterum impellit uentu vero, quoniam ipse magis ad alterutrum propendet, quem cum insequatur ratio, hoc sibi quoq; potius quam illud proponit. Quare ratio no potest de indit terens, quod a sensu vel ab aliquo medio a sensu desumpto, ed dirigatur,ad hoc, ut illud magis amplectedii Proinde licet ratio sua indeturminatione ad utruq; propendet, cum tamen actioni jungitur, magis ad hoc quam ad illud accedit. Atque eam quoq; ob rem intellectus divinus non potest
218쪽
esse in disterens ad mundi creationem: qubdoccasio temporis, vel aliud ad actionem ne- cellario requisitum, necessario quo i, praesens su Alioqui rationes Averr. quibus 8 Physastruere nititur aDeo nihil novi produci,nul-hu essent momenti aut efficaciungitur qua litas est inporentia passiva, atq; iccirco voluntas nostra ut passio, est indifferens; at ut agens est determinata ab objecto, vel appetitu sensus ex quo liquet,quod potentia indisterens&contradictionis, si potentia materiae: nam agens determinatum est: idq; manifesta ratione persuadetur, siquidem omne agens est iii actu, sed quod est in acta, determinatur magis ad unum quam ad aliud. Atq; ita intelligi debet, ludipotentia indifferentiae sit potentia recipiens,juxta Philosophi quidem placita Quare clim intellectu, voluntas dicuntur potentiae indifferentes hoc intelligendii est ut sunt potentiae recipientes: quia ut agen- res sunt quapiana specie informatet, a tua inclinatur ad hoc magis quam ad illud produ
Qudd si instes, quod possim sedere monsedere concedendum quidem id est, attamead alterum agendum determinor vel ab et chione,vel alio quopiam,atq; id ago,quamvis
antea ad utrumq; eram in potentia. Quare
vero hoc prae illo eligam, id innumeras habet
219쪽
causas. Porro cum Arist. dicat potentiam rationalem esse contradictionis intelligit qubdpotentia sit anceps indifferens ad recipiendum duo contraria, Mad ea producendum per successionem producit enim primum i i litum, deinde alterum. Atq; ob id Aver.sexto liliarum destructionum dicere solet, volunta tem nostram elle passionem in principio sed 3 ut per unam speciem informatur, ad unum agendum determinatur. Id quod etiam sensit φ Arist. tertio de anima, cum ait, principiamo tu localis eis appetitum cum specie informante, cum sit immediatum ages, quod movetur a sine quod est movens immobile ae primum , quemadmodum ipse eo loco docet. Verum cum vocemus coelum prirnum
alterans, quod a Deo, ac intelligentiis neces.sario movetur, in quaestionem venit, an qua necessitate movetur ab intelligentiis, eadem moveat cuncta haec, tuae globo lunae subjiciuntur quod est ali rere de necessitate fati. Deinde vide lum est, an idem sit providentia quod fatum iam Augustinus videtur dicere, quod nomen fati sit Gentilium, non autem Christianorum,cum inquitainguam cohibe,&mentem retine quasi velit quod fugiendum sit nomen fati, quodq; ratio fati sit providentia. Cui Chrysippus quoq; stipui ii videtur, ut infra patebit.
220쪽
Communis hominum de sat sententia
sitis probat fatum esse, multarum rerum caulam licet unus repugnet Anaxagoras, qui id omnino tollit. vanum esse nomen cotendit.Verum in illa re nulla illi est praestanda fides, cum ut vulgo dici selet famosum non sit ex toto falsum , est enim ut Cicero quoque inquit hominum consensus quasi naturae vox eam ob rem Philosophi nodubitant an fatum sit. Sed non modica inter eos est dissensio,quidnam sit, in quibus rebus existat. Multa quidem coelo evenire, qu e evitari nequeunt, Chrysippus, Bardes nes syriis, Oenomaus, Diogenianus alle Iut, fatumq; causam esse inevitabilem ajunt. Alii vero non obscuri Philosophi satum omniti esse causam negant, multa enim dicunt seri casu de fortuna, quoru causae vitari pol sit pleraque etiam in manu nostra, atque in nostra esse potestate. Quapropter ut haec antiquorum de fato placita innotescant, primum nomen est explicandum. Sententia Platonis denomine tr.