장음표시 사용
51쪽
ita non valet. Ens potest cognosc i, ergo magis ens potest magis cognosci. Res . negando antecedens. Ad probatione de numero conceditur no valere,quia numerus non suseipit magis , & minus . Atens suscipit magis, & minus, & sie valet illa illatio ι sicut etiam valet ista,esse visibile sequitur lumen , aut colorem; ergo magis luminosum, & magis coloratum erit magis visibile. as. Sed quaeres an idem possit esse magis notum nobis, & magis notum natura, seu secundum se ὸ Certum videtur, quod quandoque unum, & idem possit
esse notius de nobis, & natura, nam uniuersalia sunt notiora natura minus uniuersalibus eum sint causae illorum, & ab illis minus uniuersalia pendeant, sintque illa, horum principia. Sunt etiam noti ra nobis quatenus uniuersalia sunt quae dam tota , & minus uniuersalia sint partes . Vnde homo est notior secundum se, cum sit ratio indiuiduorum ι & est notior nobis cum sit quoddam totum s& indiuidua sint partes illius. Similiter prima principia,ut omne totum est maius sua parte . Si ab aequalibus, aequalia domas, quae supersunt remanent aequalia, &similia, sunt notiora natura, quia sunt causae conclusionum; & sunt notiora n bis , quia sine dissicultate cognoscuntur . Praeterea obiecta sensuum,ut color, sapor, isnus, &c. sunt notiora natura speciebus quas causant,& quibus medijs sensantun& sunt notiora nobis, cum eorum species dissicillime cognostantur. Aduertendum tamen es quod unum & idem non est notius natura, & nobis secundum eandem rationem, sed secundum diuersim, ut dictis exemplis patet, & hoc modo conmcordari possunt Aristoteles, & alii, quod idem non possit esse notius natura, & n bis, scilicet formaliter, & secundum eandem rationem.
α 6. Dissicultas est, an omnia, quae sunt notiora natura, sint etiam notiora nobis, et e contra Resp. relictis variis
dicendi modis, pro quibus videri possunt
expositores hoc loco, quod non omnia quae sunt notiora natura sunt etiam n tiora nobis, multa namque ut passim videmus , sunt nobis notissima, quae sunt ignota natura; nam dantur plures essectus naturales nobis notissimi , ut sunt fructus arborum, herbarum, δα.dc tamen nos latent. Plures etiam dantur causae, quae sunt natura notissimae, & tamen nos latent. Item Deus, & intelligentiae sunt natura notissimae, non tamen nobis.
Aae uniuersiliora sint nobis notiora , an
a 7. Ro intelligentia dicendorum V praeter ea , quae praecedenti dubio dicta sunt. Sciendum I. quod naturae nomine intelligitur cuiustumque rei essentia,unde idem est esse natura notius,&esse notius secundum essentiam, est exsu sussciens ad terminandam intellecti nem distinctam , de cognitione namque distincta intelligimus , de confusa autem postea dicemus . Sciendum a. quod id quod est prius ens,& etiam prius natura, ut colligitur ex Arist. pluribus in locis,in quibus quando distinguit notiora, distinguit etiam eodem modo priora . Et ratio est,quoniam ens est obiectum intellectus; ergo quo aliquid natura sua prius est Cns, erit natura sua notius, & secudum se magis cognoscibile. Id namque quod est natura posterius non potest cognosci, nisi cognostatur id quod est prius natura, a quo posterius pendet. 28. Ex his insertur I. quod res spirituales sunt notiores natura rebus corporalibus: causae sunt notiores effectibus, partes toto, quia sunt priores. Insertura. quod eadem causa potest esse notior,&ignotior, quia potest esse prior, & posterior natura. v. g. finis est prior ordine in tentionis,dc posterior ordine executionis,& sic qua posterior, & ignotior, dc qua prior, notior. Item potentia est prior via generationis, de posterior actu via persectionis. Insertur 3. quod omnia praedicata superiora sunt notiora natura rebus
inserioribus, quoniam sunt illarum par-
52쪽
In primu librii Arist de physico auditu, &C. 2 s
tes , omnis autem pars est notior natum
toto . Unde cum ens sit praedicatum c munissimum, licet ut est quoddam totum actuale sit nobis notius, & primum c gnitum , ut postea dicetur , tamen ut est quaedam pars inseriorum est notius natu.
ra . Ex his habetur resolutio dubij,quod stilicet uniuerialiora possunt dici & priora natura,& posteriora:& notiora & ignotiora . Sunt notiora quatenus sunt pa res inferiorum. Sunt ianotiora quatenus inseriora sunt tota, di totum est notius
αρ. Dissicultas potissima huius dubii
est intelligentia Arist. nam ex una parte Arist.hoc loco docet,quod uniuersalibus ad singularia procedendum est,quod etia
Haec ratio Arist. quod scilicet uniuersalia sint magis nota secundum nos, subsi- sit, cum saepe doceat, quod uniuersalia sint remotissima a sense , & minus nobis
3o. Ad huius rei solutionem notandum est Arist. in illis locis loqui de ordine doctrinae, qui est ut quacumque re proposira a facilioribus incipiamus, nisi quid abstet, ut docet et, .metaph.mitto. Sed quia in diuersis materiis aliquando sunt faciliora magis uniuersalia, aliquando minus uniuersalia , iuxta varios modos, quibus accipi potest uniuersale, hinc est ut vario modo loquutus videatur Aristoteles . Pro quo stiendum, quod unia uersale tripliciter accipitur apud Arist. Primo in praedicando, ut est animal respectu hominis, equi, &c. Secundo accipitur pro uniuersali complexo, ut est propositio de omni, per se, & secundum quod ipsum, ut omnis homo est risibilis. 3.Pro uniuersali in causando, ut Deus intelligentiae motrices cstorum, &c.quibus accedunt uniuersalia abstractuab omni ma. teria, quae ut dicunt secundam intenti nem dicuntur uniuersalia Logica; Vt vero dicunt gradum metaphysicum, dicuntur uniuersalia metapbysica. His positis.
metaphysica Ioquutus est Arist. dum dixit esse remotissimum a sensu , de consequenter secundum nos ignotismum. In lib. poster. loquutus est de uniuersali e plexo. Alibi locutus est de reliquo ves-uerali. Quod autem Deus , & intelligentiae sint a sensu remotissima,nsi est necesse probare I tae para. p. .Quod autem uniuerale complexum sit etiam secundunos ignorum,optime probat Arist.ijsdem locis, est enim propositio continens cau- iam adaequatam sui praedicati,ut patet ex
lex. I 6 s. et I 83. v. g. quod omne mate
riale sit corruptibile; hoc enim inuestigate difficillimum est, & remotissimum uObis , qui progredimur per sensum , & inductionem, & ita prius cognoscimus singularia, namque quod hoc materiale sit corruptibile, & sic progredimur usque ad uniuersale. Unde recte docuit Arist.quod ad inuestiganda haec uniuersalia,debemus incipere a singularibus, ut nobis notioribus . Si vero loquamur de uniuersali i complexo in hac , vel illa materia dete minata eius inuestigatio dicitur nobis facilior.
conseramus ungulare cum uniuersali, &minus uniuersale cum magis uniuersali,
singulare prius a nobis cognostituta ratio est, quia sensus est prior intellectu,& c gnitio sensitiva est prior cognitione intellectiva, ergo cum singulare sit obiectum
sensus, prius cognostetur quam uniue
sele, quod est obiectum intellectus. Colligitur secundo quod in singulari prius
cognoscimus attributa communiora, qua minus comunia, prius namque visu cernimus Petrum esse eus, quam esse an, mal. Ratio est, quia potentia prius exit in actum impersectum, quam perfectum, quae autem communiora sunt, sunt impersectiora . Non est tamen hoc ita intelligendum , quod sensus v. g. visus attingat attributa communiora in sua communitate, hoc enim proprium est intellectus, std sensus est, quod illa attingat in suis indiuiduis vagis, ut prius feratur in individuum vagum attributi superioris,
53쪽
quam inferioris , sub ratione stilicet luminosi, aut colorati. Colligitur 3.quod magis uniuersalia sunt nobis magis nota, quam minus uniuersale, quia intellectus incipit ab imperfectioribus, & tendit ad perlectiora, sed de his magis infra. 33. Sed obiicies i. illud est notius secundum nos quod habet plura accidἴ-tia sensibilia per quae dignosci possit, sed
species habet plura accidentia quam genus , ergo species quae est minus uniuem sale , est magis nota quoad nos quam genus, quod est magis uniuersale . Maior nota est; minor probatur,nam species habet omnia accidentia generis, & alii multa, quae sunt ipsus propria. Resp.distinguendo minorem: species habet plura accidentia ipsam indicantia quam genus, negatur . Habet plura non indicantia, conceditur. Cum enim genus necessario includatur in specie, sequitur quod
omnia accidentia indicantia speciem, indicent etiam genus , & non e contra, &se genus habet plura accidentia ipsum indicantia, quam species, v. g. quae indi cant hoc praesens corpus esse hominem, indicant etiam esse animal, quia omnis homo est animaI; at illa accidentia quae indicant esse animal, non necessario indicant esse hominem. Vnde si videamus aliquod corpus moueri a se, statim c roscimus esse animal, nec statim cognomus esse hominem, aut equum . Hinc oritur quod facilius de aliquo corpore cognoscimus rationes uniuersales, quam particulares, quia habemus plura iuditia ad primas , quam ad secundas , & accidentia generica solent esse magis communia . Quare recte dicitur genus secundum sensum esse notius quam species .
Sed attende quod non loquimur de genere logico, seu ut est ens rationis,quia
hoc a solis sapientibus cognoscitur, sed de genere specificatiue , idest de gradu metaphysico, seu de illa natura, quam
genus appellamus , haec enim prout cognosci potest per haec, aut illa accidentia, dcc. 3 . Obisicies a. nam aliqua genera
sunt ignota, di species illius sunt notae ;
ergo falsum est, quod magis uniuersalia
sint notiora nobis, quam minus uniuersalia . Conseq. constat. Antecedens probatur ex Arist. 7. metaph. rex. 2 8. ubi docet quod Asinus, & Equus conueniunt in aliquo genere proximo innominato,quod ut plurimum est ignotum . Resip. nos loqui de generibus , quae communiter ponuntur in diuisionibus praedicamentoru ,
quae habent accidentia, & proprietates facila distinguibiles a proprietatibus ali rum , de quibus nissicit si veri ficetur doctrina Arist quamuis verificari etiam pose sit aliquo modo de quocumque genere etiam innominato, ut in exemplo posito, facilius est iudicare de aliquo animalidistincte , quod sit vel equus, vel asinus , quam sit determinate hoc, aut illud; ito
quo casu cognoscimus in confuso rationem illam genericam innominata ; sicuti etiam faeiunt rustici in quacumque natura generica , ipsi enim non cognoscunt hoc esse genus, vel speciem, licet facilius cognoscant rem illam , quam nos vocamus genus, quam illam quam vocamus speciem. 3 s. obiicies 3. nam si uniuersus sunt magis nota secundum nos, & ab illis esset incipiendum , sequeretur, quod metaphysica prius csset addiscenda, qua physica , quia considerat res magis uniuersales , quam physica. Resp. negando sequelam; metaphysica namque considerat illa uniuersalia ut abstrahunt ab omni materia,& ut sunt communia etiam Deo,& intelligentiis , quo modo sicuti sunt a sensibus remota , ita etiam ultimo loco sunt addiscenda , & propterea metaphysica dicitur quasi post physicam . 36. Obis cies 3. Illa quae facilius definiuntur sunt notiora nobis a sed minus uniuersalia,& singularia facilius definiu-tur, quam magis uniuersalia, ergo minus uniuersalia sunt notiora nobis , &c. Maior constat, quoniam definitio est instrumentum deseruiens intellectui ad rerum essentias facile percipiendas . Minor ex
iorem , non enim idem est esse notius , &facile definiri. Ad hoc ut aliquid facia
54쪽
In primu librii Arist. de physico auditu ,&c. 3T
lius definiatur sussicit, quod duae illius partes assignentur scilicet genus , & differentia ἔ at ut aliquid sit notius debent
omnes partes c nosti. At quia uniuem saliora habent minores partes,quam minus uniuersalia , eum in minus uniuersialibus continuntur magis uniuersalia, sequitur quod magis uniuersalia sint nobis
37. Obiicies 4. Compositiora sunt
nobis notiora simplicibus;sed innus niuersalia sunt compositiora, ergo sunt m gis nota . Maior constat, nam compositiora habent plura accidentia indicantia, ae proinde sunt notiora nobis. Minor
probatur, nam compositiora continent plura attributar ergo sunt compositiora. Resp. concedendo maiorem,& n gando minorem,patet enim quod magis uniue calia valde plura continent , licet cnim inserius contineat superius; tamen sep rius non continet solum unum inserius, sed omnia, ac proinde quantum ad hoc est in se confusissimum, & sic magis notas notum a
38. Obiicies F. nam totum definituest minus uniuersale partibus definientibus , nam animal, quod ponitur in definitione hominis dicitur etiam de bruto, & esse rationis participem dicitur etiam de intelligentiis, non ipsum dcfinitum; sed totum definitum prius cognoscitur, quam partes definientes; ergo etiaerit magis notum natura. Resp. quod si partes definientes sumantur ut partes nosunt uniuersaliores definito, ac proin definitum prius cognoscetur,ut quid notius nobis, quod si sumantur non ut partes, sed secundum se, sunt uniuersaliores, eonfusiores, de nobis notiores. 3ς. Obsicies 6. Aristotelem I. metaph s cap. a. dicentem uniuersaliora esse dissiciliora ad intelligendum, qaiasunt ,
inquit, sensibus nostris multam remotaRergo
falsum est, quod uniuersaliora sint nobis notiora. Resp. Aristotelem fuisse locutude cognitione distincta, hac enim cognitione quo aliquid est uniuersalius eo est cognitu dissicilius; cognitione tamenta
confusa uniue saliora, sunt cognitu fac, hora . Vel dices Arist.lfuisse Ioeutum de uniuersali in causando, ut sunt Deu , &intelligentiae non de uniuersali in essendo
de praedicando, ut sunt rerum naturae, &essentiae; uniuersale namque in causando
est dissicilius ad intellisendum, maximε cognitione distincta, sed de istis dubio sequenti magis dicetur.
Aa υniare est nobis notius quacumque cognitione, an satam aliqua .
tandum est, quod uniueriale de quo loquimur, dupliciter accipi potest .
Primo prout est quoddam totum essenti Ie, ex siuis intrinsecis praedicatis compositum quo modo dici solet totum actu , seu totum actuale. Secundo, ut est quoddam totum potentiale, seu protestatiuu , quatenus refertur ad suas species, de vela illis includitur; quando autem cogno scitur uniuersale primo modo non est ne-eesse ut actu cognoscantur species; quan do verb cognoscitur secundo modo necesse est ut cognoscantur species ; & utroque uniuersali potest esse dissicultas. Item dupliciter cognosci potest uniue sale a nostro intellectu, scilicet cogniti ne distincta, & confusa. Confusa tunc est, quando ita cognoscitur, ut partes ipsius non distinguantur, sicut dicitur imago cognosci in confuso qnando no distinguuntur partes illiu&, ut cum colorum varietas non distinguitur,&c.eui cognitioni confusae correspondere solet nomen proprium illius generis , ut animal, corpus, &c. Cognitio distincta est quando uniuersale ita cognoscitur, ut partes ipsius distinguantur, cui cognitioni cor respondere solet definitio , quς cognitio distincta potest esse magis,& minus, prout plura, vel pauciora predicata, aut partes distinguuntur in illo toto, quod si omnia distinguerentur persectissime , ut nihil cognoscendum remaneret, diceretur cognitio comprehensiua , & absolutissima .
Quod si distinguantur vltimum genus, &
55쪽
vltima differentia, dicetur eognitio definitiua .
r. His positis rem totam sequentihus conclusionibus explicabimus. Prima
concΙ. Loquendo de uniaresali, is in totum quoddam perinatiuum, Meis quatenus cognositur is inclusum in suis oeciebus, vel in ordine ad illas, cr loquendo de cognitione disincta , facilius eΗ cognoscere distincte
minus Uniuersale , quam magis uniuersale,
in eadem serie praedicamentali; unde facilias ess cognoscere dimnae animal , quam corpus. Probatur euidenter, nam vidistincla cognoscatur aliquod totum , Ut totum est, debent distincte eognosci eius
Partes; ergo ut cognoscatur distincte uniuersale quatenus est totum potestativum
debent distineis cognosci, & distingui
eius partes, sed minus uniuersale ut animal habet pauciores partes, seu species, quam magis uniuersale ut corpus ἔ --nes enim species animalis sunt species corporis ; & non E contra ; ergo facilius est distineis cognoscere animal, quam corpus ἔ neque de hoc genere cogniti nis Iocutus est Arist. sea de cognitione confusa. 4 a. Cognitione namque confusa facilius est cognoscere magis uniuersat a potestativum, quam minus uniuersale, &ratio est clara, quia ut cognoscatur ali-πd totum in confuso non est necessonguere eius partes, sed sufficit si e
gnoscantur in istinae; plures autem partes facilius cognoscuntur in confuso, si-eut masis totum , magis mouet quoad sensum; ergo facilius est in confusio cognoscere magis uniuersale, quod est veluti totum maius , quam minus uniuersale, quod est pars illius . Hoc sequentibus exemplis potest imanifestari,nam disificilius est percipere distincte harmoniam
plurium vocum quam pauciorum; quando enim sunt plures voces auditus dissicilius aduertit ad singulas ibat quando sunt pauciores, ut duae, vel tres tantum, facilius ad singulas attendit. Coeterum in confuso facilius percipitur harmoni , . plurium Vocum, quam pauciorum, quia plures magis mouent sensum, quam paucae . Preterea facilius est videre disti
numerum paucorum hominum quam plurium, e contra vemia confido, ita &in nostro casu. 3 Secunda concl. Loquendo de in uersali, ut eis quoddam totum eqseruisse actarisacilius ect cognoscere innitione qua dam comprehen a magis uniuersiae, quam minus. Est sententia communis , & ratio
est manifesta, quia ut comprehendatur i,ecies debet comprehendi genus, cunia medicatum essentiale speciei; at ut comprehendatur genus non est necesses cognoscere species, cum genus secunduse abstrahat a specie. Eodem modo si I quamur de cognitione colasa facilius est cognoscere magis uniuersale, quam minus, ut dubio praecedenti visum est . M
ior difficultas est de cognitione definitiis ua, quae fit per genus, de disserentiam utitimam , an sit difficilius cognoscere diastincte genus, an speciem, quod est idem ac dicere, an sit facilius definire genus ,
q. Pro huius dissieultatis intelligε-tia sciendum est , quod Arist. duplicem tradidit viam inuestigandi definitionem rei, ac subindε cognostendi distincte , α definitive rei essentiam. Vna dicitur definitiua , & est illa in qua procedimus adiuisione superiorum ad inseriora, seu in
quo utimur methodo divisiva, qua rati
ne dicitur etiam via diuisiva, quamuis revera non dividamus, sed potius componamus dum definimus, unde dici posset methodus compositiva. Alia dicitur in solutiva in qua non procedimus a diuisione superiorum, sed a re definienda; ut eum est inuestiganda hominis definitio, videmus cum quibus rebus maxi- , &vltimo homo coniueniat, & aduertimus conuenire cum animalibus. Deinde notamus in quo maxime conueniat, & in suo non conueniat, & videmus esse sensibilitatem, seu principium sentiendi. Postea quaerimus in quo homo discrepet ab
animalibus , & videmus esse rationalitatem . Illud in quo homo conuenit cunias
animalibus, ponimus pro generein illud in quo discrepat, ponimus pro disseren-
56쪽
In primu librii Arist. de physico auditu, &c. 3 I
tia, & sie definimus hominem. Homo in
animal rationale , cum principium sentie- di sit animal , & ista vocatur via resolutiva, quoniam resoluimus definitum in sua praedicata, quae via ab aliquibus vo
eari solet diuisiva. His positis sit.
s. Tertia conclusio. Via compsi mr facilius es habere cognitionem distincta definitiaam superioris quam inferioris , econfra via resolutiua , seu via compositiva facilius in definire siveriora, quam inferio
ra,e contra υia resolutiva. R alio clara est,
quia cum procedimus via compositiva incipimus a summo , & transcendendo per media deuenimus ad ultimum , unde prius peruenimus v. g. ad animal, quam ad hominem, & consequenter facilius definimus animal quam hominem. CCeterum via resolutiva accidit oppositum, incipimus enim ab infimo, & tendimus ad summum, ut in exemplo allato videre licet. Si hominis definitione inuenta
progredi volumus ad definitionem animalis , debemus videre cum quanam re proxime,& vltimo conueniant animalia,& videbimus conuenire cum plantis in ratione vitae , postea videndum est in
quanam re differant, & videbimus dinferre in principio sentiendi, & sic defini
tur animal, quod sit vivens sensibilo ;semper aute ascendendo res erit difficilior propter multitudinem specierum, , quae ad inuicem comparari debent. Hinc Arist. 2 eos er. tex. 8a. postquam tradidit
viam resolutivam, dicit facilius esse hoc modo definire singulare, quam uniuersale. Sciendum tamen est, quod hic nos loquimur de generibus , & speciebus ut passim ponuntur in praedicamentis,' nono de rationibus ignotis, & uniuersalissimis, quae abstrahunt ab omni materia , quae proprie definiri non possunt, sed solum
describi; unde distincta istorum definitio diffieillima est, ut patet.
homo distincte,debent eius partes distincte cognosci,scilicet genus, & differentia; at ut cognoscatur genus distincte non est necesse cognoscere species, ut dicebamus, quia genus abstrahit a speciebus; ergo H. Gabr. Ps P erit semper facilius cognoscere distincte genus, quam speciem . Resp. distinguendo antecedens: facilius est cognoscere genus, quam species via compositiua , conceditur; via resolutiva nagatur.Etiam cognitione coprehensiva facilius est cognoscere genus, quam species , quia ad has cognoscendas necesse sit cognoscere genus : & in cognitione generis non est necesse cognoscere species , ut ex dictis
67. Dices a. nam species est quoddam totum respectu generis , quia componitur ex genere , & differentia ; ergo species est notior genere etiam cogniti ne confusa. Antecedens constat. Conseq-
est Arist. qui vult quod totum est notius cognitione confusa, quam partes. Resp. ex dictis, quod si genus accipiatur, ut est totum quoddam potestativum est notius
suis seeciebus, at ut est pars contenta tria suis speciebus, tunc species v. g. erit --tior genere constat ex dictis . 8. Aduerte tamen nos hie non disputare an semper prius actu cognoscatur cognitione confusa magis uniuersale , quam minus. Saltem enim prius tempore hoc non est necesse, cum aliquando
in confuso simul cognoscamus homi uern& animaI, sed solum uolumus,quod ma- sis uniuersale secundum nos sit prius , &facilius cognoscibile cognitione confusa.
Ad quod significandum diximus sepra
uniuersale esse secundum nos prius cognitum cognitione confusa, habituali scilicet, seu potentiali, ut intelligatur, quod
id quod est prius sit prius secundum se cognoscibile, non quod
57쪽
au/dnam sit primum cognitum 2 nostro in
noster intellectus pro hoc statu dependeat a sensibus in sua cogniti ne , videtur quod illud prius cognoscat quod prius sibi representatur in specie deducta ex phantasmate. Species autem ex phantasmate deducta cum capiat naturam
ipsius phantasmatis, id prius obiiciet intellectui , quod prius in se continet, & aphantasmate participabit. Cum ergo i phantasmate v. g. Petri plura appareant praedicata, & quasi attributa, ut entis, substantiae , corporis, viventis, animalis, hominis , & Petri, videndum est quid prius representet, & sic quid prius cognoscatur, seu quid sit primum cognitum , an scilicet ratio indiuidui, an ratio speciei, an ratio ι entis, substantiae, corporis, &c.Et non pro-eedit dubium de primo cognito cognitione distincta, quia in hoc conueniunt commuis nitet philosophi, quod sit quidditas materialis , quae est obiectum proportionatum intellectus nostri pro hoc statu, hoc enim
est quod primo intendit intellectus, & itia quo clari, dedistincte sistit; cum enim alia
cognostantur ab intellectu , ut claram, distinctamque habeat sui obiecti cognitione sequitur quod alijs utatur, ut quibusdam med ijs ut suum finem consequatur, & sic non curabit de illorum cognitione di
Io. Pro quo notandum I. ex Arist. hoc loco, connaturale esse nobis a notioribus nobis ad minus nobis nota in rei cO-gnitione procedere; cum autem magis uniuersalia sint nobis magis nota , ut constatev dictis in dubijs prioribusJequitur quod
ab uniuersalioribus, ad minus uniuersalia sit nobis procedendum; tum quia 't supra diximus, magis confuta sunt nobis magis
nota, uniuersaliora autem sunt nobis magis confusa, ac proinde ab istis incipiendum est. I. Notandum 2.quod in duplici sta-
tu considerare possumus nostrum intellectum in ordine ad quodcumque obiectum. Primo prout est in quodam statu perfecto, quando scilicet de aliquo obiecto iam haiahet habitum, vel cognitionem persectam . Secundo prout est in suo esse naturali tantum absque eo quod intelligatur fuisse ilia actu, seu cogitasse de aliquo obiecto. De intellectu in statu persecto non est nune controuersia , in hoc enim statu potest intellectus cognoscere tam perfecte, quam imperfecte iuxta determinationem, vel voluntatis , vel ratione alterius conditionis oblatae. Quare si quis habeat scientiam de homine, & illi obijciatur homo, poterit de illo cognosci quod voluntas imper
uerit utendo specie repressentante hoc, aut illud praedicatum, siue remotum confusu, siue proximum clare cognitum, &c. Quod si intellectus cosideretur eum solo habitu , praeciso imperio voluntatis , praecisisquωuibuscumque conditionibus, semper tenet primo, & per se in cognitionem clara,& distinctam quam ex habitu habet, nam que habitus ad persectiorem operationem habet inelinationem, est enim habitus de terminatio potentiae ad suum perfectivum. Vnde si Deus crearet hominem cum intellectu in habitu circa res naturales, ut creatus fuit Adam, tunc prima illius operatio esset persectissima, nec inciperet tunc ab uniuersalioribus, & imperfectioribus, ut sic perueniret ad persectiora, sed immediate tenderet in cognitionem perfectissimam, cum tunc temporis non indigeret illo processu, sicut non indigent Angeli. Dissicultas ergo praesens procedit de intellectu i ita statu imperfecto, secundum se, absque ullo habitu, & absque praeuia cognitione salia intellectiva,qua prius cognouerit obiectum , & cum modo operandi quem habet dependenter a sensibus ,& phantasia, qui tunc esset primum cognitum prout praecise determinatur a sensibus. Ut si nobis
modo obij ceretur res aliqua, nunquam cognita, quid prius cogitaremus de illa.Non quaerimus quid primo intellectui obij ci
tur, an aqua, vel terra , vel homo, &e. hoc enim est per accidens, & non pertinet ad
scientiam, sed quod quaerimus est, posito
58쪽
In primu libria Arist. de physico auditu, &c. 3 s
quod aliquid obiiciatur,quid sit illud quod
de eo prius eognoscat intellectus, an prae- dieata superiora, an inferiora, cognitione quadam confusa, & rudi, qualis necesse est
quod illa prima sit. Neque loquimur de
cognitione complexa qua intellaeuis cognoscit, unum alteri attribuendo, sed loquimur de cognitione simplici, qualis est illa prima, cognitio namque complexa supponit simplicem, dic. set. De hac re tres sunt valde communes sententiae. Prima est, quod primum cognitum nostri intellectus, sint singularia,
seu indiuidua. Hanc tenent Durand. in a.di 3. q. 7. Gregori ab Arimino in I. dist. 3.
q. 3. Ocham disp. 3. . I. Ricard.m a.disi. 24. q. . Burteus in commem. huius capitis. Per rius lib.3. per multa capita, Tolet.Fonseca,
et alis apud Masium in commem. huius cap. q. 6. quorum potissimum fundam e tum est, quoniam illud est primum cognitum ad quod cognoscendum intellectus determinatur per sensum, medio phantasmate; sed sensius per phantasma determinat ad e gnoscendum singulare, quod representat, ergo, &C.s3. Secunda sententia est, quod primum cognitum sit species athorna, seu infima, loquendo de cognitione confusa, natoquendo de cognitione distincta primum
cognitum erit conceptus entis, de deinde inferiorum praedicatorum . Hanc tenent Scotus in t . dist. 3. q.2. Lichetus ibid. Antonius Trombeta I .metaph. q. to. Antonius
Andreas, & uniuersim omnes Scoti discipuli, notantes, quod non semper obiectu
sensilii propositum in quacumque distantia& circumstantijs est aptum ut percipiatur sensu distincte ,& secundum ultimam sui rationem, sed aliquando solum in confuso,
& secundum communia accidentia. Unde videmus quod si in aliqua magna distantia oculo obijciatur aliquis homo lente deambulans, oculus tunc non percipiet homin εdistincte secundum propria accidentia, sed solum in confuso secundum accidentia coinmunia omnibus corporibus, ac proinde nodiscernet an sit homo, an lapisi quod si propius accedat,ut appareat moueri,cognoscet
illud tanquam animal,& demum cognoscet M. Gabri P0sca. esse hominem, percipiendo propria hominis accidentia. Id quod sensui accidit, pr portionaliter accidet intellectui determinato ad cognoscendum per sensum ; potest
namque contingere ut prius cognoscat aliquam rationem superiorem, postea minuS,S: minus uniuersalem. Dicunt ergo huius
sententiae defensores, quod habita ratione determinationis quam habet intellectus a sensu in his, vel illis circunstantisis semper intellectiis cognoscet speciem infimam, vesi homo Gijciatur sensui in propria distaria, ut percipiat sensus propria hominis a cidentia; tunc enim primo intelliget rati nem hominis,quae est species infima. Quod si homo obi jciatur in tali distantia, ut sensus non percipiat nisi rationem animalis, per accidentia animalis , intellectus hanc tunc rationem intelliget, quae in illo casu habet vim speciei infime , quatenus tunc intellectus non potest infra illam descendere, & sie intellectus semper primo tendit in speciem infimam .
cognitum nostri intellectus cognitione
eonfusa sit ratio uniuersalissima entis,& sie intellectus in intelligendo procedit ab unia
uersalioribus ad minus uniuersalia. Sic tradit S.Doctor I .p. q. 86. artri. ct 8 arri. 3.
quem eius discipuli sequuntur, & plerique alii, pro quo videri possime Masius hoc loco, Lerma , de alis, istae sententiae sunt
s s. Quarta sententia non ita communis, & quorumdam modernorum , qui dictas tres communes sententias coneordare conantur. Pro quo notant, quod in obiecto intellecto intellectus aliud est id quod cognoscitur, quod ipsi vocant subiectum, eognitionis: aliud est ratio sub qua cognoscitur, & hanc vocant obiectum quo, seu ratione formatu sub qua, aut obiectum cognitum ut quo. Sic rem exemplificant; si quis videat Petrum a longe venientem, de non discernat esse Petrum , quia propria illius accidentia non discernit, sed solum,aecidentia hominis venientis, tunc Petrus
dicetur videri ve subiectum, de ut id quod
videtur. At accidentia illa communi iserunt ratio formalis sub qua videtur, de
59쪽
quae videntur υι quo I atque ita dici potest quod aliquo modo videtur Petrus ,& ali
quo modo non videtur ἔ videtur, nam re
vera id quod videtur est Petrus, & hoe est
videri ut subiectum ; non videtur, quia non discernuntur accidentia Petri, di sic non videtur ut obiectu, sed homo veniens videtur ut obiectum. Pari formiter non est
necesse, quod quoties intellectus intelligit aliquod obiectum siue uniuersale, si uiparticulare, intelligat illud sub omni ratione , sed sufficit si sub aliqua, unde illud
quod intelligitur dicitur lubiectum, ratio sub qua intelligitur, dicitur obieci um quo, seu ratio formalis sub qua . 36. Hoc posito dicunt, quod dum quaeritur quodnam sit primum cognitum, vel procedit quaesitum de primo cognito ut subiectum , & hoc inquiunt, est singulare sensibile, in quo sensis procedit prima
sententia . Rationem assgnant, quia noster intellectus cum primo incipit agero naturaliter,illud intelligere debet vi subie. etum,quod obiicitur per sensum, non enim intelligere potest independenter a sensu, seu sus autem non obijcit nisi singularo. Uel procedit quaesitum de primo cognito ut obiecto, de tunc respondent cum distinctione , quod scilicet ordine executionis, aut in genere causae materialis,seu via Originis primum cognitum est magis uniuer sale , descendendo usque ad infimum . At ordine intentionis, seu perfectionis, aut in genere cause formalis, vel finalis,primum cognitum semper erit gradus infimus, &ascendendo usque ad summum. Et hoc modo eoncordantur sententia D. Thomae, & Scoti, ut illa intelligatur via executionis,& ista via intentionis, di persectionis, sic aliqui moderni. 1 7. Coeterum ista modernorum con-eordia maxime discordat: nam in primis
falsum est, quod singulare fit subiectum
primae cognitionis. Cum enim singulare snon cognoscatur directe, sed sol im secundario per quandam conuersionein intelle-etus ad phantasma a quo species qua priamo intellectus cognoscit deducta est, non potest esse pro tunc subiectum cognitionis , sed debet expectare, quod natura a
stracta cognoscatur, qua cognita inteIlectus eam conferat cum suo singulari. odsi loquamur de ea cognitione qua singulare cognoscitur per propriam speciem , quam intellectus format media illa cognitione, qua naturam comparauit ad singulare , quod fuit denudatum per intellectu agentem a conditionibus indiuiduantibus, minus est ad rem cum iam totus cognitionis processus usque ad completam ,& expressam naturae abstractae cognitionem sit absolutus i & sic respectu huius cognitionis processus, singulare non est subiectum,
nisi sorte remotum,tanquam id a quo species natura abstractae fuit desumpta, quod non est ad rem. Deinde discordia inter Scotum, & D. Thomam quoad primum
cognitum , non est ratione vie intentionis',& perfectionis; nam certum est, quod via intentionis intellectus, sicut & quaelibet potentia, aut agens, semper intendit quod
perfectius est; sed tota discordia est dovia executionis, an scilicet id quod primo
occurrit intellectui sit gradus uniuersalior, siue ratio entis, an natura specificata.
D.Thomas vult illud primum, Scotus hoc secundum . D. Thomas vult quod prius, quod cognoscitur cognitione confusa sit gradus superior, & descendendo cognoscatur distincte gratus insertor , seu specia ficus . At per oppositum Scotus vult, quod prius cognitione confusa cognoscatur gradus specificus, & deinde ascendendo, distincte cognoscatur gradus uniuersalissimus
60쪽
In primu librii Arist. de physico auditu, &C. 3
S. I. Ponitur vera sententia , Orobatur .
8. π TEra ergo sententia est illa D. V Thomae quam n. q.posuimus,
di sequenti conclusione explicamus . Primum cognitam nostri intellectas cognitione
confusa, es ratio iniuersalissima entis .inc est expressa Arist. sententia pluribus in i
eis,& maxime hic cap. I. rex a. ubi sic habet. Innata autem es ex notioribus nobis υia,
ct manifestoribus,ad manifestiora natura,ctnotiora a non enim sunt eadem ct nobis nota,
o simpliciteri uapropter necesse est ad hunc
modum procedere, ex immani Moribus quidem natura, nobis avium manifestoribus, ad manifestora narara, ct notiora. Sunt autem
primum nobis dilucida , ac manifesta confusa magis. Patet autem quod uniuersali ra sunt magis nota nobis cognitione eo fusa in indistincta,ut constat ex dictis n. 3. ex doctrina Scotti, suorumque discipulorta Sed agamus rationibus. 3 9. Prima ratio,nam intellectus qua do agit naturaliter imitatur modum natu
rae, procedendo de potentia ad actum, sed natura in suis operationibus incipit ab imperfectionibus, paulatim illa perficiendo,
ut manifest um est maxime in generationibus animalium ; ergo etiam intellectus incipiet ab imperfectioribus, conceptus auic uniuersales sunt imperfectiores, & magis confusi, ergo ab illis incipiet intellectus,ac proinde maxime uniuersale erit primum
6o. Sed dices , nam sel est agens naturale procedens de potentia ad actum circa passium approximatum, & debite dispositum, & tamen non prius producit illuminationem imperfectam, & postea perfecta, sed statim perfecte illuminat; ergo etiam intellectus statim producet persectam intellectionem. Unde videmus quod etiam intellectus prius producit assensum praemissarum postea conclusionis, & tamen assensus praemissarum perfectior est cum pertineat ad lumen primorum principiorsi. Resp.quod sol non procedit de potentia in actum per actionem sed per resultantiam . nam lumen a principio resultauit a sole, gesemper illuminat, semperque est in actu persectissimo illuminationis , licet notis semper subiectum recipiat Iumen ob aliquod impedimentum ; at intellectio noris est emanatio, sed actio, ae proinde transire debet ab statu imperfecto ad persecta. Ad instantiam de cognitione pmmissarum, constat ex dictis, quia non loquimur nisi de prima cognitione, quando intellectus primo incipit cognoscere rem ; cognitio autem praemissarum alias cognitiones supponit, &c. 6 I. Secunda ratio, quoniam illud priamo cognoscit intellectus quando incipit cognoscere aliquid,quod tunc fortius mouet sensium; sed non individuum vagu speciei infimae, ut vult Scotus, sed indiuidua vagum entis hoc habet ; ergo hoc primo cognoscit intellectus. Maiorem admittit Scotus; minorem probo, nam illud fortius mouet sensum, quod habet maiorem actiuitatem ad illum mouendum,sed maiorem activitatem ad mouendum sentum habet individuum vagum entis; quod probo, nailla causa habet maiorem activitatem ad aliquem effectum causandum, quae potest illum causare etiam in maxima distantiadi-eue ille ignis habet maiorem activitatem ad calefaciendum, qui potest calefacere in maiori distantia; sed individuum vagu entis in maiori, imo in maxima distantia potest suum essectum causare, qui est mouere sensum; ergo , 3α. experientia namque docet, quod dum videmus aliquid in maxima distantia, cognoscimus esse ens,& noeognoscimus esse hominem. Tum quia accidentia indiuidui vagi entis sunt communissima, uniuersalissima, & fortissima admouendum sensum, quanto enim causa est uniuersalior in essendo, tanto etiam est uniuersalior in causando, ut patet de Deo, Sole, Sta62. Tertia ratio, quia illud primo cognoscitur ab intellectu per quod primo intellectus distinguitur a sensu, sed inteulectus primo distinguitur 1 sensu per magis uniuersale, ergo hoc primo cognoscit