장음표시 사용
91쪽
tum est. Quare malas, & pravas consuetudines corrigere oportet , sed paulatim, ac sensim ad meliora transferre. Unde in exhibitio. ne copiosioris, aut minoris ci hi in prandio, quam caena, non nihil etiam dandum est consuetudini. Haec enim tum in tuenda sanitate, tum etiam in profligandis aegritudinibus plurimum valcr. Apostemat una stoniachi,quoddam est simplex,quoddam com-pIsitum . Simplux ex humore simplici generatur, quia a sanguine cholcra, vel phlegmate, vel melancholia, compositum Vero ex istorum humorum commixtione. iterum Apostematum quoddam est calidum , quoddam frigidum , quoddam humidum, &quoddam siccum, sive durum, dc calidorum quoddam ter emcntiam,' ut sanguineum cholericum, & quoddam per accidens, ut phlegma , & melancholia putrcfacta per accidens est calida. Pariter apostema essentialiter calidum potest fieri per accidens frigidum: resolutis scilicet partibus subtilibus, calidis, terrestribus , remanentibus grossis. Apostematum causae possunt esse intritisecae , & extrinsecae; Intrinsecaesi stomachus fuerit valde calidus, quia ratione caliditatis ad se materias facile trahet, quae postea congcstae , apostema stomachi faciunt. Item dolores cum prolun gantur, quia natura intendens dolori succurrere spirituum, &sanguinis multitudinem ad locum dolentem transmittit,& sic ma et cria ibidcm congesta, generatur aposthema.
C A P. XXX. . De Fricationibus, in Sudore , Collea Passione.
DE sudore haec consideranda sunt, utrum sit calidus, aut frigidus , multus, an paucus per universum corpus, an circa partes quasdam, semper fluens, an intermittens. Nam si sudor sit calidus denuntiat humorem a natura superatum, ac paucum
e ne, frigidus e Contra . iAristoti es docet propterea medicos iudicare pravos sudores in febribus, frigidos, quoniam signum est tantam esse materiam, quae cum non possit a febre calefieri, minime quoque concoqui, ac superari potest. Si vero calidus, & multus sit, naturam validiorem significat, quae cuuctam expetit materiam i e contra frigidus. Si autem dc calidus, dc multus, do semper inluant, copiosos esse humores
92쪽
victos declarat, Id non omnino excludi posse, aut virium imbecillitate , aut alio impcdimento .
Quare corpus indiget auxilio medici, qui onus aufer at , dc
humorem expellat.bi autem frigidus sit, & multus, & continuo a filuit, & virium languorem, dc humoris abundantiam, dc contumaciam
Sudor veniens in principio labrium, non est constringendus; multitudinem enim materiae significat. Et quoniam caliditas vchemens calefacit, di subtiliat humores, dc poros rarefacit, con 'tentiva deficit, dc non potest continere, quin fluant, dc qui cum Vaporibus malis ad cutim ueniunt,ctiam oc boni propter dest elum contentivae, unde evacuantur spiritus, dc boni humores, ideo corpus debilitatur. Et sudor in quavis parte corporis stigidu , nisi infirmus sit prope mortem , significat aegritudinem longam. Saepe natura malos humores expellit ad superficiem corpori S,
ut mundificet interiora, qui si sint subtiles, dc liquidi ni inicini dissoluntur de cute, cum sudore, dc fumo, si grossi sint permanent sub cute, dc scabiem faciunt; si mediocres pruriginem gene rant. Prurigo illis maxime fit, qui non lavantur j eisque sordes in corpore multiplicantur, 1ea de scabie, dc pruritu nabetur
caput particulare inscrtus. Circa fricationes nota, quod iaciendae sunt, incipiendo a spatulis, trahendo versus manus; non trahen do deorsum, ne materiae versus cor trahantur, dc versus Osmachi, sed fiat fricatio lateralis . , versus brachia dcc. Ubi foret multa humiditas non competeret fricatio, quia eliquaret, dc non restitueret.
Qui e domo egredi non potest, utatur fricationibus antequam a lecto surgat, cum panno non multum aspero dcc. Pedes abstergendi tam vesperi, quam mane sicciore linteo, vel spongia, dc lavandi non raro singulis saltem quatuordeci in diebus aqua salsa, in coctis rosis, dc id genus simi libus. Et tandem non erit inutile notare secundum quosdam medicos, quod sudor, qui singulis noctibus prodit, non aliunde fit, quam ex sanguine nutritioni inepto, quem natura tamquam minus idoneum nutrimentum expellit, idque in nocte, cum ob nativi caloris ad interiores partes reditum actiones suas persectius absoluit. Colica passio, quae gravis quidem, ac vehementissimi doloris morbus cst perinde, ac si terebro partes perforenter , aut palus
infixus sit, molestare ibi et, di provenit ex flatuoso, dc frigido spiritu in intestinis retento, e quibus quia densi, crassi, dc nervosi egredi nequit, ut Galenus docet. Item
93쪽
Item retentio secis aliquando fit ex siccitate : siccitas autem sit propter siccitatem ciborum, aut propter paucitatem quantitatis eorum, aut exitus urinae multitudine, aut multitudine laboris , aut caliditate ipsius ventris, aut simili de causa . Fit autem multitudo ventositatis, aut propter cibos inflativos multae quantitatis, aut propter plurimam superfluitatem cibi, aut propter caliditatis ventris debilitatem. In testina sunt adeo longa, ut omnia simul extensa sint communiter novcm cubitorum.
Cholon est intestinum grossum sic dictum , quia multas habet cellulas , in quibias stercora figuram accipiunt. Et ab hoc intestino nomen lumpsit cholica existens, dolor valde intensus, qui frequente propter duritiem iacum generatur. Dolor quando est in Colon, dc reliquis intestinis grossis, dicitur cholica passio, quando est in ileon, quod est intellinui rivalde longum, plures habens revolutiones, dc in intestinis gracili. hus dicitur ileos. Ilcos apud antiquos dicta est Domine miserere , propter
mortem crudclem, oc obscenam, post multos cruciatus, vomitum stercorum &c.
Causa ileos est intestinorum , vel obstructio, vel retentricis facultatis fortitudo, Sattractricis. Item calidum apostema, vel hum6r frigidus, crassus , dc viscosus - Sed frequentius accidit proptEr vehementiam virtutis retenti 'ς, cum gracilia sunt magis ordinata ad retentionem, quam grossa; sunt cnim gracilia strictiora.
Obstrumo fit, vel a tumore duro, vel ab alio quopiam ab
scessu, vel ab excremcntis siccis dcc. Item cholica ficquentius fit a ventositate phlegmate, stercore sicco, dc vermibus, & lina ilibus.
Dolor in gracilibus est intensior, quam in grossis , quia sunt magis nervosa, & acutioris sensus , & dolor iliacus eit supra umbelicum cholicus cst infra umbelicum. . Item signa Ilei sunt ultra dolorem supra umbellivum; vomitus interdum fecum, & vermium setor oris, & totius corporis &c. Quando dolor augetur ex sumptione cibi, tunc dolor est cholicus, stomachus enim cibo plenus comprimit intestinum
Ileus non juvatur a clysteribus, ac suppositoriis sic sit cholica. In curatione i leos, si venenui sit in causa, danda erit opera, ut vomitus provocetur propinante calente aliouo iure pingui, demum
thiriaca exhibeatur, vel quidpiam aliud, prout speties veneni magis requirit. Causae
94쪽
Causae punctionis stomachi sunt cibi acuti, salsi, acetosi,
ventositas&c. aliquando cholera pungens , & mordic-ns, Phlegma salsum , nictaiuliolia ad uita, dc phlcgma viscosum, in cujus leparariotic hi dolor. Et tandem excoriario, vulcuS, apostema , oc Crincs. Vcntositas cognoscitur per rugitum, & aliquando punctionis mutatic nem. Item pcr cruciationem, aut caitum VcntOsitatis pcr inferius, cum quibus punctio alleviatur. Humor cholericus clagnoscitur pur caliditatem in loco, sensatam sitim , oris amari iuuincm &c. Phlegma cognoscitur per punctioncm cum gravitate, & si egrediatur inscrius apparct album, & cum hoc 1cntitur in aluvo mordicatio, & tcnasmon . Phlegma gro: iam, S vis colum cognoscitur, quia cum educitur apparet in aliqua parte supci sic iei eius aliquid sanguinis adhaerens. Melanc nolia cognosci tui fur color in cius fui cun , cum educitur. Uemnes cogi Oscuntur pcr signa Vcrmium. Apollenia vero per duritium,sebrem.& dolorum continuum.
De Dissi , Stcrnutatione, in Respiratione is
T Usiis secundum Galenum est vehementissima pulmonis ema.
tio , qua plurimus spiritus celcrrime foras crumpens im pctu suo exicndit, cxploditqh excrementa tueatus ipsius obstruentia . nde riistis est quoddam aggregatum cx duobus motibus , scilicet dilatatione, & constrictione impetuosa pulmonis, & pe.ctor s ad cxpcllendum nociva . Et cum pcr tussim violenter erumpat, Sc rejiciatur materiadi orificia vcnarum capillarium facile aperiantur, ex quibus prodeat sagui, , non cst cum magno periculo, quia cum tenues sunt vetanae, facit c apcriuntur,dc clauduntur. Et quia tussis est pectori,sicut
sernutatio cerchro; ideo notandum, quod in pectore sunt duo panniculi dividentes ipsum in duo media, quare fiunt in eo duae concavitates, vel duo ventres ,& propter hoc quando aggregatur in uno latere ejus saniositas non transit ad latus alterum, scili cet a latere dextro ad latus sinistrum, vel a latere sinistro ad latus
Inter causas tussis sunt vapores acuti sicut piperis, &sim lium, qui mordicant pulmonem. Et similiter sapor cibi acuti, acris, aut acclosi valde . Materia quoque contenta in venis Pu α' Κ nis
95쪽
ο nis, sua acuitate, aut multitudine stimulando, facit tussim sic- eam. Et quandoque tussis siccae caula est debilitas virtutis expellentis .
Tussis cum dissicultate accidit propter exiccationem pectoris
ab humore exiccante, constringente &c. Tussis cognoscitur provenire a causa calida, quando est cum asperitate sicca , & sine sputo: a phlegmate , cum tussi astue rit sputum multum, & non facile potest cxpui propter grossiticin,& viscositatem suam. Galen. ait Aphor. IS. dominante Vcnto frigido tussim fieri, nam aer frigidus attractus molestans causa est tussis. Ex serculis pro tussi conveniunt brcidium cicerum, Vitelli, ovorum 1orbilium, carnes tenerae , & vinum dulce comestio ficum cum nucibus abscindit tussim, quae est antiqua . Pulvis sinapis naribus appositus sternutationem provocat, ex cerebrum a superfluitate phlegmatica mundificat. Potest vetari sternutatio, si oculi parum sti centur sternutatione, caput purgatur a malis vaporibus, ut Domus a tumo, quando
Sol, & calor qualiscumque, dissolvunt in capite omnia ex crementa humida , & colliquant ca. Hinc fit, ut stitina , ac quis, cui caput humidum est, vel vaporum plenum in solcm prodicrit ,
Quibusdam etiam defluente in proximi vicinos musculos
humore in capite fusis, motiones colii voluntarie limpediu itur . Sternutamentum cst bonum signum, significat enim virtutem robustam, unde dicit Avicenna, morti proximum no a posse sternutare propter virtutis inbecillitatem. Et est utile, q ii .i caput humidum exiccat, supervactia expellit, dc capitis gravitatem sedat.
Respiratio est motus elevationis, & depositionis pulmonum.
procedens a thorace causa vitae. Galcnus docet, tria clia organa
principalia respirationis, scilicet pulmonem , thoracon, & Cor. Pulmo est principale, & dilatatur, & comprimitur. 6crcipiratio fit, ut cordis color ventilatione servetur. In genere stequens respiratio facile cognoscitur mina fiat ratione ardoris, vel imbecillitatis, vel potius ratione angu stiae. Si, ob ardorem apparet thoracis calor, & fac ici rubedo. Si ob imbecillatem, non adsunt signa ardoris, si ob angu stiam ce te riter,& frequenter dilatatur thorax.
Calen.supero Ebor. 3 Hippocratis inquiti suffocatio nihil aliud
96쪽
est praeter respirationis desectum: qui quidem respirationis deicetus fit propter augustiam, dc coarctationem alicuius spiritualium instrumentorum. Desit etiam respiratio propter Virtutis min cntis thoracem imbecillitatem, & vitalis principii vehementem retrigerationem, ob angustiam vero fit omnino strangulatio. δ nguitia ..ut in fit, vel repleta rcgione ea, quae inter thoracem , arque pulmonem est, v Et pulmonis cavernis, & fistulis repletis , vel rc picto guttur . Deus nos liberet ab hujusmodi morbo.
SUbeth est somnus profundus, non naturalis, qui etiam Vocatur carus ab itigrossatione spirituum, vel forti humorum oppilatione in viis purissimi ventriculi cerebri proventcns . Cujus causa extrinseca est re quaelibet sua frigiditate potens spiritus in-
grossare. Ad intra vero grossi vapores undique resoluti, qui ad caput vcniunt, & in anteriori cellula oppilationem causant. Incubus accidit, cum viae per quas i piritus a corde ad cere-hrum dcaeruntur , & a cerebro ad membra caetera ab humiditatibus oppilantur, quo fit or memora debitis suis motibus careant,& tunc cum pectus ad necessarias dimensiones dilatari nequeat
diaphragma constringitur, & ab ipsis pulmo, a pulmone vero cor : Qua ex causa cor ipsum debite dilatari non potest, & tunc infirmo super se, ut pondus, Vel phantasma apparct, quod vulgares dcmonem hominem suffocantem putant. Hoc ut plurimum in somniis accidit, & his potissime, qui resupinc dormiunt. Qitantum ad causas inten1a caliditas, vel frigiditas esse potest. Nam frigiditas dormitanti superveniens, &vias spirituum comprimens , incumbum efficit. Caliditas vero interdum humores in Vaporem convertit, qui postea vias illas oppilat. Et incubus inducitur. Accidit etiam, cum quis super magnam repletionem dormit . Grandis enim repletio est in cubi plerumque caula . Nam sonuchus repletus comprimit diaphragma , scilicet panniculum, cum quo pulmo conjungitur, qui est ordinatus ad expellendum,
qui sunt expulsione digna. K a CAP.
97쪽
C A P. XXXIV. De Digestione , Repletione ,
in Evacuatione . STomachus ut inquit Galenus; est cellula in medio corporIs posita, ut instrualentum ad digerendos cibos, cujus es lentia in capite est nervosa, hinc fri ida , & sicca ; inferiora vero stomachi sunt carnosa, in quibus iit cibi digestio, ejusque succi ad hepar expulsio. Digestio ut docet Galenus est concocti, ac confecti, & in
sanguinem conversi alimenti, & in corporis particulas omnes attractio. Quando cibus est superfluus, ut bene digeri non possit con vertitur ad acetosum , maxime si stomachus fit frigidus . mando est tam paucae quanti ratis, ut aduratur, corrumpitur ad fumo sum in stomacho calido . Concoctio alimenti est species elixationis cum Aristotile . Item concoctio cst perfectio, vel in substantia, ut cum concoquitur languis evadit caro, vel in qualitate. ει cuin musthmi evadit vinum. Item concocta dicitur materia quaecumque Cinis qualitates acquilierit viventi aliquo modo utiles et nimirum impolitionem ad facilcm evacuationcm, remissionem acti vitatis praeterna. turalis, obedientiam naturae , & similia. Quatuor sunt virtutes naturales, idest appetitiva, contenti-va,digestiva,& expulsiva: quae omni ous membris parvis, magnis insunt. tamen stomachum, & hepar tortius caeteris, ii is na- here credimus . Quia caetera corporis membra habent has virtutes ad nutrimentum sui. Stomachus Vero, dc lic par non solum ut se nutriant ,. sed ut caeteris membris adiutoi tum accommodent. Repletio superflua impedit stomachi digeitionem, calorem innatum suffocando, sicut nimia in n. itio ipsum paucificando. MO-tus quoque labori ossis post cibum minuit, aut cori umpit dige itionem, tum cibum agitando, ut non bene complectatur a ilo ma-co, tum calorem trahendo ad instrumenta motus. Lcvis tamen deambulatio juvat faciendo cibum ad fundum stomachi descende
Ventositas impedit digestionem, quia non sinit stomachi parietes suffcienter cibo adlaaerere.
98쪽
67Nocumentum digestionis stomachi est materia sere omnium egritudinum materialium, propterea dicitur, quod plures interficit cr ipula, quam gladius. Cuin aer nubilosus est, &humidus, spiritus existens in ambitu totius, & sanguis ab aere nubiloso crassescunt, Sc non fiunt dubitae transpirationes, fiunt malae concoctiones, fiunt obsiti α-ctiones. & calor naturalis obtunditur. Unde simplomata quam
Coctio consistit in hoc, ut separetur quod utile est ab excre
Concoctio nihil aliud est, nisi assimilatio. Familiaria melius
concoquuntur, ea quae causa, panis optimum praebet alimentum. Quod materia sit frigida apparet ex perseverantia longa dolo. ris, nam materia frigida , & viscosa est, & quando flatuantur propter extensionem, dc solutionem continui, dolor cssicitur . Expcricntia constat calorem per se ipsum post cibi suinpti nem, ut cum mutet facilius, dc concoquat, in profundum refu-
Quando calor revocatur ad intra, ut fortius digerat, licet sit bonum pcr viam causae, est tamen malum per viam signi. Significat enim aut parvitatem haloris, & consequenter de- .hilitatem virtutis digestivet absolute; aut in comparatione ad ci-hum digercndum. Signum bonae digestionis est non sentire gravitatem, neque
Schola docet, quod Ventris onus, compressis natibus non est retinendum, ita namquc indurantur seces in intestinis ob conistinuam suctionem venarum miserat carum , quae omnem humiditatem a *cibus exugunt, quo fit ut illς cxiccatae, dissicilioris exitus fiant, intestin a obstruant, oppilensque, & flatuum eductio praecludatur, dc aliorum , conIequenter secum , dc sic nocumenta quamplurima sequantur. Si natura fuerit districti aluvi, praecipuum remedium erit, si pruna hispanica dulcia, numero octo, vel decem cum pugillo passularum dulcium in jure pulli, aut carnis vitulinae, vel optimi castrati decoquuntur, oc decoctum mane sumatur ante prandium , sine molcilia enim aperiet alvum, & Omnes humores tem- pcrabit . Item quando ventris beneficium deficit, adiuvatur uncia floris cassiae, & etiam palsalis dulcibus ante cibam linietur venter, di conferunt pectori . Cassia
99쪽
6s Cassia omnes humores evacuat, sanguinem puriorem reddit,& universum corpus integrum cilicit. Evacuatio non habet fieri ante materiae digestionem. Canon tamen habet veritatem, praeterquam in materia venenosa , aut furiosa valde, aut multa, de qua timetur aegri perditio. In his enim casibus magnum periculum cst in mora . OmneS evacuationes particularcs generaliter praecedere debet universalis, quae fit per pharmacum, vel missione 1 anginis. Et quia dicunt medici non evacuamus. nisi Concoquamus materiam , cum materiae sint diversae scilicet , aliae crass ae , aliae fluidae, procrassibus debemus uti abstergentibus , & incidentibus. ut syru po de bellonica , dc consimilibus, pro fluidis autem crassiantibus. Syrupus de bertonica, de cichorea bene conferunt ad concoquendam bilem, & pituitam . Verum quantum temporis spatium detur ab assumpto cibo ad substantiae animalis deperditae restaurationem, tres esse dies testatur
Hipp. in lib. 4. de morbis . Siquiaem in primo die assumitur cibus,in secundo seces exeunt,in 3.humor excrcmcntosus expellit tir.banus igitur degct homo si . cibo opportuno assumpto secunda die feces cmittat,& tertia cxcre- naentitias humiditates. Et e contra sanus non per manci, si feces detineantur , hii miditatcsque praedictae tertia die non cxpellantur . Et si chi prima , aut secunda dic exeant, homines evadunt tenues,
C A P. XXXV. De Paralist, Dasmo, in Stupore, de
Scabiae, Formicarola .PAralisis Grecae; Latino dicitur relaxatio. Unde Parali sis nihil
aliud est, quam membrorum relaxatio propter nervorum
Oppilationem causata . Sed notandum , quod Paralisis interdum elicum totali ablatione sciasus, dimotus, aliquando solum cum diminutione ipsorum: unde Parali sis proprie dicta, est particularis apoplexia , & apoplexia est Parali sis universalis. Spasmus est membri patientis abbreviatici, sive decurtatio,& provenit, Vel ex nimia repletione, aut evacuatione , aut ex mala frigida complexione, aut calido nervorum apostematC.
Quando contingit materiam aliquam in nerxis imbibi, sic ut eos
100쪽
69 dilatet, & accurtet: fit spasmus, quem de repleti6ne dicimus.
Desectu autem matcriae fit a quacumque causa potcnte humiditates nostri corporis exiccare. Et tu ic nervis non aliter accidit, quam quando igni coitum madefactum exponimus , ipsum enirn humiditate restituta contrahitur. intcrdum etiam fit propter dolorem , aut nocumentum aliquod cerebro communicatum. Cum
enim cerubrum tale sentit nocumcntum. su contrahit, ex cujus
contractione ab ipsi, quoque orta contrahuntur , & motui voluntatio fit inobedientia. Ini crisu in propter frigus musculos congelans, membrum tensum stabit, ad nullam positionis differentiam se ncchere potens. Lood etiam ex venarum, & arturiarum repletione poteli e vcnire . Stupor nillil aliud est, quam membri ablata, vel diminuta sensatio, propter tactivorum spirituum paucitatem, aut ipsorum, seu membri in dubit tin utimucionem ab alicinus rei mala qualitate Liacm impressa causata.
lita indispositio fit ex glutinosis humoribus, pro qua prodest
lotio cum aqua salsa maria a, & iuvant, quae prosunt pro C pile pM. Moriaticatio alicujus partis fit per extinctionem caloris innati , qui quidem calor innatus extinguitur tum a lummo calore,
tum a li imm , frigore, A summo frigore tanquam a contrari cxtinguunte contrarium, Vel per antiparistesim, pellente nimi rum cxturnis frigore calorem innatum ad partes interiores. Undzaccidit . ut idum calor acutus humidum contumat, quod ejus dem caloris pabulum crat. Deficiente vero pabulo vitae. ε.& calore sequitur inlcritus .
btuporis causa sunt omnia, quae in originibus nςrvorum, sestin nervis ipsis, per quos ad membra spiritus deseruntur , bc ab extrinlcco, & intrinseco oppilationem facere queunt, ut sua ni nita quantitate. Sanguis oppilans, aut viscositate phlegma, aut melancholia sua grossitia . Cholera vero non nisi ratione qua hamorinus caetcris dat ingrcssum, raro, immorarissime fit stuporis
Cum totum corpus redundat ferventissimo sanguine, quὶ
tanquam alimentum ad singulas corporis partes necessario defer 'tur, quaecumque ejus pars subtilior. acriorque est, ad cutim tanquam excrementum defcrtur: si postea frigus, vel ex aqua, Vel acre occurrerit, statim meatus condensanrur, dc adstringuntur. . Unde introclusi spiritus illi tenues acres, dc mordicantes , ncces sario excitrint pruritum , deinde etiam dolorem multiplicat materia , dc sibi invicem succedente. Unde si vel propter crassitiem,