장음표시 사용
151쪽
L sors NATURALI s. Iost V Porro conscientia vel recta est, vel erronea Quum enim conscientia sit ratiocinatio de bonitate aut malitia actionis ex lege, si propositio, aut assumtio, aut complexio fuerit falsa, conscientia dicetur errone e si vero omnia fuerint vera, vocabitur recta E. G. si quis ita ratiocinetur amor proximi exigit, ut
Grantes occidam Publius autem errat pergo occidere de-hco Falsa enim est propositio , quum errantis poena sit doceri, inquit gravissime Plato , quare conscientia est
errone . Potest autem quis errare , aut circa jus, aut
circa actionem, seu factum . Et in iure quidem aut unam legem pro alia traducens, aut non justam extensionem animo comprehendens . Error iuris dissicilior est , quam facti nam facti natura ex infinitis propemodum circumstantiis pendet, quas dissicillimum est omnes temper dispicere in numerato habere Ex quibus intelligitur , ut quis habeat conscientiam semper rectam, tria potissimum requiri. Primum , ut leges omnes morum calleat secundum, ut sciat iustam legum extensionem dimetiri e tertium , ut sciat facta cognoscere, perpendere. cum legibus comparare. f. VI. Est etiam conscientia vel certa , vel probabilis. Certa existit ex clare cognita legi, eiusque extensione, atque clare distino definita actione
Id non temper obtineri potest. nam etiamsi leges perfecte teneantur , incidunt tamen plerumque casus dissiciles , in quibus nec legis extensionem omnem comprehendimus, nec actionem ob multiplices circumstantias scimus definire . Plerumque etiam ossicia colliduntur, ut videatur alterum alteri adversari , ut ouid facto sit opus non clare pervideamus . In his casibus si nihil ex neutra parte clare appareat, conscientia est dubia si plus ex alterutra , probabilis. Conscientia autem dubia, quum dubium ex frivolis causis est, crupulos appellari solet.
f. II. Est autem hoc in loco animadvertendum. probabilitatem in scientia morum, aut intrinsecam esse
se , aut extrinsecam . Illa ex sentibus hujus scientiae
152쪽
propriis nascitur, legibus nimirum vel naturae , vel di Uinis politivis , vel humanisci haec ex auctoritate Doctorum. Si ac tio ex suis principiis liquido fluere videtur, idest si clare cum lege videtur consentire aut ei adversari, conscientia certa est si non videtur clare, sed videtur tamen aliquo modo, est intrinsecus probabilis si nullo modo actionem cum lege comparare potes, sed id ab aliis accipias, probabilitas est extrin- leca . Haec posterior probabilitas ab intrinseca illa pendet, nec ulla else potest , ubi nulla est probabilitas intrinsecari neque enim aliam ob rationem doctores auctoritatem taciunt, nisi quod ii sin leges perspectas pleneque cognitas, Mastiones accurate definitas 3 cum legibus collatas supponimus. Quae si in illis
de fiant, nulla esse potest eorum auctoritas . Id animadvertere eos oportet, qui ex caenosis ' rivulis moerum rcgulas depromunt . Philosophus in principi iu- ltitiae , hone itatis inquirere debet in hoc a vulgo thua , quod totum ex aliorum auctoritate en et . Neque enim qui de moribus & ossiciis scit plere aut eam legum petitiam adhibuere , quae erat necellaria, aut inceram semper morum regulam prae oculis habuerunt ac suere quidam , qui tempori, sectae Irin ptiis affectibus, aut utilitati interdum serviverunt. f. VIII. Praeterea conscientia dici solet libera quum nullo affectu , nulla prava cupiditate , nullo pravo habitu impeditur in ratiocinando de honitate vel malitia actionisci minus vero libera, si ex aliqua
superiorum caussarum turbetur e quarum conscientia
rum illa aptior est ossiciis intelligendis discernendis, quam ista. Quare viro probo curandum est , ut liberam semper, quoad natura humana sinit, conscientiam habeat dici enim vix potest quantopere turbata conscientia iustitiae .honestati discernendae ossiciat, idque nobis Depe pro honesto justo ostendat,
quod e re nostra est , non quod ex regulari Dicitur quoque conscientia dormitare, quum animus ossicio suo minus est intentus . Cauteri usa appellatur
153쪽
quum nihil de honestate , aut turpitudine actionum sollicita est, qualis esse solet in iis, qui consuetudine malefaciendi habitum contraxerunt . Tandem dieitur experge ieri, quum quis ad se ossicia sua demum redit. Ex his, quae dicta sunt, patet iam, quaesit conscientia tranquilla , aut remordens , vel inquieta . Atque hae sere sunt conscientiae partitiones.
3. IX. Quaeri hoc in loco potest , an conicientia sit regula morum i Regula morum esse debet certa refla consans , alioquin ne actio quidem humana , quae ad illam regulam exigenda est , certa recta, constans erit. Hujusmodi autem regula nequit esse nisi sola lex is quidem divina , aut quae ex ea , velut ex exemplari , diductae sunt quia sola
Dei ratio certa est , recta constans . Quoniam autem lex ope conscientiae aditonibus applicatur , inde factum et , ut conscientiam ut recentes Theologi vocaverint immediatam morum regulam , legem vero remotam Id vero sic intelligendum est, ut conscientia informata a lege is recte ratiocinans promorum regula, si ita loqui placeat, habeatur: exploratum enim est, conscientiam erroneam, stupidam corruptam , dubiam, non posse haberi pro regula nisi omnia scelera licita essicere velimus . Nullum enim est celiis quod non aliqua corrupta Onicientia probet, ut praeclare prorsus dixerit Seneca , utit Lim esse Ioeditatem sine suo amatore nidium errorem s-
3. X. Quid i inquit aliquis, agere ne licet con 'tra conscientiam P Non certe licet; sed inde minime fit ut conscientia ossiciorum nostrorum regula esse possit nam ne contra conscientiam quidem erroneam agere licet nec vero quisquam dixerit, conscientiam erroneam esse adtionum nostrarum normam . Ac quod
non licet quidquam agere, quod cum honestatis aut justitiae conscientia pugnat, id non a conscientia est , sed a lege , quam conscientia praeseser . Quare etiar ubi conscientia erronea est, ei adversari est contra ossicium
154쪽
II et PRINCIPII scium fatere 'nia est videntem ac prudentem legem oppugnatum ire; quia in ecntum venit non lex, quae non est , sed legis quae esse videtur , ou temptu , adversus quam numquam esse animatum licet. Quare sed .m da quidem est conscientia , seu potius ex , qua conscientia informatur, sed accurate studiose perquirendum est , utrum recta , nec ne sit.
f X l. Quaeritur item , quid agendum sit cum
conscientia probabili Repetamus hanc doctrinam paullo altius. Nemo ignorare potest, nisi sit omnino stupidus, hominem naturae plui dictamine certum t Dere debere ad finem Itium iter , siquidem illud occurrat inquirenti perdiligentei quod si post accuratam, sedulam diligentiam adhue lateat, idem rectae ra tionis dictamen exigit, ut in dubio pars tutior eligatur in probabilitate ei probabilior , velut fini suo propinquior. Enimvero qui in dubio viam minus tu- iam , aut in opinionem minus probabilem ingreditur, i dos diciter peccat : nam, legem contemnit , de ii ne suo parum est sollicitus. Eam ob rem omnes contio Versiae, quae super probabilitate praeterito seculo a magnis alioquin ingeniis agitatae sunt, magis ex pugnandi ruit gine , quam ex veritatis amore namtae mihi videntur. Itaque nisi probabilitas minor sit
ea, quae legi favet', tam sequi , ubi adest probabilitas maiori, est legum iugum excutere velle. 9. XI. Ex is, quae dicta lunt, facile intelligitur, quaenam sint ac sonus imputabiles,in quibus imputari possint. Nempe eae actiones sunt imputabiles quae humanae sunt, id est quaein intelliguntur, qua 'les sint, . ex libertate fiunt inae si legi sint conformes, iustae, bonae , honestae dicentur: si vero contrariae, malae injustae, turpes, ac proinde sancti ni legis obnoxiae Statii enim a quis legem viola' vir, poenae legis subditus fit, quam subire oportet nisi legislator clementissime indulgeat . Quocirca , ut actio imputetur, duo i i primis sunt necessaria, summa
ligi peritia, ut scit et ejus ex te usi tota animo com
155쪽
LEGI NATURALII. III prehendatur,' accurata Faci cognitio , quo et omnueis circumjlantias. Sed quoniam quaedam sunt, quaecificere poliunt', ut actio in genere quidem sit hum m non vero in specie , dei in genere sit imputabilis , non vero in specie, ob adnexas cilicet circuminstantias, paullo distinctius ea de re differendum est . b. XII. Principio nemini imputatur actio , auto milli , si quis aut egit, aut omisit ex ignorantia
vel errore in voluntari, nam ea actio , aut mi isio humana esse nequit, nec aequum est actiones, aut omissi nes non humanas imputare. Dixi autem ex Vtinantia aut errore voluntario, quod esse potest quaedam ignoram
tia, ac proinde quidam error voluntarius, quum juris, tum facti . Nimirum ignorare ea, quae ossicii et sebre , voluntaria iuris ignorantia est. Ea ergo Ecere
vetita, aut omittere praecepta, nemo pote it, quin actio, aut mi isio imputetur. Quod ut intelligatur, animadvertendum est, quaedam elle ossicia omnibus commmnia, quaedam vero quorumdam itatuum propria. Ossicia omnibus communia ego habeo generalia, quae pectaruaut Deum, aut nos ipsos, vel a hos ut homines ossicia vero propria sunt particularia quae spectant status quosdamnaturae advenientes, qualia Iunt ossicia Principis, Patris Senatoris, Palioris, cetera Quod pertinet ad prinia ossicia, in iis . quod ad prima saltem capita, non pol ei dari ignorantia in vincibilis, prima enim iuris naturalis capita recta ratio omnes condoεet quemadmodum superius d monstratum eli. Contra vero in consequentiis quibusdam ex primis illis capitibus provenientibus, in qui bus maior perspicacia exigitur, hujul modi ignorRntia iiDcum habere potet . In ossiciis vero porticularibus ignorantia eos lantum excusat potes , qui in illo latuvoluntate tua non sunt conitituti: nam si in eo statu voluntate sua positi sint, nullo modo ossicii sui igno. raritia eos excusat e quandoquidem inter prima officia ejus latus et ea scire, sine quibus persona eius lia tua geri non potest. Itaque Senatores, Patregiam illae, Pallores , Doctores, aliique quodcumquet munus ger
156쪽
rentes non excusantur, si in eo munere administrmido ex ignorantia peccent est enim usui modi ignorantia
XIII. Praeterea nemini imputari possunt actio. Res cum cognitione alioquin actae, leo tali cogat tio ne , quae omnem libertatis ulum praevertit, nisi eas evitare in potestate nolim fuit. Ita motus at fictuum adversus legem, Irae, timoris, amoris, aliorum , qui dici talent primo primi , quique licet non alaantur, nisi co rectorum perceptione , tamen motu magπ mechaiaico quam deliberatione vomtatis peragum ., non iunt imputabiles, nisi aut quum iis caullam libere dedimus, aut quum evitare potuillemus, libere tamen omisi muti Prioris partis hujus proposition ratio eis, quia liberi non sunt, nec aequum it, ut quod in stellateis stra non est agere, vel omittere , voluntati nothrae imputetur Alterius vero partis, quia licet non in se, saltem in causa , ut loquuntur scholae , sunt libe- med quodcumque enim cavere potuissemus, si non cimus, libere voluimus . . uom. XIV. Ad idem genus actionum pertinent eae, quae ex diuturnis habitibus proficiscuntur . Hujulm vii actiones plerumque machinales sunt , quia habitusqnasi alteram naturam conficiunt . Quare is omnem operam dederimus pravis habitibus extirpandi , necdum profecerimus, actiones illae erumpentes naturae magis sunt, quam arbitrii . adeoque minime imput biles. Ceterum si, habitus fovemus , aut exuere ne gligimus, tantum abest ut actsones illae minus imputentur, ut magis etiam sint imputabiles. Nam habitus pravi aut neglecti aut oti maiorem legis iniuriam continent , quam singulares actiones pravae
quae v habitibus non proveniunt magis enim vi tium in eodem genere est habitus, quam actus. XU. Quaerit hoc in loco quispiam, quid e sendum sit de actionibus invitis,in coactis 'Acti ne coactas hoc in loco appellamus eas quas metu majoris mali agimus , ut quum servus ne occidatur
157쪽
LEors NATURALI s. III ab hero suo, alterum occidit ex heri imperio , aut
quum nauta, ne mergatur una cum mercibus, mer
ces in mare projicit actiones vero invitas eas, quae ita a nobis proveniunt, ut ipsi earum non auiae sed instrumenta simus, veluti si quis mea manu alterum seriat, vel si me urgeat, quo alterum impellat, Actiones coactae , dici pol sunt mixtaeci eae enim nec plene liberae sunt, nec omnino mechanicae citaque imputabiles sunt , licet aliqui indulgentiam mereantur . Atque hujusmodi fere iunt pleraeque quae ex vehementibus affectionibus peraguntur. Ceterum distinguetidum est inter actiones , omissiones. Actiones lege prohibente vetantur: Legis autem pro hibentis haec est natura, ut obliget o lani tempore ,
loco, quod dicunt , empe ad semper . At
omissiones lege praecipiente e Legis vero praecipientis natura est , ut datis occasionibus obliget non vero semper, ad semper. Itaque actiones mixtae, seu coactae, de quibus loquimur, contra legem prohibentem , semper imputantur : nulla enim tam gravis causa eis potest, qua excusentur . At miisiones coactae contra legem praecipientem excusiari possunt si scilicet gravis quaedam causa occ sionem agendi distulit. Sed actione invitae nullo modo imputantur, neque enim a voluntate nostra ullo modo pendent ut morales dici pollinat. Q io si a coactione quidem ceperint, progressu vero voluntariae evadunt, tum de iis, veluti de moralibus, statuendum est.
f. XVI. Sed cui imputari possunt Nempe au'sae aut ph icae , aut morali , scilicet et , qui aut ipse per se aliquid egit , aut omisit adversus legem,
aut ut ageretur aut mitteretur effecit, seu imperio,
seu auctoritates consilio, seu exemplo, seu neglectu sui officii. Illud animadvertendum est , plerumque actiones aut omissiones adversus legem plus causae morali , quoad phlysicae imputari, ut quum actio aut omilsio plus intelligentiae Qvoluntatis, id est plus moralitatis habuit in causa morali , quam in ,sica.'
158쪽
Quo modo imperia eorum, qui plurimum possunt
efficiunt, ut inde acta aut omissa per eos , quibas , ut Tacitus inquit , obsequii gloria relicta es, plus imperantibus, quam administris imputentur. Ita pluriam plerumque populorum crimina , aut delicta dictoribus magis imputantur, quam iis , qui ea aut agunt, aut delinquunt Nam quoniam totus societatis civilis ordo, ac proinde legum observantia, ab ejua modera . Oribus naicitur , fieri vix potet , ut quum illi officio luci de lunt , cetera ordinata sintis pacata , fata liuique reperies pientem Rempublicam in turbata Civitate, quam tranquillam ti bonam Civitatem in Republicat aut somnolenta, aut nefaria.
q. XVII. Diximus ut imputare alicui quis recte quidquam possit, requiri persectam legis cientiam,
plenam facti cognitionem, quae sunt nunc Perpendenda. Quod spe lat ad primum, ut dicaxur quis tam here perfectam legis scientiam, satis non it, ut Uerinha legis teneat, leo ut vim , animum , finem . N is cui plenilsime legis verba observet , finem vera violet lesem quoque violasse censendus est . Contre autem ubi quis fine. legis observaverit , ut cum quaeontra legis verba egisse videatur, legem observavit tiberaliter scilicet lex interpretanda eii , non servili- f. XVIII. Iam ut finis legis dignoscaturi, prirnum cisiium in causas ejus legis impulsivas inquirendum est . In legibus humanis id obtinetur ope hilloriae te gum in earum rerum, quae quoquo modo leges spectant. Itaque nem sine cognitione eivilis historiae ad rerum legum mer pretationem pertingere posse eonfidit. In divinis legibus seriptis historia sacra adhibenda est , atque praeterea ognitio naturae Dei, hominum inde enim illarum finis dignosci potest Legum naturae finis praecipuus est, nostri beatitudo re enim omnes tendunt e quemadmodum finis legum ei vilium est salus publica, seu civitatis contervatio Ictranauillitas . Ex his ergo finibus singulae testes iam
159쪽
LEGrs NATURA LI s. Ityterpretandae lunt, ut quantum quis,' quatenus adinversus legem secerit, intelligi possit. q. XIX. Praeterea necesse est imputant , ut iustam extensionem legis comprehendat, ne aut contra voluntatem Legislatoris plus quam par est, egem coarctet, aut aequo nimius provehat. Extensionem le- is partim ex ejus fines, partim ex aliis causis impuli vis, partim ex vi verborum discimus. In primis au. tem necessaria est germana verborum intelligentia ex eorum enim conititutis notionibus magnum legilumen accenditur . Vide quae super ea re adnotavit Pusendosius de Ossic Hom. Civ. Lib. r. Capuit cibique verardus otio. Ad facti plenam cognitionem consequendam ejus circumsitantiae omnes di stinguendae sunt, personae scilicet, status , loci, tena poris. Singulae enim facti circumstantiae actionis naturam commutare possunt . Uide ut super ea re disputat Heineccius Lib. I. iur natur ., gent. Cap. 4. Qua autem ratione adhibendae poenae quatenus,
id a nobis in libro de ustiis disputabitur.
160쪽
uemadmodum ex legibus naturae hominum incia ducantur.
I. Uod Stoici καΘεκον , id Cicero OLficium dixit . Stoicis autem ossi, cium est id quod cur factum stprobabilis ratis reddi ossi, quemadmodum refert Laertius Lib. . num. 62. Quae definitio propria est, si nomine rationis intelligunt hoc in loco Stoici, quae ex primis legis naturae G tionibus nascitur. Nam ossicium nihil aliud revera est nisi quod humanarum actionum norma faciendum aut omittendum docet. Quare ossicium sacere est ex rregula vivere, ei obtemperare .sacere vero contra officium est extra regulam prosilire, aut contra agere Ex ea definitione intelligitur , ossicium ad actiones tantum liberas pertinere, non etiam ad necessarias inam actiones tantum liberae lege morali gubernae possunt ossiciorum partiti commodissima et in ea, quae quisque Deo, tum quaeibi, tandem quae aliis debet. Quae aliis debemus item bipartita sunt, nam aut ex jure persecto debemus, quae a nobis vi exigi possunt, Moificiat litiae dici possunt aut debemus ex iure imperfecto, seu caritate generis humani, quae vi subiecta non sunt humavitatis vel beneficenei appellantur. Sed incia iustitiae ad duo quoque gen 'ra spectant nam alia sub absoluta, alia Nothetica Absoluta sunt ea, quae ita ex lege naturae profluunt. ut nullum humanum Institutum, aut pactum supponant. Conditionata vero quae locum non habent, nisi post instituta humana , pacta conventa. Ergo haec tractatio ita instituetur, ut principio agamus de ossiciis erga Deum secundo de ossiciis erga nos ipsos et ter- - tio